Ўсимликларнинг хаёти давомида хосил бўлган

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48 KB

Скачать

Ўсимликларнинг ҳаёти давомида ҳосил бўлган Иммунитет Режа . 1. Ҳаёт давомида ҳосил бўлган иммунитетнинг турлари. 2. Ўсимликларга зардоб (вакцина) бериш. 3. Кимёвий иммунитетнинг ўсимлик учун аҳамияти қандай? 4. Касаллик қўзғатувчиларнинг мосланиш хусусияти ва унинг моҳияти. 1. Адабиётлар:2,3,4,6,7.

Ўсимликларда нерв системаси ва қон айланиш доирасининг йўқлиги туфайли уларда ортирилган иммунитет йўқлиги тўғрисида фикрлар адабиётларда мавжуд эди. Кейинги йилларда эса ўсимликларда рўй берадиган жараёнлар ўзаро боғлиқлигини исботлайдиган фикрлар пайдо бўлмоқда. Жумладан, ўсимликлар цитоплазмасида модда алмашиниши ҳужайралараро моддалар ҳаракати натижасида амалга ошиши аниқланди. Ўсимлик цитоплазмасининг барча ўсимлик қисмларида туташганлигини қуйидаги мисолларда кўриш мумкин. Масалан, фитофтора билан касалланган картошка туганагида ва ундан узоқ масофада жойлашган ўсимлик органларида ҳарорати кўтарилганлигини кўриш мумкин. Цитрис ўсимлиги мевасини Penicillium italicum замбуруғи билан касаллантирилганда унинг ҳужайраларида нафас олиш жараёни кучайган. Ортирилган иммунитетлар келиб чиқишига кўра 2 га бўлинади. 1. Юқимли касалликга нисбатан иммунитет. 2. Юқимсиз касалликга нисбатан иммунитет. Юқимли касалликка нисбатан ҳосил қилинган иммунитет ўсимликнинг маълум бир касаллик билан касалланиб бўлгандан кейин ҳосил бўлади. Бунда ўсимликнинг яшаш учун кураш жараёни асосий рол ўйнайди. Яъни табиий танлаш асосий фактор ҳисобланади. Юқимсиз касалликка нисбатан ҳосил бўлган иммунитет ўсимлик ичига ҳар хил вакцина (зардоб) ёки бошқа ташқи муҳит шароитини ўзгартириш асосида ҳосил қилинади. Ўсимликга зардоб бериш маълум касаллик қўзғатувчисининг маҳсулотлари билан ўсимликга ишлов бериш асосида эришилади. Масалан, ловия ўсимлиги уруғи Batrytis замбуруғи озиқа муҳити эритмаси билан ишлов берилганда унинг шундай касалликка чидамлилиги ортган. Бундай натижалар замбуруғларнинг заҳар (токсин)ларининг кам миқдордаги эритмаси билан ишлов берилган уруғлардан ҳосил бўлган ўсимликлар касалликка чидамлилиги ортган. Бундай усулдан памидор, қовоқдошлар оиласи вакилларининг вирус касаллигига қарши курашда

самарали фойдаланилмоқда. Масалан, памидор вирус мозаикасига қарши кучатлар пикровкадан олдин ВТМ (вирусли томатной мозаика) билан ишлов берилганда ҳосилдорлик 28% га ортган. Касалликга чидамли ўсимлик баргидан ажратилган оқсил интерферонини ажратиб олиниб ўсимликка киритилганда чидамлилиги ортганлиги аниқ бўлди. Интерферон таъсирида ўсимликдаги фитоалоксинлар миқдори ортади, ферментлар фаолияти тезлашади. Ўсимликларнинг касалликларга чидамлилиги турли кимёвий моддалар воситасида амалга оширилиши мумкин. Кимёвий иммунитет макро ва микро элементлар, ўстирувчи моддалар, антибиотиклар воситасида келтириб чиқарилади. Бу моддаларни қўллаш усуллари: уруғларга экишдан олдин уларга ишлов бериш, тупроқни экишдан олдин ўғитлаш, ўсимликнинг қисмларига моддалар билан ишлов бериш асосида бўлиш мумкин. Масалан, тупроқда азот моддасининг кўпайиши патоген микроорганизмларнинг кўпайишига, тупроққа калий ва фосфор моддасининг кўпайиши эса уларнинг камайишига сабаб бўлади. Калийли ўғитлар таъсирида ўсимлик ҳужайрасида нафас олиш ферментлари миқдори ортади, органик моддалар парчаланиши камаяди ва ўсимлик ҳимоя хусусиятини камайишига сабаб бўлади. Сабзавот ўсимликлари ўсиш даврида калийли ўғитлар билан кўп таъминланган бўлса, сақлаш даврида оқ чириш касалига чидамли бўлади. Буғдойни калийли ўғитлар билан мейёрида озиқлантириш қўнғир занг касалига, картошкани фитофториоз, ловиянинг бактериоз, арпани гелментоспориоз касалликларига чидамлилигини ортиради. Кимиёвий иммунитетнинг ҳосил бўлишида микроэлементларнинг роли муҳимдир. Микроэлементлар (мис, темир, цинк.) ўсимлик ферментлари таркибига кириб, ўсимликнинг ҳимоя хусусиятини ортиради. Ўсимликга кириб, унинг патогенлар кириб келишига тўсқинлик қилувчи механик тўсқинлигини ошириб, ўсимликнинг чидамлилик хусусиятини ортириб патоген микроорганизмларнинг токсин моддасини камайишига сабаб бўлади.

Микроэлементлар таъсири натижасида ҳосил бўлган иммунитет актив ва пассив иммунитетини ҳам камайишига сабаб бўлади. Пассив иммунитет натижасида кутикула ёки эпидермисни қалинлашишига, устицалар шаклини ўзгартириб, механик чидамлиликни ҳосил бўлишига сабаб бўлади. Т.Д.Страхов фикрича микроэлементлардан бор, марганец, темир таъсирида ўсимликнинг қоракуя, занг ва ун - шудринг замбуруғига чидамлилиги ортган. Бунга сабаб микроэлементлар таъсирида замбуруғ мицелийси ўсиши чегараланади. Хозирги вақтда мисдан картошка фитофторасига қарши самарали қўлланилмокда. Микроэлементларни қўллашнинг усуллари: уруғларни экишдан олдин улар билан ишлов бериш, ўсимликка илдиз орқали бериш, тупроқка солиш. Цинкни тупроққа солиш натижасида канопнинг фузариоз касаллигига чидамлилиги ортган. У F.oxysporum.f. vasinfectum замбуруғининг токсин миқдорини камайтирган. Тупроқда бор етишмаса қанд лавлаги ўзаги чириб кетади, канопда бактериоз келиб чиқади. Темир етишмаса мевали ўсимликларда хлороз келиб чиқади. Ўсимликларда ҳосил қилинадиган иммунитет хусусиятининг келиб чиқишида кимёвий иммунизаторлар: раддон, фенол бирикмаларини қўллаш самарали натижа беради. Ўсимликларнинг касалланишида унинг иммунитет хусусиятининг намоён бўлишида касаллик қўзғатувчисининг ихтисослашуви мослашиши муҳим аҳамиятга эга. Бу замбуруғларнинг маълум тур ёки навга мосланиш хусусиятини таркиб топтиради. Ихтисосланиш учун ўсимликда зарур озиқа моддасининг бўлиши ва замбуруғ ривожланиши учун зарарли модданинг йўқлиги натижасидир. Мослашган турлар ўсимликларнинг маълум органларида, илдизларида, поясида, баргида паразитлик қилишга ҳаракат қилади. Мосланиш хусусиятига қараб микроорганизмлар кенг ихтисослашган бўлади. Масалан, Verticillium замбуруғи 400 дан ортиқ турдаги ўсимликни Fusarium 500 дан ортиқ ўсимликни касаллантиради. Маълум навни касаллантирувчи замбуруғлар гуруҳига физиологик расса дейилади. Verticillium dahliaе замбуруғининг 1:2:3:4 рассаси мавжуд бўлиб,

улар турли навларни касаллантириш хусусиятига эга. Рассаларнинг ҳосил бўлиши замбуруғлар ўзгарувчанлиги билан боғлиқдир. Ўзгарувчанлик - микроорганизмларнинг янги хусусиятига эга бўлиши ёки олдингисини йўқотиш хусусиятига айтилади. Ўзгарувчанликнинг келиб чиқишида ички омиллар ирсий тузилиши ва ташқи омиллар экологик фактор асосий рол ўйнайди.

$Адабиётлар: 1. Қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислохатларни чуқурлаштириш дастури 1998-2000 йиллар.- Т:«Ўзбёкистон» .- 1998 2. К.В.Попкова . Учение об иммунитете растений .- М:.Колос.-1979. 3. К.В.Попкова, З.П Качалова . Практикум по иммунитету растений.- Москва . Колос.- 1984. 4. М.В.Горленко . Краткий курс иммунитета растений к инфекционным заболеваниям . М: Высшая школа.-1973. 5. Л.В.Метлицкий , О.Л.Озерецковская. Фитоиммунитет. М:, Наука.-1963. 6. Р.Пайнтер. Устойчивость растений к насекомўм. М:, ИЛ.- 1953 7. Р.Пайнтер. Устойчивость растений к повреждениям насекомых \ Современные проблемы энтомологии\ М:, ИЛ.-1961. 8. И.Д.Шапиро, Н.А.Вилкова . Устойчивость сельскохозяйственных культур к вредителям. М:, Изд. МСХ СССР, ВНИИ ТЭИСХ.-1975. 9. А.Шералиев. Тутнинг фузариоз касаллиги , Т:,Фан.-1992.$

Ўсимликларнинг хаёти давомида хосил бўлган

20.09.2019

0

48 KB

Похожие