Ўзбекистон республикаси худудини карантиндаги зараркунандалари - Биология - Рефераты

Ўзбекистон республикаси худудини карантиндаги зараркунандалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

100.5 KB

Ўзбекистон республикаси худудини карантиндаги зараркунандалари, ўсимлик касалликлари ва бегона ўтлардан муҳофаза қилиш қоидалари Режа: 1. Карантин тадбирларга тааллуқли юклар ва материаллар. 2. Ўзбекистон республикасига карантин остидаги импорт маҳсулотларини олиб кириш қоидалари. 3. Карантин остидаги материаллар ва транспорт воситаларини зарарсизлантириш, тозалаш ва қоидаларни бузганлик учун жавобгарлик. 4. Адабиётлар: II. 19 - 39 бет.

1. Карантин тадбирлар қуйидаги юклар ва материалларга тааллуқлидир: қишлоқ хўжалик экинлари, ўрмон ҳамда манзарали экинларнинг уруғлари ва кўчатларига, ўсимликлар ҳамда уларнинг қисмларига (қаламчаси, поялари, пиёзи, илдизпояси, тугунаги, илдизмеваси, тувакда ўстириладиган кўчатлар, кесилган гуллар ва шу кабиларга); янги сабзавотлар, мевалар ва резаворларга; озиқ - овқат, ем ҳашак ва техника донлари ҳамда уларни қайта ишлашдан олинган маҳсулотларга, копра, солод, тахтакунжара, кунжара, пахта толаси, зиғирпоя толаси ва бошқа ўсимликлар толалари, дори-дармон учун хомашё ўсимликлар, шунингдек тери хомашёси ва жунга; Шоли (тозаланган ва тозаланмаган) ёнғоқ, ерёнғоқ, ун ерма, кофе (донли), дуккакли какао, қуруқ мева ва сабзавот, тамаки, ўткир ҳидли ўсимликлар, шакар (хом ашёси) ва дориворлар; ўсимлик касалликларни қўзғатувчи ва тарқатувчи ҳамда ўсимликларга зарар етказувчи тирик замбуруғлар бактериялар, вируслар, нематодалар, кана ва ҳашоратларга, ўсимлик маҳсулотларига; ўсимлик касалликларини қўзғатувчиларга, ҳашорат коллекциялари, гербарийлар ва уруғлик коллекцияларига; почта жўнатмаларидаги, йўловчиларнинг қўл юки ва багажидаги ўсимликларга; ўсимликлардан тайёрланган идишлар, ёғоч материаллари, айрим саноат моллари, упаковка воситалари ҳамда барча ўсимлик маҳсулотларига, монолитларга ва тупроқ намуналарига; ем-ҳашак, пичан, чорва учун омухта озуқалар шунингдек карантин остидаги зоналардан ҳайвонларни ташишда фойдаланиладиган тўшамаларга; Карантин қоидалари қуйидагиларга тааллуқлидир: бошқа давлатлар ёки карантин остидаги зоналардан келган транспорт воситаларига; карантин остидаги материаллар тўпланадиган биноларга;

қишлоқ хўжалик ва ўрмон ерларига (қишлоқ хўжалик экинлари ва бошқа экинлар ўстириладиган майдонлар, кўчатлар ва шу кабилар) шу жумладан Ўзбекистон Республикасининг қуруқликдаги давлат чегараси ерларига карантин остидаги материаллар олиб кириладиган чегара пунктларига, улар тўпланадиган жойларга, уларни қайта ишлаш ва реализация қилиш жойларига. 2.Ўзбекистон Республикасига қуйидагиларни олиб кириш ман этилади: Карантиндаги организмлар билан зарарланган карантин остидаги материаллари. Тупроқ, тирик илдизли ўсимликлар ва уларнинг тупроқ билан чиқадиган ер ости қисмларини. Илмий мақсадларда ўсимликларга зарар етказувчи ҳашоратлар, каналар ва нематодалар, ўсимлик касалликларини олиб келган замбуруғ, вируслар, бактериялар намуналари. Ўзбекистон Республикасига қуйидагиларни олиб киришга рухсат берилади: 1. Илмий - селекция мақсадлари учун уруғлик ва кўчат намуналарини интродукцион - карантин питомниклари ва оранжереяларда албатта текширувдан ўтказилади. 2. Бактерия, вирус, микоплазма ва замбуруғ касалликларининг карантин қўзғатувчилари тарқалган мамлакатлардан уруғ ва кўчатлар олиб келинишига Бош Давлат инспекцияси билан келишилган ҳолда махсус ажратилган интродукцион - карантин питомникларда давлат нав синаш участкаларида илмий тадқиқотлар ўтказиш мақсадидагина йўл қўйилади. 3. Озиқ-овқат, ем-ҳашак, бегона ўтларнинг карантин турлари фақатгина ўсимликлар карантини Бош Давлат инспекцияси билан келишган ҳолда қўйилади. Чет эллардан карантин остидаги юклар ва ўсимлик материалларини Ўзбекистон Республикасига ўсимлик карантин Бош Давлат инспекцияси томонидан импорт молларига бериладиган карантин рухсатномаси ҳалқаро

фитосанитар сертификатлари бўлса қўйилади. Карантин остидаги импорт транзит материаллар Ўзбекистон Республикасининг худудидан ёпиқ ёки изотермик, ташишга яроқли ва пломбаланган вагонларда, автофургонларда, авторефрижиратор ёки контейнерларда ташиб ўтилади. 3. Карантин остидаги материаллар ва транспорт воситаларини зарарсизлантириш ва тозалаш карантин ва бошқа хавфли ўсимлик зараркунандалари билан зарарланган барча юклар Ўзбекистон Республикасига олиб кирилиши вақтида чегара пунктларида зарарсизлантириши лозим. Хориж материаллар ёки транзит тарзидаги карантин остидаги материаллар ташиб бўлишганидан кейин барча турдаги транспорт воситалари чиқиндиларни йўқ қилган ҳолда албатта тозаланиши ва зарарсизлантирилиши лозим. Зарарсизлантириш лозим бўлган материаллар ва транспорт маҳсус фумигация отрядлари томонидан ўтказилади. Кемалар ва баржаларни, вагонлар, контейнерлар, автотранспорт ва юкларни зарарсизлантириш ва юк қабул қилиш олувчилар томонидан зарарсизлантириш технолгияси ва техника хавфсизлиги талабларига жавоб берадиган махсус жихозланган бандаргоҳлар, майдонлар ва бинолар ажратилади. Карантин остидаги юклар чет эл портларида зарарсизлантирилганда Ўзбекистон Республикасига жўнатиш олдидан ва бундай кемалар, портларга, станцияларга, етиб келгандан кейин фумигация отрядларининг мутахассислари трюмлардаги фумигактларнинг миқдорини аниқлайди ва улар махсус Инструкцияга мувофиқ тўғри дегазация қилинганлиги устида назоратни амалга оширадилар. Цитрус ўсимликлари меваларини рефрижерация қилиш, юкни қабул қилиб олувчилар томонидан, ўсимликлар карантини давлат инспекцияси назорати остида музлатгич камераларда зарарсизлантирилади. Цитрус меваларини зарасизлантириш инструкциясига асосланган талабларга мувофиқ ҳолда ўтказилади.

Зарарланган карантин остидаги материалларни дегазация, фумигация, рефрижерация қилиш, бошқа усулларда зарарсизлантириш, тозалаш, қайтариб юбориш ёки бошқа манзилга жўнатиш, йўқ қилиб юбориш, юкларни, багажларни, посилкаларни очиш ёки упаковкалаш, уларни зарарсизлантириш жойларига олиб бориш ва у ердан қайтариб олиб келиш билан боғлиқ харажатлар юкни қабул қилиб олувчи ҳисобидан бўлади. “Карантин остидаги ўсимлик маҳсулотларини Ўзбекистон Республикаси худудига олиб кириш ва ундан олиб чиқиш тартиби тўғрисида”ги ушбу қоидаларни бузганликда айбдор бўлган шахслар Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларига мувофиқ жавобгар бўладилар. Саволлар: Карантин қоидалари кимга ва нималарга тааллуқлидир? Ўзбекистон Республикасига нималарни олиб кириш ман этилади? Карантин рухсатномаси ва фитосанитар сертификат ким томондан берилади? Карантин остидаги материаллар ва транспорт воситаларини зарасизлантириш ва тозалаш ким томонидан ўтказилади? 3-мавзу: Ўзбекистонда каратин назоратидаги зараркунандалар: Колорадо қўнғизи, шарқ мева қурти, калифорния калкондори, цитрус оқ қаноти. Режа: Колорадо қўнғизининг зарари, тарқалиши, таърифи, ҳаёт кечириши ва кураш чоралари. Шарқ мева қуртининг зарари, тарқалиши, таърифи ҳаёт кечириши ва кураш чоралари. Калифорния қалқандорининг зарари, таърифи, тарқалиши, ҳаёт кечириши, ва кураш чоралари.

Цитрус оқ қанотининг зарари, тарқалиши, таърифи, ҳаёт кечириши ва кураш чоралари. Адабиётлар. III 53 - 60 б. VI 636 - 637 б. 2. III 98 - 102 б . VI 536 - 537 б . 3. III 86 - 90 б . VI 502 - 506 б . 4. IV 114 - 117 б . 1. Колорадо қўнғизи ёки картошка қўнғизи - Leptinotarsa decemlineata Say. Зарари . Картошкага зарар етказадиган колорадо қўнғизи тарқалган жойларида картошка ўсимлигининг энг асосий зараркунандаси бўлиб ҳисобланади . Вояга етган хашорат ва унинг личинкаси таматдошлар оиласига мансуб ўсимликларни барги , ёш новдаларни кемириб , бу ўсимликларни ҳосилдорлигини бир нечага камайтиради . Тарқалиши . Колорадо қўнғизининг ватани АҚШ даги қояли тоғлардир . Бу ерда картошка қўнғизи ёввойи итузумсимон ўсимликлар билан озиқланар эди . Ўтган асрнинг иккинчи ярмида АҚШ да ( Колорадо штатида ) қўнғиз картошканинг жиддий зараркунандаси эканлиги маълум бўлиб қолди . 1947 йилда Украинага келган ва шундан кейин ҳар йил 400 - 500 км га тарқалиб келяпти . 1972 йилда Ўзбекистонда Бостонлиқ вилоятида аниқланган эди . Ҳозирги кунда Ўзбекистонда ҳамма вилоятларга тарқалиб келмоқда , фақатгина Сурхандарё вохаларида йўқ Таърифи . Вояга етган қўнғиз овал шаклда , усти жуда ҳам қавариқ , ости ясси . Танасининг асосий ранги сариқ ёки сариқ қўнғир ; ҳар бир усти бўйлаб бештадан қора йўл ўтади . Пастки қанотлари оч пушти қизил , бошининг устида учбурчак қора доғчаси бор , орқасининг олдинги қисмида 11 та қора доғчаси бўлади , улардан энг йириги рим рақамларидан V шаклида бўлиб , ўртада жойлашади . Одатда қўнғизнинг катталиги 9-11 мм келади , лекин катталиги 7-9 ва 12-16 мм бўлган айрим қўнғизлар ҳам учрайди . Тухуми чўзинчоқ , овал шаклда , ранги сариқдан тортиб равшан зарғалдоқ тусда , узунлиги 0,8-1,5 мм .

Тухумларини бир - бирига яқин қилиб қўяди , уларни барг юзасига типпа - тик қилиб ёки сал қийшайтириб қўяди . Личинкаларнинг катталиги одатда 0,9 см гача боради. Личинканинг усти айниқса орқа қисми жуда қавариқ ости ясси. Личинкалар биринчи ва иккинчи ёшда қизил тусда, учинчи ва тўртинчи ёшда эса зарғалдоқ-сариқ, боши, қалқони биринчи кўкрак сегментининг устида, оёқлари қора, танасининг икки ёнида икки қатордан қора доғлари бор; улар сўгалсимон дўмбоқчаларнинг устида жойлашган. умбак овал шаклда, зарғалдоқ ёки пушти рангилидир 0,9 мм гача. Ҳаёт кечириши. Қўнғизлар картошка билан жуда узоқ масофага бориб қолиши мумкин. Хатто қиш фаслида ҳам бу хашорат камида овқатсиз яшай олади. Қўнғиз учиб ўтиш йўли билан тарқалади. Шамол билан узоқ жойларга бориб қолади. Масалан колорадо қўнғизи картошка экиладиган жойларнинг тупроғида 18 см дан 70 см чуқурликда имаго ҳолида қишлайди. Қўнғиз тарқалган жойларнинг тупроғи 14-15 қизигандан кейин икки хафта мобайнида қўнғизлар қишки уйқудан, ер юзасига чиқа бошлайди. Қишлаб чиққан қўнғизлар овқат излаб томонга учади, картошка бўлмаса бақлажон, гаримдори, тамаки, помидорга тушади. Қўнғизлар кўкламда уйғонгандан кейин тез орада тухум куя бошлайди. Урғочи қўнғиз одатда 400-800 та, кўпи билан 2400 тагача тухум қўйяди. Қўнғиз тухумларини ўзи озиқланадиган ўсимлик баргнинг пастки томонига айниқса картошка баргига 20-30 тадан қилиб қўйяди. Колорадо қўнғизининг эбрионал ривожланиши даври температура шароитига боғлиқ бўлиб 5 кундан 20 кунгача давом этади. Тухумдан чиққан личинкалар авволо ўзининг тухум пардасини ейди, сўнгра ўзи турган жой яқинидаги баргларни еб, қуруқ томирини қолдиради. Кейинчалик ўсимликнинг учига қараб сурилаверади. Личинкалар ўсган сари тобора хуралашади ва кўпайиб кетган тақдирда бутун дарахтлардаги баргларни еб қўйяди. Температура 38 0 ва ҳаво қуруқ личинкалар ўсимликнинг соя жойларига ўтиб улгурмасдан нобуд бўлади.

Личинкалари 15-25 кунда ривожланиб бўлади, шудаврда 3 марта тунлайди. Озиқланишини тамомланган личинкалар ўсимликлардан ерга тушиб, тупроқ фаслига кирадида, 15 см дан 18 см гача чуқурликда уя ясаб, шунинг ичида ғумбакка айланади. 6-15 кундан кейин насл қўнғизлари чиқади. Улар тез орада жуфтлашиб, тухум куя бошлайди. Вояга етган қўнғизлар қурғоқчилик ва иссиққа бемалол чидаш беради. Колорадо қўнғизи Қ22-24 0 25-30 кунда, Қ20-22 0 30-40 кунда, Қ18-20 0 40-50 кунда ва Қ16-18 0 50- 60 кунда бир насл беради. Ҳозирги кунда бу ҳашорат тарқалган жойларда 1 дан 6 гача насл беради. Ўзбекистонда 3-4 насл беради. Колорадо қўнғизи бир неча диапаузага эга. Иқлим шароитига қараб 2 дан 6 гача диапаузси бўлади. Кураш чоралари. Колорадо қўнғизининг ўтишга йўл қўймаслик учун шу ҳашорат тарқалган жойлардан картошка келтириш тақиқланади. Келиб қолганда картошкани фумигация қилиш лозим. Колорадо қўнғизи тушган районларнинг ён-атрофидаги жойлардан бу қўнғизнинг учиб ўтиши мумкин бўлган зонада уни ўз вақтида аниқлаш ва янги учоқларни тез тугатиш мақсадида ҳар йили картошка экинлари текшириб турилиши лозим. Колорадо қўнғизи топилгандан кейин 10 кун ичида шу жойдан 1 км радиусдаги барча картошка далаларига профилактик мақсадда дори пуркаланади ва чангланади. Профилактика кураш чораларга асосан тепадаги айтганларимиз киради. Агротехник кураш чоралари асосан ер шудгорлаш ва шунга ўхшаш ернинг ҳосилдорлигини яхшилаш методлари киради. Карантин методларга колорадо қўнғизи олиб келадиган кўчат, картошка ўзини карантин назоратидан ўтказиш лозим. Кимёвий препаратлардан 1-2 ёшли личинкаларга децис 2,5% к.э. 0,1- 0,15 л/га, суми-альфа 5% 0,25 л/га, микробиопрепаратлардан дендробацилин 3 л/га, битоксибациллин 2 л/га ишлатилади. Биологик усулда колорадо

қўнғизларига қарши подизус ва макролофус энтомофаглари ишлатилиши мумкин. Саволлар: 1. Колорадо қўнғизи Ўзбекистонда неча авлод беради? 2. Колорадо қўнғизи қандай даврда қишлайди? 3. Нечта тухум қўйяди ва қаерга? 4. Колорадо қўнғизига қарши қандай кураш чораларини қўллайсиз? 5. Кимёвий кураш усулида қандай препаратларни ишлатасиз? 2. Шарқ мева қурти - Grapholithа molesta Busck. Зарари. Шарқ мева қурти олма ва бехи меваларига худди олма қурти каби зарар етказади. Шарқ мева қурти данакли мевалардан шафтоли, олхўри, ўрикка ҳам анча зарар етказади. Мева дарахтларни ниҳол новдалари зарарланиб бора-бора қуриб қолади. Тарқалиши. Жанубий Европа, Япония, Жанубий Хитой, Корея, АҚШ, Канада, Янги Жанубий Уэльсда учрайди. Ўзбекистонда - Фарғона водийсида, Тошкент вилоятида ва Тошкент шаҳрида учрайди. Таърифи. Капалаги қанотларини ёзганда узунлиги 1,0 -1,5 см келади, қўнғир тусли бўлиб, кўкраги қорнидан қорамтироқ, мўйловларида ноаниқ равшан хайкалчалар бор. Олдинги қанотларининг олдинги чеккасида оқ доғчалар бўлади. Тухуми тахминан 0,7 мм юмалоқ ёки овал шаклида. Қуртнинг каталиги 12 мм гача боради. ғумбаги жигар ранг. Ҳаёт кечириши. Шарқ мева қурти пўстлоқ тангачаларининг остида ва дарахтлар тагидаги ўсимлик қолдиқларининг орасида озиқланишини тамомлаб, пиллага айланган қуртлик стадиясида қишлайди. Эрта кўкламда қуртлар ғумбакка айланади ва шафтоли гуллаган даврда ғумбаклардан капалаклар пайдо бўлади, булар кечқурун ва тун бошларида активроқ бўлади. Урғочи капалаклар дунёга келганидан беш кун кейин тухум қўя бошлайди. Капалаклар баргларга ва қисман барг ёнлиқларига, тугунча ва меваларга биттадан тухум қўйиб кетади. Урғочи капалаклар умрида 100-200 та тухум қўяди. Жойнинг иқлимига ва об-ҳаво шароитига қараб тухумлар

турли муддатда ривожланади, қулай шароитда капалак қўйган тухумдан уч кунда личинка чиқади, ҳаво совуганда тухумда личинка чиқиши уч ҳафтагача чўзилиб кетиши мумкин. Тухумдан чиққан қуртлар мевани, шафтоли новдасини уйиб ичига киради. Кўклам ёзда чиққан капалакларнинг учиш даври 6-24 кун, кузда чиққан капалакларнинг учиш даври камида 50 кун давом этади. Қуртлар озиқланишини тамомлагач дарахтларнинг таналаридан пастга тушиб, пиллага киради. Қишлаётган қуртларнинг пилласи ёзги қуртларнинг пилласига қараганда зичроқ бўлади. Ёзги қуртлар пилла урагандан кейин тез орада ғумбакка айланади. Ёзги қуртларнинг ғумбак даври 7-13 кун давом этади, қишлаб чиққан қуртларнинг ғумбаклари эса камида 17 кунда етилади. Кураш чоралари. Шарқ мева қурти тушган жойлардан келтириладиган кўчат ва меваларни карантин назоратидан ўтказиб фумигантлар билан фумигациялаш керак. Боғларда ўтказиладиган агротехника кураш чоралари шарқ мева қуртини ҳам сонини камайтиради. Кимёвий препаратлар: 1) Нугор 40% к.э. 0,8-2,0 л/га 2) Децис 2,5% к.э. 0,4-0,5 л/га 3) Каратэ 5% к.э. 0,4-0,8 л/га 4) Малфос 50% к.э. 1,0-3,0 л/га АҚШ да Канададан биологик метод муваффиқият билан қулланилмоқда, яъни мева қурти тушган боғларга Масrocentrus ancylivorus деган паразитни қўллашади. Саволлар: 1. Шарқ мева қурти қандай туркумга киради? 2. Шарқ мева қурти қандай ўсимликларни зарарлайди ва Ўзбекистонда қаерда тарқалган? 3. Шарқ мева қурти нечта авлод беради? 4. Шарқ мева қурти қайси босқичда қишлайди? 3. Калифорния қалқондори - Diaspidiotus perniciоsus Comst/

Зарари. Хашорат дарахтларни ширасини суриб, заифлаштиради, ёш шохларни нобуд қилади, сифатини пасайтиради. Меваларга тўқ қизил доғ туширади. Тарқалиши. Калифорния қалқондорини ватани Шимоли-Шарқий. Хитой, Туркманистонда, Озарбайджон, Грузияда, Краснодар ўлкасида, Молдавияда, Хиндистонда, Америка, Австралияда, Кореяда, Японияда бор. Ўзбекистоннинг ҳамма жойларда тарқалган, фақат Жиззах ва Бухоро вилоятларидан ташқари. Таърифи. Калифорния қалқондорининг қалқони юмалоқ, анчагина япалоқ, оч жигар-кул ранг тусда бўлиб, диаметри 1,0-1,5 мм, баъзан 2 мм гача боради;қалқоннинг ўрта қисмида оч жигар ранг личинка териси бор. Эркагининг қаноти бир жуфт. Ёш личинкаси озиқлана бошлаганда оқимтир шира чиқаради. Юпқа қават бўлиб турадиган бу шира кейинчалик қалқонга айланади. 1-ёшда эркак ва урғочи личинкаларини бир - биридан ажратиб бўлмайди, 2-ёшдан бошлаб эркак личинкаларининг қалқонлари чўзиқроқ бўлиб қолади. Урғочи личинкаларининг қалқонлари эса юмалоқ ҳолида қолаверади. Ҳаёт кечириши. Калифорния қалқондори 1-ёшдаги личинкалик даврида қишлайди. Баҳорда бир қисми икки марта пўст ташлаб урғочига айланади, бошқа бир қисми икки марта пуст ташлаб пронимфа ва нимфа ҳолатига тушади. Личинкаларни озиқланиш даври ўсимликларни уйғониш даврига тўғри келади. Апрел ойларида ёш урғочилари харакатга тушади. Шу вақт эркаги ҳам бўлади. Урғочи оталангандан кейин 25-30 кун ўтгач бродяжкаларни туғади. Битта урғочи серпуштлиги 100-120 личинкага тўғри келади. Она қалқонидан бўшаган личинка ўсимликни сўра бошлайди ва мум ипларни ажратиб қалқон туза бошлайди. Биринчи ёшдаги личинка 10-11 кун, иккинчи ёшдаги 10-12 кун, ҳамма яшаш даври 30-32 кун давом этади. Калифорния қалқондори Марказий Осиёда 3-4 авлод беради.

Кураш чоралари. Физик - механик чоралардан: эрта кўкламда буталган шох навдалар ёқилади, дарахтлар танаси тозаланиб, қуриган эски пўстлоқлари йўқ қилинади. Ўзбекистонда калифорния қалқондори кўп жойларда тарқалган, шунинг учун асосан кураш чоралари профилатик, физик - механик, агротехник ва кимёвий тадбирлардан иборат. Лекин яқин чет давлатларда бу зараркунанда йўқ жойлар ҳам бор. Шунинг учун улар карантин тадбирларга риоя қилишлари лозим. Улар олиб келадиган мевали кўчатларни назоратдан ўтқазиш ва олиб келгач кўчатларни махсус ажратилган интродукцион карантин питомникларда текширувдан ўтказиши лозим. Дарахтлардаги кокцидларни инсектицидлар билан батамом йўқ қилиши учун уларни тухумлардаги ёш личинкалар чиқиб, урмалаб юрадиган қисқа бир даврдагина ишлатиш керак. Аммо бундай давр одатда турли кокцидлари учун аксари бир вақтда бошланмайди ва атиги 2-3 кун давом этади. Ёз вақтида кокцидларга қарши курашиш учун 30% бензофосфат к.э. 2л/га, БИ- 58, 40% к.э. 1,0 - 1,2 л/га, малфос 50% к.э. 1-3 л/га, нугор 50% к.э. 1-3 л/га. Саволлар: Калифорния қалқондори нечта авлод беради? Калифорния қалқондорининг қишлаш даврини айтинг? Калифорния қалқондорининг серпуштлиги? Калифорния қалқондори қандай карантин тадбирлари ва қандай кимёвий препаратлар ишлатилади? 4. Цитрус оқ капалаги - Dialeurodes citri Ashm. Зарари. Бу зараркунанда цитрус ўсимликларга суриб зарар етказади. Асосан зарар етказувчи босқичи личинкалар. Тарқалиши. Цитрус оқ қанотининг ватани Шарқий Осиё (Жанубий Хитой ва Хиндистон). 1942 йилда зараркунанда Европага тарқалган (Ўрта денгиз орқали Францияга).

Хозирги кунда Европада (Франция, Италия, Греция) Осиё ва Африка давлатларида, Шимолий, Ўрта ва Жанубий Америка, Австралияда, Грузияда (Батуми шахрида) топилган. Бундан ташқари Азарбойжон, Армонистон, Тожикистон ва Ўзбекистонда (Сурхандарё, Қашқадарё, Наманган, Самарқанд вилоятларида) кўпгина зарар етказади. Бу зараркунанда кўчатлар билан ва цитрус мевалари билан тарқалиб келади. Таърифи. Вояга етган хашаротни узунлиги 1,6 - 2 мм. Тухуми 0,24 - 0,32 мм, эллипсимон, сарғиш рангида. Биринчи ёшдаги личинкалари (бродяжка) 0,21 - 0,34 мм оч сарғиш, овальсимон, тана, четида калта тукчалари бор. II ёшдаги 0,57 - 0,66 мм, III ёшдаги 0,91 - 1,1 мм, IV ёшдаги юмолоқ оч жигаррангли. Баъзан IV ёшдаги личинкаларни пупариялар деб аталади. Ҳаёт кечириши. Қишлаш фазаси личинка. Декабрь ойидан 4 ёшдаги личинкалар пайдо бўлади ва апрель охирида ҳамма личинкалар шу ёшга етади. Май ойида вояга етган ҳашоратлар кейин тухум қўйиши бошланади. Баҳорги учиш вақти 3-4 ҳафтага чўзилади. Урғочи тухумини биттадан ёки туп - туп қилиб баргнинг орқа қисмига 125 тагача (60 - 170) қўяди. Иқлим шароити қулай бўлса 225 тагача тухум қўйиши мумкин. Эмбрионал ривожланиш 10 - 15 кунга чўзилади. Личинка тухумдан 18 - 20 0 С етгач пайдо бўлади ва бир неча соат ўтганда баргга жойлашади. Ёзда ривожланиши 1 ойгача чўзилади. Бизнинг республикамизда 5 авлод беради. Оқ қаноти ривожланиш учун хаво намлиги 80 - 85 0 бўлиши лозим. Кураш чоралари. Ахамиятга эга кураш чоралардан бири бу карантин кураш чорасидир. Маълумки янги жойларга цитрус оқ қаноти кўчат ва мевалар орқали тарқалиши мумкин. Шунинг учун энг зарур тадбирлардан бири бу янги худудларига олиб келинадиган кўчатларни ва цитрус меваларни фитосанитар

назоратидан ўтказиш. Янги худудларига фитосанитар рухсатномасиз ўтказиш мумкин эмас. Цитрус оқ қанотига қарши ҳозирги кунда яхши натижа берадиган тадбир ашерсония замбуруғни ишлатиш. Ашерсония замбуруғи фақаткина цитрус оқ қанотига қарши курашда яхши натижа беради. Кимёвий кенг қўлланиладиган препаратлардан перитроидлар. Цитрус оқ қанотининг бир неча энтомофаглари маълум: олтин кўз, хон қизи, йиртқич кана ва бошқалар. Лекин ишлатиладиган перитроидлар фақатгина вояга етган ҳашаротларга таъсири бор.

Адабиётлар 1. Ўзбекистон қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислоҳатларни чуқурлаштириш (1998 - 2000 йиллар дастури ) “ Ўзбекистон ” нашриёти , Т . 1998. 2. Ўзбекистон Республикаси худудини карантиндаги зараркундалари , касалликлар ва бегона утлардан мухофаза қилишга доир қонун ҳужжатлари . Т. 1999. 3. Поспелов С.В и др., Основы карантина сельскохозяйственных растений. М.”Колос”, 1985. 4. Воронкова Л.В. Сметник А.И, и др. Карантин растений. М. “Агропромиздат”, 1986 . 5. Справочник по карантину ратений и другим опасным вредителям, болезням и сорным растениям. М.1996. 6. Яхонтов В.В. Ўрта Осиё қишлоқ хўжалик ўсимликлари, маҳсулотлари зараркунандалари ва уларга қарши кураш чоралари. Т. 1962. 7. Обзор распостранения карантинных вредителей, сорняков в Республике Узбекистанна на 1 января 1999г. Т. 1999. 8. Олимжонов Р.А. Энтомология. Т. 1977. 9. Варшалович А. Р. Гусеницы, всречающиеся при карантинной экспертизе свежих фруктов Сб. по карантину растений. М.Л. Изд. АНССР, 1969. 10. Методическое указание по лабораторному разведелению энтомофагов червеца комстока - псевдафикуса и аллотропа. Т. 1987.

Похожие

Усимлик карантинини максади, вазифалари, ривожланиш тарихи. Ўзбекистонда карантин хизматини ташкил этилиши

Ицерия, карпосина

Ўзбекистонда таркалган амброзияларни турлари. Стригалар чизгичсимон итузум

Какра, зарпечак, девпечак, амброзия

Ғўза антракнози, картошка раки, хинд буғдой қора куя касаллиги, буғдой бактериози