Elektrostatik maydondagi dielektriklar - Энергетика - Рефераты

Elektrostatik maydondagi dielektriklar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

150 KB

Elektrostatik maydondagi dielektriklar Reja : 1. Dielektriklarni kutblanishi 2. Dielektrik mavjud bo’lganda sklyar potensialning ifodasi 3. Dielektrik singdiruvchanlik bilan dielektirik kirituvchanglik orasidagi bog’lanish 4. Magnitostatik maydon tenglamalari va umumiy xossalari

Dielektriklarni kutblanishi Tashki elektr maydoniga joylashtirilgan dielektrik kutblanib dipol momentiga ega bo’lib qoladi. (Elektr dipoli, uning momenti va xosil qilgan maydoni ( E ) xaqida umumiy fizika kursida batafsil malumot berilgan. Shu temani takrorlab, mustaxkamlash vazifa qilib beriladi.) Kutblashish intensinligi (kattaligi manosida) P kutblanish vektori bilan xarakterlanadi. Bu vektor dielektrik xajm birligining dipol momenti sifatida aniqlanadi. Shu tarifga kora dielektrikning dV xajm elementidagi dipol momenti formula bilan beriladi. Fenomenologik elektrodinamika muxitlarning atom molekulyar tuzilishini etiborga olmagani uchun, kutblanishning molekulyar mexanizmi elektron nazariyada organiladi. kutblanitsh vektorining qaralayotgan nuqtadagi miqdori, shu nuqtadagi E ga proporsional: bu yerdagi olchamga ega bolmagan kattalik dielektrik sindiruvchanlik deyiladi.U dielektrikni kutblanuvchanlik qobiliyatini xarakterlaydi. Absalyut birliklar sistemasida deb olinadi. Qattiq va suyuq dielektriklarni dielektrik singdiruvchanligi odatda bir necha birliklar tartibida boladi. Gazlarning esa (kopchilik gazlarniki) birning on mingdan birini tashkil qiladi va deyarli xar vaqt xisobga olinmasligi mumkin. Suv va spirt uchun χ ning qiymati mos ravishda 80 bilan 25-30 ga teng. Shunday yarim otkazgichlar xam mavjudki ularning singdiruvchanligi yuz ming birlikkacha boradi. Dielektrik muxim sinfiga segnetoelektriklar deyiladi (segnet tuzi, bariy titanat va boshqalar). Ularni qutblanishi bilan tashqi maydon orasidagi boglanish chiziqli xarakterga ega emas. Kopchilik fotoelektriklarni dielektrik singdiruvchanligi bir necha mingga yetishi mumkin.

Moddaning kutblanishi nafaqat elektr maydoni tasirida balki mexanik kuchlanishlar tasirida xam roy berishi mumkin. Bu xodisa pezoelektrik effekt deb ataladi. Bu xodisa qator moddalarda, masalan kvartsda kuzatiladi va texnikada keng qollaniladi. Qutblanish vektorining yonalishi xar doim xam elektr maydoni vektori yonalishi bilan bir xil bolmasligi mumkin. Bunday anizatropiya krisstal dielektriklarda koproq kuzatilgani uchun bunday muxitlar anizotropik muxitlar deyiladi. Bu xolda dielektrik singdiruvchanlikni qiymati turli yonalishlarda turlicha boladi. Dielektrik mavjud bo‘lganda sklyar potensialning ifodasi Dielektrikni tashki elektrostatik maydonga kiritilganda qutblanish va buning natijasida unda xususiy elektr maydoni xosil bolishi oz navbatida tashki maydonni ozgarishiga sabab boladi. Shuning uchun dielektrik mavjudligida elektr maydonidagi ikkita maydonning yigindisidan iborat boladi: 1) dielektrikning atom va molekulalari bilan bogliq bolmagan erkin zaryadlarni maydoni 2) dielektrikning qutblanishi xisobiga xosil boladigan maydon. Demak shuni nazarda tutib elektr maydoni potensialini quydagi korinishda yozish mumkin. Bu yerda erkin zaryadlar elektr maydoni potensiali. qutblangan dielektrik tomonidan xosil qilingan maydonning poltensiali. Yuqorida aytilganlarga asosan: Bu yerda va lar erkin zaryadlarning xajmiy va sirtiy zichliklari. Bir qancha fizik muloxazalarga asoslanib, matematik xisoblashlarni bajargandan song (buni talabalarga mutaqil otganish tavsiya qilinadi.), dielektrik moydonni potensiali uchun (5) ga oxshash formulani yozish mumkin:

(5) va (6) lardan foydalanib potensialning tola qiymatining formulasi (4) quydagi korinishida yozilishi mumkin. bog ` va bog ` kattaliklar mos ravishda boglangan zaryadlarning xajmiy zichligi va boglangan zaryadlarning sirt zichligi deyiladi. Boglangan zaryadlarni erkin zaryadlardan farqi shundaki ular dielektriklarda erkin kocha olmaydilar. Dielektrik singdiruvchanlik bilan dielektirik kirituvchanglik orasidagi bog‘lanish Yuqorida ko’rsatilgandek dielektirikni mavjudligi erkin zaryadlar bilan bir qatorda boglangan zaryadlarni xam mavjudligini nazarda tutish orqali tola xisobga olinadi. Shuning uchun dielektirikdagi elektr maydonini boglangan zaryadlarini etiborga olgan xolda vakuumdagi maydonni xarakterlaydigan tenglamalar orqali tavsiflanishi mumkin. Masalan Maksvellni IV tenglamasi, dielektrik mavjudligida quydagicha yozilishi kerak: ni nazarda tutsak boladi. Oxirgi ifodani Ko’rinishda yozish qulay. Boshqa tomondan elektr mayloni induktsiyasi D uchun Maksvellning divDq ρ tenglamasi bizga malum. Shuning uchun oxirgi ikkala tenglamaga kora. munosabatlarni etiborga olib ni olamiz bundan ekanligi kelib chiqadi. ε > ε 0 shart doim bajarilgani uchun χ doim musbat. Magnitostatik maydon tenglamalari va umumiy xossalari

Magnitostatika vaqtga bogliq bolmagan magnit maydonlarini organadi. Bunday maydonlar doimiy magnitlar tomonidan xosil qilinadi. Elektromagnit maydonlarni vaqtga bogliq bolmagan xolda organishda yuqorida aytilgandek elektr va magnit maydonlarini aloxida-aloxida qarash mumkin. Magnitostatik maydonlar soxasi quydagi shartlar bilan xarakterlanadi: a) barcha kattaliklarni vaqtga bogliq emasligi doimiy toklarning mavjudligi shu shartlarni orinli bolishi tufayli Maksvell tenglamalari va chegaraviy shartlar magnitostatik maydonlar uchun quyidagi ko’rinishda yoziladi: Magnitostatik maydon nazariyasining eng asosiy masalalari toklar bolgan xolda ular tomonidan xosil qilinadigan maydonlarni va magnitostatik maydonlarda tasir qiluvchi kuchlarni aniqlashdan iborat. Tenglama elektrostatik maydondan farqli ravishda magnitostatik maydonni potensial xarakterga ega emasligini korsatadi (chunki uning ong tomonidagi xad nolga teng emas). Tenglama esa aval xam aytib otilgandek, magnit maydonini xosil qiluvchi magnit maydonlarini yoqligini korsatadi. (chunki uning ung tomoni nolga teng). Vektor analizidan malumki xar qanday vektor rotorining divergensiyasi 0 ga teng. unda (3) tenglamani umumiy yechimi B vektorini qandaydir A vektorning rotoriga teng korinishda yozish mumkin degan xulosani qilish mumkin, yani: A -vektor magnit maydonning vektor potensiali yoki oddiy qilib vektor potensiali deyiladi. Vektorning potensiali berilgan  B maydon tomonidan bir qiymatli ravishda aniqlanmaydi. Agar A -vektor (4) formulaga kora B maydonni aniqlasa

Formula ham maydonni emas maydonni aniqlaydi. Bu yerda xkoordinatalarning ixtiyoriy funksiyasi. Bu fikrimizning isboti quydagicha: Bunda gradientning rotori xar doim nolga teng ekanligi xisobga olingan. Demak bir-biridan ixtiyoriy funksiyaning gradienti bilan farq qiluvchi va potensiallar bitta maydonni tavsiflaydi. Potensialni tenglashdagi shu ixtiyoriylikdan foydalanib, unga qandaydir qoshimcha shart qoyish mumkin. Magnitostatikada bunday qoshimcha shart sifatida olinadi. Vektor potensial yordamchi kattalik bolib, xech qanday fizik manoga ega emas, lekin magnit maydonlariga doir masalalarni yechishda (umuman elektromagnit maydonlariga doir masalalarni yechishda xam) katta qulaylik tugdiradi. 3. Vektor potensial uchun tenglama - (4) ni (2) ga qoyish yoli bilan keltirilib chiqariladi. Bunda bira tola ekanligini xam nazarda tutamiz, va natijada: xosil boladi. Vektor analizining formulalaridan biriga ko’ra ning ong tomonidagi birinchi xadi vektor potensialning matematikadagi normalash (kalibrlash) shartiga kora nolga teng. Shuni xisobga olib vektor potensali uchun tenglamani ifodasini quyidagi oxirgi korinishda yoziladi. Bu yerda: Laplas operatori yoki Lapasian deyilishi va uni nabla operatori bilan boglanishi ekanligi avval aytib otilgan. Oxirgi vektor tenglama va vektorlarning tashkil etuvchilari uchun uchta skalyar tenglama korinishida xam yozilishi mumkin, yani:

Shunday qilib vektor potensial Puasson tenglamasiga boysunadi. Uning yechimi sklyar potensial uchun Puasson tenglamasini yechimiga oxshash quyidagi korinishida yozilishi mumkin: yoki vektor korinishida Bu yerda: A- maydon xisoblanayotgan nuqtadagi vektor potensialining qiymati. integrallash xajm elementidagi tok zichligi. integrallash xajmi elementi dV dan potensial xisoblanayotgan nuqtagacha bolgan masofa. 4. Endi Bio-Savar Laplas qonunining matematik ifodasini keltirib chiqarish juda oson. Bio va Savarlar eksprementator olimlar bolib, juda kop tajribalar otkazish yoli bilan tokli otkazgichlarni xosil qiladigan magnit maydonlarini organishib qonuniyatini aniqlashganu, lekin matematik ifodasini chiqarishga qiynalib Laplasni taklif qilishgan. Uchchovlari xamkorlikda shu magnitostatikaning eng asosiy qonunini ixcham matematik korinishda olishga muvoffiq bolishgan. Uni keltirib hiqarish uchun (12) dan A ni qiymatini (4) ga qoyamiz: ni yozishda rotor operatsiyasi integrallash soxasiga tegishli bolmagan maydon aniqlanayotgan nuqta koordinatalari ustida bajarilgani sababli, rotor belgisini integral ostiga kiritilgan. Integral ostidagi ifodani vektor analizining formulasida foydalanib ozgartirsak va vektor bilan rotor operatsiyasi ozaro bogliq bolmagan kattaliklarga bogliqligi uchun bolishini va ekanligini xisobga olsak (14) quydagi korinishni oladi:

munosabat asosida (15) dan formulani olamiz. (14) va (15) formulalarda r  radiusi vektor - integrallash xajmi elemantidan maydon aniqlanayotgan nuqtaga otkazilgan. Oxirgi ifodadan ko’rinadiki, qaralayotgan toklar tomonidan xosil qilingan magnit maydoni kuchlanganligi ning qiymati muxitga bogliq emas. Yani qaralayotgan otkazuvchanlik toki vakuumda xam, muxitda xam bir xil ga teng bolgan maydon xosil qiladi. Bu fakt magnit xodisalari nazariyasida vektor elektr maydoni nazariyasidagi vektor bilan bir xil rol oynaydi. Shu nuqtai nazardan vektorni magnit maydonini induksiya vektori deb atash togriroq bolar edi. Lekin tarixan bu nom vektor bilan boglanib qolgan. Xolbuki vektor magnit xodisalari nazariyasida E vektor elektr maydoni nazariyasida qanday rol oynasa shunday rol oynaydi. Shundan dielektrik singdiruvchanlik elektr maydoni nazariyasida bolsa, magnit maydoni nazariyasida kattalik emas, balki kattalik bolishligi kelib chiqadi.

Adabiyotlar: 1. Raximov. U.A., Otaqulov V.O. “Elektrodinamika va nisbiylik nazariyasi” 123- 127 bet 2. Mallin R.X. “Klassik elektrodinamika” 89-91 betlar 2. Matveev A.N.”Elektrodinamika” 145-147-betlar

Похожие

Elektrostatik maydon energiyasi

O’zgarmas magnit maydon

Elektrotexnologiya to’g’risida tushuncha.

Elektrostatika

Elektromexanik turdagi asboblarning ishlanishi, xususiyatlari va ular yordamida elektr kattaliklarini o’lchash