Микроорганизмларни тупроқни ҳосил бўлишида ва унинг унумдорлигини оширишдаги аҳамияти - Биология - Рефераты

Микроорганизмларни тупроқни ҳосил бўлишида ва унинг унумдорлигини оширишдаги аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61 KB

Микроорганизмларни тупроқни ҳосил бўлишида ва унинг унумдорлигини оширишдаги аҳамияти Режа : 1. Тупроқ микроб биотехнологияси ва унинг вазифалари 2. Тупроқ микроб ценози - биологик тизимдир. 3. Тупроқда микроб ценозлар фаолиятини бошқариш да, о рганик ва минерал ўғитлар , алмашлаб экиш ни роли . 4. Нитрификация жараёнини пасайтирувчи омил лар 5. Тупроқ микроб ценозларининг гербицидлар билан ўзаро таъсири

Тупроқ ҳосилдорлигини ташкил этиш ва бошқаришда биологик омилларнинг ролини биринчилардан бўлиб тупроқшунослик фанининг асосчилари В.В.Докучаев, П.А.Костычев ва В.Р.Вильямсонлар баҳолаб берганлар. Улар тупроқ ҳаётида биологик бирикмаларнинг роли жуда ҳам катта эканлигини исботлаб бердилар. Бу ғоя кейинроқ С.Н.Виноградский, Е.Н.Мишустин, М.М.Кононова, Д.Г.Звягинцев, В.Т.Емцев, Д.И.Никитин ва бошқа олимларни изланишларида ўз ривожини топди ва анча-мунча аниқлик ҳам киритди. Айниқса Е.Н.Мишустин, Д.Г.Звягинцев, В.Т.Емцев ва бошқалар тупроқ ҳосилдорлигида микроорганизмларниг роли бекиёс эканлигини исботлаб бердилар ва шу туфайли микробобиокимё асослари тиклана бошлади. Ҳозирги вақтда микроорганизмлар ўзларининг фаолияти ва массаси билан тупроқ ҳосилдорлигини белгилашда асосий роль ўйнаши аниқ бўлиб қолди. Шундай экан, ҳар хил қишлоқ хўжалиги тизимида тупроқ ҳосилдорлигини ошириш ва уни сақлаб туриш, бу жараённи бошқариш кўп маънода, тупроқда микробиологик жараёнларни бошқариш билан узвий боғлиқ. Қишлоқ хўжалик экинларидан унумли ҳосил олиш жараёнини ва тупроқда микробиокимёвий жараёнларни бошқариш қишлоқ хўжалик фанида янги йўналиш - тупроқ биотехнологиясини пайдо бўлишига олиб келди. Бу йўналиш тупроқ шароитида микроорганизмлар таркибини ўрганиш ва бошқариш муаммоларига асосланган бўлиб, микроорганизмлар фаолиятини бошқариш ва улар томонидан олиб борилаётган метаболик реакцияларни, қишлоқ хўжалик экинлари ҳосилдорлигини оширишга йўналтиришни тақазо этади. Тупроқ микроббиотехнологияси фанининг асосий муаммоси - тупроқда, айниқса ўсимликлар ризосфераси ва ризопланида ўтадиган

микробиологик жараёнларни бошқаришдир. Бу муаммо, фақатгина маълум бир белгиланган шароитда, маълум таркибга эга бўлган микроблар ассоциациясини ташкил қилиш билан белгиланади. Бу муаммоларни ечишни аниқ йўллари белгилаб олинган. у ҳам бўлса қўйидагилар билан белгиланади: - агрономик аҳамиятлик микроб ценозига, ёки гуруҳ микроорганизмларга ташқаридан туриб таъсир қилишни бошқариш, яъни уларнинг кўпайиши, ўсиши, ривожланиши ва ўсимлик учун зарур бўлган ФФМ (антибиотиклар, ўсимликнинг ўсишини бошқарувчи моддалар ва ҳ.к.) ишлаб чиқаришини ташкил қила билиш; - тупроқда микробларнинг ўсиши ва ривожланишини таъминловчи ўсимликлар орасида алмашлаб экишни ташкил қилиш ва шу туфайли микробиокимёвий жараёнларни бошқариш; - тупроқда микробиокимёвий жараёнларни бошқаришда органик ва минерал ўғитлардан оқилона фойдаланиш; - тупроқ мироорганизмлариниг азот ютиш ва фосфорли бирикмаларни эритиш қобилиятидан оқилона фойдаланиш; - микробиологик жараёнларни тўлақонли ўтиши учун ҳар хил турдаги тупрок мелиорациясидан фойдаланиш. Тупроқ микроб ценози - биологик тизимдир Табиатда содир бўладиган бир қатор муҳим воқеалар - биогеоценоз, тупроқдаги органик моддаларни минераллаштириш, уларнинг ҳаётий зарур биологик (модда алмашинуви) жараёнларда иштирокини белгилаш, микроб ценози (маълум шароитдаги микроорганизмларнинг таркиби ва фаоллиги) билан белгиланади. Тупроқ микрофлорасини аниқлашда, уларнинг таркиби ва ўзига хослигини белгилашда, антропоген таъсирлар шароитида ўзгариши ва

бошқа бир қатор шароитларда микробнинг тузилиши ва фаоллиги (функцияси) асосий белгиловчи омил бўлиб хизмат қилади. Микроорганизмларнинг сони ва сифатини микроскоп остида, динамикада таҳлил қилинганда уларнинг доимий эмаслиги ва вақти-вақти билан ўзгариб туриши исботланган. Микроб ценози - микроблар классификациясининг катта бир бўлаги сифатида, бир хил шароитда яшаб турган микроорганизмлар тўдасидир. Микроорганизмлар учун ўта зарур шароитлар: - - микроклимат, - сув режими, - тупрокнинг геологик тузилиши ва - озуқа моддалари ҳисоблананади. Шу ва бошқа омиллар ҳисобидан микроб ценози маълум биоценоздаги органик ва минерал моддалар трансформациясида ҳамда биологик ва нобиологик моддаларни биосферада ўзаро таъсирида иштирок этади. Тупроқда микроб ценози хилма-хилдир. Е.Н.Мишустин уларнинг - зимоген, - автохтон, - олиготроф, - автотроф гуруҳларга бўлиб ўрганишни тавсия қилади. Бу гуруҳлар ўртасидаги алоқадорлик доимий ўзгариб туради ва кўп маънода тупроқга бўлган таъсир билан белгиланади. Д.Н.Никитин экосистемада олиготроф микроорганизмларни роли катта эканлигини, улар табиатда тарқалган энергияни тўплаш қобилиятига эга эканлигини эътироф этади.

Д.Г.Звягинцев микроб массаси ва уни "айланиш" тезлиги, тупроқ хусусиятига боғлиқ (яъни - рН, намлик, ҳарорат, аэрацияга) деб ҳисоблайди. Т.В.Тарвис тупроқда микроб массаси тўпланганда микроб билан ўсимлик орасида озука муҳити учун конкуруенция кетади деган фикрни илгари суради. Микроб биомассасини тез тўпланиши, уларни энергетик материаллар билан таъминланганлигига боғлиқ бўлиб, тупроқ унумдорлигидан хабар беради. Микроб массасининг тўпланиши ва парчаланиши, тупрокдаги азот миқдорини ўзгаришига ва ўсимликни озиқланиш шароитига тўғридан- тўғри таъсир этиб, тупроқ унумдорлигининг ошишига хизмат қилади. Тупроқнинг ферментатив фаоллиги, яъни тупроқда яшовчи тирик организмлар ферментларининг ўзига сорбция қилиш хусусияти ҳам диққатга сазовордир. Тупроқда ферментларни учраши ва фаоллик к ў рсатиши, тупрокни биологик фаоллиги ва унумдорлигидан хабар беради. Микроб ценози - ўз-ўзини бошқарувчи биологик тизимдир. Фақатгина, тупроқдаги микроорганизмлар гуруҳларини, уларнинг фаоллигини ўзгартириш орқалигина тупроқ унумдорлигини ва ўсимлик ҳосилдорлигини ошириш мумкин. Тупроқда микроб ценозлар фаолиятини бошқариш да, о рганик ва минерал ўғитлар , алмашлаб экиш ни роли . Тупроқдаги микробиокимёвий жараёнларниг фаоллигини ва тупроқ унумдорлигини оширишнинг асосий йўлларидан бири органик ва минерал ўғитлардан фойдаланиш, нордон тупроқларни oҳаклантириш ва алмашлаб экишни тўғри йўлга қўйишдир. Ўғитлар таъсирида тупроқ микрофлорасининг ҳаётий режими ўзгариб боради. Дастлаб ўғитланган тупроқда микробиологик жараёнлар тезлашиб

боради. Асосий физиологик гуруҳ микроблар билан бирга нитрофикация ва целлюлоза парчаловчи микроорганизмлар фаоллиги ошиб боради. Бу эса тупроқда аминокислоталар, ферментлар фаоллигининг ошишига олиб келади. Узоқ вақт, сурункасига минерал ўғитлардан фойдаланган тупроқларда микробиологик жараёнлар сусайиб бораверади. Кўп йиллик кузатувлар натижасида гунг ва минерал ўғитлардан баробар фойдаланганда тупроқдаги микробиологик жараёнлар узоқ вақт ошиб боргани кузатилган. Минерал ўғитларнинг юқори дозаси тупроқдаги баъзи-бир физиологик гуруҳ микроорганизмларни, хусусан аэроб азот ютувчи ва анаэроб сульфатредукция қилувчи гуруҳларниг фаолияти сусайиб кетишига олиб келади. Органик ўғитлардан алоҳида ва минерал ўғитлар билан бирга узоқ муддатда ишлатиш натижасида Л.А.Карягина шундай хулосага келади: “Минерал ўғитларни тупроқ микрофлорасига таъсири бир қатор омилларга, хусусан ўсимлик вегетация даврининг оби-ҳавосига ҳам боғлиқ бўлади". Минерал ўғитларга нисбатан органик ўғитлар тупроқ микрофлораси ва унинг фаолиятига кўпроқ таъсир қилади. Аммонификация ва нитрофикация қилувчи бактериялар сонининг ошиши, торф-гунг ва NPK биргаликда ишлатилганда кузатилган. Ўзбекистон шароитида ҳам, тупроқ турларига қараб, маҳаллий ўғит ва NPK биргаликда ишлатилса, ҳамда нордон тупроқлар ўз вақтида оҳаклантирилса мақсадга мувофиқ бўлар эди. Бундай шароитда тупроқда актиномицетлар сони ошиб боради. Ўғитлар таъсирида целлюлоза парчаловчи микроорганизмлар, шу жумладан микромицетлар сони ўзгариб бориши кузатилган. Сурункасига бир ўсимликни экиш (монокультура ҳокимлиги) тупроқ микрофлорасини ўзгаришига олиб келади. Бундай шароитда микромицетлар, актиномицетлар, спора ҳосил қилувчи бактериялар сони

кўпайиб, фаол микроорганизмлар, хусусан азотфиксаторлар камайиб кетади. Монокультура ҳокимлигидаги тупроқларда протеаза, амилаза, пектиназа, целлюлаза, оксидланиш-қайтарилиш реакциясини олиб борадиган ферментлар фаоллиги пасайиб кетади. Хусусан, гумус ҳосил бўлиш ҳамда тупроқдаги полифенолларни парчаланишида иштирок этувчи полифенолоксидаза ферменти фаоллиги бутунлай йўқолиб кетади. Ўсимликларни алмашлаб экишни тўғри ташкил қилган тупроқларда ўсимликлар илдиз тизими билан узвий алоқада бўлган микробиокимёвий компонентлар пайдо бўлади, бу эса биокимёвий жараёнларнинг ишлаб кетганидан хабардор қилади. Мелиоратив тадбирлар; органик моддаларни минералланиш муаммолари, уни сақлаш йўллари. Тупроқнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш , уни агрокимёвий хусусиятини тузатиш, хусусан, органик ўғитларни ва гумин кислотасининг умумий миқдорини оширишга олиб келади. Азот ва углерод моддаларининг трансформациясида қатнашадиган микроорганизмларни сони ва сифати яхшиланади. Мелиорация турлари: гидромелиорация, кимёмелиорация, қуритиш мелиорацияси ва ҳ.к. Нитрификация жараёнини пасайтирувчи омил лар Маълум бир шароитда тупроқда фаол ривожланиб келаётган нитрификация жараёни пасайтириш, фойдасиз минераллаш жараёнини тўхтатишда катта аҳамият касб этади. Тупроқга солинган нитрофикацияни пасайтиривчилар, шу жараённи олиб борувчи нитрификация қилувчи микроорганизмларни фаолиятини бўғиш орқали, азотни аммиак формада тўпланишига олиб келади. Бундай шароитда нитритларни нитратларга оксидланиш жараёни пасаяди, нитритларнинг ювилиши ва уларнинг

газсимон моддаларга айлантирувчи денитрификация жараёни пасаяди, тупроқни нитрификациялаш қобилияти тўхтайди ёки жуда ҳам пасаяди. Нитрификация жараёнини пасайтирувчи бир неча препаратлар маълум бўлиб, шулардан бири, нитропирин-2-хлор-6-трихлорметил пиридин, бу препарат "N-Serve-24" номи билан маълум. Препаратни 240 г/л ёғдаги эритмасини аммиакли ўғитлар билан (6 кг/га) тупроқга солинганда, нитрификация жараёнида қатнашувчи бактерияларнинг сони жуда ҳам камайиб кетгани тасдиқланган. Шунингдек препаратни иккиламчи хусусияти, - аммонификаторларнинг ўсишини пасайтириши ҳам кузатилган (тупроқнинг 2-6 см қатламида). Ризосферадаги микроорганизмларнинг ўсимликлар учун аҳамияти. Ўсимликлар илдизлари ва ер устки қисмлари юзасида ўсимлик организмлари томонидан синтез қилинган органик моддалар ажарлиб чиқади. Бу ходисани экзосмос дейилади. Ўсимлик ҳаёти давомида ўз массасининг 10% га яқинига шундай модда ажратиб чиқаради. Илдиздан ажраладиган моддаларнинг кўпчилигини физиологик актив моддалар (витаминлар, стимуляторлар, баъзан алколоидлар), органик кислоталар, қанд аминокислоталар бўлиши мумкин. Шунинг учун илдизга яқин турган тупроқда (ризосферада) ва илдизнинг юзасида хилма-хил микроорганизмлар ривожланадилар. Бундай микроорганизмларга бактериялар (Псевдомонас, Микобактериялар), микроскопик замбуруглар, ачитқилар, сув ўтлари ва х.к.лар киради. Айниқса симбиоз микроорганизмлар кўп бўлади. Симбиоз ўсимлик ва замбуруглар ўтрасида бўлса микориз дейилади. Микориз ҳам эндотроф (замбуруг гифлари илдизпаренхима ҳужайраси ораликларида эмас, ҳужайра ичига ҳам кириб кетган) ва экзотроф (замбуруг гифлари илдизни зич, қинга ўхшаб ўраб олади ва гифларнинг турлари ҳар томонга тарқалган) бўлади. Микориз ўсимликлар ривожланишига ижобий таъсир этади. Агар ризосферада ва илдизда мавжуд бактериялар билан ўсимлик симбиоз яшаса буни бактериориз дейилади ва бу ҳам ўсимлик озиқланишида самаралидир.

Микробиологик препаратларни қўллаш самарадорлиги. Ўсимликларни озиқлантиришда минерал ва органик ўгитлар билан бирга микробиологик препаратлардан аниқроги микроорганизмлар фаолиятидан фойдаланиш ҳам яхши самара беради. а) Азотобактериялар яшаш шароити ва фаолияти ўрганилганидан кейин, азотобактериялар культураси сақлаган препаратларни ерга киритишни академик С.П.Костичев 30-йилларда тавсия қилган эди. Азотобактерияни қўллашда ўсимликлар илдизига юқтириш йўли, тупроқга киритиш йўли тадқиқ этилган ва яхши натижалар олингандир. Тупроқни бактеризациялаш ризосферада уларнинг кўпайишига ва ўсимлик яхши ривожланишига олиб келади. Б) Фосфорнинг органик шаклларини парчалаб уни ўсимлик ўзлаштирадиган ҳолатга ўтказувчи спора ҳосил қилувчи бактериялар (Бациллус мегатериум) экилаётган уруглар билан аралаштирилиб тупроққа киритилганда ўсимлик ҳосилдорлигини 10%дан ортиқ кўпайиши мумкин. Бу бактерия илдиз ўсимликни яхшилайди, чунки Бац.мегатериум тиамин, биотин, пиридоксин, пантотен кислотаси, никотин кислотаси, витамин В 12 каби физиологик актив моддаларни ишлаб чиқаради. В) симликлар азотлик озиқланишини яхшилаш мақсадида кўк-яшил сув ўтларидан фойдаланиш ҳам кўп мамлакатларда ўрганилган. Бу микроорганизм культурасини тупроққа киритишни альголизация деб номланган. Ҳозирги кунда молекуляр азотни ўзлаштирадиган 130 турдан ортиқ кўк-яшил сув ўти аниқланган. Бу усулдан Ўзбекистонда ҳам галла, пахта, помидор, бодринг экилган жойларда (қатор районларда) Ўзбекистон Фанлар Академияси микробиология институти ходимларидан алоҳида бир гурухи самарали ишлар олиб боришган ва олиб боришмоқда. Альголизация бизнинг шароитимизда шолчиликда кам ўтказилади, чунки шолига етарли миқдорда азотли ўгит берамиз. Аммо, Вьетнам, Хиндистон, Хитойда кўп ишлатилади. Улар кўпроқ сув папаротниги Азоллани шу мақсадда

ишлатадилар. Азоллани кичикроқ сув хавзасида кўпайтириб, унинг суспензиясини сув билан юборишади. Сув юзи азолла кўпайишидан яшил кўрпадек бўлиб қолади. Иссиқ кўтарилганда азолла ўлади (шоли руваклаш вақтларида) минераллашади. Уни ўсимлик ўзлаштириш, натижасида ҳосилдорлик ошади. Ўсимликлар ҳосилдорлиги ошишида кремнийнинг аҳамияти ҳам жуда катта. Аммо, тупроқдаги алюминий силикатлари ўсимликка ўзлаштирилмайди. Уни ўзлаштириш учун парчалаш лозим. Алюмосиликатлар СО 2 ва кислоталар таъсирида парчаланадилар. Шу мақсадда В.Г.Алексадров Бациллус мукилагиносус силиксус бактерияларидан фойдаланишни тавсия этган. Текширишлар «силикат»ли бактериялар препарати ҳам самара берганини кўрсатган. Хулосалар. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, қандай йўллар билан бўлмасин тупроқнинг унумдорлигини оширишда микроорганизмлар фаолиятидан фойдаланиш ўсимликлар ўсиш-ривожланишини яхшилашга ва кўп ҳосил олишга имконият тугдирар экан.

Похожие

Азотни табиатда алмашинишида микроорганизмларнинг роли

Ер ресурсларидан фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилиш

Суғориладиган ерларни бонитировкалаш усули

МИКРООРГАНИЗМЛАР МОРФОЛОГИЯСИ ВА ФИЗИОЛОГИЯСИ

Ўсимликларнинг хаёти давомида хосил бўлган