O‘simlik tuzilishining asosi – uglevodlar - Биотехнология - Рефераты

O‘simlik tuzilishining asosi – uglevodlar

Загружено в:

25.08.2022

Скачано:

0

Размер:

19.0166015625 KB

O‘simlik tuzilishining asosi – uglevodlar Reja: • Qishloq xo‘jaligi maxsulotlarining kimyoviy tarkibi • O‘simliklar tarkibidagi uglevodlar • Don, yorma, un va boshka maxsulotlarning uglevodlari. • Xulosa

1. Qishloq xo‘jaligi maxsulotlarining kimyoviy tarkibi Tirik organizm va ozik-ovkat moddalari tarkibida uchraydigan birikmalar uzining kimyoviy tabiatiga karab ikkiga bulinadi. 1. Organik birikmalar - oksillar, uglevodlar, lipidlar, pigmentlar, vitaminlar, fermentlar va nuklein kislotalar. 2. Anorganik moddalar - suv va mineral elementlar. Don va uning anatomik kismlarining kimyoviy tarkibi. Don tarkibida boshka ozik-ovkat maxsulotlari singari organik va anorganik moddalar uchraydi: oksillar, uglevodlar, suv mineral moddalar va boshkalar. Kimyoviy tarkibiga karab donlar uchga bulinadi: 1. Kraxmalga boy donlar (bugdoy, arpa va xokazo) 2. Oksilga boy donlar (nuxat, loviya va xokazo) 3. Yoglarga boy donlar (kungabokar, soya va xokazo) Bugdoy 1-guruxga kiradi. Uning donida 12-14 % oksil, 70 % ga yakin xar xil uglevodlar, shu jumladan kraxmal, saxaroza, gemitsellyuloza, kletchatka va yelim bor. Bugdoyning tarkibida 2 % ga yakin yog, shuncha mikdorda kletchatka va 2 % atrofida mineral moddalar bor. Donda yelimlarning bulishi donni kayta ishlashni ancha murakkablashtiradi. Makkajuxori doni bugdoyga nisbatan tarkibida kup yog bulishi bilan fark kiladi. Ayniksa makkajugori kurtagida yeg kup, shuning uchun undan ovkatlanish va texnikada kimmatli xisoblangan yog ajratib olinadi. Nuxat, loviya va boshkalar 2-uruxga kiradi. Masalan, nuxat tarkibida 22% atrofida oksil bor, uglevodlar 54%, chunonchi asosiylari kraxmal va gemitsellyuleza, yoglar 2,4 %, kletchatka 4,7%, kul mikdori - 2 %. 3-guruxga yoga boy bulgan - kungabokar donini misol kilish mumkin. Uning donida 16 % oksil, 2 % ga yakin uglevodlar, 35 % yeg, 26 % kletchatka, kul moddalari 3 % ga yakin mikdorda mavjud. Donning anatomik kismlarida moddalarning taksimlanishi kuyidagicha: Magiz - 84,2 - 85,0 % Kurtak - 1,4 - 2,9 % kobik, aleyron kism - 13,0 - 14,4 %

Unning asosiy kismi toza magizdan tashkil topgan. Donning yanchish jarayoni toza xoldagi magizni ajratib olishga yunaltirilgan. Magizda butun donga nisbatan oksil mikdori kamrok, lekin kraxmal mikdori kup. Toza magizning 3/4 kismini kraxmal, 1/10 kismini oksil, 0,5 % kletchatka, 2,7 % gemitsellyuleza tashkil kiladi. Oliy navbugdoy unining 0,5 % ni odam organizmida xazm bulmaydigan kletchatka va gemitsellyulezalar tashkil kiladi. Magizda oksil mikdori ancha kup - 4 % gacha va u ovkatdagi kiymati bilan ancha yukori turadi. Bu oksillar magiz oksillaridan keskin fark kiladi. Kraxmal kurtakda umuman yuk lekin unda kup mikdorda shakarlar, asosan saxaroza bor (25%). Kurtakda kletchatka umuman kam, gemitsellyuloza - 9-10%. Shuni ta'kidlab utish kerakki, kurtakda yog mikdori kup -5%. Shunday kilib, kurtakning 80%ni oksillar, shakar va geteropolisaxaridlar tashkil kiladi. Donning ustki kobigi 30% gacha oksillardan tashkil topgan, kletchatka-16%, gemitsellyuyoza -37%, oz mikdorda yoglar bor. Shunday kilib, don kobigi asosan odam organizmida xazm bulmaydigan moddalar- kletchatka va gemitsellyulozalardan tashkil topgan. Kul moddalarining mikdori don kobigida taxminan 10%ni tashkil kiladi. Demak, donning undan tashkari koladigan kismlarining kul maxsulotlari juda kup mikdorda ekan. Kul maxsulotlarining don kismlarida bunday taksimlanish donni yanchish texnologiyasi jarayonini boshkarishda muxim rol uynaydi. Unning sifat nazorati va standartizatsiyalash kul moddalari mikdoriga karab olib boriladi: oliy nav un tarkibida kul moddalarining mikdori 0,55% dan kup bulmasligi kerak. Don yanchish texnologiya jarayonini boshkarishning birdan-bir yuli- olinadigan un tarkibidagi gemitsellyuloza va kletchatkani aniklashdir. Ammo bu moddalarni aniklash ancha murakkab, shuning uchun, texnologik jarayonni un tarkibidagi kul moddalarini aniklash orkali olib boriladi, chunki gemitsellyuloza va kletchatkaning tarkibi un tarkibidagi kul moddalarining mikdori bilan parallel uzgaradi. Kul moddalari don ichki kavatida kam va eng ichki kavatlarida juda kam uchraydi.

Kurtak va aleyron katlamlarda vitaminlarning eng kup kismi mikdori joylashgan. Masalan, vitamin V1 asosan kurtakda joylashgan, anikrogi "ximoya kobigi"da. Don tarkibidagi V1 vitaminning taxminan 60 % shu yerda joylashgan. 2. O‘simliklar tarkibidagi uglevodlar Uglevodlar xamma organizmlarning xujayra va tukimalarida bor va ular usimliklarda keng tarkalgan. Uglevodlar usimliklarning 70-80 % kismini tashkil kiladi. Xayvonot organizmida bulsa, kariyb 2 % ni tashkil kiladi, bularning asosiy kismi jigarda va muskulda glikogen xolatida uchraydi. Oson xazm bulib energiya ajratib chikarishi tufayli uglevodlar odam ovkatlanishida muxim rol uynaydi. Undan tashkari uglevodlar kandolat sanoatida, spirt ishlab chikarish va boshka texnologik jarayonlarda ishlatiladi. Kup atomli aldegid va ketonlar uglevodlar deb ataladi. Uglevodlarni asosiy uchta sinfga bulish mumkin. Monosaxaridlar gidrolizlanib oddiy moddalar xosil kilmaydigan uglevodlar xisoblanadi. Monosaxaridlar bir-biri bilan birikib murakkab uglevodlar xosil kiluvchi strukturaviy birlik xisoblanadi. Murakkab uglevodlar ikkiga bulinadi: oligosaxaridlar - kup bulmagan monosaxaridlar koldigidan tashkil topgan va polisaxaridlar - tarkibida juda kup monosaxaridlar koldigi bulgan uglevodlar. Monosaxaridlar - tarkibidagi uglerod atomlari soniga karab trioza, tetroza, pentoza, geksoza va geptozalarga bulinadi. Karbonil guruxining joylanishiga karab, ular aldoza va ketozalarga bulinadi. Tirik organizmlarda triozalardan gletsirin aldegidi va dioksiatseton uchraydi. Triozalar - uglevodlar parchalanishining maxsulotlari. Fosfor- 1. Don, yorma, un va boshka maxsulotlarning uglevodlari. Bugdoy, arpa, javdar va boshka donlarning asosiy kismini uglevodlar tashkil kiladi. Don, yorma va un tarkibida erkin xoladgi pentozalar uchramaydi, ular fakat pentozanlar shaklida buladi. Pentozanlar donning sirtki kismida, kepagida va boshka katlamlarida buladi.

Ksiloza amaliy axamiyatga ega. U pentozalardan yoki makkadan olinadi. Masalan, paxta chigitining gidrolizlash yuli bilan ksiloza olish mumkin. Bu yul bilan olingan ksiloza kandalot sanoatida ishlatiladi. Don tarkibida glyukoza va fuktoza juda kam mikdorda uchraydi. Normal unib chikmagan donning asosiy shakari saxarozadan iborat. Normal sifatli donda maltoza deyarli yuk. U don unib chikayotganda paydo bulib tuplanadi. Don magzida ma'lum mikdorda raffinoza bor. Masalan, bugdoy donining magzida 4,0 dan 6,9% gacha raffinoza bor. Arpa donida taxminan 2- 3% shakar bor, asosan saxaroza va boshka oligosaxaridlar. Nuxat va loviyada 4 dan 7% gacha, soyada esa 4 dan 15% gacha va, ayniksa magzda kup. Masalan, bugdoy va arpaning magzida 10 dan 25%gacha shakarlar, makkada bulsa kariyib 11 % bor. Magizdagi shakarlar asosan saxarozadan, juda oz mikdorda rafinoza, glyukoza va fruktozadan iborat. Donlarning asosiy kismini kraxmal tashkil kiladi. Makka, bugdoy, arpa donlarida urtacha 60 dan 75 % gacha, tarikda 50 dan 60% gacha, ayniksa sholi donida kraxmal kup (75-80%). Donda kraxmal donachalar sifatida xar xil ulcham va shaklda uchraydi. Kraxmal donachalarining ulchami 0,02 dan 0,12mm gacha, kartoshka kraxmalining donachalari, ayniksa katta ulchamga ega. Xar xil usimlik kraxmali xar xil buladi. Bugdoy, arpa, javdar kraxmali donachalari oddiy, makka va sholiniki murakkab tuzilishga ega va xuddi aloxida donachalar bir-biriga yopishtirilganday buladi. Kraxmalning sifat va mikdor taxlili uchun uning yod bilan rangli reaksiyasidan foydalaniladi. Kraxmal sovuk suvda erimaydi, issik suvda kraxmal donachalari kleyster xosil kiladi. Xar xil donalardan olingan kraxmalning kleysterizatsiyasi xar xil temperaturada kuzatiladi. Bugdoy kraxmali pastrok (62,5 S) temperaturada kleysterlanadi. Kraxmal amiloza va amilopektindan tashkil topgan. U komponentlar uzining fizikaviy va kimyoviy xossalari bilan fark kiladi. Masalan, amiloza issik suvda eriydi va kichik kovushkoklikga ega bulgan eritma xosil kiladi, vaxolanki, amilopektin bosim ostida fakat kizdirgandagina suvda eriydi va juda kovushkok

eritma xosil kiladi. Amiloza yod bilan kuk rang xosil kilsa, amilopektin kungir tusga kiradi. Kraxmalga yakin turgan polisaxarid glikogen makkaning ba'zi bir navlarida va achitki tarkibida uchraydi. Uning tuzilishi amilopktinga uxshash, lekin glikogen zanjiri zichrok joylashgan. yelimlar (gummi) suvda eriydigan polisaxaridlar sinfiga kiradi. Javdar donida yelimlar nisbatan kup (2,5-3,0%). Gidrolizlanganda pentozanlarni - arabinoza va ksilozalarni xosil kiladi. Javdar donini kayta ishlash jarayonida yelimlar katta rol uynaydi. yelimlar tufayli javdar doni bugdoy doniga nisbatan kiyinrok yanchiladi. Kupchilik usimliklarning donlarida (arpa, bugdoy, javdar) levulozanlar - levuloza (frruktoza) koldiglaridan tashkil topgan polisaxaridlar bor. Ular suvda eriydi. Arpa donida 1,5 %gacha levulozanlar bor. Ular arpa va bugdoy donlarining yetilishidagi kraxmal sintezi jarayonida muxim rol uynaydi. Masalan, arpa doni yetilishi jarayonida uning boshlangich davrida, levulozanlar don kuruk kismining 36 % gacha tashkil kiladi. Don yetilish davomida ularning mikdori asta-sekin kamayib (to 2-1,5 %gacha), kraxmal mikdori oshib boradi. Bugdoy doni tarkibida xammasi bulib 0,3 % atrofida levulozanlar bor. Gemitsellyulozalar suvvda erimaydigan polisaxaridlardir, asosan kepakda, donning tashki kavatida uchraydi. Gidrolizlanishi natijasida yoki geksozalarni (glyukoza), yoki pentozanlarni (arabinoza va ksiloza) xosil kiladi. Shunday kilib, gemitselyullozalar 2 ga bulinadi: geksozanlar - gidrolizlanganda geksozalarni va pentozanlar - gidrolizlanganda pentozalarni xosil kiladi. Sholi va bugdoy tarkibida 5 dan - 8 % gacha pentozanlar bor va ular odam organizmida xazm bulmaydi. Kletchatka - glyukoza koldiglaridan tashkil topgan polimer. Donning tashki kavatlarida kletchatka uchraydi va odam organizmida xazm bulmaydi. Bugdoy unining sifatini aniklashda uning tarkibidagi odam organizmida xazm bulmaydigan moddalarni bilish maksadga muvofik buladi. Bu unning va undan olinadigan maxsulotlarning ovkatlanishdagi kiymatlarini aniklashda kursatkich rolini bajaradi. Ammo kletchatka va gemitsellyuloza mikdorini aniklash

ancha murakkab. Shuning uchun, unning sifatini aniklashda tez va oson bajariladigan usul - kuldorlikni aniklaydilar, chunki kulning va kletchatka xamda gemitsllyulozalarning mikdori unda parallel uzgaradi. Mustahkamlash uchun savollar: 1. Qishloq xo‘jaligi maxsulotlarining kimyoviy tarkibini tushuntirib bering? 2. O‘simliklar tarkibidagi uglevodlarni aytib bering? 3. Uglevodlarning klassifikatsiyasi? 4. Don uglevodlari 5. Yorma uglevodlari 6. Un va boshka maxsulotlarning uglevodlari 7. Donning anatomik kismlarida moddalarning taksimlanishini aytib bering? 8. Oligosaxaridlarni tushuntirib bering? 9. Polisaxaridlarni tushuntirib bering?

ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Alimova R.A. Qishloq xo‘jalik o‘simliklari biokimyosi fanidan laboratoriya mashg‘ulotlari: o‘quv qo‘llanma. - Toshkent: ToshDAU, 2000. - 95 b. 2. Alimova R.A., Sagdiev M.T. Usimliklar fiziologiyasi va biokimyosi: o‘quv qo‘llanma. - Toshkent, 2013. - 320 b. 3. Beknazarov B.O. Usimliklar fiziologiyasi: darslik. - Toshkent: UzMU, 2009. - 480 b. 4. Bo‘riev X.Ch., Sagdiev M.T., Alimova R.A., yenileev N.Sh. Sabzavot- poliz ekinlari fiziologiyasi va biokimyosi: o‘quv qo‘llanma. - Toshkent: Navro‘z, 2015. - 179 b. 5. De Robertis E., Novitskiy V., Saks F. Biologiya kletki (perevod s angl.). - M.: Mir, 1967. 6. Zikiryoev A. Usimliklar biokimyosidan amaliy mashg‘ulotlar: o‘quv qo‘llanma. Toshkent: Mehnat, 2001. - 243b. 7. Reyvn P., Evert R., Aykxorn S. Sovremennaya botanika. - M.: Mir, 1990. -270 s. Internet saytlari:

Похожие

O‘simlik hujayrasi fiziologiyasi

O‘simliklarda uglevodlar sintezi. O‘simliklarda energiya tizimining shakllanishi. Uglevodlar parchalanishi

Hayot davomiyligining asosi - nuklein kislotalar

Tirik organizmlar hayotining asosi - oqsillar va aminokislotalar

Qishloq xo‘jaligi o‘simliklarida lipidlar