Landshaftlarni ekologik vaziyati ularni geoekologik tadqiqot qilish va baxolash - Экология - Рефераты

Landshaftlarni ekologik vaziyati ularni geoekologik tadqiqot qilish va baxolash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

97.5 KB

Landshaftlarni ekologik vaziyati ularni geoekologik tadqiqot qilish va baxolash Reja : 1. Ekologik vaziyat nima? Uning ilmiy ta’rifi, olimlarning ekologik vaziyatni tadqiq qilishdagi xizmatlari. 2. Ekologik vaziyatni barqarorlashda muvozpnatni axamiyati. 3. Ekologik vaziyat nima uchun baxolanadi? 4. Ekologik vaziyatni baxolash bo’yicha olimlar bildirgan fikrlari. 5. Ekoogik vaziyatning darajalarini aniqlash uchun mezonlar ishlab chiqish, mezonlar shkalasi. 6. Ekologik vaziyat darajalari va ularni tasniflanishi. 7 . O’ z b e k i s t o n d a e k o l o g i k v a z i y a t d a r a j a l a r i v a ul a r n i n g ta’rifi.

Inson bilan tabiat o’rtasida munosabatlarni kuchayishi n a t i j a s i d a t a b i i y m u x i t d a o ’ z g a r i s h l a r s o d i r b o ’ l a d i . T a b i a t d a n f o y d a l a n i s h t a m o y i l l a r i n i n g b u z i l i s h i n a f a q a t a t r o f m u x i t d a o ’ z g a r i s h l a r n i s o d i r b o ’ l i s h i g a t a ’ s i r e t m a y balki jamiyatda xam aks ta’sir shakllanadi. Boshqacha aitganda jamiyat tabiiy boyliklaridan qanchalik asoslangan xolda foydalanishga qarab shunchalik naf ko’radi. Bu jarayonda tabiiy muxitda turli darajada vaziyat tarkib topadi. Vujudga kelgan ekolgik vazi yatl arni o’ rganish amal iy axami yatga ega. E k o l o g i k v a z i y a t t a ’ r i f i . M u t a x a s s i s l a r u y o k i b u j o y (xudud)ni e k o l o g i k x o l a t i n i t u r l i s o ’ z l a r b i l a n t a v s i f l a y d i l a r . M a s a l a n , s h a r o i t , a h v o l , x o l a t , v a z i y a t v a b o s h q a l a r . B u s o ’ z l a r n i n g o ’ r t a s i d a k e s k i n f a r q d e y a r l i k y o ’ q , ul ar bi r xi l m a’ noni angl at adi yoki si noni m deb x,i sobl ash m u m k i n . L e k i n b u s o ’ z l a r o r a s i d a v a z i y a t e k o l o g i k a h v o l n i aniq tavsiflashga juda moe keladi. Boshqacha aitganda ekologik ahvol tizimida vaziyat aniqlik kiritadi. Bu borada fanda m u t a xa ss i s l a r or a si da x al i g ac ha y ak di l f i kr g a ke l i sh i l ga ni ch a yo’q. (Kalesnik va b., 1992; SHestakov, 1992; Rafikov, 1998). E k o l o g i k v a z i y a t t u r l i i b o r a l a r b i l a n i s h l a t i l a d i : ekologik- iqtisodiy, ekologik-tang, sotsial-ekologik, landshaft-ekologik, geovaziyat va boshq. Bizningcha, ekologik vaziyat tushunchasi xaqiqatga yaqinroq. CHunki xar bir ekosistema yoki landshaftni ekologik vaziyati mavjud bo’ladi. Ekologik vaziyatni talqin qilishda xam turli fikrlar bildirilgan. A.S.SHestakov (1992) ekologik vaziyatni sharoit va axvolni o’zaro almashib kelishi natijasida ma’lum xolatni v u j u d g a k e l i s h i b i l a n b o g’ l i q d e b t u s h u n t i r a d i . A . A . K a l e s n i k va boshqalar (1992) ning ta’kidlashicha xoxlagan geotizimning e k o l o g i k x o l a t i e k o v a z i y a t n i n g a l o x i d a s p e k t r i d e b q a r a s h lozim, ekovaziyat geotizim doirasida bir-birlari bilan bog’liq bo’lgan abiotik va biotik omillarning jamlamasini tushunish kerak deb asoslaydilar. B.I.Kochurov va boshq. (1996) ekologik v a z i y a t t u r l i d a r a j a d a n o q u l a y l i k l a r v u j u d g a k e l t i r u v c h i ekologik xolat va insonning xayotiy

tizimlari bilan bog’liq ekologik muammolarning makon va zamonda almashib kelishidan iborat deb ta’kidlaydilar. Bizningcha, ekologik vaziyat – ma’lum ekologik sharoitda mavjud bo’lgan tabiiy muvozanat, uning dinamik holati, k o m p o n e n t l a r i n i s h u v a z i y a t d a g i m e ’ y o r i y x u u s u s i y a t l a r i , o ’ z g a r i s h y o’ n a l i s h l a r i , t i r i k t a b i a t b i l a n n o t i r i k t a b i a t o ’ r t a s i d a g i m u n o s a b a t n i b a r q a r o r l i k x o l a t i , k i s h i (inson)larning turg’un tibbiy xolat darajasidan iborat. Ekologik muvozanat – ma’lum chegaralangan qudud (landshaft) da tirik va notirik tabiat o’rtasidagi tenglik, to’g’ri munosabat, bir-birlarini taqozo qilishi, ma’lum daarajadagi o’lchamlari (kirim-chiqim, biomassa va boshq) bilan tavsiflanadigan xususiyatlari, tirik organizmlarning o’zaro munosabatlaridan iborat. E k o l o g i k m u v o z a n a t t a b i i y v a a n t r o p o g e n o m i l l a r t a ’ s i r i d a b u z i l i s h i m u m k i n . B u z i l i s h n a t i j a s i d a a v v a l o o ’ s i m l i k g u r u x l a r i n i t a r k i b i v a s t r u k t u r a s i z a r a r l a n a d i . T a ’ s i r q i s q a m u d d a t l i v a b a r q a r o r b o ’ l i s h i m u m k i n . Q i s q a muldatli ta’sir makonda vaqti-vaqti bilan sodir bo’ladi. Barqar or ta’ si r nati jasi da ekoti zi m (geot izim) f avqul odda, ba’zan bir tekis o’zgarishga uchraydi (bu xol ta’sir xarakteriga bog’liq). Ekologik vaziyatni baxolash mezonlarini ishlab chiqish. E k o l o g i k v a z i y a t n i b a x o l a s h ( y o k i t a s n i f l a s h ) m e z o n l a r i n i ishlab chiqish ancha murakkab masala. Bu borada ma’lum omilllar v a m e z o n l a r n i x i s o b g a o l i s h t o ’ g ’ r i k e l a d i . M u t a x a s s i s l a r t om oni dan t ur l i m ezonl ar t akl if qi l i ngan, l eki n bu bor ada yakdil fikrga kelishilgani yo’q. Birinchi marta nashr etilgan «O’zbekiston ekologik xaritasi», (masshtabi 1:1 mln 1991 y. )da m ezonl ar shkal asi ber i l gan. O’ zbeki st on t abi at i ni m uxof aza q i l i s h d a v l a t q o ’ m i t a s i x i z m a t c h i l a r i ( V . L . S a v e l l o , 1 9 9 8 ) ekologik vaziyatlarni baxolash uchun 18 indikatordan iborat m e z o n l a r s h k a l a s i n i i s h l a b c h i q i s h d i . G . A . T o l k a c h e v a v a b o s h q (1998) bu borada atmosfera xavosini, G.A.Tinina va b. (1998) suv sifatini baholashning yangi mezonlarini taklif qilishgan.

R.M.Razaqov (2000) respublika hududining ekologik jiqatdan r a y o n l a s h t i r i s h u c h u n 2 0 t a m e z o n d a n i b o r a t s h k a l a n i zarurligini uqtirdi. SH.T.Iskandarova (2000) yer usti suvlarini gigenik jixatdan baxolash uslubiyotini ishlab chiqdi va uni ekologik vaziyatlarni baxolashda qo’llanilishini ta’kidladi. O’zbekistonda mavjud ekologik vaziyatlarni ob’ektiv baxolash uchun ko’plab takliflar ishlab chiqilgan, lekin ulardan amaliy foydalanish murakkab, avvalo ko’plab miqdoriy va sifatiy ma’lumotlar zarur bo’ladi, ulardan foydalanish uchun kup ma’lumotlarni qayta ishlash kerak. S H u l ar n i e ’ t i b o r g a o l i b x o z i r g i v a q t d a y a n g i m e z o n l a r s h k a l a s i t a k l i f q i l i n g a n ( R a f i q o v , 1 9 9 9 ) . U s o d d a l i g i v a ko’plab mayda ko’rsatkichlardan xolisligi bilan ajralib turadi. (5-jadval). 5-jadval. O’zbekistonda ekologik vaziyatlar darajasini aniqlovchi mezonlar Mezonlar Geoekologik vaziyatlar falokatli tang keskin o’rtacha qanoatlanarli 1.Geotizimlar holati Geotizimlar- ning buzilishi, tiklanmaydiga n jarayonlar kuchayadi Buzilgan geotizimlar tiklanmaydiga n xususiyatlarga ega bo’ladi Ayrim tabiat komponentlari- ning buzilishi kuzatiladi Tuproq va o’simlikning buzilish belgilari kuzatiladi Ayrim o’simlik va hayvonlarning miqdoriy kamayishi kuzatiladi 2.Tabiat komponentlari- ning holati : 2.1. Atmosfera holati 3.3 dan yuqori (API eng yuqori bo’lgan zona) 3.0-3.3 (API yuqori bo’lgan zona) 2.7-3.0 (API baland bo’lgan zona) 2.4-2.7 (API o’rtacha bo’lgan zona) 2.4 gacha (API past bo’lgan zona) 2.2. Yer usti suvlarining sifati (suvlarning 6-10 va undan ko’p (juda iflos va haddan tashqari iflos) 4-6 (iflos) 2-4 (ifloslangan) 1-2 (o’rtacha ifloslangan) 1 gacha toza

ifloslanish indeksi, SII) 2.3.Er osti suv- larining minerallashuvi (har litrda gr.) Juda baland (3-5) Baland (2-3) O’rtacha (1-2) Ruxsat etilgan (1 gacha) Me’yorda (0.3-0.5) 2.4.Ichimlik suvini davlat andozasiga mos kelmasligi,  75-90 50-75 35-50 20-35 10-20 2.5.Tuproqlar- ning pestitsidlar bilan ifloslanishi (har ga. da kg.) 10 dan ortiq 5-10 3-5 1.3-3.0 1.3 dan kam 2.6.Tuproq sho’rlanishi SHo’rxok Kuchli O’rtacha Kuchsiz SHo’rlanmagan 2.7. Tuproqlar- ning eroziyaga berilganligi Juda kuchli (jar eroziyasi) Kuchli O’rtacha Kuchsiz Eroziyaga berilmagan 2.8.Erlarning deflyatsiyaga berilganligi Juda kuchli (barxan relьefi) Kuchli (Harakatdagi qumlar vujudga keladi) O’rtacha (botiqlar 25- 50  maydonda tarkib topadi ) Kuchsiz (botiqlar 25  gacha maydonda tarkib topadi ) Deflyatsiya yuz bermaydi (botiqlar 10 gacha maydonda tarkib topadi ) 2.9.O’simlik qoplamining ahvoli (mahsul-dorlik 15 dan kam 15-30 30-60 60-90 90 dan yuqori

darajasi,  ) 2.10. Yaylovlar degradatsiyasi (buzilgan yaylovlar maydonining ko’payishi) 7.5 dan ko’p 5.0-7.5 2.5-5.0 1.5-2.5 1.5 gacha 2.11. Hayvonlar faunasining holati Qayta o’zgargan (sinantrop va keltirilgan turlar 50  dan ortiq) Kuchli o’zgargan (sinantrop va keltirilgan turlar 50  gacha) O’rtacha o’zgargan (sinantrop va keltirilgan turlar 10  gacha) Kuchsiz o’zgargan (sinantrop va keltirilgan turlar oz) Tabiiy fauna (hayvon turlari o’zgarmagan) 3.Aholi sog’ligi holati Barcha yoshdagi va ijtimoiy guruhdagi aholining ahvoli qo’rqinchli holda Barcha yoshdagi aholining sog’ligi hamma joyda yomonlashadi Aholining ayrim guruhini sog’ligii yomonlashadi Aholi sog’ligini yomonlashuv belgilari vujudga keladi Meyordagi holat 3.1.Umumiy o’lim Juda ko’p (1.3 x) Ko’p (1.2 x) Ko’proq (1.1 x) Respublika o’rtacha ko’rsatkichiga mos keladi (1.0 xx) Respublika o’rtacha ko’rsatkichidan past (1.2 xxx) 3.2. Yosh bolalar o’limi Juda ko’p (1.6x) Ko’p (1.4x) Ko’proq (1.2x) Respublika o’rtacha ko’rsatkichiga mos keladi (1.0 xx) Respublika o’rtacha ko’rsatkichidan past (1.4 xxx)

3.3. Aholining kasallanishi 1 Juda ko’p (1.3-1.4x) Ko’p (1.2-1.3x) Ko’proq (1.1-1.2x) Respublika o’rtacha ko’rsatkichiga mos keladi (1.0 xx) Respublika o’rtacha ko’rsatkichidan kam (1.3-2.0 xxx) 1 Respublika o’rtacha ko’rsatkichidan : x-shuncha marta ko’p ; xx-mos keladi ; xxx- shuncha marta kam. Ekologik vaziyatlarni darajalari: qanoatlanarli, o’rtachs keskin, tang va falokltli bo’lishi mumkin. Ushbu t asni f l ash O’ zbeki st on xududi uchun o’r t acha ol i ngan, ayr i m xududlar uchun u boshqa tizimga ega bo’lishi mumkin. Masalan, tog’li qismda (G’arbiy Tyanь-SHyanь, Xisor va b.) eng qulay qanoatlanarli, o’rtacha va b. Tekislik qismida esa o’rtacha, kuchli, keskin, tang va b. tarzda bo’lishi xam mumkin. Ushbu darajalar m a ’ l u m m e z o n l a r a s o s i d a a n i q l a n a d i . M a s a l a n , g e o t i z i m ( e k ot i z i m ) l a r n i x ol a t i , t a b i a t k o m p o n e n t l a r i n i n g x o l a t i , axoli sog’lig’i xolati e’tiborga olinadi. Qa no at l a na r l i ek ol og i k v az i y at uc hu n ay na n a yr i m o’ s i m l i k v a x a y v o n l a r n i m i q d o r i y k a m a y i s h i x a r a k t e r l i . O ’ r t a c h a v a z i y a t d a e s a t u i r o q v a o ’ s i m l i k n i b u z i l i s h i b e l g i l a r i kuzatiladi; keskin vaziyatda – tabiatni ayrim komponentlarining buzilishi yuz beradi; tang vaziyatda – buzilgan geotizimlar tiklanmaydigan xususiyatlarga ega bo’ladi; falokatli vaziyatda – geotizimlarning buzilishi va tiklanmaydigan jarayonlar kuchayadi. A x o l i s o g ’ l i g ’ i x o l a t i b o ’ y i c h a q a n o a t l a n a r l i v a z i y a t m e ’ y o r d a g i x o l a t g a e g a ; o ’ r t a c h a v a z i y a t d a – a x o l i s o g ’ l i g ’ i yomonlashuv belgilari vujudga keladi, keskin vaziyatda – barcha yoshdagi axolining sog’lig’i xamma joyda yomonlashadi, falokatli v a z i y a t d a – b a r c h a y o s h d a g i v a i j t i m o i y g ur u z d a g i a x o l i n i n g a xv ol i q o’ r q i n ch l i ex ol da bo’ l a di . E ko l o gi k va zi ya t t o ’ g’ r i s i d a to’liq ma’lumot A.Rafiqovni «O’zbekistonda ekologik vaziyatlar darajasini aniqlovchi mezonlar» nomli

maqolasida berilgan. «Geografik ekologiya va tabiatdan foydalanish muammolari», Toshkent, 1999 yil, 40-43 betlar. Ekologi yada ko’ proq ikki vazi yatga e’t ibor ber il adi: of at v a x a l o k a t . O f a t l i v a z i y a t d a o r g a n i z m l a r p o p u l y a t s i y a s i d a turlarni tanlanishi kuchayadi, buning natijasida populatsiyadagi xususiyatga ega bo’ladi, keyingi ofatli vaziyatda kamroq zarar ko’radi. Fslokat natijasida barcha populyatsiya qiriladi, ulardan genetik esdalik saqlanib qolmaydi. O’zbekistonda ekologik vaziyat umuman olganda o’rtacha barqaror, joylarda turlicha: qanoatlanarli vaziyatdan tortib falokatli vaziyatgacha mavjud. Baland va o’rtacha balandlikdagi t o g ’ l ar n i n g s u v a y i r g’ i c h q i s m l a r i e n g q u l a y v a q u l a y v a z i y a t g a ega, chunki bu geotizimlarda insonni xo’jalik faoliyati deyarli a m a l g a o s h i r i l m a y d i . T a b i i y s h a r o i t d e y a r l i b u z i l m a g a n . Tog’larning yonbag’rlarida inson ta’siri sezila boshlaydi, yuqori q i s m l a r d a e k o t i z i m l a r n i s t r u k t u r a s i v a f u n k t s i o n a l m a v j u d l i g i d a b u z i l i s h l a r k u z a t i l a d i . O ’ s i m l i k q o p l a m i , x a y v o n o t o l a m i , q i s m a n t u p r o q d a u z g a r i s h l a r u c h r a i d i . Y o n b a g ’ r l a r n i q u y i q i s m l a r i d a g r a v i t a t s i o n j a r a y o n l a r rivojlangan, kup joylarda o’simlik qoplami zichligi nixoyatda past, suktsessiya jarayonida o’zgarishlar kuzatiladi. SHularni e ’ t i b o r g a o l i b v a z i y a t d a r a j a s i n i q a n o a t l a n a r l i , j o y l a r d a o’rtacha deb baxolash mumkin. Tog’ oldi va adir mintaqasi inson ta’siri natijasida kuchli o’zgargan ayniqsa, o’simlik, tuproq, xayvonot olami, relьef sharoitlarida o’zgarishlar kuzatiladi, xususan turli tabiiy j a r a y o n l a r s o d i r b o ’ l g a n ( e r o z i y a , s e l , j a r l i k l a r v a b . ) . B u x u d u d g a o ’ r t a c h a v a z i y a t x o s . V o x a l a r t u r l i c h a v a z i y a t g a m o l i k , l e k i n k e s k i n v a z i y a t x u k m r o n , c h u n k i s u v x a v z a l a r i i n s o n ta’sirida ifloslangan, tuproq eroziya va sho’rlanishga berilgan, ye r l a r n i n g m a x s u l d o r l i g i n i s b a t a n p a s a y i b k e t g a n . A x o l i i c h i m l i k s u v i , v a s h a x a r l a r k a n a l i z a t s i y a b i l a n t o ’ l i q ta’minlanmagan. Binobarin, turli kasalliklar tarqalgan, o’lim ko’rsatkichlari yuqori. Tang vaziyat Xorazm, Qoraqalpog’iston, Buxoro voxalarini bir qimsmini egallaydi. Bu voxalarda avvalo axolini ichimlik s u v i b i l a n

t a ’ m i n l a s h m a s a l a s i m u r a k k a b , s h u a s o s d a kasalliklar tarqalishi bo’yicha yuqori ko’rsatkichlar xukmron, a x o l i o r a s i d a o ’ l i m k o ’ r s a t k i c h l a r i b a l a n d . T u p r o q l a r n i s h o ’ r l a n i s h i , v o x a l a r d a g r u n t s u v l a r i s a t x i n i k o ’ t a r i l i b ketganlgi, sug’orishda ishlatiladigan suvni sho’rlik darajasini b a l a n d l i g i a s o s i y o m i l l a r d a n x i s o b l a n a d i . O r o l d e n g i z i satxini pasayib borayotganligi, suvni taqchilligi xam jiddiy axamiyatga ega. Falokatli vaziyat Orolbo’yida, xususan Mo’ynoq tumanida rivojlangan, bu mintaqada ichimlik suvi, toza daryo suvini taqchilligi dengizni qurigan qismidan tuzlarni yog’ilib turishi, shamollar xarakati, cho’llashish xodisasi ekologik xayotni m u r a k k a b l a s h t i r a d i . A x o l i n i k a s a l l a n i s h k o e f f i t s i e n t i v a o ’ l i m y u q o r i d a r a j a d a . T i r i k t a b i a t f a l o k a t g a u c h r a s h i o q i b a t i d a e k o l o g i k m u v o z a n a t b u z i l g a n . O r o l n i n g q u r i g a n qismi xam shu mintaqaga xos. Ekologik vaziyatlar barqaror emas, ular doimo dinamik o ’ z g a r i s h d a , b u x o l i n s o n o m i l i t a’ s i r i d a r a j a s i v a m i q y o s i bilan bog’liq. SHuningdek vaziyat inson tomonidan boshqarilib turilganligi tufayli qayta o’zgartirishlar ularni turg’un xolda bo’lishligiga ijobiy ta’sir etadi. Boshqarish miqyosi va ta’sir d o i r a s i , k u c h i g a q a r a b , a y n i q s a , v o x a l a r d a v a z i y a t l a r r ej i m i kuchli darajada o’zgarishga uchramayapti. Lekin barcha voxalar xam bir maromda yoki darajada boshqarilmaydi, bu xol asosan geosistemalarni strukturali dinamik xolatiga bog’liq, tog’ etaklarida voxa geosistemalarini boshqarish nisbatan qulayroq va osonroq. Bu mintaqada asosan eroziyani oldini olish, qisman t u p r o q d a t u z t u p l a n i s h v a f i l ь t r a t s i y a , s e l x o d i s a l a r i boshqarilishi lozim. Tekislik mintaqada delьtalarning voxa geosistemalari ni boshqari sh ancha m urakkab va og’i r. CHunki gruntlarni suv utkazmaslik sharoitida sug’oriladigan yerlarni suv-tuz rejimni rostlab turish uchun kata xajmda meliorativ ishlarni bajarishga to’g’ri keladi. Bu masala xozirgi sharoitda eng og’ir. Sanoat shaxarlari (Olmaliq, CHirchiq, Angren, Navoiy, S H o ’ r t a n g , M u b o r a k , U c h q u d u q v a b . ) n i a t r o f m u x i t g a t a’ s i r i y e tarli darajada katta,

ularni ta’siri tufayli tabiiy muxit i f l o s l a n a d i , x u s u s a n s u v v a x a v o x a v z a l a r i z a r a r l a n d i . Farg’ona, Olmaliq, Navoiy sanoat korxonalari, Surxondaryoda Uzun va Sariosiyo tumanlari Tursunzoda alyuminiy korxonasi ta’sirida katta miqyosda vaziyat og’ir. Buning oqibatida axoli orasida turli kasalliklar tarqalgan, yosh bolalarni (1 yoshgacha) o’limi o’rtacha respublika ko’rsatkichidan 1,5-2 marta kup, qariyalarni kasallanishi, axolini sog’lomlashtirish punktlariga murojaati ortgan. O’zbekistonda suv xavzalarining ifloslanganligi, buni oqibatida axolini toza ichimlik suvi bilan ta’minlashni sekin bajarilayotganligi, ekinlarni sho’r suv bilan sug’orilayotganligi murakkab ekologik vaziyatlarni tarkib topishiga olib kelmoqda. Axol i ni ng kat t a qi sm i xal i xam ochi q xavzal ar dan i chi ml i k manbai sifatida foydalanayotganligi achinarli xol, chunki bu t o i f a d a g i s u v l a r d a v l a t a n d o z a l a r i g a t o ’ g ’ r i k e l m a y d i , s h u n i n g d e k b a ’ z i s h a x a r v a q i s h l o q l a r n i k a n a l i z a t s i y a t a r m o q l a r i b i l a n t a ’ m i n l a n m a g a n l i g i a x o l i s o g ’ l i g ’ i u c h u n salbiy ta’sir ko’rsatmoqda. Texnogen omillar ta’sirida yaylovlarni buzilishi, ishdan c h i q i s h i , m a x s u l d o r l i k n i p a s a y i b k e t g a n l i g i , x a r a k a t d a g i qumlarni maydonini kengayib borayotganligi endilikda aniq s e z i l m o q d a . Q i z i l q u m , U s t y u r t p l a t o s i , Q a r s h i c h o ’ l i , (Ko’kdumaloq, O’rta buloq, Zevarda) va boshqa gaz xamda neftь k o n l a r i n i i s h g a t u s h i r i l i s h i v a a t r o f m u x i t , y a y l o v x o l a t l a r i n i y a x s h i l a s h u c h u n , m a x s u s t a d b i r l a r m a j m u a s i n i amalga oshirishni talab qiladi.

Похожие

Ekologik omillar va ularni tasniflash

Geoekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish

Geoekologiyaning tadqiqot ob'yekti, maqsadi va vazifalari

Geoekologiyaning vujudga kelishi va rivojlanishining qisqacha tarixi

Geoekologik muammolar