Qishloq xo‘jalik ekin navlarini sog‘lomlashtirishning biotexnologik asoslari - Биотехнология - Рефераты

Qishloq xo‘jalik ekin navlarini sog‘lomlashtirishning biotexnologik asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

236 KB

Qishloq xo‘jalik ekin navlarini sog‘lomlashtirishning biotexnologik asoslari Reja: 1. O‘simliklarni sog‘lomlashtirishning nazariy asoslari 2. Sog‘lom, erkin o‘suvchi apikal meristema to‘qima hujayra-larni ajratib olish 3. Hujayralarni sun’iy muhitda o‘stirish 4. Yangi nihol o‘simliklarni klonlash

Qishloq xo‘jalik ekin navlarini doimiy ekilishi tufayli navlarni mahsuldorlik ko‘rsatkichlari, mahsulot sifati pasayib boradi. Bu agro- texnika, tashqi muhit faktorlari va mutatsiya tufayli qimmatli sifat belgi va xususiyatlari o‘zgarib ketadi. Shuning uchun har qanday qishloq xo‘jalik ekin navlarini uzluksiz ravishda urug‘lik materiali yangilab turi- ladi. Urug‘chilikda nav yangilash va nav almashtirish tushunchalari mavjud. Nav yangilashda navlarni urug‘lik materiali turli usullar bilan yangidan yetishtiriladi. Nav almashtirishda esa navni butunlay ishlab chiqarishdan olib tashlab, o‘rniga boshqa yangi hosildor sifatli mahsulot beradigan navni joriy etish bilan amalga oshiriladi. Ekin navlarini yangilashda odatda tanlash asosida ularni re- produksiyali urug‘lik dalalaridan maxsus uslub asosida tanlab yetishtiri- ladi. Т anlash ko‘z bilan chamalab, laborotoriya tahlillari asosida amalga oshiriladi. Bunda o‘simlik navlarini sog‘lomligiga etibor beriladi. Bir necha yil ekilishi tufayli virusli, bakteriyali, zamburug‘li kasalliklari bi- lan kasallanib, nav aralashmalari bilan aralashib ifloslanib hosildorligi, mahsulot sifati pasayib boradi. Shu tufayli ekin navlarini doimiy rav- ishda tanlash asosida (odatdagi usul) yoki biotexnologik usulda sog‘lom hujayralaridan o‘stirish asosida sog‘lomlashtirib (yoshartirib) turish lozim.

Sog‘lom, erkin o‘suvchi apikal meristema to‘qima hujayralarini ajratib olish murakkab jarayon. Qishloq xo‘jalik ekin navlarini biotexnologik usul bilan sog‘lomlashtirishda sog‘lom apikal meristema to‘qima hujayralaridan o‘stirish bilan amalga oshiriladi. Bu kartoshkachilikda viruslardan xoli elita urug‘chiligini tashkil etishda keng qo‘llanilib kelinmokda. Navlarni elita urug‘lik tuganaklari yangilanib turiladi. Bunda o‘simliklarni erkin ko‘payuvchi hujayralarini ajratib o‘stirish lozim. Erkin ko‘payuvchi hujayralar o‘simliklarni ildiz uchki, yosh maysa, o‘simta, mayda barg, gul kurgoni, o‘sish nuqtalari qismlaridan hujayralaridan mikroskop ostida 100 % sterilizasiya sharo- itida ajratib olinadi. 3-rasm. Т o‘qima va hujayra tiplari va ulardan erkin yashovchi hujayralarni olish Masalan, kartoshkachilikda kartoshka tuganaklari 22-25 S 0 da termostatda nishlatilib o‘simtalari olinadi va kaliy permanganatda yuviladi. Т uganak o‘simtalari mikroskop ostida maxsus boks (kurilma)da 200 marta kattalashtirilgan holda o‘simtalarni apikal meristema hujayralari ajratib olinadi.

Mikroskop ostida ajratib olingan hujayralar juda tez bo‘linayotgan bo‘ladi va o‘ta sog‘lom hamdir. Hujayralar oldindan tayyorlangan av- toklavda stirilizatsiya qilingan probirka va ozuqa muhitlarga ekiladi. Odatda probirkalarga 5 ml dan ozuqa muhit solinadi. Har bir ekin hujay- rasi uchun aloxida ozuqa muhit tayyorlanadi. Kartoshka o‘simligi uchun Murasiga-Skuga ozuqa muhiti bo‘lishi kerak. jadval Odatdagi jenshen ildizi va hujayra asosida o‘stirilgan o‘simlik taqqoslama ma’lumotlari

Т o‘qima Hosil g/l oyda Ho‘l Quruq massa massa Kimyoviy tarkibi Panaksozidlar SGP guruh soni % Faolligi, % 5-6 yillik jenshen ildizi Jenshen ildizi to‘qimasi kultu- rasi 1 300 0,1 18,0 7 7 6,0 6,0 140 222

Bizga ma’lumki o‘simlik qismlari (ildiz qismlari, poya, novda, qalamcha)ni suvga solib qo‘yilsa o‘z hayotchanligini bir necha kungacha saqlashi va ba’zida ildiz chiqarib o‘sa boshlaydi. Bu o‘simliklarni fiziologik holatiga, tashqi muhit omillariga va aynan ajratib olingan qismlar o‘simliklarni kaysi qismidan olinganligiga va ularni o‘stirish sharoitlari (ozuqa muhit)ga bog‘liq. Qishloq xo‘jalik ekin navlarini sog‘lomlashtirishda o‘simliklarni o‘sish nuqtalaridan ajratib olingan meristema hujayralarini sun’iy ozuqa muhitlarda o‘stirib yangi urug‘lik materiali olinadi. O‘zbekistonda kartoshkachilikda joriy etilgan virussiz elita urug‘chiligida elita, superelita urug‘lik tuganaklari uchki meristema hu- jayralari asosida yetishtiriladi. Hujayralarni sun’iy ozuqa muhitlarda o‘stirish uchun Murasiga- Skuga, Vaymura, Gamborga, V5 ozuqa muhitlaridan foydalanadi. Kom- ponentlar tarkibida makro va mikro tuzlar organik moddalar, fitogar- monlar stimulyatorlar barcha barchasi hujayralarni bo‘linib ko‘payishi uchun yetarli bo‘ladi. Ozuqa muhitlar tayyorlangach avtoklofda kolbalarda, probirkalarda sterilizatsiya qilinadi. har bir probirkaga 5 ml dan solib, og‘zi paxtali dokaga o‘rab tayyorlangan yopqichlar bilan yopiladigan holda hujayra- lar ekiladi. Ozuqa muhitlarga ekilgan hujayralar (probirkalarda) biotex- nologik laboratoriyaning «kultura» xonasiga qo‘yiladi. Unda muhit 24 soat bir sutka bo‘lsa 16 soat yorug‘lik, yorug‘lik intensivligi 400 lyuks, namlik 80-85%, harorat 27-28 є S bo‘lishi shart. Ana shu muhitda 12-13 kunda hujayralardan «kallus» to‘qima shakllanadi. Probirkadagi «kal- lus» to‘qimalarni yangi ozuqa muhit solingan probirkalarga ko‘chirib «kultura» xonasiga qayta qo‘yiladi. Yangi ozuqa muhitda «kallus» to‘qimalardan 12-14 kunda probirka bo‘yi(10-12 sm) barobar o‘simlik nihollari o‘sib shakllanadi.

O‘simliklarni hujayralardan o‘stirib ko‘paytirish rivojlangan mam- lakatlar Germaniya, Angliya, Gollandiya, AQSh, Yaponiya, Х itoyda keng yo‘lga kuyilgan. Meristema hujayralarni probirkada o‘stirib olib, ularni jadal ko‘paytirish, klonlash talab etiladi. Probirka o‘simliklari nihollarini jadal ko‘paytirish uchun ular maxsus 100% sterilizatsiya xonasida probirka- dan nihol olinib barg bandi poya qismi bilan kesib qalamcha qilinadi. Bunda chap kulda pinset bilan nihol ushlab turiladi va ung kulda skalpel bilan oyna ustida kesiladi va pinset yoki igna yordamida ozuqa muhit solingan probirka joylashtiriladi. Probirkaga solingan nihol qalamchalari kultura xonasiga kuyiladi. Qalamchalardan 10-12 kunda o‘simlik nihollari shakllanadi. Probirka o‘simliklarini qalamcha qilib kesgandi. Ostki qismini tashlab yuborish lozim. Bir probirkadagi niholni qalamcha qilib kesish 5 martagacha o‘tkazish va kerakli miqdordagi nihol o‘simliklarni hosil qilish mumkin. O‘zbekistonda kartoshka ekini navlarini sog‘lomlashtirish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Oktabr oyi - kartoshka tuganagi termostatda 20-22 kun davomida nishlatiladi Noyabr oyi – meristema hujayralar ajratib olinadi va o‘stiriladi. Yanvar, fevral oyi – probirka o‘simliklari ko‘paytiriladi. Mart oyi – probirkadagi o‘simliklarni issiqxonaga toza tup-roq mu- hitiga ekiladi(5 ming dona ko‘chat). May oyi – issiqxonadan kartoshka ko‘chatlaridan mikro tuganaklar kovlab olinadi (25 ming dona mikrotuganak). Iyul oyi – mikrotuganaklarni tog‘li yoki tog‘ oldi mintaqaga ekiladi. Oktabr oyi – kartoshka hosil kovlab olinadi (125 ming dona tuga- nak). Yil davomida ushbu holat uzluksiz olib boriladi.

Sog‘lomlashtirilgan navlar va ularning hosildorligi odatdagi tanlash asosida yetishtirilgan urug‘likka nisbatan 25-40% ga yuqori hosil beradi.

Похожие

Biotexnologik jarayonlarning eng muhim biokimyoviy asoslari

Qishloq xo‘jalik biotexnologiya fanining maqsadi, vazifalari,ob’ekti va tadqiqot uslublari

Biotexnologik muxitni tanlash va tayyorlash

Biotexnologiya xalq xo’jaligi, sog’liqni saqlash va fan xizmatida

Biotexnologiya asoslari