logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Биотехнология
  4. Oqsillar biosintezi va parchalanishi

Oqsillar biosintezi va parchalanishi

Загружено в:

25.08.2022

Скачано:

0

Размер:

22.767578125 KB
Скачать
Oqsillar biosintezi va parchalanishi Reja: 1. Oqsil biosintezining ahamiyati 2. Oqsil biosintezi jarayonini asosiy bosqichlari. 3. Genetik kod va uning ahamiyati 4. Oqsil sintezi bosqichlari. 5.Oqsillar parchalanishi . 1. Oqsil biosintezining ahamiyati Oqsillar sintezi o‘simliklar xayotida muxim ahamiyatga ega va xujayradagi moddalar almashinuvi birinchi navbatda oqsillar sintezi bilan belgilanadi. Xujayralarda oqsillar sintezi va parchalanishi jadalliklarini susayishi undagi boshqa biokimyoviy jarayonlarning xam pasayishiga sabab bo‘ladi. Oqsil sintezi tirik organizm xujayralarida kechadigan ikkita asosiy jarayonlar - matritsa prinsipi va komplementar prinsiplar bilan izohlanadi: Oqsil sintezining matritsa prinsipi shundan iboratki xujayradagi oqsil sintezi undagi oddiy molekulalar o‘rtasida emas, balki xarakatdagi aloxida tashkiliy molekulalar orasida sodir bo‘ladi. Matritsa prinsipida monomerlarning ketma-ketligi to‘g‘risida oldindan berilgan informatsiya xisobiga biopolimerlar xosil bo‘ladi.Komplementar prinsipiga asosan oqsil sintezidagi kerakli monomer yoki polimer matritsaning zaruriy qismlariga yetkaziladi. Oqsil sintezi biosintez jarayonlari orasida eng murakkabi bo‘lsa kerak, uning ayrim bosqichlarida polipeptid zanjir initsiatsiyasi (boshlanishi), uzayishi, tamomlanishi va Oqsillarning etishishida yo‘zga yaqin fermentlar, maxsus oqsil faktorlar, umuman 200 ga yaqin makromolekulalar ishtiroq etadi. Bu makromolekulalarning ko‘plari ribosomalarning uch o‘lchovli murakkab strukturasining tashkiliy qismlaridir. Oqsil biosintezi apparati shu qadar murakkab bo‘lishiga qaramay jarayon juda katta tezlikda o‘tadi. Masalan, 100 aminokislotadan iborat oqsil zanjirining yaratilishi uchun hujayra ribosomalariga 5 sekundgina kifoya. Oqsil biosintezi jarayonini 3 asosiy bosqichga bo‘lish mumkin: 1-bosqichda transkripsiya, matriks DNK da i-RNK sintezlanishi va uning ribosomaga o‘tishi amalga oshadi. Bu yo‘l bilan sintezlanadigan oqsilning tuzilishi to‘g‘risidagi informatsiya yadrodan ribosomalarga, ya&#39;ni oqsil sintez bo‘ladigan joyga uzatiladi. 2-bosqichda oqsil sintezlanishi uchun zarur aminokislotalarning maxsus t- RNK bilan birikishi va ularning shunday ko‘rinishda ribosomaga o‘tishi sodir bo‘ladi. 3-bosqichda translyatsiya (tarjima), i-RNK nukleotidlari izchilligining oqsil sintezi jarayonida polipeptid zanjiridagi aminokislotalar izchilligiga o‘tkazilishidan iborat. 1955 yilda M. Xoglend 1-bo‘lib, aminokislotalar ATF yordamida aktivlashishini ochgan. Bu reaksiyada aminokislota bilan ATF ning o‘zaro ta&#39;sirida aminoatsiladenilat hosil bo‘ladi va pirofosfat ajraladi. Aminokislotalarning aktivlanishi va ribosomaga tashilishida ishtirok etuvchi makromolekulalar bo‘lib, ularning turi 100 ga yetadi. Bu gruppaga aminoatsil-t-RNK sintetaza va transport RNK lar kiradi. Bu aminokislotalarni aktivlashtiruvchi fermentlar (aminoatsil-t- RNK sintetazalar), Bu fermentning normal faoliyati uchun reaksion muhitda Md ionlari bo‘lishi shart. Oqsil biosintezida aminokislotalarning aktivlashuvi va transport-RNK ga o‘tkazilishi. t-RNK aktivlashgan aminokilotani ferment yuzasidan ajratishi va tronsportlik vazifasidan tashqari, t-RNK oqsil biosintezining eng muhim qismi- shakllanadigan oqsil molekulasida aminokislotalarning ma&#39;lum bir aniq ketma- ketlikda joylashishini ham ta&#39;minlaydi. Oqsillar biosintezi organizmlarda nuklein kislotalar ishtirokida boruvchi murakkab jarayondir. T. Kasperson va boshqa tadqiqotchilar misollarda oqsillarning hujayra va to‘qimalardagi sintezi ulardagi RNK miqdoriga bog‘likligini ko‘rsatishgan. Tirik hujayrada oqsil sintezining mexanizmi qanday va bu jarayonda nuklein kislotalarning roli nimadan iborat? Avvalo shuni ta&#39;kidlash kerakki, oqsil sintezi hujayra strukturasi tarkibidagi ribosomalarda boradi. Ribosomalar taxminan bir xil nisbatdagi oqsil va yuqori molekulyar ribosoma RNKsidan tashkil topgan bo‘lib, diametri 25-30 nm zarrachalardir. O‘simliklarda ribosomalarning muhim komponentlaridan biri magniy bo‘lib, uning miqdori quruq modda massasining 2- 2,5% ni tashkil qiladi. Magniy ribosomaning aktiv strukturasini ta&#39;minlovchi omillardan biridir. Ribosomalar hujayra sitoplazmasi, mitoxondriyasi va xloroplastlarida juda ko‘p uchrashi aniqlangan. O‘simlik barglari xloroplastlarining ribosomalari umumiy barg ribosomalarining 50% ni tashkil qiladi. Shuni takidlash kerakki, ribosomalardagi oqsil sintezi nafas olish va bijg‘ish jarayonida ajralib chiqadigan energiya hisobiga boradi. Tirik organizmlarda esa oqsillarning fermentli sintezi aminokislotalarning aktivlashish jarayonidan boshlanadi. Bunda ma&#39;lum fermentlar ta&#39;sirida va energiya manbai sifatida adenozintrifosfat (ATF) ishtirokida aminokislotalarning karboksil gruppalari aktivlashadi. Natijada, erkin holatda pirofosfat ajraladi va adenozinmonofosfat hamda aktivlashgan aminokislota birikmasi (aminoatsiladenilat) fermentli birikmasi hosil bo‘ladi. Har bir aminokislotaga faqat uni aktivlashtiruvchi ferment ta&#39;sir etadi. Aminokislotalarning keyingi o‘zgarishi transport ribonuklein kislota (t-RNK) ishtirokida borib, har bir aminokislotaga ma&#39;lum t-RNK ta&#39;sir etadi. Bunda aktivlashgan aminokislota shu t-RNK bilan birikadi. Jarayon ikki bosqichda boradi: 1. Ferment, adinozinmonofosfat va aminokislota birikmasining hosil bo‘lishi: Aminokislota + ATF + Ferment-aminoatsil-AMF-ferment + RR 2. Aktivlashgan aminokislotaning unga mos bo‘lgan t-RNKga birikishi: Aminoatsil-AMF-ferment + t-RNK- aminoatsil-t-RNK + ferment + AMF G‘|£shge 21.1 Vu ashyupoasu1-1KA 5up1Ne(a5e, 15 1oas1es1 lI I5 soggeropLp atp1po asM. s!ipp£ iMsN ATR15 sop5ishe(1.1p 1N15 geasIop. ash1poasu1-AMR 15 Gogsheyo a5 ap 1p1egte<51a1e. Aminoatsil t-RNK sintetazasi (Napz-aIeg. R1ap1 Vyuseshgu. 2005.531 r). Hosil bo‘lgan t-RNK va aktivlashgan aminokislota birikmasi ribosoma bilan bog‘lanadi va u yerda oqsil sintezi jarayoni boradi. Shu vaqtgacha to‘plangan ko‘plab tajribalar asosida RNK va DNK ni oqsil sintezidagi ishtiroki quyidagicha ta&#39;riflanadi: Hujayra yadrosidagi DNK ning molekulyar strukturasi uning ribosomalardagi sintezlanadigan oqsil strukturasini belgilaydi. DNK molekulyar strukturasida oqsil molekulasidagi aminokislotalar tarkibi va ketma-ketligini kodlangan. Bu kod oqsil sintezlanadigan hujayra ribosomasiga qanday uzatiladi? DNK strukturasidagi kodlangan informatsiya RNK ning boshqa bir turi - informatsion RNK (i-RNK) yordamida ribosomalarga uzatiladi. Yadroda DNK dan RNK sintezi. (1pso1p Ta1g., yeyiagyo Xe1deg. R1ap! ru81o1odu. S~8A, SshuegeIu Sa1I&#39;gp1a, o8 Apde1e8. 2002 11 r) Transkripsiya jarayonida DNK dan m-RNK ga nusxa ko‘chirilishi sxemasi. Shuni ta&#39;kidlash kerakki, kodonlardagi avvalgi ikkita nukleotid yoki &#34;Harf&#34; muhim bo‘lib uchinchisining ahamiyati kam. Kodonlarda o‘xshash xususiyatlarga ega bo‘lgan aminokislotalar birga gruppalanadi; masalan, ikkinchi o‘rinda U (uratsil) tutgan tripletlar gidrofob aminokislotalarni kodlaydi. Shuni aloxida takidlash kerakki, genetik kod universaldir. Ya&#39;ni, bakteriya, o‘simlik va hayvon organizmlari uchun bir-xildir. Qanday qilib aktivlangan aminokislota olib kelayotgan t-RNK i-RNKdagi shu aminokislotaning polipeptid zanjirdagi o‘rnini aniqlaydi? T-RNK molekulasidagi triplet i-RNKdagi tripletga komplementarlik asosida yaqinlashadi va vodorod bog‘i bilan bog‘lanadi. Bu triplet antikodon deyiladi. Oqsil sinteziga yuqorida keltirilganlardan tashqari bir qator qo‘shimcha faktorlar kerak. Bular polipeptid zanjiri sintezini boshlanishi (initsiatsiya) faktorlari va polipeptid zanjiri sintezining terminator tripletlar tomonidan tugatilishi (terminatsiya) faktorlaridir. Informatsion RNK molekulasi bir vaqtda bir nechta ribosomalar bilan bog‘lanishi mumkin, ular poliribosomalar yoki polisomalar deyiladi. i-RNK bilan bog‘lanishi mumkin bo‘lgan ribosomalarning soni sintezlanishi kerak bo‘lgan oqsil zanjirining uzunligiga bog‘liq bo‘lib 4 dan 100 gacha bo‘lishi mumkin. Oqsil sintezlanadigan joy - ribosomalar faqat sitoplazmada emas, balki mitoxondriya va xloroplastlarda ham bo‘ladi. Ribosomalarda i-RNK ishtirokida oqsilning sintez jarayoni translyasiya deyiladi. Shunday qilib oqsil sintezining qisqacha sxemasi va bu jarayonda nuklein kislotalarning ishtiroki quyidagicha: DNK molekulasining spirallari ayrim qismlarida bir-biridan uzoklashib iRNK sintezlanadi. i-RNK hujayra yadrosi tashkarisidagi ribosomalar yuzasiga chiqib joylashadi, u yerda oqsil sintezi sodir bo‘ladi, ya&#39;ni shu yerga t-RNK olib kelgan aminokislotalar polipeptid zanjirini hosil qiladi. Aminokislotalarning polipeptid zanjiridagi o‘rni kodon bilan, ya&#39;ni i- RNK molekulasidagi azotli asoslar bilan bog‘lanadi. 1. Genetik kod va uning ahamiyati Gen - DNK molekulasining uchastkasi xisoblanib, unda polipeptid zanjiri to‘g‘risidagi informatsiya saqlanadi. Sintezlanadigan oqsil molekulasidagi aminokislotalar joylanishi tartibi to‘g‘risidagi informatsiyani 4 xil mononukleotidlar yordamida ifodalanishi genetik koddeyiladi. Genetik kodda 20 xil aminokislota 4 xil mononukleotid yordamida 43 = 64 ta kombinatsiyani yoki 64 ta tripletni xosil qiladi. Genetik kodda 64 ta tripletdan 61 tasi 20 xil aminokislotani kodlaydi, qolgan 3 tasi (UAA, UAG, UG A) ma&#39;nosiz triplet bo‘lib, birorta xam aminokislotani ifodalamaydi. G yenetik kodning xususiyatlari: Tripletlik: xar bir aminokislota nukleotidlar tripleti bilan kodlanadi. Uchta ketma-ket nukleotidlar - bitta aminokislota «ismi» xisoblanadi. Bir ma&#39;nolik: bitta triplet ikkita turli xil aminokislotani kodlay olmaydi. Turli xillik :xar bir aminokislota bitta triplet bilan aniqlanadi. Universallik:xayvon, o‘simlik, zamburg‘, bakteriya va viruslarda tripletlar va ular kodlaydigan aminokislotalr bir xildir. Bundan bilishimiz mumkinki, yer yuzidagi barcha tirik organizmlar uchun genetik kod yagonadir. Takrorlanmaslik: 64 ta tripletlardan 61 tasi aminokislotalarni kodlaydigan, qolgan 3 tasi (UAA, UGA, UAG) esa ma&#39;nosiz yoki aminokislotalarni kodlamaydigan tripletdir. Ular terminator tripletlar xam deyilib, polipeptid zanjirda oqsil biosintezi tugaganligi to‘g‘risida axborot beradi. Bundan tashqari initsiator (metioninli) kodon bo‘lib, undan xar qanday polipeptid zanjirning sintezi boshlanadi. 2. Oqsil sintezi bosqichlari Oqsillar sintezlaydigan nukleoproteid parchalar kashf etildi va ular ribosomalar deb ataldi; aminokislotalarni ATF yordamida faollanish va faollangan aminokislotalar tegishli trangsport RNK ga ko‘chirilishi aniqlandi. Bu ikki jarayon o‘zluksiz bog‘langan bo‘lib bir enzim ye, spetsifik aminoatsil RNK sintetaza ta&#39;sirida kechadi. Oqsillar biosintezi mexanizmini hujayrasiz sistemalardan foydalanib o‘rganish natijada u bir necha bosqichlardan iborat ekanligi aniqlandi. Bundan tashqari oqsillar biosintezida quydagi tarkibiy qismlar zarurligi ham aniqlangan. 1. aminokislotalar 2. t-RNK lar 3. aminoatsil t-RNK-sintetazalar 4. matritsa RNK 5. ribosomalar 6. initsiatsiya, elongatsiya, terminatsiya omillari 7. ATF, GTF 8. Md ionlari. Aminokislotaning faollanishi - barcha (20) aminoqislota, 20 yoki ortiqroq RNK, aminoatsil RNK sintetazalar (ye), ATF va Md mujassam bo‘lishi zarur. Oqsil biosintezining asosiy bosqichlari: Dastlab aminokislotalar maxsus fermentlar ishtirokida ATF bilan reaksiyaga kirishib aktivlshadi. So‘ngra aktivlashgan aminokislotalar t-RNKlar yordamida oqsil singgan joyga ko‘chiriladi. Navbatdagi bosqichda t-RNKlar muntazam ravishda i-RNK dagi tartib bo‘yicha joylashadi. Nihoyat oqsil molekulasi o‘ziga xos bo‘lgan uchinchi strateraga ega bo‘ladi. Oqsillar biosintezidagi translyasiya jarayoni reaksiya va translyasiya jarayonlaridan quyidagi xususiyatlari bilan farq qiladi: 1. matritsa va reaksiya mahsulotida monomerlar soni o‘rtasida muvofiqlik bo‘lmaydi (m-RNKd 4 ta xar xil monometr, oqsilda 20 ta xar xil monomer). 2. Ribonukleotidlar (matritsa monomerlari) bilan aminokislotalar (mahsulot monomerlari)ning straterasi shundayki, bular o‘rtasida A-T, G-S juftlari hosil bo‘lishiga o‘xshash tanlab o‘zaro ta&#39;sir qilish xodisasi yo‘q, ya&#39;ni m-RNK va oqsil zanjiri o‘rtasida komplementarlik yo‘q. Demak, oqsillar biosintezida matritsadan foydalanish mexanizmi DNK yoki RNK sintezi misolidagidan ko‘ra boshqacha bo‘ladi. Oqsil biosintezida t-RNKning akseptarlik va adaptorlik funksiyalari alohida ahamiyatga ega t-DNK ning aksentorlik funksiyasi deganda ATF ning energiyaga boy pirofosfat bog‘lamlari hisobiga aktivlashgan aminokislotalarni o‘ziga biriktirib olishdir. Bu protsessda aminokislotalar karboksidan guruppasi ATF bilan reaksiyaga kirishib, aminoatsiladenilat birikma xosil qiladi. Hujayradagi har bir aminokislota o‘zining aktivlashtiruvchi fermentiga ega va ular umumiy nom bilan aminoatsil- RNK-sintezalar deyiladi. 1958 yilda Frensis Krik nazariy mulohazalarga asoslanib, o‘zining «Adabtorlik gipotezasini» yaratdi. Uning fikriga polinukleotid zanjiri bilan polipeptid zanjir o‘rtasida oddiy sterik muvofiqlik mavjud emas. Shuning uchun nukleotidlarning ketma-ket joylashishi bevosita aminokislotalarning ketma- ketligini ifodalaydi. Aminokislotalarning polipeptid zanjiri ma&#39;lum tartibda joylashishi adaptorlar ishtirokida amalga oshadi. Adaptorlik funksiyasini t-RNK bajaradi. Shunday qilib t- RNK lar faqat aminokislotalarni o‘ziga biriktirib olib, oqsil sintezlangan joyga ko‘chirmay, balki ularning polipeptid zanjirda tutgan o‘rnini ham belgilab berish funksiyasini bajaradi. Ribosomalarda 2 ta muhim oqim, ya&#39;ni genetik axborot aktivlashgan aminoatsil t-RNK lar oqimi bilan uchrashadi. Oqsil biosintezining oxirgi bosqichi translyasiya deb ataladi. Ribosomalarda oqsil molekulasining xosil bo‘lish protsessi 3- bosqichdan iborat: 1. Initsiatsiya-peptid zanjirlarning boshlanishi. Bunda oqsil sintezini boshlab beruvchi kopmleks xosil bo‘lib, yadrodan sitoplazmaga o‘tgan m-RNK ribosomaning kichik (30 S) subbirligi va iniatsiyalovchi t- RNK bilan birikadi. So‘ngra bu kompleksga ribosomalarning katta (50 S) subbirligi birikadi. 2. Elongatsiya-peptid zanjirlarining o‘sishi.Bu protsessda ribosomalarning 50S bo‘lakchaga alohida ahamiyatga ega. Bu bo‘lakchalarda yoki subbiriklarda peptid bogini xosil qilishda ishtirok etadigan peptid-sintezi fermenti mavjud. Bundan tashqari bu subbirikda tRNK o‘zaro boglovchi 2 ta markaz mavjud. Elongatsiya protsessi ribosomalarning aminoatsiya markaziga tegishli aminokislotalarga ega bo‘lgan t-RNKning birikishi bilan boshlanadi. Bu protsessning oxirida ribosomaning mRNK bilan dipeptizel tRNK ga nisbatan surilishini translokatsiya kuzatiladi, bu translokatsiya mahalida energiya talab qiladi, manbai sifatida 2 molekula GTF xizmat qiladi. 3.Terminatsiya-oqsil zanjirining sintezi tugashi. Bunda aminatsiya markazda polipeptid zanjirining tugallanishini ifodalovchi UAG, UAA, UGA kodonlari paydo bo‘ladi. bu kodonlar ma&#39;nosiz bo‘lib biror aminokislotani ifodalamaydi. Shuning uchun polipeptid zanjirdagi oxirgi tRNK ning efir boglamlari qandaydir fermentlar ishtirokida uzilib ribosomadan tayyor xoldagi oqsil molekulasi ajralib chiqadi . 3. Oqsillarning parchalanishi O‘simliklar o‘sishi va rivojlanishida ular tarkibidagi oqsil mlddalar doim parchalanib turadi. Oqsillarning parchalanishi ayniqsa unayotgan urug‘ va donda, qariyotgan o‘simlik organlarida jadal ravishda amalga oshadi. Oqsillar parchalanishi natijasida hosil bo‘ladigan aminokislotalar va boshqa mahsulotlar o‘simliklar uchun zarur bo‘lgan yangi oqsillarning yoki turli xil azotli birikmalarning sintezlanishida ishtirok etadi. Oqsillarning yangilanib turishi o‘simliklarning fiziologik holatiga bog‘liq. Masalan, yosh o‘simliklarda oqsil tarkibidagi azot 72 soat ichida to‘ltq yangilanishi, ya&#39;ni avval parchalani, so‘ngra yangidan sintezlanishi aniqlangan. Qariyotgan to‘qimalarda 24 soat ichida faqat 1- 3 % oqsil yangilanadi,xolos. Oqsillar bir necha yo‘llar bilan parchalanishi aniqlangan. Oqsillar spetsifik fermentlar ishtirokida polipeptidlarni hosil qilish, proteolitik fermentlar ishtirokida aminokislotalar hosil qilish hamda oksidlanish yo‘li bilan parchalanadi. Bulardan eng muhimi oqsillarning proteolitik fermaentlar ishtirokida gidrolizga uchrab parchalanishidir. Proteolitik fermentlar o‘simliklarning barcha hujayra va to‘qimalarida uchraydi. Ular ta&#39;sirida oqsillar aminokislotalargacha qisman yoki to‘liq parchalanadi. A.B.Blagovishchinskiyning ko‘rsatishicha o‘simlik oqsillari avval proteinaza fermentlari ishtirokida qisman parchalanib, trixloraatsetat kislota eritmasida cho‘kmaydigan polipeptidlar hosil qiladi. So‘ngra bu polipeptidlar peptidaza fermentlari ishtirokida aminokislotalargacha parchalanadi. O‘simliklarda oqsillarning girolitik yo‘l bilan parchalanishini sxema ravishda quyidagicha ifodalash mumkin. Oqsillar-proteinazalarpolepeptidlar-peptidazalar- aminokislotalar Oqsillarning gidrolitik parchalanishida ishtirok etadigan fermentlar ta&#39;sir etish xarakteriga ko‘ra bir qator gruppaga bo‘linadi. Bulardan biri ekzopeptidazalar bo‘lib, ular aminopeptizdazalar, karboksipeptidazalar va dipeptidazalarni o‘z ichiga oladi. Karboksipeptidaza fermenti yuqori spetsefik ta&#39;sir qilish xususiyatiga ega bo‘lib, oqsil malekulasini tashkil qiluvchi polipeptid zanjirini erkin karboksil gruppasi bo‘lgan ieitid bog‘ni gidrolizlaydi: Oqsillar gidrolitik parchalanishi uchun yuqoridagi fermentlar birgalikda ta&#39;sir etishi kerak. O‘simliklardan oqsillarni gidrolitik yo‘l bilan parchalovchi boshqa bir qator fermentlar ham ajratib olingan. Bu fermentlar endopeptidazalar gruppasini tashkil etadi. Endopeptidazalarga xos bo‘lgan muhim xususiyatlardan biri erkin SN gruppalar ishtirokida eng yuqori aktivlikka ega bo‘lishidir. O‘simliklardan ajratib olingan proteolitik ferment papaindir. U juda keng substrakga spetsifik ta&#39;sir ko‘rsatish xususiyatiga ega, ya&#39;ni xilma-xil peptid va oqsillarni gidrolizlaydi. Papain malekulasi bitta polepeptid zanjirdan iborat bo‘lib tarkibida uch ta disulfid ko‘prikcha va bitta sulfgidril gruppa tutadi. Fermentlarning aktivligi shu sulfigidril gruppaga bog‘lik. Mustahkamlash uchun savollar: 1. Oqsil biosintezining ahamiyati? 2. Oqsil biosintezi jarayonini asosiy bosqichlari? 3. Genetik kod va uning ahamiyati? 4. Oqsil sintezi bosqichlari? 5. Oqsillar parchalanishi? 6. Matritsa nima? 7. Informatsion RNKning ahamiyati nimadan iborat? 8. Peptidaza nima? 9. Terminatsiya nima? ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Alimova R.A. Qishloq xo‘jalik o‘simliklari biokimyosi fanidan laboratoriya mashg‘ulotlari: o‘quv qo‘llanma. - Toshkent: ToshDAU, 2000. - 95 b. 2. Alimova R.A., Sagdiev M.T. Usimliklar fiziologiyasi va biokimyosi: o‘quv qo‘llanma. - Toshkent, 2013. - 320 b. 3. Beknazarov B.O. Usimliklar fiziologiyasi: darslik. - Toshkent: UzMU, 2009. - 480 b. 4. Bo‘riev X.Ch., Sagdiev M.T., Alimova R.A., yenileev N.Sh. Sabzavot- poliz ekinlari fiziologiyasi va biokimyosi: o‘quv qo‘llanma. - Toshkent: Navro‘z, 2015. - 179 b. 5. De Robertis E., Novitskiy V., Saks F. Biologiya kletki (perevod s angl.). - M.: Mir, 1967. 6. Zikiryoev A. Usimliklar biokimyosidan amaliy mashg‘ulotlar: o‘quv qo‘llanma. Toshkent: Mehnat, 2001. - 243b. 7. Reyvn P., Evert R., Aykxorn S. Sovremennaya botanika. - M.: Mir, 1990. -270 s. Internet saytlari:

Похожие

Tirik organizmlar hayotining asosi - oqsillar va aminokislotalar
O‘simliklarda uglevodlar sintezi. O‘simliklarda energiya tizimining shakllanishi. Uglevodlar parchalanishi
O‘simliklarni tuproqdan oziqlanishi
O‘simliklardagi nafas olish mexanizmlari. Qishloq ho‘jaligi ekinlarida nafas olishni boshkarilishi va ikkilamchi moddalar xosil bo‘lishi
Nitratlarning o‘zlashtirilishi va aminokislotalar sintezi