Азотни табиатда алмашинишида микроорганизмларнинг роли - Биология - Рефераты

Азотни табиатда алмашинишида микроорганизмларнинг роли

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58.5 KB

Азотни табиатда алмашинишида микроорганизмларнинг роли Режа: 1. Азотли моддаларнинг тупроқда бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтиши. 2. Аммонификация жараёнлари ҳақида тушунча. 3. Нитрификация ва унинг босқичлари. 4. Азот иммобилизацияси (микроорганизмлар ҳужайрасида йигилиши) жараёни. 5. Дентрификация жараёни ҳақида тушунча. 6. Молекуляр азотни ўзлаштирувчи микроорганизмларни кашф қилиниши ва эркин азотнинг ўзлаштирилиши 7. Хулосалар.

Азотли моддаларнинг тупроқда бир ҳолатдаги иккинчи ҳолатга ўтиши . Азот қишлоқ хўжалиги ўсимликларнинг ҳосилдорлигини оширишда фосфор, калий, кальций, магний, темир, олтингугурт каби элементлардан ҳам юқори ўрин эгаллайдиган асосий элемент ҳисобланади. Аммо азотнинг молекуляр ҳолати ўсимликларга тўгридан-тўгри ўзлаштирила олмайди. Асосан унинг минераллашган шаклини ўсимликлар ўзлаштирадилар холос. Айнан тупроқда ҳам минерал шакли мавжуд, бошқа шакллари ҳавога учиб кетади. Шу сабабли тупроқдаги азотнинг бир ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтиб туриши ўсимлик озиқланиши учун, бизнинг рисқу-насибамиз учун аҳамиятлидир. Агарда азотнинг тупроқдаги ўзгаришига келак, тубандаги мураккаб жараённи билишимиз зарурдир. Атмосфера азоти → бактериялар ёрдамида ўзлаштирилиб ўсимлик оқсилга, ўсимликни ўзлаштирган ҳайвон ва инсонлар оқсилига айланади→ оқсил ва аминокислоталар яна микроорганизмлар таъсирида (ўсимлик ва ҳайвонлар қолдиқларидан) парчаланиб аммиак ҳосил бўлади → аммиак яна нитрификацияловчи бактериялар иштирокида оксидланиб нитрат ва нитратларга айланади → улар микроорганизмлар таъсирида қайтарилиб яна атмосферага чиқиб кетади ва бу жараён айланаверади. Аммо, атмосфера оқсилнинг маълум қисмини эркин яшовчи ва симбиоз микроорганизмлар ўзига боглаб турадилар. Бу жараён тупроқ ва ўсимликларнинг азот билан бойишини таъминлайди. Ўсимлик ва ҳайвон қолдиқларидан азот сақловчи моддалар эса тупроқда гумус ҳосил қиладилар. Тупроқдаги азотнинг аммоний шакли нитрификацияловчи бактериялар азот кислотаси бирикмаларига айлантирадилар. Нитратлар маълум шароитда яна азотга айланиб, тупроқдан йўқ бўлади, ҳавога учиб кетади. Аммонификация жараёнлари ҳақида тушунча. Аммонификация – оқсил, амоникислоталар ва бошқа таркибида азот сақловчи моддаларнинг парчаланиши натижасида аммиак ҳосил бўлиши жараёндир. Бу жараённи азот минераллашуви деб ҳам айтилади. Чунки ҳосил бўлган аммиак яна нитрификацияловчи бактериялар ёрдамида минерал ҳолатга айлантирилади.

Оқсилларнинг аэроб, анаэроб бактериялар, замбуруглар иштирокида аммонификацияга учраши аниқланган. Бу жараёнда алоҳида активлик намоён қилувчи микроорганизмларга Псевдомонас оиласи вакиллари, бациллалар оиласи вакиллари олсак бўлади. Оқсил таркибида одатда 20та аминокислота киради. Бу аминокислоталар бирисининг охири карбоксил группаси иккинчи аминокислотанинг амино гурппаси билан богланиб, полипетид занжирини ташкил этади. Битта полицептидда юзлаб аминокислоталар бор, оқсил эса битта ёки бир қанча шундай занжирлардан иборат. Оқсиллар оддий ва мурккаб бўлади. Оддий оқсиллар гидролизланганда фақат аминокислоталарни берса, мураккаб оқсиллар простетик группага эга бўлганлиги учун аминокислоталардан бошқа моддалар ҳам ҳосил қилади. Мураккаб оқсилларга нуклеопротеидлар, липопротеидлар, металлопротеидлар киради. Микроорганизмлардан ажралиб чиққан экзофермент (протеаза) оқсил молекулаларга таъсир қилади ва уларни гидролизлайди. Оқсил молекуласидан ҳосил бўлган полетпептидлар ва олигопептидларни микроблар ҳужайрасига киритиб пептидаза ферменти, ёрдамида парчалайдилар. (Оқсил молекуласи катталиги учун микроблар уни ҳужайрасига кирита олмайди, шунинг учун экзофермент ёрдамида парчалаб, унинг бўлакларини қабул қилади). Оқсилларнинг ҳужайралардан ташқари ва ҳужайра ичида парчаланиши қуидагича изоқлаш мумкин. А) Аммиакни чиқазиш натижасида дезаминланиш R ). СН 2 СН NH 2 •COOH → R – CH + CHCOOH + NH 3 Б ) Оксидланиш дезаминланиш R). СН NH 2 –COOH + 1/2 О 2 → R – C О - COOH + NH 3 В ) кайтарилиш дезаминланиш R). СН NH 2 –COOH + 2 Н → R – C Н 2 - COOH + NH 3 Г ) Декарбоксилланиш

R). СН NH 2 -COOH → R – C Н 2 NH 2 + CO 2 Шу жараёнлардан кейин ҳосил бўлган аминокислоталар минераллашади ( треонин , метионин ва х . к .) углерод қолдиқларидан эса турли органик бирикмалар ҳосил бўлади СО 2 чиқиб кетади . Бу анаэроб ва аэроб шароитларида боради . Микроблар фақат оқсилларни эмас , нуклеин кислоталарни ҳам парчалайдилар . Уларнинг гидролизланишидан қанд , фосфор кислотаси ( пурин асосли ) аденин , гуанин , ( пиримидин асосли ) цитозин , уроцил , тимин моддалари ҳосил бўлади . Кейин жараён яна давом этиб қанд моддалари яна оксидланиб СО 2 ва Н 2 О ҳосил қилади. Шунингдек, микроорганизмлар томонидан мочевина, группу кислота, хитин ва бошқа моддалар ҳам аммонификацияга учрайдилар. Нитрификация ва унинг босқичлари. Нитрификация – тупроқ, гўнг, сувда органик моддалар парчаланишидан ҳосил бўлган аммиакнинг оксидланиб нитрит ва кейин нитратларга айланиши жараёнидир. Бу жараёнда қатнашадиган микроорганизмлар аниқлаш устида Луи Пастердан бошлаб кўп олимлар ишлаганлар. Аммо, рус микробиологи С. Н.Виноградский 1890- 1892 йилларда уларнинг соф культурасини олишга, табиатни ўрганишга муяссар бўлди. Нитрафикациянинг биринчи босқичини беш авлоднинг вакиллари: Нитросмонас, Нитросококкус, Нитрососпира, Нитросолобус ва Нитросовибрио вакиллари амалга оширсалар, иккинчи босқичини Нитробактер, Нитроспира, Нитрококкус авлод вакиллари амалга оширадилар. Булар ривожланиш учун муҳитда рН оптиум 7,5-8 бўлса яхши бўлади. Улар облигат аэроблар бўлиб, кислород иштирокида аммиакни ( I - фаза)нитритларга кейин нитриларни ( II -фаза) нитриларга оксидлайдилар. 1. NH 4 қ + 1/2 O 2 ® NO 2 + H 2 O + 2H қ 2. NO 2 + 1/2 O 2 ® NO 3 Аммо , бу жараён бир қанча босқичда содир бўлади , деган тахминлар ҳам бор . NO 3 ® N Н 2 ОН ® NON ® ON ООН ® NO 2 ® NO 3 аммиак гидроксид нитроксил перокси нитрит нитрат

аиин нитрит ҳосил бўлади деб ҳисоблайдилар. 4. Азот иммобилизацияси – (микроорганизмлар ҳужайрада йигилиши). Азот имобилизацияси жараёни содир бўлишига келсак у асосан тупроқда азот кам бўлишига, бунинг устига яна сомон ва сомонли азотни кам ўгитлар тупроқда киритилса микроорганизмлар жуда кўпайиб, ривожланиши натижасида тупроқда мавжуд азотни ҳам ўзлаштириб цитоплазма оқсилига айлантириб оладилар. Бу вақтда ўсимликларга азот етишмаслиги содир бўлади. Анорганик азотнинг иммобилизацияси агрономлар билиши зарур жараёнидир. Сомон ва таркибида азоти кам сомонли гўнг ва бошқа моддаларни галла ўсимликларга берса салбий таъсир қилар экан, дуккакдошларга бундай таъсир сезилмайди, чунки улар азотни етказиб бериб турадилар. Иккинчи томондан баҳорда иммобилизация фойдали бўлиши ҳам мумкин, чунки микроблар қолдиқлари ва ўлик микроблардаги аммиак ва нитратлар богланиб, қишда тупроқни асосли (ишқорий) хоссага эга бўлганда ҳам сақланиб қолади ва баҳорда уни ўсимликлар ўзлаштириб оладилар. Демак, сомнли ўгитларни азот билан бойитилганч тупроққа киритиш лозим экан. Денитрификация жараёни ҳақида тушунча. Денитрификация нитратларнинг биологик, микроблар иштирокида қайтарилиши жараёнидир. Бу бевосита денитрификация дейилади. Агар аминокислоталар билан нитрит кислота таъсирида молекуляр азот ҳосил бўлса, яъни нитратлар химиявий йўллар билан қайтарилса билвосита денитрификация содир бўлади. Шунингдек, агарда нитратлар аммиакгача қайтарилса ва аммиак ҳужайрадаги моддалар учун азот манбаи бўлиб хизмат қилса бу ҳол ассимиляцияли денитрификация дейилади. Бу ўсимлик ва микроорганизмлар учун фойдлаи ва улар шу жараённи содир этиш қобилиятига эга. Агарда нитратлар энергия ҳосил қилиш учун зарур органик моддалар оксидланишида кислород ўрнида

қўлланса бундай денитрификация диссимиляциялик денитрификация дейилади. Бундай энергия алмашинувини эса нитратли нафас олиш дейилади. Нитратларнинг қайтарилиши Псевдомонас ва Паракоккус авлодига мансуб микроблар баъзи олтингугурт бактериясидан (Тиобактериялар) содир этиши мумкин. Бу жараёнда нитрат ® нитрит ® азот //оксид ® азот/оксид ® молекулр азот ҳосил бўлади. Бундан кўриниб турибдики ҳосил бўлган азот оксидлари ва молекуляр азот учувчан. Шунинг учун бу жараёнда азотнинг тупроқдан йўқотилиши содир бўлади. Молекуляр азотни ў зл а штирувчи микроорганизмларни ва эркин азотнинг ўзлаштирилиши. Молекуляр азотни ўзлаштирувчи микроорганизмлар аҳамияти ниҳоятда каттадир. Атмосферадаги азот захираси битмас-туганмасдир. Ернинг 1 км 2 сатхидаги ҳавода 8 млн тонна азот мавжуд. Аммо, буни ўсимликлар тўгридан-тўгри ўзлаштира олмайдилар. Азотли ўгитларни жуда катта чиқим билан ишлаб чиқарилади. Шунинг учун бу организмларнинг аҳамияти каттадир. Азот ўзлаштирувчи микроорганизмни 1893 йилда С.Н.Виноградский ажратиб олган. Бу анаэроб спора ҳосил қилувчи таёқчасимон микроб бўлиб бунга клостридиум деб ном берилди. 1901 йилда Голанд микробиология М.Бейеринк аэроб Азотобактер ҳам молекуляр азот ўзлаштиришини аниқлади. Ўсимликлар озиқланиши устида ишланган немис олимлари Г.Гельригель ва Г.Вильфарта дуккакли ўсимликлар илдизда туганак бактериялари мавжудлигини аниқладилар. Ҳозирги кунга келиб эркин яшовчи Азотобактериялар турли хиллари, олтингугурт бактериялари, қизил (пурпур) бактериялар, цианобактериялар ва бошқаларнинг молекуляр азотни ўзлаштириш аниқланган. Дуккакдошларлардаги симбиоз мсикроорганизмларнинг ҳар хил ўсимликлардаги турлари, яшаш шароити, фаолияти ва аҳамияти кенг ўрганилгандир. Илдиз туганак бактериялари Ризобиум авлодига мансуб микроорганизмлар бўлиб ловияда Р.Фассоли, сояда Р.Тапоникум, мош, ерёнгоқда Р.Вигна ва х.зо турлари мавжуд бўлиб, ҳар бир дуккакли ўсимликка ўзининг бактерияси симбиоз яшаш учун содир бўлади.

В.Л.Кретович тушинтиришича молекуляр азот ( N 2 ) ® диимидга ( NH қ NH ) ® гидразинга (Н 2 N - NH 2 ) ® кейин аммиакга ( NH 3 ) айланади. Аммиак кетокислоталар билан бирикиб аминокислота ҳосил қилади. Кейин бошқа бирикмалар ҳам синтезлана беради. Шундай қилиб бу организмлар фақат азотни ўзлаштиришда эмас, аминокислоталар оқсиллар билан ўзларини таъминлашда, ўсимлик азотли озиқланишини яхшилашда, тупроқни азотга бойитиб унумдорлигини оширишда аҳамиятли экан. Шунинг учун ҳам алмашлаб экишда асосан дуккакдошлардан фойдаланилади. Хулосалар. Хулоса қилиб айтганда микроорганизмларни табиатда азот алмашинувида, азотлик моддалар парчаланиб зарарсизланишида ўсимликларнинг озиқланиши ва ҳосилдорлик ошишлигида катта аҳамияти бор экан. Шунингдек, шу микроорганизмларнинг ҳар бир жараёни бажаришга мослашган авлодлари ва турлари ҳам хилма-хил бўлар экан.

Похожие

Углеродни табиатда алмашинишида микроорганизмларнинг роли

Микроорганизмларнинг озиқланиши

Микроорганизмларнинг нафас олиши

Микроорганизмларнинг паразитлик хусусиятлари

Кўз илғамас беҳисоб тирик мавжудотлар