Biotexnologiya xalq xo’jaligi, sog’liqni saqlash va fan xizmatida - Биотехнология - Рефераты

Biotexnologiya xalq xo’jaligi, sog’liqni saqlash va fan xizmatida

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51.5 KB

Biotexnologiya xal q x o’ jaligi, sog ’ li q ni s a q lash va fan xizmatida Reja: 1. Biotexnologiya va kishlok xujaligi. 2. Texnologik bioenergitika. 3. Biotexnologiya va tibbiyot 4. Biotexnologiya va ozik- ovkat sanoati. 5. Biogeotexnologiya.

Biotexnologik echimlar xalk xujaligi, soglikni saklash va fan soxasida kompleks muammolarni xalk kilinishida katta axamiyatga ega. Ozik-ovkatga bulgan talabni kondirish uchun usimlikshunoslik va chorvachilikni samaradorligini oshirish kerak. Shuning uchun biotexnologlarning asosiy e’tibori ana shu muammoga karatilgan. Neft’, gaz, kumir kabi energiya manbalari chegaralangan. Biotexnologiya energiya manbai: Spirt, biogen uglevodorodlar, vodorod kabi yokilgi manbalarini yarata oladi. Ana shu ekologik sof energiya manbalarini ishlab chikarish va sanoat koldiklarini kayta ishlash yuli bilan yaratishga erishish mumkin. Uchinchidan xozirgi vaktda biotexnologiya medicinaga yakindan yordam bermokda. Turtinchidan biotexnologiya er sharini sanoat, kishlok xujaligi, uy- ruzgor chikindisi, avtomobildan ajraladigan zaxarli moddalardan tozalashga yakindan yordam beradi. Xozirgi vaktdagi zamonaviy texnologiyalar chikitsiz texnologiyaga asoslangan. Biotexnologiya va kishlok xujaligi a) Biotexnologiya va usimlikshunoslik. Madaniy ekinlar kasalliklar, xashoratlar begona utlar va nokulay ob-xavo ta’siridan juda kup zararlanadi. Ayniksa ekinlarning virusli kasalliklar bilan zararlanishi natijasida xosil kamayib ketmokda. Kayt kilingan zarar keltiruvchi faktorlardan ekinlarni biotexnologik usulda ximoya kilishga kuyidagi tadbirlar kiradi: 1. Nokulay sharoitlarga chidamli navlar yaratish. 2. Usimliklarni zararkunandalar, kasalliklar va begona utlardan ximoya kiladigan kimyoviy vositalar.

3. Usimliklarni biologik usulda ximoya kilish. Usimliklarni ximoya kilish bilan birga xosildorligini Oshirish bosh vazifa xisoblanadi. Usimlik tukimalarining energitik samaradorliligini Oshirish uchun, uning yoruglikdan, SO 2 dan, suvdan va ozika elementlaridan samarali foydalanishni yaxshilaydigan usullarni ishlab chikish kerak. Usimliklarning yangi navlarini, duragaylarini yaratishda chatishtirish va mutaciya usullari keng kullaniladi. Ushbu usullar asosan genetik va xujayra injeneriyasiga asoslangan. Xozirgi vaktda gen injeneriyasi usulida dukkakli bulmagan gallasimon ekinlar ildizida xam azot tuplovchi bakteriyalarni rivojlantirish usullari ishlab chikilgan. Bunda protoplastlar DNK si muammosini xal kilishda yordam beradi. Xozirgi vaktda egn injeneriyasi usulida tuprokda erkin yashovchi azotobakteriyalarning xavodagi azotni kuprok uzlashtirib, erni azot bilan boyitish usullari ishlab chikilmokda. Genning turlararo utishi ishlab chikilmokda. Xozir tamakida gerbicidlarga chiday oladigan xususiyat xam bakteriyalar va achitkilardan ishlab chikilgan moddalar vositasida xosil kilingan. Birok, gerbicidlar ekosistemaga salbiy ta’sir etadi. Mikoriza usulida usimliklarga zarar etkazadigan zaxarli moddalarni nematodlar ishlab chikishini kamaytiradigan genlar xosil kilingan. Xozirgi Malaziyada palma daraxtining kasalliklarga chidamli va 20-30% kup yog beradigan formasi ishlab chikilgan. Shunday kilib, biotexnologiya yangi navlar yaratishning yangi istikbolli usullarini ochib bermokda.

Pesticidlar biodegradaciyasi. Pesticidlar kuchli ta’sir eta olmaydi. Shuning uchun xam yomgir va suv bilan yuvilib kishlok xujalik ekinlariga katta ta’sir etadi. Undan tashkari kupchilik gerbicidlar tuprokda uzok saklanib ekinlarga katta salbiy ta’sir kursatadi. Tuprokda tuplanib kolgan pesticidlarni yukotish uchun tuprok mikroflorasidan keng foydalanish mumkin. Usimliklarning ximoya kilishning biologik usuli keng kullanilmokda. Xozir kartoshkadan kolorada kungizi, olma kurti, kusak kurtlariga karshi entomafaglar ishlab chikilib ana shu xashoratlar kasallantirilib barbod kilinmokda. Usimliklarni fitopatogen mikroorganizmlardan ximoya kilishda xar xildagi ximoya vositalari mavjud. 1. Aptibiotiklar. Trixoderma sabzavotlar, galla va texnik ekinlarini ildiz chirish kasalliklaridan saklaydi. 2. Fitoaleksinlar. Kalampur vitoaleksini fitoftoroz kasalliligiga karshi kurashishda ishlatiladi. 3. Biologik ugit - tuprokni azot bilan boyitishda kullaniladi. Nitragen va azotobakteriya. b) Biotexnologiya va chorvachilik . Chorvachilikni jadallashtirishda va ularni infekcion kasalliklardan ximoya kilishda gen injeneriyasi usulida olingan vakcinlar yuboriladi. Natijada chorva mollarida ma’lum kasallikka nisbatan immunitet paydo buladi. Xozir biotexnologik usulda chorva mollariga oksilga boy ozika bakteriyalar, zamburuglar, achitkilar va suv utlari vositasida ishlab chikilmokda. I tonna ozukabop achitki 400-600 kg chuchka gushti, 1,5 tonnagacha tovuk gushti va 25-30 ming donagacha tovuk tuxumi olish

imkoniyatini yaratadi. Bunda 5-7 tonna don iktisod kilinadi. Ushbu kursatkich muxim axamiyatga ega, chunki er yuzida jami maydonning 80% chorva mollari va parrandalar uchun ozika tayyorlashga ajratiladi. Bir xujayrali organizmlar 40-80% oksil beradi. Texnologik bioenergetika Ushbu jarayonda usimlikning SO 2 uzlashtirilishi va xujayraning sintetik komponentlarisiz vodorod va boshka yokilgi manbalarini fotosintez processidan foydalanib xosil kilinadi. Xozir er yuzida xar yili xosil bulayotgan usimlik organik moddasining 14% energiya manbai xisoblanadi. Yokilgiga ishlatiladigan etanol-ekologik toza yokilgi bulib uning yonishidan SO 2 va N 2 O xosil buladi. etanol-etil spirtining uzi va kushimcha sifatida ishlatiladi. Braziliyada 1983 yildan buyon 95% avtomobillar etanol bilan ishlatiladi. Amerikada 10% avtomobil etanol bilan yuradi. etanol ishlab chikish uchun asosiy maydonlarga ekin ekish kerak. Natijada ozik- ovkatmi yoki energiyami degan muammo paydo buladi. 1 litr etanol uchun tarkibida xar xildagi chikitlar kup bulgan 12-14 litr suv sarflanadi. Birok achitkilarni kayta ishlashni samarali usuli ishlab chikilmagan. Spirt olishda ishlatiladigan achitki uz muammosiga ega: 1. bijgish va nafas olish. 2. Mutaciya. 3. Fermentlarning yukligi. Metan va boshka uglevodlarning olinishi. Metanning olinishi kishlok xujaligi chikitlarini kayta Ishlaydigan samarali usul. U metan va SO 2 aralashmasidan iborat biogaz.

SO 2 metanning issiklik berishini pasaytiradi. Metanda 90-95% uglerod bor. Xozir Amerikada 52 ming ga suv uti ustirilib, bir sutkada 4800 m 3 suyuk uglevodorod ishlab chikiladi. Vodorodni yokilgi sifatida olish. N 2 O = N 2 + O Vodorodni yokilgi sifatida olish muammoligicha kolmokda. Birok, vodorod ekologik jixatidan eng toza yokilgi. Uni kimyoviy va elektrokimyoviy va elektrokimyoviy usulda olish iktisodiy samarasiz. Shuning uchun xemotrof bakteriyalar, purpur va yashil fototrof bakteriyalar, cianobakteriyalar, suv utlari bu muammoni xal kiladi. Process gidrogenoza va pitrogenoza vermentlari bilan boradi. Xali bu masala tulik ishlab chikilmagan. Biotexnologiya va medisina Biotexnologiyaning bironta yunalishi yukki medicinaga aralashmagan. Antibiotiklar – yukori fiziologik aktivlikka ega bulib, ma’lum gruppa mikroorganizmlar, rak va boshkalarni rivojlanishiga tanlab ta’sir etib, rivojlanishni tuxtatadi. Ularning turi 5000 dan oshik bulib, ayrimlarigina terapevtik ishlarga tavsiya kilingan. Antibiotiklarning kupchiligi allergiologik reakciya berganligi sababli ularning samarali turlarini aniklash ishlari keng mikyosda olib borilmokda. Bu soxada 5 xil yunalishda ish olib borilmokda. 1. Mikroblarga ta’sir etuvchi miksobakteriyalarni sinab kurilmokda. 2. Inson uchun kam zaxarli antibiotiklarning kimyoviy Modifikaciyasi ishlab chikilmokda.

Masalan: geptaen amfotericin V buyrakni ishdan chikaradi. Uning kimyoviy modifikaciya yuli bilan olingan amfotericin metil efiri kam zaxarli bulib grib kasalligiga karshi aktivlikni oshiradi. 3. Antibiotiklarning ayrim foydali formasi mutasintez yuli bilan olinadi. 4. Antibiotiklarning ayrim duragaylari xujayra injeneriyasi usulida olinadi. 5. Antibiotiklarni sintez kiladigan fermentlarni ishlab chikadigan genlarni mikroorganizmlarga kiritiladi. Bu gen Injeneriya usuli. Antibiotiklardan tashkari, organizmga tushgan potagen mikroblarni yuk kiladigan antogonist organizmlarni yuborish mumkin. Gormonlar. Biotexnologiyaning yangi yunalishi kimmatbaxo gormonal preparatlarni sintez kilish xisoblanadi. Ayniksa oxirgi yillarda peptidli garmonlarni sintez kilinishi yangi yunalish xisoblanadi. Ilgari gormonlar donorlar konidan operaciyada kesib olingan organlardan va ulik tanalardan olinar edi. Buning uchun ozgina material olishga juda kup material kerak bulardi. Insonni buyini ustiradigan gormon insonni gipofiz bezidan olinardi, xar bir gipofizda 4 mg gacha ana shunday gormon bulardi. Buni usmagan bolani bunday gormon bilan bir necha yil davolash kerak, xar bir xaftada 7 mg gormon berish kerak. Gen injeneriyasi usulida 1 litr mikroorganizm muxitidan 100 mg ustirish gormoni olinadi. Bunday gormonlar yara va kuygan joylarni tezrok bitib ketishi, suyakda Sa 2 + = almashinuvini yaxshilaydi.

Kand kasalligini bartaraf kiladigan insulin xukiz va chuchkaning oshkozoni osti bezidan olinadi, va organizmda allergiya kasalligini keltirib chikarardi. Kimyoviy mutaciya usulida insulin ishlab chikila boshlandi. Fermentlar- trombalarni eritish, organizmni toksin moddalardan tozalash, irsiy kasalliklarni bartaraf etish va boshkalarda kullaniladi. Biotexnologiya va ozik-ovkat sanoati Mikroorganizmlar, madaniy usimliklar xujayralari ozik-ovkat taomini yaxshilovchi maxsulotlar beradi. Kelgusida oshpazlar sun’iy tayyorlangan uzum, chesnok yogi va boshkalardan keng foydalanadi. Ozik-ovkat sanoatida fermentlar katta rol’ uynamokda. Gushtni yumshatish, meva shirasiga rang berish, dietik sut tayyorlash va boshka ishlarda fermentlardan keng foydalanilmokda. Bir xujayralilarning biomassasi kelgusida ozik-ovkatda keng ishlatiladi. Biomassa 80% oksili, 2% nuklein kislotasi va 1 % lipidlari bulsa ozik-ovkatda keng kullaniladi. Biogeotexnologiya Biotexnologik maxsulotlarga kushiladigan kushimchalar rudalardan, okim suvlarning koldiklari, neft maxsulotlarining koldiklaridan olinadigan maxsulotlar biogeotexnologiyaga kiradi. Bu soxada kimyoviy uzgarishni boshkaradigan mikroorganizmlar juda katta rol’ uynaydi.

Adabiyotlar: 1. Butenko R.G. Kul’tura pleton rasteniy i biotexnologiya. M. Nauka, 1986 2. Kalinin F.L. i drugie. Texnologiya mikroklopal’nogo razmnojeniya rasteniy Kiev. Naukova dumna, 1992 3. Sheveluxa V.S. Rost rasteniy i ego regulyaciya vontogenaze.-M. Kolos 1992 4. Sheveluxa V.S. i drugie s/x biotexnologiya Moskva «Viusshaya shkola» 1998 5. Agol V.I. i drugie Molekulyarnaya biologiya. Viusshaya shkola 1989 6. Ayala F. Kayger DJ.Sovremennaya genetika M. Mir. 1986 7. Ris.e. Stenberg M. ot pletok k atomam M. Mir. T. Z. 1985.

Похожие

Biotexnologiya asoslari

Biotexnologiya fani, rivojlanish tarixi va vazifalari

Qishloq xo‘jalik biotexnologiya fanining maqsadi, vazifalari,ob’ekti va tadqiqot uslublari

Mikrobiologiya va biotexnologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi

Biotexnologik muxitni tanlash va tayyorlash