Nafas olish ekologiyasi - Ботаника - Рефераты

Nafas olish ekologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54 KB

www.arxiv.uz Reja 1. Nafas olishda kislorodning yutilishi va korbonat angidridning ajralishi 2. Nafas olishning o`simlikning biologik xususiyatlari, turiga, yoshiga boғliqligi 3. Nafas olishni tashqi sharoit omillariga boғliqligi 4. Hosilni saqlashda nafas olishning ahamiyati.

www.arxiv.uz Nafas olish tezligi o`simliklarning turi, yoshi va yashash sharoitidagi omillarta`siriga bogliq. Xattobutezlikbiru"simlik-ning har xil qismlarida turlicha sodir bo`ladi. O`simlik qancha yosh va modda almashinuv jarayoni k,ancha faol bulsa, nafas olish ham shuncha kuchli bo`ladi. o`simlikning k,arish jarayonida nafas olish tezligi x.am pasaya boradi. Pishib yetilgan, kuruq ururlarda nafas olish tezligi juda past, unayotgan ururlarda esa juda faol bo`ladi. Masalan, tarkibi-da 10- 12 foiz suvi bo`lgan bir kilogramm arpa uruғi bir kecha-kunduzda O 3-0 4 mg SO2 ajratadi. To`la burtgan va unayotgan ururlarda esa nafas olish tezlyagi 10 ming martadan Yuqorii bo`ladi. Umuman, o`simliklarning nafas olish tezligi ichki va tashqi omil-lar ta`siriga borliq. KISLORODNING MIQDORI. Nafas olish jarayoni uchun kislorod- ningmiqdori engmuxo`momillardanbirihisoblanadi. havotarkibida-gi kislorod (21 foiz) o`simliklarning erkin nafas olishigatula yetarli bo`lib, xatto uning miqdori 9 foizgacha kamaysa xdm o`simliklarga zararli ta`sir kilmaydi. Fakat atmosferada kislorod miqdori 5 foizga tushgandan so`nggina uning yetishmasligi sezila boshlaydi. o`simlik to`k,imalaridagi kislorod miqdori atmosfera tarkibidagi kislorodtsan kamroqbo`lib, uzga-rib turadi.-Masalan, kand lavlagining barg tuqimalarida bu ko`rsatkich miqdori bir kecha-kunduz davomida 7,1 foizdan 17,4 foizgacha `uzgarad`i. Demak, atmostseradagi kislorod o`simliklar uchun tula yetadi. Ammo ildiz tizimi joylashgan tuproqda tez-tez kislorod yetishmaslik hollari sodir bo`lishi mumkin. Ayniqsa, tuzilmasi buzilgan, chirindi (gumus) moddalari kam, suv bosib, uzoq, muddatga saqlanib qolgan qatqaloq hosil bo`lgan yerlarda kislorodning tuproq zarrachalari orasiga kirib turish jarayoni buziladi va ildizlar uchun anaerob sharoit yuzaga keladi. Ildiz tizimi joylashgan tuproq muhitida kislorod ning yetishmasligi aerob nafas olish urniga bijgish jarayonini faollashtiradi va natijada zaxira organik moddalar ko`proq, sarflanadi. Oraliq moddalar sifatida spirtlar ajralib to`plaib, o`simlik ildizlari chiriy boshlaydi. Bu uzoqroq davom etsa, o`simliklarning o`sish va rivojlanishi, hosildorligi keskin kamayadi va xdggo o`simlik ulishi ham mumkin. Shuning uchun bunday yerlarga kushimcha ishlov

www.arxiv.uz berish, ya`ni tuproqni yumshatish, qatqaloqqa yul quymaslik, o`ғitlash (orga nik va mineral) zarur. KARBONAT ANGIDRIDNING MIQDORI Karbonat angidridning miqdori ham nafas olish jarayonida ma`lum ahamiyatga ega. To`qimalarda u ko`p miqdorda tugshanganda nafas olish tezligi pasayadi. Karbonat angid ridning to`plaishi ko`pincha pishib yetilgan va kattiq pust bilan krplangan ururlarda sodir bo`ladi. Ko`pchilik yovvoyi o`simliklarning kattiq pust o`ralgan uruғlari uzoq yillar davomida o`zining ko`karish qobiliyatini yo`qrtmaydi, chunki ularning pusti ostida to`plagan kar bonat angidrid ta`siridan nafas olish tezligi juda sust bo`lib, organik modda tezda sarflanmaydi. Omborlarda SO, ning miqdori ko`p bo`lganda mevalar uzoq, muddatgacha yaxshi saqlanadi. XARORAT O`simliklarning nafas olish jarayoni harorat ta`siriga uzviy borliq Bu boғliqik ma`lum haorat darajalarida Vant-Goff qidasiga bo`sunadi, ya`ni xarorat har safar 100° ga ko`tarilganda na fas olish tezligi ikki byaravar oshadi. Masalan, u 0° dan 20PS gacha oshib borganda reaktsiya tezligi ham 2-3 marta oshib boradi. Lekin 20" S dan yukrri xaroratda reaktsiya tezligi kamroq oshib boradi. O`simlik turlari va a`zolarining xarorat chegaralari bo`ladi (minimal, optimal va maksimal). Nafas olishning minimal (pastki) chegarasi ko`pchilik o`simliklar uchun juda past. Masalan, qaraғay va archalar uchun —25°S. Albatta, issiqsevar o`simliklar uchun bu ko`rsatkich ancha Yuqorii, ayrimlari uchun O°S atrofida bo`ladi. Xarorat oshganda nafas olish kuchi ham oshadi va u 40°S yetguncha Vant-Goff kridasiga bo`ysunadi. Ko`pchilik madaniy o`simliklarda x.aro rat 40°S dan oshgach, nafas olish ham darxrl Yuqoriiga ko`tariladi, 50°S atrofida keskin pasayib krladi va o`simlik qattiq zararlanadi. Shuning uchun x.am nafas olish uchun dastlab kuchayib, sungra pasayadigan harorat emas, balki bu jarayon doim Yuqorii darajada bo`ladigan harorat optimal (maqbul) deyiladi. Ko`pchilik o`simliklar uchun 30-40°S atrofida bo`ladi. Bu fotosintezning maqbul darajasidan 5-10°S Yuqorii. Maksimal xarorat esa 45-55°S atrofida bo`lib, xar bir o`simlik oqsilining xususiyatlariga bogliq. Nafas olishning maqbul xarorat darajasi tanadagi

www.arxiv.uz modda almashinuv jaraenidagi barcha bioqimeviy reaktsiyalar va fermentlarning faolligi uchun ham ancha qulaydir. SUV R E JIMI. Nafas olish tezligiga xujayralarning suv bilan ta`minlanish darajasi ham katta ta`sir etadi. O`simliklarning barglarida birdaniga suvning kamayishi sababli dastavval nafas olish tezlashadi. Keyinchalik esa suv tankisligi ortib borishi bilan nafas olish tezligi ham pasaya boradi. Buni uruғlarda yaxshi kuzatish mumkin. Yetilmagan uruғlarda suv miqdori ko`p, nafas olish ham nisbatan kuchliroq bo`ladi. Uruғlar pishib yetilgach, suv miqdori ham eng kam 10- 11 foiz bo`ladi. Bunday ururlarda nafas olish ham eng past darajada borib, ular yaxshi saqlanadi. Ekish oldidan ivitilgan ururlar suvni 30-35 foizgacha shimib olgandan sung ularning nafas olish tezligi bir necha ming martadan oshib ketadi va unish jarayoni boshlanadi. Ururlarda kechadigan bu fiziologik jarayonlarni boshqarish yuli bilan donlarni sifatli saqlab, ulardan yukrri darajada foydalanish mumkin. Uruғlar oshikcha suv ni shimib olganda ham aeratsiya jarayoni buzilib, bijgish boshlanishi va ururlar nobud bo`lishi mumkin. Bunday hollarda uruғ qorayib qoladi va unuvchanlik qobiliyatini yo`qotadi. YoRUҒLIK Yoruғlik yashil o`simliklarga ta`sir etganda haroratning ko`tarilishi kuzatiladi va buning natijasida nafas olish ham tezla shadi. Fotosintezgayoruғlikningta`siri natijasida esa nafas olish jarayoni uchun eng zarur organik modda hosil bo`ladi. Demak, yoruғlik yashil o`simliklarning nafas olishiga to`ғridan-to`ғri emas, balki boshqa fiziologik jarayonlar orqali ta`sir etadi. Yorurlik ta`sirini yashil bulmagan o`simliklarda o`rganish natija sida uning ma`lum miqdori to`ғridan-to`ғri ta`sir etishi ham mumkinligi kuzatilgan. Nafas olish jarayonining faoliyati yorurlik spektrining ultrabinafsha (380 nm) va ko`k-yashil (400-500 nm) nurlarining yutilishi natijasida kuzatilgan. Masalan, makkajuxorining etiollangan bargiga yoruғlikning kuk spektr nurlari bilan ta`sir etganda, qoronғudagi barglarga nisbatan nafas olish jadalligi ikki baravardan ko`proq ko`tarilgan. DON, M E VA VA SABZAVOTLARNI SAQLASHDA NAFAS OLISHNING AHAMIY A TI

www.arxiv.uz O`simliklarning nafas olish jarayoni ulardagi mod da almashinuvining muhim qismini tashqil etib, o`sish, rivojlanish va hosildorlikning asosi hisoblanganidek, yetishtirilgan maxsulotlarni uzoq muddatga va sifatli saq-lash x.am nafas olish tezligini boshqarishga asoslangan. Maxsulotlarni sakdashda nafas olish jadalligi kancha past bo`lsa, organik moddalarning miqdori shuncha kam sarflanadi va ular sifatli saklanadi. Nafas olish jadalligining darajasi, eng avvalo, x.arorat va namlik miqdoriga bogliq Donlarning tarkibidagi suv miqdorini va ular saklanadigan omborlar x.aroratini boshqarish katta ax1amiyatga ega. Suv miqdori gallasimonlarningdonlarida 14 foiz va moyli o`simliklarning donlarida 8-9 foizdan oshmaganda, xarorat esa 0° atrofi da bo`lganda nafas olish eng past darajada saklanadi. Namlikning miqdori 18-22 foiz va xarorat 45-50"S ga yetganda nafas olish jadalligi ham keskin oshadi. Natijada ururdagi zaxira organik moddalar tezlik bilan sarflanadi. Buning natijasida ajralib chikkan kimyoviy ener giya issiklik energiyasiga aylanadi, omborlarning xarorati yanada oshadi va xar xil chirituvchi mikroorganizmlarning rivojlanishiga sharoit yaratiladi. Bunday sharoitda saklangan donlar unib chiqish qobiliyati-ni yukrtadi. Shuning uchun ham donlarni saklashda namlik kam miqdorda bo`lishi maksadga muvofik;. Meva-sabzavotlarni saklash donlarni saklashdan biroz farq, kiladi. Chunki ularning tarkibida suv juda ko`p (75-90 foizgacha). Suvni kamaytirish ular sifatining pasayishiga sabab bo`lishi mumkin. Shuning uchun ham meva- sabzavotlarni saklashda bosh omil xarorat hisoblanadi. Eng qulay xarorat 0° atrofida bo`lishi aniklangan. Maxsus xonalarda va muzlatgichlarda saklanganda ham xarorat 3-7°S dan oshmasligi keraq Masalan, kartoshka uchun saklash xarorati 2-4°S, karam uchun O" dan -1°S gacha, krlgan meva va sabzavotlar uchun O° + 1° S eng kulay ekanligi aniklangan. Bunda nafas olish tezligi past bo`lib, maxsulotlar sifatli saqlanadi. Meva va sabzavotlarni saklashda SO2 ning miqdori ham katta ahamiyatga ega. U ko`p bo`lsa, nafas olish jadalligi pasayadi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Genkel P.A. Fiziologiya rasteniy. M. 1975 g. 2. Lebedov S.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1988 g. 3. Mustaqimov G.D. O`simliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari.T.1995 y. 4. Xujaev J. X O`simliklar fiziologiyasi Toshkent “Mexnat” 2004 5. Rubin B.A. Kurs fiziologii rasteniy. M. 1976 g. 6. Yakushkina N.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1980 g. 7. www.ziyonet.uz

Похожие

Nafas olish timizi

Fotosintezda karbonat angidridning o’zlashtirilishi. Yorug’likda nafas olish

Fotosintez ekologiyasi

О‘simliklarning nafas olishi

O`simliklar hayotida nafas olishning ahamiyati