Muhitga moslashganlik va ekologik omillar - Экология - Рефераты

Muhitga moslashganlik va ekologik omillar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Ekologik muxit 2. Mosllashish 3. Ekologik omillar

www.arxiv.uz Tayanch tushunchalar: muxit tushunchasi, tabiiy va sun’iy muxit moslashish, fiziologik moslashish, xulkiy ekologik moslashish. Abiotik, biotik omillar,. Fitogen, edafik, topografik, fizik, kimyoviy va boshka omillar Muxit tushunchasi fanda turli ma’nolarni anglatadi. Bular ekologik, geografik, fizik, falsafiy ijtimoiy va boshkalar. ekologiyada muxit deb tirik organizmni urab turgan fizik kurmovni etiborga olinadi. Anikrok suz borganda muxit tevarak atrofdagi uzaro boglanishlardagi shart sharoit ta’sirlar majmuasidir. Odatda tabiiy va sun’iy muxitlar ajratiladi. Tabiiy muxitni suv kuyosh shamol xavo Yer usimlik va xayvonot dunyosi kabi tabiiy omillar majmui tashkil etadi. Sun’iy muxit inson tomonidan yaratilgan bulib insonning mexnat maxsuli yotadi. Tabiiy va sun’iy muxitlar bir biri bilan chambarchas boglik. Ularning boglikligini ekologik muxit tushunchasi ifodalaydi. ekologik muxit bulib tirik mavjudotlar sub’ekt va ob’ekt ta’sirlar sifatida katnashib ta’sirlar esa tevarak atrofni saklab kolish yoki xavf solish sharoitini keltirib chikaradi. ekologik muxit uz novbatida muayyan ekologik tizim xisoblanib uni tabiiy va ijtimoiy iktisodiy kismlarga ajratish mumkin. Tabiiy ekotizim yoki ekosfera xayotni rivojlanishga imkon beradigan YYerning tasnifi va abiotik jismlarning majmuidan iborat. Ijtimoiy iktisodiy tizim va insonning barcha atrof muxitga (jonsiz va jonsiz tabiatga) bulgan munosabatni bildiradi. ekologik muxit muvozanatda yoki muvozanat buzilgan xollarda buladi. Tirik organizm xayoti uzgarmagan shart sharoitlar va ta’sirlar barkaror xolatida muvozonati uzgarmaydi. Aksincha muxitning shart sharoitlari ta’sirlar buzilganda muvozanatsiz xolat kelib chikadi. ekologik muxitning buzilishi atmosferaning Yer osti suvlarning ifloslanishi, kattik chikindi moddalarning va ozukaning zaxarlanishi shovkunlarning kupayishi reaktiv moddalar va boshkalarning ta’siri ortib borishda kurinadi. Inson tabiiy konunlarini chukurrok urganish urniga xayot muxitini teskorlik bilan buzib ifloslantira boshladi. Tirik organizmlar turtta asosiy muxitlarda tarkalgan. Ulardan ikkitasi xavo muxitlari ulik, tuprok muxit oralik va organizm (muxit sifatida) tirik

www.arxiv.uz xususiyatga ega. Xar bir xayot muxiti uz novbatida organizmlar yashashi uchun xar xil yashash joylaridan iborat. Masalan, suv muxiti kuyidagi yashash joylari sifatida uchrashi mumkin: chuchuk va shur suv, kulmok va okar suv, chukur va sayoz ilik va sovuk va xokozalar Moslashish.sayyoramizda tirik organizlar bir-biridan keskin fark kiluvchi uziga xos turtta muxitgada tarkalgan ekan Ulardan biri xisoblangan suv muxitida dastlab xayot kelib chikkan.Keinchalik tirik organizmlar kuruklikka chikib tuprok xosil bulishida katnashadilar va uni egallaydilar . Shuning dek xavo va boshka organizmni ichida yoki sirtida xam tarkalganlar Demak bizga ma’lum bulgan tirik tabiat va uning tarkibiy xisoblangan uvoklilar zamburuglar, usimliklar va xayvonlar ana shu muxitlarda yashashga moslashganlar. Moslashish yoki adaptaciya populiyaciyalar yoki jamoalarning morfologik xulkiy va axbarot biocenotik xususiyatlarni ng majmuidan iborat buli b boshka populiyaciyalar tur jamoalar bilan yashash uchun kurashda golib chikishga sababchi buladigan shuningdek abiotik muxit ta’siriga chidamli bulganligini ifodalaydi. Moslashish turli darajada va kurinishlarda nomoyon buladi. Masalan xarorat olamiga moslashish turli darajada va kurinishlarda namoyon buladi. Masalan xarorat omiliga moslashish molekulalar darajadan boshlab to biocenotik darajagacha kuzatilishi mumkin. Kupchilik usimliklar ortikcha kizib ketishdan saklanish uchun boshka usimlik turining soyasida usadi. Bu Yerda moslashish biocenotik darajada nomoyon buladi. Asalarilarning uylarini xaddan tashkari kizib ketganda kanotlarini kokib uyani sovitish jamoa darajasidagi moslashishga misol buladi. Xayvonlarning tYeri bezlari orkali tanasini sovitishi yoki usimliklarni transliraciya orkali barg yuzasini sovitish yoki kabilar organizm darajasidagi moslashishlardir. Xulkiy yoki etologik moslashishlar xayvonlar uchun xos bulib turli shakllarda nomoyon buladi. Masalan, tashki muxit bilan xayvonlar tanasi urtasida normal issik almashinuvi uchun uya kurish kulay xaroratli joyni izlab topish shuningdek kushlar va sut emizuvchilarda sutkalik va

www.arxiv.uz mavsumiy kuchib yurishlar ma’lum. Xayvonlar fakat xarorat olamiga xulkiy tomondan moslashib kolmay balki namlik yoruglik va boshka kupchilik ekologik omillarga xam moslashadi. Omil tirik organizmlarga tugridan tugri ta’sir etuvchi muxitning ayrim bir tarkibiy kismidir. Shunday kilib ekologik omillar tirik organizm lar moslashish shart sharoit deb kurash kYerak. ekologik omil juda xilma xil tabiatda omillar tirik organizmlarga bir butun yoki birgalikda ta’sir etadi. Ular ekologik, fiziologik, genetik va boshkalar tarzida ta’sir etadi. ekologik omillarni tasniflashda uning tabiati, xarorat, shurlanish, bosim muxitining reakciyasi va boshkalar doimo uziga xos xususiyatga ega buladi. R.N. Kashkarov (1933) omillarni uch guruxga ajratadi “ iklim, edafik, ofografik, biotik., antropik va tarixiy omillarga ajratadi. Yashil usimliklarning xayoti uchun zarur bulgan omillar kosmik (yoruglik, xarorat) va Yerdagi suv va ozika omillariga ajratiladi. Biz ekologik omillarni abiotik(ulik tabiatning ta’siri) biotik (tirik organizmlar bilan boglik bulgan ta’sir) va antropogen (insonning faoliyati natijasida kelib chikadigan ta’sir) omillariga bulib urganiladi. Abiotik omillarga kuruklik biocenozlarida kuyidagilar kiradi. 1. Iklim, yoruglik, xarorat, xavo, namlik (xar xil shakllardagi yogingarchiliklar tuprokning namligi , xavoning namligi, kor koplami ). 2. edafik (yoki tuprok gurung) tuprokning mexanik va ximiyaviy tarkibi tuprokning fizik xossalari va boshkalar. 3. Topografik (yoki orarafik) rel’f sharoiti Suvdagi tirik organizmlarga asosan gidrologik omillar majmui ta’sir etadi. Biotik omillar 1. Fitogen- birgalikda yashayotgan usimliklarning tugridan tugri (mexanik ta’sirlar, simbioz, parazetlik epifitlarning yashashi) va bevosita (tirik organizmlar yashayotgan muxitning uzgartirishi) kabi ta’sirlari 2. Zoogen xayvonlarning (oziklanishi payxonkilish va boshka uruglarni tarkatishi muxitga ta’sir etishi ) kabi ta’sirlar

www.arxiv.uz 3. Mikrobiogen va mikogen - mikroorganizmlar va zamburuglarning (parazitlik, tashki muxitni uzgartirish) ta’siri Antropogen omillar insonning faoliyati natijasida kelib chikadigan omillardir. Antropogen ta’sir natijasida tirik organizmlar yashash muxitining uzgarishi uz novbatida ekotizimlarning tarkibiy kismlariurtasidagi boglanishlarning buzilishiga inkirozga yuz tutishiga olib keladi. Ba’zi xollarda biocenozlarning butunlay yukolib ketishiga sabab buladi. 1. Biotik omillar 2. Abiotik omillar 3. Antropogen omillar

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1 Gerasimov I P ekalogicheskie problem’ v prrshloy nostoyashiy ibudushey geografii mir M Nauka 1985 2 Izrael’ Yu A ekalogiya ikontrol sostoyaniya prirodnoy sred’ M Gidrameteozdat 1984 3 Manitoring prirodnoy Srediu v basseyne Aral’kogo morya L Gidrometedizdat 1991 4 Tuxtaev A Xamidov A ekalogiya asoslari va tabiatni muxafoza kilish Toshkent Ukituvchi 1992 5 ChYYernova N M Biulova E M ekalogiya M Proveshenie 1989 6 egamberdiev R ekalogiya Toshkent Uzbekiston 1994 7 Novikovu G A Osnova obshey ekalogiya ioxrana prirodiu LGU 1979 8 Alimov T L Rafikov AA ekalogiya xatolik saboklari T 1991 9 Shodimetov Yu Ijtimoiy ekalogiyaga kirish T 1991 10 Mil’kov FN Landshaftnoya Sreda zemli M 1970 11. www.ziyonet.uz

Похожие

Ekologik omillar

Muhit va ekologik omillar

Biosfera, ekologik tizim va ekologik omillar

Ekologik tizimlar, muhit va ekologik omillar

Ekologik omillar 2