O‘simliklarni tuproqdan oziqlanishi - Биотехнология - Рефераты

O‘simliklarni tuproqdan oziqlanishi

Загружено в:

25.08.2022

Скачано:

0

Размер:

31.333984375 KB

O‘simliklarni tuproqdan oziqlanishi Reja: 1. O‘simliklardagi mineralelementlarning ahamiyati 2. Mineral oziq moddalarning xossalari. 3. Kislorodning ildiz tizimiga yetkazib berilishini ta'minlash. 4. O‘simliklarni oziq moddalar bilan ta'minlashda oziqaviy eritmalarning axamiyati. 5. O‘simliklarda mineral elementlarni o‘zlashtirilishi. 6. Mineral oziq moddalar yetishmasligi va buning natijasida o‘simliklarda kelib chiqadigan kasalliklar.

Tayanch iboralar: mikoriza, makroelementlar, mikroelementlar, xloroz, fiksatsiya, diffuziya., koenzim , tiamin, pirofosfat, glutution, biotin, adenozin-5-fosfosulfat ,3 - fosfoadenozin Mineral oziqlanish o‘zida tuproqdan ionlar ko‘rinishida o‘zlashtirilgan elementlarni mujassamlashtiradi. Mineral oziqlanuvvchi moddalar o‘simliklar organizmida doim to‘planib tursada, ular biosferaga faqatgina ildizlar orqali o‘ta oladilar. Shu bois ba'zi manbaalarda o‘simliklar yer qavatining “sanoat ishchilari” deb ham yuritiladi. Ildizlarning katta yutish yuzasiga va tuproq eritmasidagi juda kichik konsentratsiyalarda ham ionlarni o‘zlashtira olish qobiliyatigi ega ekanligi o‘simliklarda mineral yutilishni yuqori samarali jarayon bo‘lishini ta'minlaydi. Mineral elementlar ildizlarda so‘rilgandan keyin ular turli biologik jarayonlarda ishtirok etishi uchun o‘simliklarning turli qismlariga yetkaziladi. Mikoriz va azotfiksator kabi boshqa organizmlar esa ildizlardan oziq moddalarni to‘plash xususiyatldarini ham o‘zlashtirganlar. 1. O‘simliklardagi mineral elementlarning ahamiyati O‘simliklarning yuqori hosildorligi ularning mineral moddalar bilan qanaqa darajada ta'minlanganligi bilan bog‘liq Hozirda parvarishlanayotgan o‘simliklarning asosiy hosildorlik samaradorligi parallel ravishda ularning o‘zlashtirgan mineral moddalar miqdoriga qarab o‘sib boradi. Oziq ovqatga nisbatan O‘sib borayotgan talab doirasida birlamchi mineral o‘gitlar- azot, fosfor, kaliylarga jahon doirasida 112 million tonna ehtiyoj 1980 yilda kuzatilgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 1980 yillarga kelib 143 million tonnaga yetdi va hozirgacha shu miqdordagi mineral o‘g‘itlarga talab darajasi ushlanib turibdi. Hosildor o‘simliklar sun'iy mineral o‘gitlarning deyarli yarmini o‘zlashtiradilar. Qolgan mineral talablar tuproq tarkibida bo‘lgan yuza mismdan sizib kiruvchi va grunt suvlari tarkibidan o‘zlashtiriladi yoki atmosfera ifloslanishi jarayonida uning tarkibiga kirgan mineral moddalar tomonidan qondiriladi. O‘g‘itlarning haddan ziyod ko‘p ishlatilishi oqibatida AQSh ning o‘zida suv quduqlarining yarmidan ko‘pi yaroqsiz holatga kelib qolgan. Yana shu narsa ahamiyatliki, o‘simliklar

hayvon chiqindilari va chiqindixonalardagi zaharli moddalarni yo‘qotishda ham muhim ahamiyatga ega. O‘simliklar mineral oziqlanishida grunt qatlamlar va atmosferaning murakkab bog‘liqligi bois mineral oziqlanish jarayonlarini kimyogarlar, gidrologlar, mikrobiologlar, ekologlar, shuningdek o‘simliklar fiziologlari ham o‘rganadilar. 2. Mineral oziq moddalarning xossalari. 1-guruh Uglerod birikmalari tarkibiga kiruvchi oziq moddalari N (azot) asosiy aminokislotalar, amidlar, oqsillar, nuklein kislitalar, nukleotidlar, kofermentlar, geksoaminlar va boshqalar. 8 (oltingugurt) komponent sistein, sistin, metionin i belkov. Sostavlyayushie lipoevoy kislotm, koenzim A, tiamin 8 (oltingugurt) sistein tarkibiga kiradi, shuningdek sistin, metionin va oqsillar tarkibida uchraydi.Lipoeva kislotasi, koenzim A, tiamin, pirofosfat, glutution, biotin, adenozin5-fosfosulfat va 3 -fosfoadenozin tarkibiga kiradi. 2-guruh Energiya saqlashda va o‘simliklar o‘sib rivojlanishini qo‘llab- quvvatlovchi oziq moddalari. R(fosfor) Shakar fosfatlar, nuklein kislotalar, nukleotidalr, kofermentlar, fosfolipidlar, fitin kislota tarkibiga kiradi va ATFreaksiyalarida muhim kalit vazifasini o‘taydi. 8 (kremniy) hujayra devorlarida amorf kremnezemlar ko‘rinishida saqlanadi va hujayra devorlarining mexanik xususiyatlari (shuningdek qattiqlik va elastiklik xossalarini shakllanishida ham)ni shakllanida ishtirok etadi. Mannit kompleksi bilan, mannan, polimannanuron kislota va boshqa hujayra devorlari tarkibi komponentlarida uchraydi. Hujayrada esa, nuklein kislotalar uzayishi va metabolizmida ishtirok etadi 3-guruh Ion ko‘rinishida saqlanuvchi oziq moddalari K (kaliy) 40 dan oshiq fermentlar sintezi uchun kofaktor sifatida ishtirok etadi. Hujayralar elektrobarqarorligini ta'minlashda bosh kation hisoblanadi.

Sa(kalsiy) hujayra devorlarining asosiy oraliq komponentlari tarkibigi kiradi. ATF va fosfolipidlar gidrolizida qatnashuvchi bir qancha fermentlarning kofaktori sifatida ishtirok etadi. Metabolizm boshqaruvida ikkinchi asosiy elnment hisolanadi. Md (magniy) Fosfat o‘tkazilishida ishtirok etuvchi fermentlar tarkibiga kiradi. Xlorofill molekulalari tarkibiga kiradi. S1 (xlor) kislorod o‘zlashtirilishidagi fotosintetik reaksiyalar uchun zarur. Mp (marganets) bir qancha degidrogenaza, dekarboksilaza, kinaza, oksidaza va peroksidaza jarayonlari uchun talab qilinadi. Boshqa kation faol fkrmentlar tarkibiga kiradi va kislorodli fotosintetik reaksiyalar jarayonida tatal qilinadi. № (natriy) S4 va SAM o‘simliklarda fosfoenolpiruvat regeneratsiyasi bilan bog‘liq Ba'zi holatlarda kaliyning o‘rnini bosuvchi element hisoblanadi. Gruppa 4 Pitatelnme veestva, kotorme uchastvuyut v okislitelno-vosstanovitelnmx reaksiyax 4-guruh Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida ishtirok etuvchi oziq moddalar G‘ye (temir) Fotosintez jarayonida, azot fiksatsiyasi va nafas olish jarayonlarida ishtirok etuvchi sitoxromlar va gem bo‘lmagan oqsillar tarkibini tashkil qiluvchi element. 1p (rux) asosiy alkogoldegidrogenaza, glutamin degidrogenaza, karboangidraza va boshqa jarayonlarda ishtirok etadi. Si (mis) askorbin kislota oksidazasi tarkibigi kiradi. Shuningdek tirozinaza, monoaminoksidaza, urikaza, sitoxromoksidaza, fenolazalar tarkibiga kiradi. N (nikel) Ureazaning asosiy elementi. Gidrogenaza tarkibli bakteriyalarning Azot fiksatsiya reaksiyalarida ishtirok etadi. Mo (molibden) nitrogenaza, nitratreduktaza, ksantindegidro- genazalar tarkibiga kiradi. Kobalt elementi esa azot to‘plovchi mikroorganizmlar fermentlari tarkibiga kiruvchi kobalamin (vitamin V va uning hosilalari) lar tarkibiga kiradi. Bu o‘rinda aytib o‘tish kerakki, azot to‘plamaydigan o‘simliklar va azotni ammoniylar va nitratlar ko‘rinishida o‘zlashtiruvchi o‘simliklar kobalt talab qilmaydilar. Madaniy

o‘simliklar esa faqatgina nisbatan juda kam miqdorda yuqorida ko‘rsatilmagan elementlarni to‘plashi mumkin. Nazorat ostida o‘rganilayotgan atayin biror bir element yetishmasligi keltirib chiqariladigan eksperimental sharoitda elementlarning muhim ahamiyatiga ega ekanligini namoyish qilish uchun Tajribalarda oziqlanish jarayonlarini o‘rganish uchun maxsus jihozlar ishlatiladi. Oddiy tuproq muhitida yoki murakkab ozuqa muhitida bunday eksperimental sharoitlarni yaratish ancha murakkab. 19 asrda bir qancha olimlar jumladan, Nikolya de Teodor, Yulius fon Saks, Jan Batist, Jozef Dedonne Bussengo va Vilgelm Kpon bu murosali masalani yengillatish uchun, o‘rganilayotgan o‘simliklarni ildizlarini maxsus eritmaga solib o‘stirishni tavsiya etganlar. Maxsus eritmalar faqat noorganik tuzlardan tayyorlangan. Bu sharoitda o‘stirilgan o‘simliklar hayot faoltyatiga qarab shuni hulosa qilish mumkinki, o‘simliklar tuproq va murakkab ozuqa muhiti sharoitidan tashqarida faqat noorganik tuzlar va quyosh nurlari ishtirokida o‘sib rivojlanishi mumkin. O‘simliklar ildizini maxsus eritmaga botirib tuproq muhitidan tashqarida ularni yetishtirish ekin eritmalari yoki gidroponika deb ataladi. Gidroponikaning yuqori hosildorligi ekin eritmalarining katta hajmda bo‘lishini yoki oziq moddalarni to‘g‘ri tanlash lozim. Chunki ildizlar eritmalardagi rN sharoitini o‘zgarishi bois radikal o‘zgarish hosilalarini yutishi mumkin. 3. Kislorodning ildiz tizimiga yetkazib berilishini ta'minlash. Gidroponika usulidan ishlab chiqarish miqyosida issiqxonada o‘simliklar o‘stirishda foydalaniladi. Tijorat gidroponika ekinlari usullari o‘simliklar tayanch manbalarda Ya'ni tuproq, graviy, vermikulit, keramzit kabilarda o‘stiriladi. Oziq moddalari tarkibli eritmalar havo orqali yuqoridagi muhitlarga kiritiladi va eski eritmalar ishqorlash usuli yordamida tarkibdan yo‘qotiladi. Gidroponika usulining boshqa shaklida o‘simliklar ildizdhlari tarnovchalar yuza qismlariga joylashtiriladi, oziq moddalari esa yupqa qavat oqimi ko‘rinishida ildiz ustki qismlariga tomchilatib yetkazib turiladi. Bu oziq moddalarini yuqoridagi usullarda yetkazib

berilishi natijasida ildiz yetarli miqdorda kislorod zahirasiga ega bo‘lishini ta'minlaydi. Oziqlantirishning yana boshqa o‘rnini bosuvchi usullaridan biri aeroponika usuli deb ataladi va bu usul kelajak muhiti deb ham qaralmoqda. Bu usulda o‘simliklar ildizlari havoda hosilib turadi va ildiz sirtlariga ozuqaviy moddalar eritmalari purkab tuliladi. Bu usulda ildiz atrofidaga gaz muhitini ta'minlash oson kechsada, gidroponika usullariga nisbatan yuqori konsentratsiyadagi oziq moddalari muhiti talab qilinadi. Shu sabablarga ko‘ra va boshqa texnologik qiyinchiliklari bois aeroponika usuli keng tarqalmagan. 4. O‘simliklarni oziq moddalar bilan ta'minlashda oziqaviy eritmalarning axamiyati. Oziq moddalari bilan ta'minlanishi o‘simliklarning tez o‘sishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi. KN2R04 Ko‘p yillar davomida ozuqaviy eritmalar sifatida ko‘pgina prepatarlar ishlatib kelingan. Ilk bora Germaniyada Knop tomonidan yaratilgan eritma K0 3 , Sa(M0 3 ) 2 , KN 2 R0 4 ,Md80 4 , tuz va temirdan iborat bo‘lgan. O‘sha paytda bu ozuqa eritmasi o‘simliklar uchun kerakli barcha minerallar moddalarni saqlaydi deb hisoblangan. Lekin tajribalardan yana shu narsa ma'lum bo‘ldiki, yuqoridagi kimyoviy moddalarning boshqa elementlar bilan ifloslangan hollarida ham o‘simliklar boshqa elementlarni ma'lum miqdorda tshplaydilar (masalan, bor va molibden.). 3jadvalda yanada zamonaviy bo‘lgan ozuqa eritmalari uchun kerakli preparatlar keltirilgan. Bu tayyorlangan eritma Xogland modiqikatsiyalangan eritmasi deb ataladi. U AQSh da mineral oziqlanishni o‘rganishda kuzatishlarining zamonaviy rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan olim hisoblanadi. Modifikatsiyalangan Xogland eritmasi o‘simliklar tez o‘sib rivojlanishi uchun kerak bo‘ladigan barcha zaruriy elementlardan tashkil topgan. Bu elementlarning konsentratsiyasi imkon boricha yuqori bo‘lgan va o‘simlikka zaxarli ta'sir ko‘rsatmaydigan va tuzlilik darajasi yuqori bo‘lib ketmaydigin mo‘tadil darajada qilib belgilanadi. Shu usulda o‘simlik ildizlari atrofida ozuqa moddalari tuproqqa nisbatan bir necha barobar yuqori bo‘lgan ozuqa muhiti ta'minlanadi. Masalan,

tuproqdagi eritmada fosforning konsentratsiyasi odatda millionga 0.06 miqdorda bqlsa, bu eritmada millionga 62 qism konsentratsiyada taklif etiladi. Bunday yuqori miqdordagi darajalar o‘simliklarni uzoq muddat davomida qo‘shimcha oziq moddalari bilan ta'minlash zaruriyatiga ehtiyoj sezilishininig oldini oladi va ular uzoq muddat yetarli oziq muhitida ushlanadi. Bir qancha olimlar o‘z eritmalarini bir necha marta suyultirish va elementlar bilan tez-tez to‘yintirish orqali oziq moddalari va o‘simliklar to‘qimalaridagi konsentratsion tebranishlarini minimal darajada ushlab turishga muvaffaq bo‘lganlar. Xogland modifikatsiyalangan eritmasiningyana bir mim xususiyatlaridan biri, unda azot NN+) va NO 3 -) ko‘rinishida uzatiladi. Azotning kationlar va anionlarning balansirlangan aralashmasida azotning nitrat anioni ko‘rinishida uzatilganda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan rN muhitining tez ko‘tarilib ketishiga to‘sqinlik qiladi.(Asirova va Edvars, 1983). Hattoki rN muhit neytral vaziyatda ushlab turilganda ham ko‘pchilik o‘simliklar azotni (N0- va (MN 4 +) holatida holatida uzatilish sharoitlarida yaxshi rivojlanadi. Chunki azotning ikki xil ko‘rinishda yutilishi va o‘zlashtirilishi hsimliklarda kation balansini mustahkam ta'minlab turadi. Ozuqa moddalari eritmalariga elementlarni kiritish jarayonida temir elementini eritma holatida ushlab turish biroz qiyinchiliklar tug‘diradi. Temir anorganik tuzlar G‘ye804 yoki G‘ye (M03)2 ko‘rinishida kiritilganda, temir eritmadan temir gidroksidlari ko‘rinishida cho‘kib qolishi mumkin. Agar fosfat tuzlar mavjud bo‘lsa, eritmada umumua erimaydigan fosfat tuzlari cho‘kmaga tushadi. Temir tuzlarining cho‘kmaga tushishi temirni o‘simliklar fiziologik jihatdan o‘zlashtira olmaydigan holatga keltiradi. Bu muammolarning yechimi sifatida temir ozuqa eritmalariga limon kislotasi va vino kislotasi bilan birgalikda kiritiladi. Bunday birikmalar enterosorbentlar deb ataladi va ular ma'lum bir kimyoviy moddalar, jumladan etilendiamintetraatsid kislota (EDTA) yoki dietilenaminopentaatsid kislota (DTPA) va xolat kationlar bilpn birgalikda kationlar bilan suvda eriydigan kompleks birikmalar hosil qiladi. Xelat komplekslarining ildiz hujayralari

tomonidan qay tarzda so‘rilish mexanizmlari hali to‘la o‘rganilmagan. Ehtimol temir xelat kompleksdan ildiz yuzasida G‘ye +3 holatdan G‘ye+ 2 holatiga o‘tib ajraladi. Bo‘shagan xelat qoldigi esa qaytadan eritmaga so‘riladi va eritmadagi boshqa G‘ye+ 3 ionlari va boshqa metall ionlari bilan birikadi va ularni transportirovka qilish jarayoni davomiyligini ta'minlab beradi. So‘rilish farayonidan keyin o‘simliklar hujayrasida mavjud bo‘lgan xelyatatsiya jarayonida organik birikmalar hosil qilgan komplekslar yordamida tashiladi. Limon kislotasi ham temirning xelat birikmalar hosil kilinishina va uning ksilemadagi keyinchalik harakatini ta'minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Mineral moddalarning yetishmasligi o‘simliklar metabolizmi va xususiyatlarini buzilishiga olib keladi. Ma'lum bir muhim ahamiyatga ega bo‘lgan elementlar bilan yetarli darajada ta'minlanmaslik o‘ziga xos xususiyatli ma'lum belgilar yuzaga chiqishi bilan kuzatiladi. Gidroponika usulida o‘stirilgan ekinlarda biror bir elementning yetishmasligini o‘simliklarda yuzaga chiqayotgan belgilarga qarab maxsus yo‘riqnomaga qarab aniqlash mumkin. Tuproqda o‘stirilayotgan ekinlarda esa bu belgilarga qarab aynan qaysi element yetishmayotganligini aniqlash birmuncha murakkab. Ikkala muntazam va o‘tkir elementlar yetishmovchiligi bir paytning o‘zida sodir bo‘lishi mumkin. Biror elementning yetishmasligi yoki haddan ziyod ko‘payib ketishi boshqa bir elementning yetishmasligi yoki ularning ham haddan ziyod oshiqcha to‘plpnishigi sabab bo‘lishi mumkin. Ba'zi bir o‘simliklarning virusli kasalliklarida ham aynan biror element yetishmasligidagi kabi bir xil belgilar berishi mumkin. O‘simliklarda ozuqaviy ta'minotning yetishmasligi biroi bir element ozuqaviyligi yetishmasligi natijasida o‘simliklar organizmida moddalar almashinuvi jarayonlarining izdan chiqishi bilan namoyon bo‘ladi. Ushbu buzilishlar o‘simliklarning me'yoriy metabolizm jarayonlari sodir bo‘lishida va ularning xususiyatlarini saqlab turishdagi vazifalarining izdan chiqishi bilan bog‘liq.

Hattoki agar ma'lum bir element ko‘pgina metabolik jarayonlarda ishtirok etsada, o‘simliklar metabolizmi umumiy xususiyat kasb etadi. Umuman asosiy elementlar o‘simliklar strukturasini, metabolik xususiyatlarni va o‘simliklar hujayralarida osmoregulyasiyani shakllantiradi. Asosiy elementlarning aniqroq ahamiyati ikki valentli kationlarning, jumladan kalsiy, magniykabi, o‘simlilar mem o‘tkazuvchanligini ta'minlashda namoyon bo‘ladi. Bundan tashqari, bu asosiy elementlarning o‘simliklar hayotidagi ahamiyati hanuzgacha o‘rganilmroqda. Masalan kalsiy sitolozedagi fermentlar uchun kalit signali rolini o‘ynaydi. Shu yo‘sinda mavjud elementlar o‘simliklar metabolizmida bir qancha muhim ahamiyatli jaryonlarda ishtirok etadi. Biror element yetishmasligi sababli yuzaga chiqadigan ogir belgilar, eski o‘simliklardagi elementlarning biroz yosh bo‘lgan barshlarda qayta ishlanishi darajalarini belgilashda kalit vazifasini o‘taydi. azot, fosfor va kaliy kabiBa'zi bir elementlar bargdan bargga yengil o‘tib ketishi mumkin. Bor, temir va kalsiy kabi elementlar esa ko‘pgina o‘simliklar organizmida kam harakatli elementlar hisoblanadi. Agar biror element yetishmasligi xaraktchan elementlardan biri bo‘lsa, uning yetishmasligi belgilari avvalo qari barglarda namoyon bo‘ladi. Kam harakatli elementlar yetishmasligi belgilari esa nisbatan yosh barglarda yuzaga keladi. Ozuqa moddalarining yetkazilishi mexanizmlari hali to‘liqo‘rganilmagan. Mineral elementlar ularning tashilishi va sitokinin kabi o‘simlik garmonlari yetishmasligi vaqtida qayta tashilish xolatiga qarab klassifikatsiya qilinadi. 1 Guruh: Uglerod birikmalari tarkibigi kiruvchi mineral oziq moddalarining kamchiliklari. Bu birinchi guruh azot va oltingugurtdan tashkil topadi. Tuproq hosildorligida azotning bo‘lishi tabiiiy va qishloq xo‘jalik ekologik tizimlarida o‘simliklar olami uchun zaruriy holat hisoblanadi. Shu bilan birga tuproqlar ortiqcha holda oltingugurt ham saqlaydi. Tuproqdagi azot va oltingugurtning birgalikda bo‘lishi ularning oksidlanish-qaytarilish xossalarining keng chegaralarda o‘zgarib turishi bilan bog‘liq. Yuqori oksidlanishgacha davom etuvchi bir qancha enegiyani ko‘p o‘zlashtiruvchi reaksiyalar uchun noorganik

moddalar tuproqdan aminokislotalar kabi organik moddalar tarkibidan kuchli qaytarilgan holda o‘zlashtirib olinadi. 5. O‘simliklarda mineral elementlarni o‘zlashtirilishi. Azot o‘simliklar eng ko‘p talab qiladigan elementlar qatoriga kiradi. U o‘simliklar hujayralarining juda ko‘p tarkiblariga kirishi bilan birga aminokislotalar va nuklein kislotalar tarkibida ham asosiy element xisoblanadi.. Shu bois azotning yetishmasligi o‘simliklar rivojlanishini juda tez susaytirib qo‘yadi. Azotning yetishmasligi uzoq vaqt saqlanganida ko‘pchilik tur o‘simliklarda o‘simlik asaslariga yaqin joylashgan qari barglarda xloroz kuzatiladi (barglarning sargayishi). Azotning og‘ir yetishmovchiligida bu barglar butunlay sargayib ketadi (yoki oftobda qoryib ketadi) va to‘kiladi. Yosh barglarda azotning yetishmasligi darhol namoyon bo‘lmaydi chunki qari barglardagi azot yosh barglarga tashib berilishi mumkin. Shu yo‘sinda o‘simliklarda azot yetishmasligi yuqori qismlardagi yosh barglarning yorqin yashil rangdaligi va sariq yoki jigarrang tusdagi pastki qari baglarning paydo bo‘lishi bilan izohlanadi. Azot yetishmasligi vaqtida o‘simliklar sekin rivojlanadi. Barglar esa sezilarli darajada yupqa bo‘lib, yogochlangan poyalar paydo bo‘ladi. Yogochlanish jarayoni ainokislotalar va boshqa azot saqlovchi birikmalar sintezlanishi uchun kerakli uglevodlarning o‘simliklarda to‘planib qolishi bilan izohlanadi. Azot metabolizmida ishtirok etmagan va o‘simliklarda to‘planib qolgan uglevodlar antotsianlar sintezlanishiga va bu pigmentning to‘plpnishiga olib keladi. Bu jarayon natijasida pomidor va makkajo‘xorining bir necha turlarida, azot yetishmasliga sababli, barglar bandlari va poyalar to‘q qizil rangga kiradi. Oltingugurt. Oltingugurt ikkita aminokislota tarkibiga, moddalar almashinuvi jarayonlarida faol ishtirok etuvchi bir necha kofermentlar va vitaminlar tarkiblariga kiradi. Oltingugurt yetishmasligining ko‘pgina belgilari azot yetishmasligi jumladan xlorozning yuzaga kelishi, rivojlanishning ortda qolishi va antotsianlar to‘planishi kabi bir xil bo‘ladi. Buning sababi azot va oltingugurtning oqsillar tarkibiga kirishi bilan izohlanadi. Oltingugurt yetishmasligi natijasida kelib

chiqadigan xlorozning ilk belgilari azto yetishmasligidagi kabi qari barglarda emas, balki nisbatan yosh barglarda yuzaga keladi. Chunki ko‘pchilik tur o‘simliklarda oltingugurtning qari barglardan yosh barglarga tashilishi unchalik oson jarayon hisoblanmaydi. Shu bois oltingugurt yetishmasligi qari barglar bilan bir paytda yosh barglarda ham xlorozning ilk belgilari yuzaga kelishi bilan amalga oshadi. 2 Guruh: Struktkra butunligini va energiya saqlanishini saqlashda muhimi ahamiyatga ega bo‘lgan mineral oziq moddalaridagi kamchiliklar. Bu guruh fosfor, kremniy va bordan iborat. Fosfor va kremniy o‘simliklar to‘qimalari atrofidagi konsentratsion muhitlarda aniqlangan. Bu muhitlarda yuqoridagi elementlar zaruriu makroelementlar bo‘lib hisoblanadi. Bor elementi esa nisbatan kam konsentratsiyada bo‘lganligi uchun mikroelement hisoblanadi. Bu elementlar o‘simliklar tarkibida uglerod molekulasi bilan efir bog‘lari ko‘rinishida ushlab turiladi. Fosfor. Fosfor (fosfat holatida (R0 4 ) - ) shakarfosfat ko‘rinishida nafas olish jarayonlarida oraliq moddalar va fotosintezda, shuningdek o‘simliklar membranasidagi fosfolipidlar tarkibida uchraydi va o‘simliklar hujayralaridagi bog‘larning ajralmas qismi hisoblanadi. Fosfor shuningdek o‘simliklar energetik metabolizmida( ATF jarayonlarida) foydalaniladigan va DNK va RNK nukleotidlar komponentlari tarkibiga kiradi. O‘simliklarga fosfor yetishmasligining o‘ziga xos belgilari ularning o‘sishdan orqada qolishi va nisbatan yosh barglarning to‘q yashil tusga kirishi, barg tabiiy shakllarining o‘zgarishi va nekrotik to‘qimalar deb ataluvchi kichik- kichik nobud bo‘lgan to‘qimalardan hosil bo‘luvchi doglarning paydo bo‘lishi bilan ifodalanadi. Azot yetishmasligidagi kabi elementlar yetishmasligining boshqa holatlarida ham barglarga yengil sariq tus beruvchi antotsianlarning to‘planishiga olib keladi. Azot yetishmasligidagi jarayonlardan farqli ravishda fosfor yetishmasligi paytida rangning o‘zgarishi xloroz hhodisasi bilan bog‘liq emas. Ba'zida barg jigarrang- yashil-binafsha tusga ham kiradi. Fosfor yetishmasligining qushimcha belgilari yupqa yogochlanmagan poyalarning hosil bo‘lishi va qari barglarning yo‘qotilishi

bilan ham namoyon bo‘ladi. Shuningdek o‘simlikning rivojlanishdan orqada qolishi ham kuzatiladi. Kremniy.O‘simliklarga kremniy yetishmasligi oqibatida ular o‘ta egiluvchan va zamburuglarga juda ta'sirchan bo‘lib qoladi. Kremniy asosan endoplazmatik to‘rda sakdanadi va hujayra devorlari va hujayralararo bo‘shlikdarda gidratirlovchi (suv bilan ko‘shilib biror- bir narsa hosil qiluvchi) amorf kremnezem modda hisoblanadi. Kremniy shuningdek polifepollar bilan kompleks birikmalar hosil qiladi va shu yo‘sinda hujayra devorlarini mustahkamligini oshirish uchun xizmat qiladigan lignin moddasining alternativi (o‘rnini bosuvchi) bo‘lib xizmat qiladi. Bundan tashqari kremniy o‘simliklarning ogir metallar bilan zaharlanishi oqibatlarini yengillashtiradi. Bor. O‘simliklar metabolizmida borning aniq qanday xususiyatga ega ekanligi to‘liq o‘rganilgan bo‘lmaqsada, kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, bor hujayraning o‘sishi, nuklein kislotalarning, garmonlarning sintezlanishida, membrana xususiyatlari saqlanishida va hujayralarda kimyoviy reaksiyalar ketishida faol ishtirok etadi. O‘simliklarda borning yetishmasligi o‘simliklarning turi va yoshiga qarab keng spektrlarda namoyon bo‘ladi. Bor yetishmasligining o‘ziga xos belgilari yosh barglarning va yangi kurtaklarning qorayib nekrozga (chirishga) uchrashidir. Yosh barglarda nekroz barg plastinkasining asos qismida yuzaga keladi. Poyalar esa noodatiy mo‘rt va qattiq bo‘lib qoladi. O‘simlik ustki qismlarida o‘suvchi kurtaklar to‘kila boshlaydi va mayda sershox bo‘lib qoladi. Shu bilan birga o‘suvchi kurtaklar hujayra bosimining ingibirlanishi bois nekrozga uchray boshlaydi. Mevalar, rezavor mevalar, ildizmevalarda nekrozga uchrash jqrqyonlari yaqqol namoyon bo‘ladi. 3 GURUH: Ion ko‘rinishida saqlanuvchi mineral oziq moddalar kamchiliklari.. Bu guruh quyidagi ma'lum elementlarni o‘z ichiga oladib: makroelementlardan kaliy, kalsiy va magniy, mikroelementlardan xlor, marganets va natriylar. Bu elementlar sitoloza yoki vakuola eritmalarida, shu bilan birga ular yirik uglerod

saqlovchi birikmalar bilan ligandlar sifatida va elektrosatik muvozanatni saqlab turishda muhim ahamiyatga ega. KALIY. Kaliy o‘simliklar organizmida K+ kationi ko‘rinishida saqlanadi. U ujayraning osmotik potensialini boshqarishda muhim rol o‘ynaydi. Kaliy shuningdek nafas olish va fotosintez jarayonlarida ishtirok etuvchi fermentlar faolligini oshiradi. Kaliy yetishmasligining birinchi belgilari rang barang va xoshiyasimon xloroz boshlanishidir. Undan keyin barg oxirlarida, chetlari va tomirchalari orasida nekroz boshlanadi. Ko‘pgina bir pallali o‘simliklarda bu nekrotik jarohatlanishlar barg oxirlarida va tanalarida, undan keyin barg asoslariga qarab yoyiladi. Kaliy ionlarining yosh barglarga tashilishi osonligi uchun bu belgilar birinchi navbatda o‘simlik asoslariga yaqin joylashgan yetilgan barglarda kuzatiladi. Kaliy yetishmasligida O‘simliklar poyalari yupqa va kuchsiz bo‘lib qoladi. Ularning qismlari orasi noodatiy qisqa bo‘ladi. Makajo‘xorida kaliy yetishmasligi uning ildiz tizimining tuproqdagi zamburug‘lar qo‘zgatadigan zamburug‘li kasalliklarga moyilligini oshiradi. Zamburuglar poya orqali uning yuqori qismlariga tarqaladi va kasallikka beriluvchanligi bois o‘simlikning egiluvchanligini oshiradi va makkajo‘xori poyasining yerga yotib qolishiga olib keladi. KALSIY. Kalsiy ionlari (Sa ) yangi hujayra devorlari yaratilishida ko‘pincha o‘rta qismlarda hujayra bo‘linishida faol ishtirok etadi. Shuningdek kalsiy hujayralar bo‘linish jarayonida mitotik bo‘linish urchug‘i hosil bo‘lishida ishtirok etadi. Kalsiy hujayra memranalari shakllanishida zaruriy element bo‘lib, ekologik va garmonal reaksiyalarda ham ikkilamchi messendjer sifatida ishtirok etadi. (Sanders va boshqalar, 1999). Ikkilamchi xususiyatli messendjerlik xossasi bois kalsiy o‘simliklar hujayralari sitoplazmasida topilgan kalmodulin oqsili bilan bog‘lanishi mumkin. Kalmodulin-kalsiy birikmasi moddalar almashinuvining ko‘pgina jarayonlarini boshqarishda ishtirok etadi. Kalsiy yetishmasligining o‘ziga xos belgilari o‘simlik qismlarining yosh meristeialarining nekrozga uchrashi, ildiz oxirlari yoki yosh barglarda hujayraning bo‘linishi va hujayra devorlarining shakllanishi tezlanishi bilan ifodalanadi.

Nekroz sekin o‘suvchi o‘simliklarda umumiy xloroz ko‘rinishida va yosh barglarning rivojlaniay qolishiga olib keladi. Shuningdek yosh barglarning tabiiy shakllari ham o‘zgarib ketadi. O‘simlik Ildiz tizimi kalsiy yetishmasligida jigarrang tusga kiradi va kalta, sertarmoq bo‘lib qoladi. Kalsiyning kuchli yetishmovchiligida o‘simliklarning meristema qismlari muddatidan oldin nobud bo‘lib ketishi mumkin. MAGNIY. Magniy o‘simliklar hujayralarida magniy ioni (Md ) holatida bo‘ladi. Magniy ioni DNK va RNK sintezida, fotosintezda va nafas olish jarayonlarida ishtirok etuvchi fermentlarni faollashuvidv ishtirok etadi. Magniy shuningdek xlorofillning halqali strukturasi tarkibiga kiradi. Magniy yetishmasligining o‘ziga xos belgilari bu elementning yengil tashilishi bois qari barglardagi barg tomirlarining orasida xloroz boshlanishi bilan ifodalanadi. Xlorozning bunday belgilari tomir to‘plamlari orasidagi hujayralarga nisbatan tomir to‘plamlarida uzoq vaqt saqlanib turishi bois yuzaga keladi. Kalsiy yetishmasligi keng tus olsa barglar sariq yoki oq tusga kiradi. Kalsiy yetishmasligining qo‘shimcha belgilaridan yana biri o‘simlik barglarining eota to‘kilib ketishidir. XLOR. Xlor elementi o‘simliklarda xlor ioni (Sl) holatida bo‘ladi. Xlor ioni fotosintez jarayonida kislorod bilan ta'minlanish uchun suvni parchalash reaksiyalari uchun zarur. Bundan tashqari xlor barglar va ildizlarda hujayralarning bo‘linishida ham ishtirok etadi. O‘simliklarda xlor yetishmasligi natijasida barg oxirlarida barglarning umumiy xlorozi va nekroz yuzaga keladi. Shu bilan birga barglar so‘liy boshlaydi. Barglar o‘sishi ortda qoladi. Barg oxirlarida ronza rangli qismlar paydo bo‘ladi. Ildiz tizimida esa xlor yetishmasligi bois oxirlarida so‘ligan va qalinlashgan qismlar hosil bo‘ladi Xlor ioni tuproqda tez eruvchan va so‘rilishi juda oson hisoblanadi. Xlor tuproqqa yomgir suvlvri orqali kirib boradi. Mahalliy v aqishloq xo‘jalik ekinlarida xlor yetishmasligi haligacha to‘liq o‘rganilmagan. Ko‘pgina o‘simliklar xlor elementini o‘ziga kerakli bo‘lgan miqdordan anchagina ko‘p miqdorda to‘playdilar.

MARGANeTS, marganets ioni o‘simliklar hujayralaridagi bir necha fermentlarning faollashuvida ishtirok etadi. Marganets ioni Ko‘pincha trikarbon kislotalar hosil bulish reaksiyalari (Krebs sikli)da dekarboksillanish va degidrogenlanish jarayonlari borishi uchun qatnashadigan fermentlar faolligini oshirishda qatnashadi. Shuningdek marganets suv parchalanishi bilan kislorod ajratilishi jarayonlarida ham faol ishtirok etadi. Marganets yetishmasligining asosiy belgilaridan biri xlorozning paydo bo‘lishi bilan barglarda mayda nekrotik doglar paydo bo‘lishi bilan ifodalanadi. Bu xloroz jarayoni o‘simliklar o‘sish tezligi va ularning turiga qarab qari barglar bilan bir qatorda yosh barglarda ham yuzaga keladi. NATRIY. Uglerod fiksatsiyasining S4 va SAM yo‘llaridan foydalanuvchi o‘simliklarning ko‘pgina turlari natriy ionlarini talab qiladi. Bu o‘simliklarda fosfoenolpiruvat regeneratsiyasi uchun, S4 va SAM usulida birlamchi karboksillanish uchun substrat hosil bo‘lishi uchun ham natriy ionlari talab qilinadi. Natriy yeiishmasligi paytida o‘simliklarda xloroz va nekroz boshlanadi, ba'zida esa barg shakllanish jarayonlari umuman amalga oshmaydi. S3 o‘simliklarining ham ko‘p turlari natriy ionlariga ehtiyoj sezadi. Natriy xujayora devorlarini kengayishida ishtirok etadi va ba'eida bu element osmotik faol element sifatida kaliy tonlari bilan almashinishi mumkin. 4 GURUH. Oksidlanish- qaytarilish reaksiyalarida ishtirok etuvchi mineral oziq moddalarning kamchiliklari. Bu guruh 5 ta ozuqaviy elementlarni o‘z ichiga oladi. Bular temir, rux, mis, molibden va nikeldir. Bu elementlarning barchasi qayta oksidlanish va qaytarilish xossasiga ega. (Masalan G‘ye2 + dan G‘ye3 + gacha ). Bu elementlar energiya hosil bo‘lishida va elektronlar uzatilishida muhim ahamiyatga ega. Ular boshqa yirikroq molekulalar, sitoxrom, oqsil, xlorofill (odatda fermentlar bilan birga) bilan birgalikda o‘simliklar tarkibida ushlab turiladi. TeMIR. Temir elektronlar uzatilishida faol ishtirok etuvchi fermentlar tarkibiy qismi sifatida (oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida) muhim ahamiyatga ega. Xuddi magniy yetishmasligidagi kabi temirning yetishmasligining ham o‘ziga xos

belgilaridan biri barglardagi barg tomirlari orasida xlorozning boshlanishidir. Magniydan farqli ravishda bu jarayonlar yosh barglarda yuzaga keladi. chunki temir qari barglardan yosh barglarga yengil tashiluvchan element hisoblanmaydi. Temirning uzoq vaqt yoki kuchli yetishmovchiligida barg tomirlari xlorotik ko‘rinishga o‘tadi va natijada butun barg oq tusga kiradi. Barglarning xlorotik ko‘rinishga o‘tishi temirning xloroplastlardagi bir qancha xlorofill-oqsil birikmasi sintezlanishida ishtirok etishi bilan bog‘liq. Temirning kam harakatliligi sababli qari barglarda temirning to‘planib qolishi bois, barglarda erimaydigan oksidlar yoki fosfatlar, shu bilan birga o‘simliklar va ularning barglarida uchraydigan temir bog‘lovchi oqsil bilan birga fitoferritin birikmasi hosil bo‘lishiga olib kelishi mumkin. Temirning to‘plphanib qolishi bois bu metallning floema orqali uzoq masofalariga translokatsiya (tashilishiga) qilinish jarayonlarini izdan chiqaradi. RUX. Ko‘pgina fermentlarning jarayonlarda qatnashishi va bir qancha o‘simliklarda xlorofill biosintezi uchun rux ionlarini talab qiladi. Ruxning yetishmasligi bo‘g‘imlararo o‘sishnig orqada qolishi va natijada barglarda klasterlar hosil bo‘ladi. Odatda ular o‘simlikning pastki qismlarida va yerga yaqin bo‘lgan qismlarda yuzaga keladi. Barglar o‘sishdan orqada qoladi va barg chetlaridan boshlab burishadi, barglar egilgan shaklga kiradi. Bu jarayonlar yetarli darajadagi miqdorda auksin indol sirka kislotaning ishlab chiqara olinmasligi natijasida yuzaga keladi. Bir qancha tur o‘simlmklarda (makkajo‘xori, dukkaklilar, qo‘qrn jo‘xori) barglar orasida xlorotik belgilar paydo bo‘ladi va bir qancha vaqtdan keyin nerotik doglar payodo bo‘ladi. Bu xloroz xlorofill sintezi uchun talab qilinayotgan ruxning yetishmasligiga javoban yuzaga chiqadi. MIS, Temir kabi mis ham oksidlanish-qaytarilish jarayonlarida fermentlar bilan birikadi. Bu fermentlardan biri plastotsianan hisoblanadi. Bu ferment fotosintez reaksiyalarida elektronlar uzatilishida faol ishtirok etadi. (Xaexnel, 1984). Mis yetishmasligining ilk belgilari nekrotik doglarga ega bqlgan to‘q yashil barglarning paydo bo‘lishidir. Bir qancha doglar ilk bora barg oxirlarida paydo bo‘ladi undan keyin barg chetlari bo‘ylab uning asos tarafiga tarqala boshlaydi. Barglar buralib

qoladi va noto‘g‘ri shaklga kira boshlaydi. Ruxning o‘tkir yetishmasligida barglarda muddatidan avval abssess boshlanadi. MOLIBDeN. Molibden ionlari (Mo 4 + orqali Mo 6 +) bir qancha furmentlar, jumladan nitratreduktaza va nitrogenaza fermentlari tarkibiga kiradi. Nitratreduktaza o‘simliklar hujayralarida nitratlarning o‘zlashtirish jarayonida nitrit holatidan nitrat holatiga tiklanishini katalizlasa, nitrogenaza fermenti esa gaz holatidagi azotning azot tutuvchi mikroorganizmlarda ammiakka aylanishinini katalizlaydi. Molibden yetishmaganida birinchi belgilar sifatida barglar tomirchalari orasida xloroz boshlanishi va qari barglarning nekrozga uchrashi namoyon bo‘ladi. Ba'zi o‘simliklarda (gulkaram, brokkoli karami) barglar nekrozga uchramasligi mumkin, buning o‘rniga barglari buralib qoladi va buning natijasida barglar nobud bo‘ladi. Molibden Nitratlar bilan birgalikda azotning fiksatsiyasi va assimiliyasiyasida faol ishtirok etsada, agar azot manbasi birinchi navbatda nitratlarga va o‘simlik simbiotik azot fiksatsiyasiga bog‘liq hisoblansada, molibdenning yetishmasligi azot yetishmasligiga olib kelishi mumkin. O‘simliklar kam miqdorda molibden talab qilsada, tuproqning tarkibida o‘simliklar uchun yetarli miqdordagi molibden uchramaydi. Bunday holatlarda tuproq tarkibiga biroz miqdorda molibden kiritilsa, kam xarajat evaziga sezilarli darajada hosildorlikni oshirish mumkin. O‘simlik to‘qimalaridagi mineral moddalarning tahlili. O‘simliklar o‘sishi va rivojlanishi davomida mineral elementlarga nisbatan talablari turlicha bo‘ladi. Qishloq xo‘jalik o‘simliklarida belgilangan bosqichlarda mineral moddalar bilan ta'minlanishi iqtisodiy jihatdan ularning hosildorligi oshishiga xizmat qiladi. (tuganak, don va boshqalar). Fermerlar tuproq tarkibidagi va o‘simliklar to‘qimalaridagi mineral moddalarning miqdorini tahlil qilish yo‘li bilan o‘g‘itlash grafigini aniqlaydilar va hosildorlikni oshiradilar. Tuproq tahlili ildiz atrofidagi tuproqlardan olingan namunalar tarkibini kimyoviy usullarda aniqlashdir. Quyida keltirilganidek tuproqning kimyoviy va biologik tabiati murakkab bo‘lib, tahlil natijalari namunalarni saralash usullari,

namunalarni saqlash sharoitlari va shu bilan birga oziq moddalarning ekstraksiya usullariga qarab o‘zgarib ketishi mumkin. Tuproqning aniq tahlili o‘simliklar ildizlarining oziq moddalarni me'yoriy o‘zlashtira olishi mumkin bo‘lgan darajada tarkibidagi mineral moddalarning miqdorini belgilashdir. Tuproq tahlili o‘simliklar qancha miqdorda ozuqa moddalariga zaruriyatga ega ekanligi yoki qancha miqdorda ozuqa moddalari yetishmasligi haqida aniq xulosa berishga asos bo‘la olmaydi. Bu haqda aniqroq xulosaga ega bo‘lish uchun o‘simliklar to‘qimalari tahlillarini o‘tkazish kerak bo‘ladi. O‘simliklar to‘qimalarining tahlilini tugri qo‘llash o‘simliklar o‘sishi va o‘simliklar to‘qimasidagi mineral moddalarning konsentratsiyalari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni tushunishga yordam beradi. Oziq moddalarning o‘simlik to‘qimalarida konsentratsichsining kamayishi natijasida ularning o‘sishi ham sekinlashadi. Oziq moddalarining yetkazilishining oshirilishi o‘sish va hosildorlikni oshishiga to‘g‘ridan to‘g‘rib bog‘liqdir. Oziq moddalar o‘zlashtirilishining miqdori oshishi lekin qayta ishlanish jarayoninig o‘zgarmasligi mineral moddalarning o‘simlik to‘qimalarida to‘planishiga va to‘qimalarda ularning konsentratsiyasining oshishiga va mineral moddalarning hosildorlikka bog‘liq bo‘lmay qolishiga olib keladi. 6. Mineral oziq moddalar yetishmasligi va buning natijasida o‘simliklarda kelib chiqadigan kasalliklar. Ba'zi elementlar o‘simliklar o‘sib rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega. Birgina elementning yetishmasligi ham mug‘im fiziologik ahamiyatli jarayon amalga oshishiga to‘sqinlik qilishi va o‘simlik hayot siklini to‘liq o‘tashiga mo‘nelik ko‘rsatishimumkin. Agar o‘simliklarga kerakli elementlar to‘liq yetkazib berilsa va quyosh nuri yetarli darajada ta'minlansa, o‘simliklar hayotiy jarayonlarga kerakli bo‘lgan va ularning o‘sib rivojlanishi uchun zarur barcha birikmalarni sintezlay oladi. Birinchi uchta element- vodorod, kislorod va uglerod mineral oziq moddalar hisoblanmaydi chunki ular suv va havodagi karbonad angidrididan o‘zlashtiriladi. Qolgan asosiy elementlar o‘simliklar to‘qimasidagi uchrashiga qarab makroelementlar va mikroelementlarga klassifikatsiya qilinadi. Bazi bir hollarda

esa to‘qimalardagi makroelementlar va mikroelementlarning farqi jalvaldagi ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlardan unchalik katta bo‘lmaydi. Masalan, barg mezofillasi kabi ba'zi o‘simlik to‘qimalari temir yoki marganets kabi oltingugurt va magniy ham saqlashi mumkin. Ko‘pgina elementlar o‘simlik talab qiladigan minimal darajada talab qilinadigan konsentratsiyadan bir necha barobar yuqori konsentratsiyalarda saqlanadi. Bir necha olimlar guruhi makroelementlar va mikroelementlarning klassifikatsiyalanishini fiziologik jihatdan asoslash qiyin deb hisoblaydilar. Menger va Kirkbi asosiy elemetlarni ularning biokimyoviy ahamiyati va fiziologik vazifalariga qarab klassifikatsiya qilishni tavsiya etganlar. Unda o‘simliklarni oziqlantiruvchi moddalar 4 ta asosiy guruhga ajratilgan. 1. Birinchi guruhdagi elementlar o‘simliklarning organik (uglerod) birikmalarini hosil qiladi. O‘simlik bu guruh elementlarini oksidlanish va qaytarilish jarayonlari bilan boruvchi biokimyoviy reaksiyalar yordamida o‘zlashtiradi. 2. Ikkinchi guruh elnmentlari energiya to‘planishida va struktira tuzilishini qo‘llabquvvatlab turio‘da muhim ahamiyat kasb etadi. Bu guruh elementlar o‘simlik to‘qimalarida odatda fosfatlar, boratlar, murakkab silikat efirlar ko‘rinishida uchraydi. Bu moddalar organik molekulalarning gidroksil guruhlariga bog‘langan bo‘ladi. (ya'ni shakar- fosfat). 3. Uchinchi guruh elementlari o‘simliklar to‘qimalarida erkin ionlar yoki biroi modda bilan bog‘langan ionlar ko‘rinishida, masalan o‘simliklar hujayra devorlarida uchraydigan pektin kislotasi ko‘rinishida uchraydi. 4. To‘rtinchi guruh elementlari elektron tashilish reaksiyalarida muhim ahamiyatga ega. Mustahkamlash uchun savollar: 1. O‘simliklardagi mineral elementlarning ahamiyatini tushuntirib bering 2. Mineral oziq moddalarning xossalari.

3. Kislorodning ildiz tizimiga yetkazib berilishini ta'minlash qanday amalga oshadi? 4. O‘simliklarni oziq moddalar bilan ta'minlashda oziqaviy eritmalarning xamiyati. 5. O‘simliklarda mineral elementlarni o‘zlashtirilishi. 6. Mineral oziq moddalar yetishmasligini tushuntirib bering 7. Mineral oziq moddalar yetishmasligi natijasida o‘simliklarda kelib chiqadigan kasalliklar. 7. Mikoriza nima? 8. Makroelementlar va mikroelementlar haqida aytib bering 9. Xloroz nima?

ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Alimova R.A. Qishloq xo‘jalik o‘simliklari biokimyosi fanidan laboratoriya mashg‘ulotlari: o‘quv qo‘llanma. - Toshkent: ToshDAU, 2000. - 95 b. 2. Alimova R.A., Sagdiev M.T. Usimliklar fiziologiyasi va biokimyosi: o‘quv qo‘llanma. - Toshkent, 2013. - 320 b. 3. Beknazarov B.O. Usimliklar fiziologiyasi: darslik. - Toshkent: UzMU, 2009. - 480 b. 4. Bo‘riev X.Ch., Sagdiev M.T., Alimova R.A., yenileev N.Sh. Sabzavot- poliz ekinlari fiziologiyasi va biokimyosi: o‘quv qo‘llanma. - Toshkent: Navro‘z, 2015. - 179 b. 5. De Robertis E., Novitskiy V., Saks F. Biologiya kletki (perevod s angl.). - M.: Mir, 1967. 6. Zikiryoev A. Usimliklar biokimyosidan amaliy mashg‘ulotlar: o‘quv qo‘llanma. Toshkent: Mehnat, 2001. - 243b. 7. Reyvn P., Evert R., Aykxorn S. Sovremennaya botanika. - M.: Mir, 1990. -270 s. Internet saytlari:

Похожие

Stress omillar va ularga o‘simliklarni javob reaksiyalari

Nitratlarning o‘zlashtirilishi va aminokislotalar sintezi

Qishloq xo‘jalik ekin navlarini sog‘lomlashtirishning biotexnologik asoslari

Fotosintezda uglerod o‘zlashtirilishi yo‘llari. fotosintezning fiziologik va ekologik aspektlari

O‘sishni boshqaruvchi fiziologik faol moddalar va ularni qishloq ho‘jaligida qullanilishi