Fotosintezning qorong‘ilik bosqichi - Ботаника - Рефераты

Fotosintezning qorong‘ilik bosqichi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45 KB

Fotosintezning qorong‘ilik bosqichi F ot osintezning ikkinchi bosqichi - qorong‘ilik bosqichi deyiladi. Chunki bu bosqichda boradigan reaksiyalar yorug‘lik talab qilmaydi va SO 2 ning о‘zlashtirilishi bilan tavsiflanadi. Yorug‘lik bosqichining asosiy mahsuloti bо‘lgan ATF va NADFN, lar karbonat angidridning о‘alashtirylib uglevodlar hosil bо‘lishida ishtirok etadi : Yorug‘lik Karbonat angidridniig о‘zlashtirilishi ham oddiy jarayon emas. U juda kо‘p biokimyoviy reaksiyalarni о‘z ichiga oladi. Bu reaksiyalarniig xususiyatlpri tо‘fisida batafsil ma’lumotlar biokimyoning' yaigi usul-larini qо‘llash natijasidagina olindi. Hozirgi paytdaSO 2 ni о‘zlashtirishning bir necha yо‘li aniklangan: I) S 3 yо‘li (Kalvin sikli); 2) S 4 yо‘li (Xetch va Slek sikli) va boshqalar. FOTOSINTEZNING S 3 yо‘li. Fotosintez jarayonida SO 3 ii о‘:pash-|irits| yо‘lini 1946-1956 yillarda Kaliforiiya dorilfununida amerikalik bioximik. M.Kalvin va uning xodimlari aniqladilar. Shuning uchun ham u Kalvin sikli deb ataladi. Keyingi yillardagi izlanishlarning natijalari kursatishicha, bu sikl hamma о‘simlikyaarda sodir bо‘ladi. Birinchi asosiy vazifa SO 2 о‘zlashtirilishi oqibatida vujudga keladigan dastlabki organik moddani aniqlash edi. Aytish lozimki, mazkur jarayonda hosil bо‘ladigan uglevodlarni aniklash juda qiyin, chunki miqdor jihatidan kam bо‘lgan turli-tuman oraliq moddalar hosil bо‘ladi. Bu vazifani hal qilish uchun M.Kalvin uglerodning radio faol atomlaridan (nishonlangan !4 S) foydalanadi. Radiofaol "S ningemirilish davri 5220 yilga teng bо‘lib, tajriba о‘tkazish uchun juda qulay hisoblanadi. Bir xujayraln suvо‘ti xlorella nishonlangan "SO 2 bо‘lgan sharoitda har xil muddatlarda saqlanadi va fiksatsiyalanadi. Fiksatsiyalangan suvо‘tlarida hosil bо‘lgan organik moddalar xromotografiya usuli bilan bir-biridan ajratiladi va radioavtografiya usulini qо‘llash bilan har bir organik modda tarkibida (42-chizma) Kalvin siklidagi |4 S

miqdori aniqlanadi. Natijada 5 sonida I S ning 87 fosfogliiyerat kislotasida, qolganlari esa boshqa moddalar tarkibida topildi. Bir daqiqadan keyin esa nishonlangan "S bir qancha organik va aminokislotalar tarkibida qayd etildi. Shunday qilib, karbonat angidridning о‘zlashtirilishi natijasida hosil bо‘ladigan dastlabki modda fosfoglitserat kislota ekanligi ma’lum bо‘ldi. M.Kalvin nishonlangan R 31 va S 14 dan foydalanish natijasida fosfoglitserat kislotasining hosil bо‘lish yо‘lini ham aniqladi. Uning nazariyasi bо‘yicha SO 2 ning dastlabki о‘elashtirilishi uchun akseptorlik vazifasini ribuloza - 1,5difosfat bajaradi: Ribuloza-1,5 difosfatenol shakli karbonat angidridni biriktirishi natijasida olti uglerodli beqaror oraliq modda hosil bо‘ladi va u darhol suv yerdamida parchalanadi hamda 3-fosfoglitserat kislotasi hosil bо‘ladi. Bu reakiiya ribulozadifosfatkarboksilaza fermentining ishtirokida sodir bо‘ladi. Dastlabki organik modda - 3 - fasfoglitserat kislotasidan iborat bо‘lganligi uchun fotosintezning S 3 yо‘li deyiladi. Xloroplastlarda hosil bо‘lgan 3 - fosfoglitserat kislotasidan xloroplastlarda yoki hujayra sitoplazmasida boshqa uglevodlar: oddiy, murakkab shakarlar va kraxmal sintezlanadi. Bu jarayonda (ya’ni Kalvin siklida) yorug‘lik bosqichida hosil bо‘lgan 12NADFN 2 va 18 ATF sarflanadi. M.Kalvin sikli bо‘yicha fotosintez jarayoni sodir bо‘ladigan hamma о‘simliklar S 3 о‘simliklar deyiladi. FOTOSINTEZNING S 4 yо‘li. Dastlab Qozon dorilfununining olimlari Y.S.Karpov (1960), I.A.Tarchevskiy (1963) ayrim о‘simliklar va birlamchi organik moddalar uch uglerodli bо‘lmay, balki tо‘rt uglerodli ekanligini aniqladilar. Avstraliyalik olimlar M.D-Xetch va K.R.Slek (1966-1969) buni tajribalar asosida tasdiqladilar. Shuning uchun ham fotosintezning bu yо‘li Xetch va Slek sikli deyiladi. Fotosinchezning S 4 yо‘li asosan bir pallali о‘simliklarda (makkajо‘xori, oq jо‘xori, shakarqamish, tariq va boshqalar) sodir bо‘ladi. Bu о‘simliklarda fotosintezning dastlabki mahsuloti sifatida oksaloatsetat va malat hosil bо‘ladi.

Chunki nishonlangan S 14 dastlab bu kislotalarning tо‘rtinchi uglerodida tо‘planadi va faqat keyinchalik fosfoglitserin kislotasining birinchi uglerodida paydo bо‘ladi. M.Xetch, K.Slek va boshqa olimlarning kо‘rsatishicha, bu siklda S0 2 ning akseptorlik vazifasini fosfoyenolpiruvat kislotasi bajaradi: Kо‘pchilik bir pallali va ayrim ikki pallali о‘simliklar bargidagi nay va tola boylamlari atrofida bir qator xloroplastlarga ega hujayralar bо‘lib (ular obkladka hujayralari deb yuritiladi), ularda fotosintez S 3 yо‘li bilan (Kalvin sikli) sodir bо‘ladi. Bargning mezofill qatlamini hosil qilgan hujayralarida esa fotosintez S 4 yо‘li bilan (Xetch va Slek sikli) sodir bо‘ladi. Bu о‘simliklarning obkladka hujayralarida joylashgan xloroplastlar yirikroq bо‘ladi va ular lamellyar tuzilishga ega bо‘lib, granalari bо‘lmaydi. Mezofill hujayralardagi xloroplastlar asosan granulyar tuzilish xususiyatiga ega. Makkajо‘xori bargidagi umumiy xloroplastlarning 80 foizi mezofill hujayralariga va qolgan 20 foizi obkladka hujayralariga tо‘g‘ri keladi. Mezofill xujayralaridagi xloroplastlarda Xetch va Slek sikli bilan hosil bо‘lgan dastlabki uglevodlar (oksaloatsetat va malat kislotalari) naylarga va obkladka hujayralariga о‘tkaziladi. Obkladka hujayralaridagi xloroplastlarga utgan tо‘rt uglerodli birikmalar yana Kalvin siklida ishtirok etadi va kraxmalga о‘zgaradi. Shuning uchun ham bu xporoplastlarda kraxmalning miqdori kо‘proq bо‘ladi. Obkladka hujayralaridagi xloroplastlarda malatning parchalanishi natijasida hoskl bо‘lgan piruvat kislotasi mezofill xloroplasglariga о‘tkaziladi vafosfoyenolpiruvatga aylanib, yana SO 2 ning akseptori vazifasini bajaradi. Bunday tizim orqali fotosintezi sodir bо‘ladigan о‘simliklar S 4 о‘simliklar deyiladi. Bunday о‘simliklarda og‘izchalar yopiq bо‘lsa ham fotosintez jarayoni davom etadi. Chunki obkladka hujayralaridagi xloroplastlar avval hosil bо‘lgan malat (asparat) dan foydalanadi. Bundan tashqari yorug‘lik ta’sirida nafas olish (fotodixaniye) jarayonida ajralib chiqqan SO 2 dan xam foydalanadi. Shuning uchun xam S 4 о‘simliklari qurg‘oqchilikka, shо‘rlikka nisbatan chidamli bо‘ladilar. Bunday о‘simliklar odatda yorug‘likni sevuvchan bо‘ladilar va sutka davomida

qancha ueaytirilgan kun bilan ta’sir etgirilsa, shuncha organik moddalar kо‘p hosil bо‘ladi. FOTOSINTEZNING SAM YО‘LI Ontogenezning kо‘pchilik davri juda qurgoqchilik sharoitida о‘tadigan о‘simliklarda fotosintez S 4 yо‘li bilan borib, ular asosan, kechasi (og‘izchalar ochiq vaqgda) SO 2 ni yutib oladi va olma kislotasi (malat)ni tо‘playdi. Chunki kunduz kunlari og‘izchalari tо‘la yopiq bо‘ladi. Ogazchalarning yopiq bо‘lishi ularni tanasidagi suvning transpiratsiya uchun sarflanishidan saqlaydi. Kechasi og‘izchalar ochiq bо‘lganda kabul qilingan SO 2 va nafas olish jarayonida ham ajralib chiqan SO 2 lar fermentlar (FEP-karboksilaza) yordamida fosfoyenolpiruvat bilan birlashib oksaloatsetat (osk) hosil bо‘ladi. Oksaloatsetat kislotasi esa NADF yordamida malatga" aylanadi va hujayra vakuolalarida tо‘planadi. Kunduzi xavo juda issiq va og‘izchalar yopiq paytida malat sitoplazmaga о‘tadi va u yerda malatdegidrogenaza fermenti yordamida SO 2 va piruvatga parchalanadi. Hosil bо‘lgan SO 2 xloroplastlarga о‘tadi va Kalvin sikli bо‘yicha shakarlarning hosil bо‘lishida ishtirok etadi. Hosil bо‘lgan piruvat (FGK) kislotasi ham kraxmalning hosil bо‘lishi uchun sarflanadi. Fotosintezning bu yо‘li asosan kuchli qurgoqchilikka chidamli bо‘lgan sukkulentlar oilasi (kaktuslar, agava, aloe va boshqalar) vakillarida sodir bо‘ladi. Bu inglizcha Sgassulaceaeoeid metalolism tushunchasidan kelib chiqib, SAM yо‘li deyiladi. Umuman fotosintezning bu yо‘lida kechasi kabul qilingan SO 3 kunduzi fotosintezda ishtirok etadi. YORUG‘LIKDA NAFAS OLISH О‘simliklarda yorug‘lik.ta’sirida kislorodning qabul qilinishi va karbonat angidridningajralib chiqishi yorug‘likda nafas opish deyiladi. Nafas olishning bu turi mitoxondriyalarda bо‘ladigan va kimyoviy energiya ajralishi bilan tavsiflanadigan oksidativ nafas olishdan tubdan farq qiladi. Yorug‘likda nafas olish jarayonida uchta organoid: xloroplastlar, peroksisomalar va mitoxondriyalar ishtirok etadilar (35-chizma).

Yorug‘liqda nafas olish xloroplastlarda boshlanadi. Fotosintez jarayonida oraliq mahsulot sifatida glikolat kislotasi ajraladi: Glikolat xloroplastlardan peroksisomalarga о‘tadi va tashqaridan qabul qilinadigan kislorod yordamida to glioksilat kislotasigacha oksndlaiadi: Oraliq mahsulot sifatida ajralgan vodorod peroksid katalaza fermenti yordamida parchalanadi. Glioksilat aminlanish yо‘li bilan glitsinga aylanadi: Hosil bо‘lgan glitsin mitoxondriyalarga о‘tkfziladi va u yerda ikki molekula glitsindan serin hosil bо‘ladi va SO 2 ajraladi. Serin yana peroksisomalarga о‘tkaziladi va oraliq reaksiyalar natijasida glitserat kislotasi hosil bо‘ladi. Keyinchalik glitserat xloroplastlarga о‘tkaziladi va Kalvin siklida ishtirok etadi. Bujarayon glikolat kislotasining xosil bо‘lishidan boshlangani uchun glikolatli yо‘l ham deyiladi. Bu yо‘l S 3 о‘simliklarida sezilarli darajada sodir bо‘ladi. Ayrim hollarda yerug‘likda nafas olish jarayonining jadalligi fotosintez jadalligining 50 foizgacha yetadi. Lekin bu jarayon S о‘simliklarida yaxshi sezilmaydi. Chunki ajralib chiqqan SO 2 meuofill hujayralarida ushlanib, fosfoyenolpiruvat(FEP) bilan qо‘shilish natijasida oksaloatsetat va malat kislotalari hosil bо‘ladi. Keyinchalik ulardan ajralgan SO 2 xloroplastlarga о‘tadi va fotosintezda ishtirok etadi. Shuning uchun ham S 4 о‘simliklarda fotosintez mahsuldorligi yuqori bо‘ladi.

Похожие

Fotosintezning biosferadagi va xujayra metobolizmidagi о‘rni, о‘rganish uslublari

Fotosintezda karbonat angidridning o’zlashtirilishi. Yorug’likda nafas olish

Fotosintez ekologiyasi

Fotosintez reaksiyalari va fotosintetik fosforlanish

Xujayra tiriklikning elementar birligi