Ekologik omillar va ularni tasniflash - Экология - Рефераты

Ekologik omillar va ularni tasniflash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Atrof muhitning abiotik omillari. 2. Biotik omillar. 3. Tolerantlik chegaralari xususidagi qarashlar. 4. Ekologiya makoni to`g`risida tushuncha.

www.arxiv.uz Ekalogik omillar bu tirik organizmlarga, juda bo`lmasa ularning alohida rivojlanish davrining birida bevsita yoki bavosita ta`sir o`tkazishiga qodir bo`lgan istalgan muhit sharoitidir. Har bir organizm bog`liq bo`lgan muhitning ekologik omillari 2 turkumga bo`linadi. 1. Jonsiz (abiotik) tabiat omillari. 2.Jonli (biotik) tabiat omillar Atrof muxitning abiotik omillari. Atrof muhitning abiotik omillari iqlimiy va tuproq-zamin omillaridan iboratdir Asosiy iqlimiy omillar quyidagilardan: 1 Quyoshning bo`shliqqa elektromagnit to`lqinlari ko`rinishda tarqaluvi nurli ekergiyasi. Quyosh radiasiyasi energiyasining 99 % ga yaqini 0,17-4 mkM uzunlikka ega bo`lgan to`lqinli nurlar tashkil etadi, shuningdek 48 % to`liq uzunligi 0.4-0,76 mkM bo`lgan spektrning ko`rinadigan qismiga. 45 % infraqizil (to`lqin uzunligi 0,75 mkM dan 10 -3 mkM gacha) va 7% ga yaqin ultrabinafsha nurlaridir. 2 Yer sathining nurli energiyasi va nur oqimining davomligi hamda jadalligi bilan belgilanuvchi eritganligi. 3.Atmosfera havosining suv bug`lariga to`yinishi bilan bog`liq namligi 4 Atmosferaning gaz tarkibi. 5. Yer sathi harorati. 6.Havo massasi xarakati (shamol) 7. Atmosfera bosimi Biotik omillar (jonli muhit omillari). Bir organizm hayot faoliyatining boshqalariga ta`siri majmui biotik omillar deyiladi. Hayvonlar o`simliklar, mikroogranizmlarningo`rtasidagi o`zaro munosabatlar g`oyatda xilma-xildir. Har qanday o`simlik turkumi muhitnimg biotik tavsiflari majmuiga ta`sir ko`rsatadi. Sahro joydagi biotk sharoitlardan o`rmon massivi o`ramidagi abiotik sharoitlarning o`ziga xos xususiyatlari qanchalar farq qilishi ma`lumdir. Tirik

www.arxiv.uz organizmlarning o`zaro ta`siri ularning bir-biriga nisbatan reaksiya nuqtai nazaridan turkumlanadi. Jumladan: gemoton reaksiyalari ajratib ko`rsatiladi. Reaksiyalar degandda esa bir xil turdagi zotlarning o`zaro ta`siri (masalan, ozuqa joyini muxofazalash) va bir xil turlarning mustaqil yashovchilari o`rtasidagi koalisiyalar tushiniladi. Hayvonlar o`rtasidagi munosabatning eng keng tarqalgan - vaxshiylik, ya`ni bir tur ikkinchisini bevosita taqib etadi v eb kuyadi. O`zaro munosabatlarning boshqa turi - turli shakllardagi tekinxo`rlikdir. Tekinxo`r organizm doimiy ravishda boshqa xayvonning tanasi va tanasi ichida yashaydi. U ho`jayin deb ataladi. Hayvonlar gel`mintlari tekinko`r xasharotlar (bit, burga, kanalar) ba`zilari juda oddiy bo`ladi, odam va hayvonlarda havfli kasalliklarni tug`diruvchi vaxshiylardir. Osimliklar va hayvonlar o`rtasidagi munosabat yana ham murakkab va xilma-xil bo`lishi mumkin. Ba`zi bir hayvonlar o`simliklarga nisbatan changlatuvchi urug`lar, shuningdek kasalliklarni tashuvchi sifatida bo`lishi mumkin, o`simliklar esa hayvonlar uchun begona xizmatini o`tashi mumkin. Tolerantlik chegaralari hususidagi qarashlar. 1840 yilda agrokimyoga asos solganlardan biri Yu.Libix o`simliklarning mineral bilan oziqlanishi nazariyasini olg`a surdi. U o`simlikning rivojlanishi faqat organizm uchun yetarli miqdorda bo`lgan kimyoviy element yoki parrandalargagina bog`liq bo`lmasdan, balki rivojlanish uchun yetishmaydigan moddalarga bog`liq ekaligini anikladi. Masalan, suv yoki azotning ortiqcha bo`lishi odatda tuproqda juda kam miqdorda bo`ladigan bor va temirning yetiishasligi o`rnini bosolmaydi. O`z tadqiqotlari natijasida Lebix “minimum qonunini yaratdi, bu qonunga muvofiq tuproq tarkibida eng kam miqdorda bo`lgan ozuqa moddalarini ko`paytirish zarur Amerika olimi V Shelford faqat minmumda bo`lgan moddagina hosilni yoki organizmning hayotida qobilligini belgilamasligini, balki, biror-bir elementning ortiqcha bo`lishi ham ko`ngilsiz holatlarga olib kelishligini isbotladi. Masalan, suvning ortiqcha bo`lishi - ildizlarniig bitikib qolishi, anaerob jarayonlarda paydo

www.arxiv.uz bo`lishi, tuproqning ivishi va shunga o`xshash hollarga olib kelishi mumkin. V.Shelfordning fikriga ko`ra, omillarning ortiqchaligi ham, shuningdek yetishmasligi ham (organizmning eng qulay talablariga nisbatan) belgilab quyuvchi (limitlovchi) deb atalib, u limitlovchi omil yoki «Tolerantlik qonuni» nomini olgan. Belgilab quyuvchi omil qonuniga atrof muhitni ifloslanishdan muhofaza qilish tadbirlarida amal qilinadi. Havo va suvda zararli aralashmalarning ortiq ko`payib ketishi odamlar salomatligiga jiddiy havf soladi. Ekologiya makoni to`g`risidagi tushuncha. Har bir tirik organizm atrof-muitning muayyan sharoitlariga moslashgan (adaptasiyalangan) bo`ladi. Ular parametrlarining o`zgarishi, ularning tolerantlik chegaralaridan biroz chiqishi, organizmlarning hayot faoliyatini obgor qiladi va ularni o`limga mahkum etishi mumkin. Ozuqa muhitning mumim omilidir. Uning miqdori va sifati organizmlar hayoti faoliyatini risoladagidek bo`lishini belgilaydi. Atrof-muhitning u yoki bu tur yashash sharoitlari va uning faoliyatini tavsiflovchi ko`pgina parametrlar majmui ekologiya javonini deyiladi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: 1. I.A. Karimov “Ozbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari” Toshkent 1995 yil 2. I.A. Karimov “O`zbekiston XXI-asr bo`sag`asida havfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolotlari!” Toshkent “O`qituvchi” 1997 yil 3. I.A. Karimov “O`z kelajagimizni o`z qo`limiz bilan qurmoqdamiz” Toshkent “O`qituvchi” 1999 yil 4. I.A. Karimov “Ijtimoiy ishlarimizni oxirigacha yetkazaylik” Toshkent “O`qituvchi” 1994 yil 5. I.A. Karimov “Yuksak malakali mutaxassislar taraqqiyot omili” Toshkent “O`qituvchi” 1995 yil 6. I.A. Karimov “O`zbekiston mustaqil taraqqiyot yo`lida” Toshkent “O`zbekiston” 1991 yil 7. I.A. Karimov “Hushyorlikka dav`at” Toshkent “O`qituvchi” 1999 yil 8. Yu. Shodimetov “Ijtimoiy ekologiyaga kirish” Toshkent 1994 yil 9. Vernadskiy “Biosfera” Moskva 1967 yil 10. G.A.Novikov “Osnova obshey ekologii i oxrana prirodi”. 11. A.Xo`jaxonov “Atrof muhitni muhofaza qiling” Toshkent “Ibn Sino” 1985 yil 12. P. Baratov “Yer bo`limi va o`lkashunoslik” Toshkent “O`qituvchi” 1990 yil 13. www.ziyonet.uz

Похожие

Ekologik omillar

Muhit va ekologik omillar

Biosfera, ekologik tizim va ekologik omillar

Ekologik tizimlar, muhit va ekologik omillar

Ekologik omillar 2