Biologik muxitni o’stirish - Биотехнология - Рефераты

Biologik muxitni o’stirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Biologik muxitni o’stirish Reja: 1. Bioob’ektlarni ustirish muxitlari. 2. Bioreaktorlar loyixasi va ishlash principi. 3. Aralashtirish va aeraciya tizimlari. 4. Bioreaktorlarni strilizaciyalash, kupikni yukotish va issiklik almashinuv tizimlari. 5. Laboratoriya, tajriba- sifat va sanoat bioreaktorlari. 6. Biotexnologik jarayonlarda doimiy va vakti-vakti bilan ishlovchi apparatlar. 7. Maxsus tipdagi biotexnologik jarayonlar va apparatlar.

Biotexnologiyaning bosh yunalishi ishlab chikarish jarayonlarini jadallashtirishdan iborat. Ushbu maksadga nafakat yukori maxsuldor biologik muxitlarni tadbik etish, balki samarador texnologik rejimni keng kullash yuli bilan maksadga erishish mumkin. Buning uchun avvalo maksadga mos keladigan xom ashyoni tanlash, kerakli apparatni loyixallashtirish, biomuxitni ustirish sharoitini optimallashtirrish, biotexnologik jarayonni avtomatik borishini nazorat kilishni ta’minlash, olingan maxsulotni ajratish va tozalash usulini ishlab chikish kerak. Biotexnologiyaning ushbu etaplari, ya’ni bioob’ektni ustirish iktisodiy masala bilan uzviy boglik buladi. 1. Iktisodiy asoslash principi. Biotexnologik jarayonlarda xozir kullanilib kelinayotgan usullardan kura arzon bulgan usullar kullaniladi. Masalan lizin kimyoviy usulga nisbatan mikrobiologik usulda oson olinadi. 2. Maxsulot ishlab chikarish, uni tozalash, ishlab chikarishni avtomatlashtirish iktisodiy samaradorlik nuktai nazaridan karaladi, xamda xom- ashyo va energetika manbalari, ana shu maxsulotga bulgan talab xisobiga olinadi. Ayrim medicina preparatlari juda oz mikdorda kerak. Buning uchun juda kichik bioreaktorlardan foydalanish mumkin. Bunda kuprok mikrobiologik sanoat juda kul keladi. 3. Yangi texnologiyani joriy etish, ilmiy asoslangan bulishi kerak. Muxit parametrlarining xisobi, bioreaktor loyixasi va uning ish rejimi asoslanishi kerak. 4. Ishlab chikarishni arzonlashtirish principi. eng kimmat energiya kuyosh energiyasi. Tabiiy suv xavzalari bir xujayrali suv utlarini ustirish arzonga tushadi.

Demak, biotexnologiyaning ish principi maxsulot ishlab chikarish uchun maksimal sharoit yaratib, kam xarajat kilib yukori samara olishdan iborat. Bioob’ektlarni ustirish muxitlari Ozuka muxitlari- biomuxitni xayoti, usishi va rivojlanishini ta’minlaydi. Ozuka muxitining ajralmas kismi suv xisoblanadi. Suvda muxit erigan buladi yoki suv bilan namlangan buladi. Ozuka muxitlari xakikiy (mineral tuzlar, shakar, aminokislotalar, karbon kislotalari, spirtlar, al’digidlar eritmalari ( yoki kolloidlar) oksillar, yoglar, temir gidrooksidi tipidagi noorganik birikmalar shaklida buladi. Ozuka muxiti usimlik, xayvon, mikroblar gusht ekstrakti, makkajuxori uni: dengiz suv uti shaklida kushimcha xolatda bulishi mumkin. Bunday muxit oddiy vodoprovod suvida tayyorlanadi. Biotexnologik jarayonlarda oldindan kimyoviy tarkibini aniklashga nisbati aniklangan muxit xam kullaniladi. Bunday muxitni sintetik muxit deyiladi. Bunday muxitga distirlangan yoki bidistirlangan suv kushiladi. Xar ikkala tipdagi ozuka muxitining xam kamchiligi mavjud. Iktisodiy nuktai nazardan ozuka muxiti uchun tabiiy arzon muxit ishlatish kerak. Birok, kimyoviy tarkibi anik bulgan muxit ishlatilsa, bioreaktorlarda jarayonlarni boshkarish juda oson, maksadga maksimal darajada erishish mumkin. Muxit tarkibi- biomuxitning oziklanish talabiga boglik Avtotrof organizmlar xujayrasida SO 2 va N 2 O dan organik moddalar sintez kilib, yoruglik energiyasini tuplaydi. Bunday muxitga organik birikmalardan foydalanish mumkin. Bunday xolatlarda cianobakteriyalardan foydalanish mumkin. Chunki, ularning energiya manbai sifatida yoruglik, SO 2 - uglerodi, va azot xisoblanadi.

Texnika- iktisodiy nuktai nazardan muxit- olinayotgan maxsulotning manbai xisoblanadi. Muxit arzon tez topiladigan va oson uzlashtiriladigan bulishi kerak. Oson topiladigan xom –ashyo shakar chikindisi, neft’ va gaz komponentlari xisoblanadi. Agarda neft’ komponentlaridan ozik-ovkat, medicina preparatlari olinsa, uni koncerogen moddalardan tozalash kerak. Birok, neft’ va gaz maxsulotlarining mikdori chegaralanganligi sababli boshka manbalarni kidirish kerak. Buning uchun usimlik maxsulotlari, meva, shirasi, ut massasi, yogoch va boshka kishlok xujaligi chikindilarini biotexnologiyada kullanilishi chikindisiz ishlab chikarishda juda muxim. Usimlik maxsulotlarining kuritilgan massasini yarmi cellyulozadan iborat. Cellyuloza (biopolimer) eng kup tarkalgan polisaxarid bulib kimmatbaxo uglerod va energiya manbai xisoblanadi. Ushbu ozuka muxitini tayyorlashda uni oddiy monosaxaridlargacha gidrolizlanadi. Birok daraxtlarni tanasini gidrolizlash juda kiyin, chunki celyuloza unda gemicellyuloza va lignin bilan aralashgan buladi. Shuning uchun xam gemicellyuloza va lignin ajratiladi. Gidrolizdan oldin yogoch, ishkor yoki kislotaning kuchsiz eritmasi bilan ishlanadi, keyin xavo sharoitida suv va SO 2 pari bilan 200 0 S issiklikda gidrolizlanadi. Ana shu muxit biotexnologik maksadlar uchun kimmatbaxo muxit xisoblanadi. Cellyulozaning keyingi gidrolizlanishi koncentrlangan kislota, yukori temperatura va boshka zanglamaydigan materialdan yasalgan asbobda utkaziladi. Oxirgi paytlarda cellyulozani gidrolizlashni arzonlashtirish uchun gaz xoldagi kislotalardan foydalanish yulga kuyilmokda. eng istikbolli usul cellyulozani fermentativ gidrolizlash xisoblanadi. Oxirgi yillarda kattik fazali muxit keng kullanilib biotexnologik jarayonlarni loyixallashtirish va ekspluataciya kilish ancha arzonlashmokda.

Ushbu usuldan yaponlar keng foydalanib MISO ovkatini tayyorlagan. Xozirgi vaktda gaz xoldagi muxitdan foydalanish keng tarkalmokda. Agarda uy xarorati sharoitida termofill bakteriyalar ta’sir etsa, suvda erimaydigan N 2 , SN 4 , SO eriydi. Bakteriyalar xavoda (nam va ozika bulsa) ancha uzok yashay oladi. Shunday kilib biotexnologiya oxirgi paytlarda kam xarajat kilib mul va arzon maxsulot olishga amal kilayapti. Ana shunday maxsulotlarning asosiy kismini usimliklar maxsuloti tashkil etadi. Bioreaktorlar loyixasi va ishlash principi Biotexnologik jarayonlar kimyoviy sintez processidan principial fark kilmaydi. Xar ikkala (biosintez va kimyoviy sintez) sintezni xam sintez reakciyasi muxitini almashinuvi; ajratilishi va tozalanishi bir xil. Biotexnologik jarayonlarda kimyoviy sintez uchun kullanilgan reaktorlar kullanilib muxim muammolarni keltirib chikaradi. Chunki, kimyoviy texnologiya uchun ishlab chikilgan parametrlar biotexnologiya uchun tugri kelmaydi. Biotexnologiyada tirik xujayralar, xujayradan ajratilgan kism, fermentlar va ularning komplekslari ishtirok etadi. Bioreaktorlarning muxim kismi aralashtirish tizimi bulib, apparatda bir xilda sharoit yaratiladi. Agarda bioreaktorda aralashtirish juda xam kupaytirilsa biomuxit usishi pasayadi, xujayralar uladi. Kupchilik biotexnologik muxitlar uzlarining yashashi uchun kislorodli muxitni talab kiladi. Muxitni rivojlanishida O 2 tez uzgaradi. Aerator kislorod datchigi uni juda tez sezishi kerak. Bioreaktorlardagi temperatura xam muxim rol’ uynaydi. t 0 Oshsa oksil dinaturaciyalanadi, pasaysa ferment aktivligi pasayadi. Mezofil’ sharoitda biotexnologik jarayon 30-50 0 S buladi.

Bioreaktorlarni strilizaciya kilish juda muxim. Chunki, avtoselekciya natijasida boshka mikroblar xosil buladi yoki boshka mikroblar kushilib koladi.Strilizaciya Luk Paster taklif kilgan aseptika usulida utkaziladi. Aralashtirish va aeraciya tizimlari Aralashtirish va aeraciya bioreaktorning muxim principi xisoblanadi. Aralashtirish tizimlari mexanik, pnevmatik va cerkulyacion buladi. Mexanik aralashtirishda parragi va uki xar xil bulishi mumkin. Agarda mexanik aralashtirgich tizimlari kupyarusli va etajli bulsa yaxshi natija beradi. Pnevmatik aralashtirgichda diffuzor va barboter buladi. Diffuzor ichidagi xavo pufakchalarining zichligi kamayib xajmi oshadi. Natijada suyuklik diffuzorning yukorisidan pastga tomon kuyiladi, natijada aralashish va xavo almashinuvi sodir buladi. Cerkulyacion aralashtirishda bioreaktorlar gidrodinamik (nasos) tipda tuzilgan bulib, suyuklik yopik tizimda ma’lum tomonga karab yunaltiriladi. Xavo pufakchalari suyuklikka kushilib aylanadi. Bioreaktorlarni strilizaciya, kupikni yukotish va issiklik almashinuv tizimlari. Issiklik almashinuv bioreaktorlar ichidan maxsus truba utkazish yuli bilan amalga oshiriladi. Ana shu trubalar orkali freonlar yuborish yuli bilan sovutiladi, isitish va issik suv yoki par yuborish yuli amalga oshiriladi. Kupikni yukotishda mexanik va kimyoviy usul kullaniladi. Kimyoviy usulda yukotishda usimlik, xayvon yoki mineral yoglar kullaniladi. Mexanik usulda kupikni yukotishda maxsus kurilmalar: parrak, diska, barabanlar bioreaktorning yukorisiga kuyiladi.

Sterillashda termik, issik par, avtoklavda yukori bosim, kimyoviy, fil’tracion va radiacion usullar kullaniladi. 3.5. Laboratoriya, tajriba- sanoat va sanoat bioreaktorlar. Bioreaktorlarni texnologik ishlab chikarilishi etaplar buyicha amalga oshiriladi: laboratoriya sharoiti uchun, tajriba va sanoat uchun. Laboratoriya bioreaktorining xajmi 0,5-100 litr, tajriba uchun 100 l-5 m 3 , sanoat uchun esa 5-1000 m 3 va undan xam katta. Biotexnologik jarayonlarda doimiy va vakti – vakti bilan ishlaydigan apparatlar. Biotexnologik jarayonlar vakti-vakti bilan ishlaydigan va doimiy ishlashga asoslangan buladi. Vaktinchalik jarayonga kishlok xujalik ekinlarini yozda usishi, doimiy jarayonga: teplicalarda usimliklarni usishini kursatish mumkin. Xar ikkala jarayonlar xam iktisodiy imkoniyatga itoat etishi kerak. Doimiy ishlaydigan apparatlardagi biotexnologik jarayonlarni boshkarish differencion rejim bilan ma’lum dasturda boshkarilishi kerak. Maxsus tipdagi biotexnologik jarayonlar va apparatlar Anaerob jarayonlar uchun bioreaktorlarda muxitga xavo beradigan moslama bulmaydi. Birok, vodorod, metan bilan utadigan jarayonlar uchun gaz beradigan barboter va boshka moslamalardan foydalanishga tugri keladi. Bakterial denitrifikaciyalashda nitratlar va nitridlardan muxitni tozalash uchun maxsus moslama yordamida vodorod yuboriladi.

Adabiyotlar: 1. Butenko R.G. Kul’tura pleton rasteniy i biotexnologiya. M. Nauka, 1986 2. Kalinin F.L. i drugie. Texnologiya mikroklopal’nogo razmnojeniya rasteniy Kiev. Naukova dumna, 1992 3. Sheveluxa V.S. Rost rasteniy i ego regulyaciya vontogenaze.-M. Kolos 1992 4. Sheveluxa V.S. i drugie s/x biotexnologiya Moskva «Viusshaya shkola» 1998 5. Agol V.I. i drugie Molekulyarnaya biologiya. Viusshaya shkola 1989 6. Ayala F. Kayger DJ.Sovremennaya genetika M. Mir. 1986 7. Ris.e. Stenberg M. ot pletok k atomam M. Mir. T. Z. 1985.

Похожие

Biotexnologik muxitni tanlash va tayyorlash

Suvni biologik tozalash

Biotexnologiya fani, rivojlanish tarixi va vazifalari

O‘simlik hujayrasi fiziologiyasi

Hujayra va to’qima biotexnologiyasi