МИКРООРГАНИЗМЛАР МОРФОЛОГИЯСИ ВА ФИЗИОЛОГИЯСИ - Биология - Рефераты

МИКРООРГАНИЗМЛАР МОРФОЛОГИЯСИ ВА ФИЗИОЛОГИЯСИ

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Ҳаво микрофлораси 2. Ер қатлами микрофлораси 3. Сув микрофлораси 4. Одам ҳаётида ва табиатда микроорганизмларнинг аҳамияти 5. Микроорганизмларнинг халқ хўжалигидаги аҳамияти

www.arxiv.uz Микроорганизмларнинг асосий гурухлари-бактериялар ва унга яқин шакллар, моғор ва замбурағлар (ачитқи дрожжалар), сув ўтлари, протистлар (оддий-содда ҳайвонлар), вируслар. Озиқ-овқат микробиологиясида бактерия, моғор ва замбуруғлар катта аҳамиятга эга. Микроорганизмларнинг қанчалик кенг тарқалганлигини , қанчалик ҳоз ир у нозирлигини тасаввур қилиш ҳам қийин. Улар органик дунё билан табарчас боғланган бўлиб, тирик табиатнинг умумий занжиридаги ажралмас ҳалқа сифатида тасаввур этилади. Ҳозирги вақтда 150 минг хил турли микроорганизмлар маълум микроблар тупрокда, сувда ер шарининг ҳамма қисмида мавжуд. Сахаранинг қизиб турган тупроғида қандай ҳаёт бўлиши мумкин? Аммо у ернинг 1 г тупроғида 100 минггача микроорганизмлар бўлиб, анабиоз ҳолатда эмас, тирик ҳужайралардир, фақат қулай шароит бўлмагани туфайли уларнинг ҳаёт фаолияти секинлашган. Ҳаттоки Камчаткадаги қ айноқ 94С 0 ҳароратдаги сувларда ҳам тирик микроорганизмлар бор. Микроблар ҳаво билан юқорига кўтарилади ва пастга океан туб игача ҳам тушади. Улар ҳавода 20 км баландликда, денгизда эса 10462 м чуқурлиқда топилган. Микроблар ер қобиғининг чуқур қатламларида ҳам учрайди. Апишрон ярим оролида нефть қудуғи қазилган маҳалда 1000 м ча чуқурликда бактерия, актиномицет, ачитқилар борлиги аниқланди. Бу микроблар ўтган геологик даврлардан қолган ва қалин ер қатлами билан кўмилиб қолган, чуқурликка ҳозир тушган эмас деб ҳисоблашга тўлиқ асослар мавжуд. Ҳаво микрофлораси Ҳавога микроорганизмлар асосан тупрокдан, ҳамда ўсимлик, ҳайвон ва инсонлардан тушади. Теварак атрофимиздаги ҳавода маълум миқдорда микроорганизмлар доимо бўлади. Микроорганизмлар жуда енгил бўлганидан ҳавода чанг билан бирга муаллақ ҳолатда тураверади.

www.arxiv.uz Ҳавода микроблар кўпая олмайди, чунки намлик, озуқа етишмаслиги сабабли ва қуёш нурлари микробларга ҳалокатли таъсир этади. Лекин ҳавода микроблар ҳаёт қобилиятини вақтинча сақлаб тураверади. Баъзи микроблар қуруқлик ва қуёш радиацияси таъсирида ҳалок бўлади. Ҳаво микрофлораси доимий бўлмай, шу жойдаги ер микрофлорасига , иқлим шароитига, йил фаслига ва бошқа омилларга қараб ўзгаради. Ер юзидан ҳавога қанча кўп чанг кўтарилса, унда микроблар ўшанча кўп бўлади. Аҳоли зич яшайдиган жойлар ва айниқса йирик шаҳарларнинг ҳавосида микроорганизмлар хийла кўпроқ, қишлоқ жойларнинг ҳавосида эса хийла камроқ бўлади. Тоғ ҳавосида, денгизлар устидаги ҳавода , Арктнка ва Антарктиканинг бепоён музлари устидаги ҳавода микроблар жуда кам. Юқори тоғлар чўққиларидаги эримайдиган қор ва муз устидаги ҳаво тоза , стерилга яқинидир. Ҳаводаги микроорганизмлар миқдори аҳоли яшайдиган жойлардан узоклашган сайин анчагина камайиб боради. Микроорганизмлар сони вертикал бўйича ў згаради, Е.Н.Мишустиннинг тадқикотлари бўйича Москва устидаги 1мл ҳавода 500м баландликда 2-3 бактерия , 1000м баландликда 1,5 бактерияга тўғри келса, 2000 м баландлиқда 0,5 бактерия тўғри келади. Ҳатто стратосферада, яъни денгиз сатҳидан 9-11 км баландлиқдаги атмосфера қатламларида ҳам микроорганизмлар топилади. Лекин стратосферада микроблар жуда кам. Яшил ўсимликларнинг ҳаво микрофлорасига таъсири каттадир. Ўсимликлар барглари чанг ва микроорганизмларни ўзида тутиб қолиш қобилиятига эгадир. Ундан ташқари ўсимликларнинг фитонцидлари микроорганизмларга ҳалокатли таъсир кўрсатади. Қишда ҳаводаги микроблар ёздагига нисбатан камроқ бўлади. Шамол, транспорт қатнови ҳаводаги микроблар миқдорини кўпайтиради; ёмғир, қор эса ҳавони микроорганизмлардан тозалайди. Ҳаво микрофлораси асосан микрококклар, сарциналар, таёқчасимон бактериялар, моғор замбуруғларининг споралари, ачитқилар ташкил этади.

www.arxiv.uz Ҳавода касаллик туғдирувчи микроорганизмлар, масалан сил ва дифтерия таёқчалари, йиринг бойлатадиган стафилококклар, грипп, куйдирги микроблари ва бошқа бактериялар ҳам бўлиши мумкин. Патоген микроблар аралашган ҳаво саломатлик учун хавфли, чунки юқумли касаллик микроблари ҳаво орқали тарқалиши мумкин. Ёпиқ биноларнинг ҳавосида микроблар ташқаридагига нисбатан ҳамиша кўпроқ бўлади. Биноларни вақт-вақти билан мунтазам равишда шамоллатиш, хаво тортадиган вентиляция ўрнатиш катта аҳамиятга эгадир. Озиқ-овқат билан иш кўриладиган жойларда, шунингдек озиқ-овқат сақланадиган жойларда ҳавонинг намлиги ва ҳарорати муайян сақлаш билан бирга шу ҳавони тоза тутиш ҳам зарурдир. Ҳавони юқумсизлантириш учун баъзи саноат корхоналарқда, даволаш муассасаларида ва совиткич камераларида ультрабинафша нурлар муваффақият билан тадбиқ этилмокда. Ҳавони яна техник сут кислотаси ва уч этиленгликоль билан диз е нфекция қилинади. Сув микрофлораси Қ уру қ ликнинг ғоят катта кенгликларида, майсазор, дала, ўрмонларда ў симлик ва ҳайвон организмлар и нинг танасини ташкил қилган жуда катта м икдорда ги органик масса ҳосил бўлади. Аммо бу ер шарининнг фақатгина ўндан бир қисми органик моддасини ташкил қилади, ўндан тўқкиз қнсми эса кўл, денгиз, океанларга тўғри келадн, чунки планетамизнинг 71% сув ҳавзаларидан, 29% эса қурукдикдан иборат. Ҳаёт қуруқликда асосан юза қисмида бўлади, сувда эса қуруқликка ҳам тушади. 1 км 3 сувдаги ҳисобларга кўра микробларнинг вазни 500 т га тенгдир. Барча сув ҳавзаларидаги микроблар массасини тасаввур қалиш учун ердаги ҳамма сувларнинг ҳажми 1370 млн км з лигини инобатга олиш керак.

www.arxiv.uz Сув микрофлораси мўл-кўл ва турли тумандир. У турли сув ўтлари, бактериялар, хивчинлилар, томир оёқлилар, инфузориялардан иборат. Сув дунёдаги ҳамма тирик мавжудотлар учун зарурдир. Микроблар ҳаттоки ёмғир сувида ҳам бор. Улар ёмғир томчиларида ҳаводаги чанг билан бирга ушланиб қолади. Дўл, қор, музда ҳам микроорганизмлар йўқ эмас. 1 см 3 дўлда 20 мингдан ортиқ бактериялар бўлади. Табиий сувлар микроорганизмлар учун қулай муҳит бўлиб, унда улар яшаб кўпайиб, углерод, азот, темир, олтингугурт ва бошқа элсментларни айланиш жараёнида қатнашади . Табиий сувлар микрофлорасининг сони ва сифати турлидир. Ер ости сувлари (артезиан, булоқ, ер ости сувлари) микрофлорасининг таркиби сув жойлашган чуқурликка, ташқи муҳитдан ифлос тушишидан ҳимоя этилганлигига боғлиқдир. Артезиан сув қатлами жу да чуқур жойлашгани туфайли уларда кам микроорганизм бўлади. Чуқур бўлмаган сув қатламларидан оддий қудуқлар орқали олинадиган ер ости сувларида кўп миқдорда бактериялар, шулар жумласидан касал келтирувчилари ҳам бўлиши мумкин., чунки, улар юзадаги ифлослар билан сизиб ўтади. Юзаки ифлослар бу очиқ сув ҳавзаларининг (дарё, кўл, сув омборлари ва бошқа) сувлардир. Уларнинг микрофлораси ғоят турли ва сувнинг кимёвий таркиби , қирғоқ бўйи аҳолисининг зичлиги, йил фасли, метеорологик ва бошқа шароитларга боғлиқдир. Яна юзаки сувларга ташқаридан кўп микроорганизмлар тушади. Хўжалик-маиший оқава сувлар очиқ сув ҳавзаларига тушганда сувнинг таркиби ва микрофлораси айниқса ўзгаради. Сувга патоген микроорганизмлар ҳам тушиши мумкин. Улар узоқ вақт (хафталаб, ойлаб) сувда вирулентлигини йўқотмайди. Юзаки ва сув ости сувларидан ичимлик суви тайёрланади. Сувни гозалашнинг биринчи босқичи сувни махсус тиндиргичларда тиндиришдан и борат. Сувда калқиб юрган зарралар, улар билан бирга микроблар ҳам ҳавза тубига чўкади. Натижада сувдаги микробар миқдори 70-75 % камаяди.

www.arxiv.uz Сувни кўпроқ тидириш учун кўпинча алюминий ва темир тузлари ёрдамида коагуляция қилинади. Сувда реакция рўй бериб, паға пағалар ҳосил бўлади, булар сувда қалқиб юрган зарраларни ва микрорганизмларни ўзи билан бирга чўкмага олиб тушади. Бунда микрорганизмлар миқдори тахминан 90% камаяди. Сўнг, сув кварц қумли фильтрлардан ўтказилади. Сувдаги микро бларнинг 99% гачаси фильтрларда ушланиб қолади. Фильтрланган сувда оз миқдорда микроблар барибир қолади., улар орасида патоогенлари бўлиши мумкин. Шунинг учун сувни хлорлаш усули билан дизинфекция қилинади. Одатда газ ҳолатдаги хлор ёки бошқа таркибида хлор бўлган моддалар ( хлорли оҳак, хлорамин, гипохлоридлар) қўлланилади. Хлор жуда оз концентрацияда ҳам (мг/л қисми) кўпчилик мик роорганизмларни ўлдиради. Бактерияларнинг споралари хлорга вегетатив ҳужайралардан кўра чидамлироқ бўлади. Сув билан таъминлаш амалиётига сув дизинфекциясининг янги усуллари жорий қилинмокда: озонлаш ва бактерицид ультрабинафша нурлар билан нурлантириш. Озонлаш бактерицид таъсиридан ташқари сувнинг ҳиди ва таъмини яхшилайди. Ичимлик сувнинг сифатини баҳолаш кимёвий, бактериологик ва органолептик кўрсаткичлар комплекси асосида олиб борилади. Бактерияларнинг умумий сони 1см З миқдордаги сувда 100 ҳужайрадан ошмаслиги керак. Ичак таёқчаларининг сони ( коли-индекс) 1л. сувда 3 донадан кўп б ўлмаслиги, коли-титр эса ЗООсм З дан кам бўлмаслиги керак. Ту п ро қ микрофлораси Ҳамма табиий муҳитлар ичида тупроқ микроорганизмнинг ривожланиши учун энг қулай муҳит ҳисобланади. Тупрокда микробларга зарур озуқа моддалар, намлик, муҳит реакцияси, кислород доимо мавжуд бўлади. Тупроқ микроорганизмни тик қуёш нурларининг ва қуритишнинг

www.arxiv.uz ҳалокатли таъсиридан яхши сақлайди. Тик қуёш нурлари тупроқнинг бир неча мм қалинликдаги юза қатламларига таъсир этади , холос. Шу сабабли тупроқда турли микроорганизм: оддийлар, микроскопик сув ўтлари, актиномицетлар, моғор замбуруғлари, бактериялар, ачитқилар ва бошқалар тўлиб-тошиб ётибди. Тупрокда айниқса нитрификация бактериялари, чи ритувчи ва мой кислотали бактериялар кўп. Микроорганизмлар оқсил, мочевина ва ёғни парчалайдилар, ҳаво азотини ўзлаштирадилар, нитрификация ва денитрификация жараёнларини бажарадилар. Ҳосилдор 1г тупроқнинг таркиби да микроблар сони бир неча миллиардга боради. Ернинг 1га ҳайдаладиган қатламида микроорганизмларнинг сони 10 т га етади. Тупроқдаги микроорганизмларнинг таркиби ва миқдорига иқлим шароити, йил фасли, ўсимлик қоплами ва бошқа омиллар ҳам таъсир этади. Микроорганизмлар тупроқнинг юзидан ичкарига томон, яъни вертикал чизиқ бўйича теккис тақсимланган эмас. Бир неча мм қалинликдаги тупроқнинг энг устки қатламида микроблар нисбатан камроқдир. Ч унки тик офтоб нурлари бу қатлам микроорганизмларига салбий таъсир этади. Тупроқнинг кейинги 5-10 см қатламида микроорганизмлар айниқса кўп ривожланган. Тупроқнинг 1-2см юза қаватидаги микроорганизмлар 25 м чуқурликдаги қаватига нисбатан 10-20 баробар кўпроқдир. Тупроқ қатлами чуқурлашган сари микроорганизмларнинг сони камайиб боради. Ўсимлик ва ҳайвон қолдиқлари бўлган, шунингдек ҳаво бемалол тегиб турадиган тупроқнинг юза қатламларида мураккаб органик бирикмаларни парчалай оладиган аэроб микроорганизмлар кўпроқ бўлади. Тупроқнинг чуқурроқ қатламларида органик бирикмалар ва ҳаво камроқ, шунинг учун ҳам бу қатламларда анаэроб бактериялар кўпроқ бўлади. Тупроқ микроорганизмнинг фақат яшаш муҳитигина эмас, у ҳаёт фаолиятининг маҳсулоти ҳам эканлигини С.П. Костучев исботлаб берган. Тупроқ биринчи микроорганизмлар пайдо бўлганида уларнинг таъсири туфайли ҳосил бўлган. Қақир қояларда ўрнашиб уларни микроблар нордон

www.arxiv.uz метаболитлари ёрдамида парчалаганлар, ўлчаганларида эса ҳужайраларнинг органик қолдиқларида сув ўтлари ва лишайлар ривожланишига шароит яратилган. Шундай қилиб, тупроқнинг янги ҳислати ҳосилдорлик пайдо бўлди. Микроорганизмларнинг ҳаёт фаолияти натижасида ҳосил бўладиган тупроқ ҳосилдорлиги, чиринди борлигига боғлиқ бўлади. Тупрокда қоқшол, гангрена, куйдирги, ботулизм ва бошқа ксалликларга сабаб бўладиган микрорганизмлар ҳам бўлиши мумкин. Демак, озиқ-овқатни тупроқ билан ифлосланиши катта хавф туғдиради. Деҳқончилик маҳсулотларидан сабзавот ва ҳўл мева тупроқ билан кўпроқ ифлосланади. Сабзавот ва ҳўл мевани хомлигича истеъмол қилишдан олдин тоза сувда яхшилаб ювиш керак, акс холда касаллик чақирувчи микроблар, шунингдек, гижжа (паразит чувалчанглар) тухумлари билан одам организмига кириб, касал қилиши мумкин. Нон, гўшт, балиқ ва шунга ўхшаш озиқ-овқат пала-партиш ташилганда, сақланганда тупроқ зарралари шу озиқ-овқатга ҳам тегиши мумкин. Бунга йўл қуймаслик учун озиқ-овқатни ташиш ёки сақлашда санитария қоидаларига риоя қилиш жуда муҳимдир. Одам ҳаётида ва табиатда микроорганизмларнинг аҳамияти Микроорганизмларнинг ерда ги ваз и фалари орасида асосий вазифа. уларнинг табиатда моддаларни айниқса углероднинг айланишидаги иштирокидир. Яшил ўсимликлар органик бирикмаларга ўтказган углеродни микроорганизмлар минераллаштириб, карбонад ангидриднинг (СО 2 ) фотосинтез жараёнида тўпланиши ва органик моддаларнинг минераллашиши мувозанатини сақлайди. Яшил ўсимликларнинг фотосинтез фаолияти шу қадар каттаки, атмосферада С0 2 40 йил мобайнида тугаб қолиши мумкин. Аммо уни микроорганизмлар ва ҳайвонлар тўлдириб туради ҳаёт учун керакли азот,

www.arxiv.uz фосфор, олтингугурт ва бошқа элементларнинг ҳам табиатдаги айланишида микроорганизмлар қатнашади. Микроблар ерда 3 млрд йилдан аввал пайдо бўлган. Улар энг қадимий тирик организмлардир. Кўзга кўринмас меҳнаткашлар микроорганизмлар ердаги органик қолдиқларни парчалаб тупроқнинг унумдорлигини оширган. Тошкўмир, санропел жинслар, асфальтлар, нефт, табиий газлар, тоғ мўмлари, ёнувчи сланецлар, торф ҳосил бўлишида иштирок этганлар.Микроорганизмлар рудаларнинг ҳоснл бўлишида ҳамда уларни қазиб олишда, топишда иштирок этадилар. Мисоллар: индикатор микроорганизмлар ёрдамида фойдали қазилмаларни топиш, олтин ва бошқа қимматли металларни бирикмалардан ажратиб олиш. Баъзи микроблар одамларга кўпгина зарар келтиради: одамларда, ҳайвонларда ва ўсимликларда касалликларни вужудга келтиради, озиқ-овқат маҳсулотларини бузади, айнитиб юборади. Бинокорлик материалларини парчалайди, металларда коррозия ҳосил қилади ва хоказо. Шундай ҳодисалар ҳам бўлганки самолётларнинг пўлат ва алюминий қисмларида моғорлар органик кислоталар чиқариб, майда чуқурчалар ҳосил қилган. Баъзан водопровод трубаларида темир бактериялари кўпайиб, трубаларни тўсиб қўяди. Тош, гранит, базальт ҳам микроорганизмлар таъсирида парчаланади. Микроорганизмлар ёғоч, газлама ва озиқ-овқатларни бузади. Микроорганизмларнинг халқ хўжалигидаги аҳамияти Табиатнинг мантиқан зид қоидаси бор: организмлар қанчалик кичик бўлса, улар шу қадар унумли ишлайди. Тирик мавжудодларнинг ўсиш ва кўпайиш энергияси ва улар ҳосил қиладиган массаси ана шу организмларнинг ҳажмларига тескари пропорционалдир. Табиат қонуни ана шундай. Организм нақадар кичик бўлса, у шу қадар тез ривожланади ва

www.arxiv.uz кўпаяди, у вақт бирлиги ичида ниҳоятда кўп жонли моддаларни ҳосил қилади. Аксинча , организм ҳажм жихатидан нақадар катта бўлса, у шу қадар секин ўсади ва кўпаяди. Бу қонунни уй ҳайвонлари, улар танасининг тирик массасини умумий ошиб бориши мисолида кўриб чиқайлик. Бундай қараганда буқа, қўй ёки эчки, айтайлик жўжага нисбатан авзалликка эга. Лекин жўжа энг юқори иш унумига эга. Бройлер саноатида тирик вазндаги бир тонна гўштни чорвачиликдагига нисбатан саккиз баробар тез етиштирилади. Ҳажми янада кичикроқ организмни кўриб чиқадиган бўлсак, бу тафовут яна ҳам катта бўлади. Ўсимликлар шираси билан озиқланадиган кичик текинхўр ҳашорот бўлган гиёҳ бити ёз давомида 18 мартта авлод беради. Бир гиёҳ битининг 5-нчи бўғинидаги авлоди деярли 10 млрд га бориб қолади. Гиёҳ битини бактерия билан таққослайдиган бўлсак, у вақтда гиёҳ бити бактерияга нисбатан баҳайбат кўринади. Буқага бактерияни солиштириб кўриш эса биринчи қарашдаёқ, хатто ғалати ва баъмани бўлиб туюлади: буқанинг вазни 450 кг, микроб ҳужайраси кўзга чалинмайди ва вазнсиздир. Башарти биосинтезни, масалан, оқсил сингари ғоят қимматли маҳсулотни таққослаб кўрадиган бўлсак, у вақтда микроорганизмлар шубхасиз жуда катта афзалликка, буқага нисбатан устунликка эга бўлади. Тирик вазни 300 кг келадиган буқа 1 суткада зўр бериб боқилганида ҳам этига 1,2-1,3 кг эт ёки 120 гр оқсил қўшади. Ачитқиларнинг 300 кг ҳажмидаги ҳужайралари 1 суткада 25-300 минг кг биомассани ёки 11-13 минг кг оқсил беради. Бунда микроорганизмлар ҳосил қиладиган оқсил аминокислоталаргагина эмас, шу билан бирга зарур витаминларга ҳам бойдир. Ачитқилар оқсилни буқа организмига нисбатан 100 минг баробар тез тўплайди. Бактериялар биомасса ва оқсилни ачитқилардан ҳам тезроқ тўплайди.

www.arxiv.uz Ҳайвонлар оқсилни ўсимлик хом ашёси ҳисобига синтез қиладиган бўлса, микроорганизмлар учун арзон саноат чиқиндилари кифоядир. Шундай қилиб, микробиологик синтезнинг потенциал энергияси жуда ҳам каттадир. Академик Мишустиннинг маълумотларига кўра 1 га тупроқнинг микрофлораси 500 гектарга тенг келадиган юзага эга бўлади. Микроорганизмлар ўз таналарининг жуда катта сиртидан тупроққа биологик катализатор ҳисобланган ферментлар ажратади. Бу ферментлар органик ва минерал бирикмаларга айланиши билан боғлиқ кимёвий реакцияларни кескин равишда жадаллаштиради. Микроорганизмлар шу тариқа тупроқ унумдорлигини оширади . Микроорганизмларнинг асосий гурухлари-бактериялар ва унга яқин шакллар, моғор ва замбурағлар (ачитқи дрожжалар), сув ўтлари, протистлар (оддий-содда ҳайвонлар), вируслар. Озиқ-овқат микробиологиясида бактерия, моғор ва замбуруғлар катта аҳамиятга эга.

www.arxiv.uz АДАБИЁТЛАР 1. Панфилова Н.Е. Сут ва саломатлик. Тошкент- «Меҳнат» 1991й.124 б. 2. Регулятор ы роста растений /Под. ред. Г.С.Муромцева/ М., 1979. 3. Семихатова Н.М. Хлебопекарн ые дрожжи. М, 1980. 4. Готтиеалк. Метаболизм бактерий. М., 1982. 5. Егоров Н.С . Основ ы учения об ан т ибиотиках. М., 1986. 6. Ауэрман Л.Я . Технология хлебопекарного производства. М, 1972. 7. Стейнцер Р, Э.Эдельберг, Ингрэм Дж. Мир микробов. в 3 т. Шер. с англ/ Под ред. Е.Н.Кондратьевой и др. М,. 1979. 8. Маслин Д.М. Анзамицин (обзор) /Антибиотики. М., 1979. Т24. №7. С. 535- 557. 9. Производство атибиотиков /Под. ред. С.М. Новешини и др. М., 1970. 10. Хакимова Ш.И . «Шаробчилик микробиологияси». Тошкент. ТКТИ. 2001. 11. Абдуллаев Р., Сафаров К., Аҳмедов Й., Асомов Д. Ўсимликлар биохимиясидан амалий машғулотлар. Тошкент «Ўқитувчи» 1994. 12 . Гариев Б.Г. Микробиологиядан амалий машғулотлар. Тошкент «Ўқитувчи» 1985. 13. Давронов Қ.Д,. Хўжамшукуров Н.А. Техник микробиология – маъруза матнлари. Тошкент-2003 ТошДАУ. 14. Фёдоров.М.В. Микробиология. Тошкент «Ўқитувчи техник микробиология. Тошкент. 2003.» 1966. 15. К.А. Мудрецова-Висс. Микробиология. М.: «Экономика». 1978. 16. Вербина Н.М., Каптерева Ю.В. Микробиология пищевых производств. М, ВО «Агропромиздат». 1988. 17. Асонов Н.Р. Микробиология. Москва . ВО «Агропромиздат» 1989. 18. С .В.Нецепляев. А.Я Панкратов. «Лабораторный практикум по микробиологиии пищевых продуктов животного происхождения» М., Агропромиздат 1990. 19 . Заварзин Г.А. Введение в природоведческую микробиологию. Книжный дом Университет, 2001, -С.256. 20 . Федосова Н.Х. Микробиология. Урожай, 2001, -С.197. 21 . Прозоркина Н.В. и другие. Основы микробиологии, вирусологии и иммунологии. Феникс, 2002. –С.416. 22 . Основы микробиологии, санитарии и гигиены в пищевой промышленности. Учебное пособие, 2000. –С.136.

Похожие

Хужайра физиологияси ва

Прокариотларнинг морфологияси ва хужайра тузилиши

Микроорганизмлар ва уларга ташқи факторларнинг таъсири

Микробиология предмети, вазифалари ва бошқа фанлар билан боғлиқлиги

Микроорганизмлар, уларнинг классификацияси, морфолигияси, тузилиши ва кўпайиши