Biotexnologik muxitni tanlash va tayyorlash - Биотехнология - Рефераты

Biotexnologik muxitni tanlash va tayyorlash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

Biotexnologik muxitni tanlash va tayyorlash Reja: 1.Muxitni tanlash, ajratish. 2.Selekciya. 3.Gen injeneriyasi. 4.Xujayra injeneriyasi. 5.Biologik muxitni populyacion chidamliligi.

Muxitni tanlash Biotexnologik jarayonlarni aniklovchi ma’nosi-xujayradir. Chunki, barcha moddalar xujayralarda sintez buladi. Yu.A.Ovchinnikovning suzi bilan ifodalanganda xujayra kichik kimyoviy zavod bulib, belgilangan reja, barcha jarayonlar bir-biri bilan muvofik xolda juda xam yukori samara bilan ishlaydi. Unda xar bir minutdayuzlab murakkab moddalar sintez buladi, birinchi navbatda oksillar sintez buladi. Zamonaviy biotexnologik ishlab chikarishning asosini mikrobiologik sintez, ya’ni, xar xil moddalarning mikroorganizmlar vositasida sintez bulishini tashkil etadi. Usimlik va xayvonot dunyosidan muxitni tanlash ishlab chikarishda keng urinni topgani yuk. Chunki, ushbu makromolekulalar juda xam kup muxitni talab kilganligi sababli, juda kimmatga tushadi. Muxitning tabiatidan kat’iy nazar biotexnologik ishlarda toza xujayra va tukima muxitini tashkil etishda mikroorganizmlar muxitiga yakinlashtiriladi. Mikroblar dunyosi katta va xilma-xil bulib xozir ularning 100 mingdan oshik turi mavjud. Ana shunday kilib 8,2 yoki treonin yoki metan beradigan mikroblarni ajratish mumkin? Buning uchun kuprok uglevodorodlarni oksidlaydigan benzinni zapravka kiladigan erlardan yoki uzumdan vino achituvchi va boshka joylardan namunalar olinadi. Olingan namunalar maxsus tarkibga ega bulgan suyuk ozika muxitiga solinadi. Ana shu muxit mikroorganizmlar uchun energiya manbai bulib, uglerod, azot, RN, temperatura, osmotik bosim va boshkalarga xar xil munosabatda buladi. Masalan: proteolitik ferment xosil kilish uchun oksilni, lipolitik sintez kilish uchun lipoidni iste’mol kiladi. Ana shu tarika mikroorganizmlarni tuplovchi muxit xosil buladi.

2-chi etap toza muxitni ajratish. Buning uchun zich ozuka muxiti ishlatiladi, unga muxit namunalari joylashtiriladi. Natijada zich muxit mikroorganizmlarning toza tudasini xosil kiladi. Uni yana kaytadan ekilganida bitta turga mansub bulgan xujayralar populyaciyasini xosil kiladi. Mikroblar sanoati muxitga kuyidagi talablarni kuyadi: 1.mikroorganizmlar juda tez rivojlansin. 2.mikroorganizmlarga arzon muxit bulsin. 3.boshka mikrofloralar bilan zararlanmasin. Ushbu talablar natijasida olingan maxsulotlar juda arzon buladi. Bir xujayralilarning moddalarni sintez kilishi juda yukori. Masalan: 500 kg ogirlikdagi sigir bir sutkada 0,5 kg oksil sintez kilsa, achitkilar vositasida (5 gramm) 0,5 kg oksil bir sutkada sintez buladi. Lekinda xamma mikroorganizmlar xam ana shunday tezlikda oksilni sintez kila olmaydi. Shuning uchun mikroblar faktorini tekshirish katta nazariy va amaliy biotexnologik axamiyatga ega. Biotexnologik ishlab chikarishda fotosintez utkazadigan mikroorganizmlar aloxida rol’ uynaydi. Chunki, bunday mikroorganizmlar uz xayotida yoruglik energiyasini uzlashtirib, SO 2 dan va suvdan organik modda xosil kiladi. Suvni oksidlab O 2 ajratadi. Ushbu usul juda arzon. Fototrof mikroorganizmlar muxiti ammiak, vodorod, oksil va boshka xar xil biopreparatlar bulib, kelgusida kuyosh energiyasini genetik injeneriya yuli bilan biokonservalashda katta rol’ uynaydi. Biotexnologiya uchun arzon muxit termofil mikroorganizmlar xisoblanadi. Ularning optimal sharoiti +60 0 S + 80 0 S ayrimlariniki + 110 0 S va yukori.

Juda issik suvlar va okeanlar tagidan + 300 0 S gacha xaroratga chidaydigan mikroorganizmlar topilgan. Termofillar tarkibidan juda kimmatbaxo maxsulotlar: spirtlar, aminokislotalar, fermentlar, molekulyar vodorod topilgan. Termofillar kullanilganida sanoat asboblarini strellash juda arzonga tushadi. Termofillarning usishi va metabolitik aktivligi mezofillarga nisbatan 1,5-2 marta yukori. Termofillar vositasida sintez bulgan fermentlar, masalan proteazalar nokulay sharoitlarga juda chidamli. Birok, termofillar sintez kilgan proteazalar va boshka fermentlar +20 0 S da 100 baravar, + 75 0 S dagiga nisbatan past. Termofillar bioreaktorlarni sovutishda keng kullaniladi. Biotexnologiyaning muxim etapi muxitni ajratish va tanlash xisoblanadi. Birok oddiy tanlash bilan bunga erishish kiyin. Shuning uchun organizmni kerakli tomonga selekciya yuli bilan uzgartirish kerak. Shu usulda 10-100 marta aktiv mikroorganizmlarni yaratishga erishilgan. Selekciya Mikroorganizmlarni kerakli tomonga uzgartirishga mutaciya usuli bilan erishish mumkin. Mutaciya uchun gen urtacha 10 6 – 10 8 marta oshishi kerak. eng mustaxkam muxitni tanlashda uning dastlabki namunasiga mos kelishini xisobga olish kerak. Ya’ni, kislotali va ishkorli faktorlarga ogir metallar ta’siriga, metabolitik maxsulotlar ta’siriga chidamlilik kilish xisobga olinadi. Agarda genlar sun’iy ravishda shikastlantirilsa mutaciya chastotasi keskin uzgaradi.

Mutagen ta’sir etish ul’trafeolit, rengen nurlari, ayrim kimyoviy birikmalar, DNK molekulasini dastlabki xolatini buza oladi. eng yaxshi mutagenlarga azot kislotasi, etilmetansul’fonat, akridin kraskasi, bromuracil va boshkalar kiradi. Mikroorganizmlar selekciyasi prototrofdan (tormozlochi modda), auksotrofga utishga asoslangan. Birok, ayrim xollarda uning teskarisi xam buladi. Chunki, fitogarmon ta’sir etmasa usimlik xujayrasi normal usmaydi. Birok, oxirgi yillarda triptofandan auksin tipidagi indoluksus kislotasi aniklangan. Ayrim mutantlardan citokinin-ya’ni usimlik rakini keltirib chikaruvchi modda sintez kilingan. 2.3. Genetik injeneriya. Zamonaviy biotexnologiya- genetik injeneriyasi – biotexnologiyasi bilan xarakterlanadi. Bu uz navbatida bioob’ektlarni maksadli modifikaciyasini sun’iy genetik dasturini yuzaga keltiradi. Genetik injeneriya 4 asosiy etapdan iborat: 1. Kerakli genni olish. 2. Uni kerakli gen elementiga joylashtirish. 3. Genni kiritish. 4. Kerakli genni olish uchun yakinlashtirish. Genni olish. Kerakli genni. a) uni DNK ajratib olish. b) kimyoviy fermentativ sintez. v) DNK – polimerazalarga boglik bulgan RNK yordamida. Genni DNK dan ajratib olishda fragmentaciya usuli kullaniladi.

Parchalash natijasida nukleotid fragment juftlari ikki ipli buladi. Ana shu ip yolgonlashishi mumkin. Natijada gen nukleotidlari uzining funkciyasini yukotishi mumkin. eukariot organizmlar geni, murakkab oksil kodlaridan iborat. Genlarni kimyoviy – fermentativ sintezida DNK kiska bir zanjirli etaplar buyicha nukleotidlar oraligidagi efirli boglanishi orkali amalga oshiriladi. Xujayra injeneriyasi Xujayra injeneriyasining asosini jinsiy bulmagan xujayralarning ( gibridlanib) kushilib bir butun xujayra xosil bulishi tushuniladi. Xujayralarning kushilishi bir butun yoki ayrim joylari kushilishi mumkin. Duragay xujayra olishda xar xil zaryadli oksil va lipoidlar kushiladi. Usimlik , zambrug va bakterial xujayra pustidan ajraladi. Xujayra pusti fermentativ gidrolizlashadi, keyin protoplast xosil buladi. 2.5. Biologik muxitni populyacion chidamliligi. Biotexnologiyada bioob’ektni tirik (ichki) – xolatda saklanishi juda muxim. Biologik muxitni buzilishi asosan uni uzok saklanishi va laboratoriya sharoitidan sanoat sharoitiga utkazishda sodir buladi. Mikroorganizmlarni saklash asosan ozika muxitida olib boriladi. Xujayralarni uzok vakt xususiyatini yukotmasdan saklash kuyidagicha amalga oshiriladi: 1. Muzlatib suvni vakuum bilan surrib olish-sublimaciya. 2. Xavoda kuritish. 3. Spora shaklida saklash. 4. Chukur muzlatib - 196 0 S da suyuk azotda saklash. 5. Kombinir usulda saklash, unda bir necha usullar birga kullaniladi. Yukoridagi barcha usullar xam bioob’ektlarni 100% saklaydi.

Adabiyotlar: 1. Butenko R.G. Kul’tura pleton rasteniy i biotexnologiya. M. Nauka, 1986 2. Kalinin F.L. i drugie. Texnologiya mikroklopal’nogo razmnojeniya rasteniy Kiev. Naukova dumna, 1992 3. Sheveluxa V.S. Rost rasteniy i ego regulyaciya vontogenaze.-M. Kolos 1992 4. Sheveluxa V.S. i drugie s/x biotexnologiya Moskva «Viusshaya shkola» 1998 5. Agol V.I. i drugie Molekulyarnaya biologiya. Viusshaya shkola 1989 6. Ayala F. Kayger DJ.Sovremennaya genetika M. Mir. 1986 7. Ris.e. Stenberg M. ot pletok k atomam M. Mir. T. Z. 1985.

Похожие

Biologik muxitni o’stirish

Biotexnologiya fani, rivojlanish tarixi va vazifalari

Biotexnologik jarayonlarning eng muhim biokimyoviy asoslari

Qishloq xo‘jalik ekin navlarini sog‘lomlashtirishning biotexnologik asoslari

Biotexnologiya asoslari