Микробиология предмети, вазифалари ва бошқа фанлар билан боғлиқлиги - Биология - Рефераты

Микробиология предмети, вазифалари ва бошқа фанлар билан боғлиқлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Микробиология предмети, вазифалари ва бошқа фанлар билан боғлиқлиги Режа : 1. Микробиология жуда майда оддий кўз билан кўринмайдиган фақат оптик асбоблар 2.Ўсимликларни ҳам касаллантирадиган бирқанча минг бактериялар 3.Умумий микробиология микроорганизмлар ҳаёт фаолиятининг умумий қонуниятларини ўрганади.

Микробиология жуда майда оддий кўз билан кўринмайдиган фақат оптик асбоблар ёрдамида ёки электрон микроскоплар воситасида кўринадиган микроорганизмларнинг морфологияси, цитологияси, систематикаси, физиологияси ва бошқа хусусиятларини ўрганадиган фандир. Ёру ғ лик микроскопининг катталаштириши 3000 мартагача бўлади. У 0,1 - 0,2 мкм бўлган зарраларни кўриш имкониятини беради ( 1мкм( микрометр ) қ 10 -3 мм). Замонавий электрон микроскопларнинг к ў рсатиш қ обилияти 0,15 нм (1нм (нанометр) = 10 -3 мкм = 10 -6 мм) гача б ў либ , бундай электрон микроскоплар кўрилаётган намуналар (бактериялар, вируслар ) ва уларнинг ташкил қилувчи нозик қисмларини ҳам кўриш имкониятини беради . Бундай микроскоплар ў рганиладиган объектни 750000 мартагача катталаштиради. Одатда микроорганизмларни оптик микроскопда 1000 - 1500, электрон микроскопда эса 30000 - 100000 марта катталаштириб кўрилади (Мишустин, Емцев, 1987). Электрон микроскоп ёрдамида бактерия ҳужайрасининг нозик структуралари – хивчинлар, фимбрийлар, пилилар, ҳужайра девори, цитоплазматик мембрана, цитоплазмада жойлашган рибосома, нуклеоид, ҳар хил заҳира моддаларнинг шакллари ҳақида тўлиқ ахборот олишга эришилади. Микробиология - грекча сўз бўлиб, микрос - майда, биос - ҳаёт ва логос - фан демакдир. Микробиология микроорганизмлар - микроскопик замбуруғлар, сувўтлари, бактериялар, риккетсиялар, микоплазма, вирус, вироид ва прионларнинг морфологияси, физиологияси, биохимияси, генетикаси, экологияси ва систематикасини ўрганадиган фан. Шунингдек, микробиология микроорганизмларнинг инсон, ҳайвон ва ўсимликлар ҳаётидаги аҳамиятини, табиатда моддаларнинг айланиши, турли юқумли касалликларни қўзғатиши, тарқалиши ҳақида ҳам маълумот беради. Микроорганизмлар олами ғ оят бой ва турли - туман. Энг кенг тар қ алган прокариотларга бактериялар, актиномицетлар, цианобактериялар ( кўк- яшил сувў тлари ) мансуб б ў либ, улар энг содда ва майда организмлардир. Улар бошқа тирик организмлардан фарқли бўлиб, улар алоҳида олам - Ргосаriotae оламига киритилади.

Микробиологиянинг ўрганиш доирасига баъзи эукариотлар ҳам киради, масалан, мицелла ҳосил қиладиган микроскопик замбуруғлар (бир ҳужайрали ва кўп ҳужайрали) киради. Уларнинг кўп қисмини халтали замбуруғларга кирувчи бир ҳужайрали ачитқи замбуруғлари ташкил қилади. Уларни микология чуқур ва ҳар томонлама ўрганади. Мишустиннинг фикрича, микроскопик тузилишга эга бўлган содда ҳайвонлар (протозоалар), сувўтларидан яшил сувўтлари баъзан микробиология курсида ўрганилади. Одатда, содда ҳайвонларни протозоология, микроскопик сувўтларини альгология ўрганади. Айрим гуруҳни ҳужайрасиз, кимёвий тузилиши билан бошқа микроорганизмлардан тубдан фарқ қиладиган вируслар ташкил қилади. Улар одам ва ҳайвонларда, ўсимликларда, ҳашаротларда, бактерияларда, актиномицетларда, цианобактерияларда турли туман касалликларни қўзғатади. Улар тузилишининг ўзига хослиги ва аҳамиятининг катталиги янги ва махсус фан - вирусологияни пайдо қилди. Микробиология биологиянинг нисбатан ё ш тармоғи б ўлиб , у кун сайин ривож топмоқда. Биохимия, молекуляр биология, биотехнология, агрохимия, фитопатология, ветеринария, тиббиёт, эпидемиология, қишлоқ хўжалиги, саноат, денгиз, геология, генетика, космик биология ва бошқа фанлар билан чамбарчас боғлиқдир. Мазкур фанларнинг ютуқлари ўз навбатида иккинчи фанга, жумладан, микробиологининг ривожланишига ўз таъсирини кўрсатади. Микроорганизмлар ниҳоятда майда бўлишидан қатъий назар, табиатда ва жамиятда муҳим аҳамиятга эга. Масалан, озиқ-овқат саноатида қатиқ, қимиз, пишлоқ тайёрлаш, силос бостириш - сут кислотали бижғитувчи бактерияларнинг фаолиятига боғлиқ. Новвойчилик, турли ичимликлар (спирт, вино, пиво ва ҳ.к.) тайёрлаш ҳам ачитқилар иштироки билан борадиган жараёнларга киради. Кўпгина фойдали қазилмаларнинг (торф, тошкўмир, нефть, темир, олтингугурт рудаларининг) ҳосил бўлиши ҳам бактериялар фаолияти билан боғлиқдир.

Чиритувчи бактериялар ўсимлик қолдиқлари, ҳайвон жасадлари ва бошқа чиқиндиларни парчалаб, ер юзини тозалайди ва табиатда моддаларнинг айланишини таъминлайди. Ифлос сувларни тозалаш, кўмир конларида метан газини парчалаш ва ҳ авони тозалашда ҳам микроорганизмларнинг роли катта. Кўпгина микроорганизмлар турли физиологик фаол моддалар: ферментлар (биологик катализаторлар), витаминлар, аминокислоталар, биологик стимуляторлар ва антибиотикларни синтезлаш хусусиятига эга. Масалан, сахаромицет ачитқилари 45 - 50% гача оқсил синтезлай олади. Баъзи бактериялар антибиотиклар синтезлайди: тиротрицин, бацитрацин, субтилин, полимиксин ва бошқа бирлари эса сирка кислотани синтезлайди. Актиномицетлар ёки нурли замбуруғлар стрептомицин, ауреомицин, неомицин, тетрациклин каби антибиотикларни синтезлайди. Ҳозирги вақтда маълум бўлган антибиотикларнинг 2|3 улушини актиномицетлар синтезлайди. Қишлоқ хўжалигида, айниқса, деҳқончиликда микроорганизмлар муҳим роль ўйнайди, чунки уларнинг фаолияти натижасида тупроқда ўсимликлар учун зарур бўлган озиқа моддалар тўпланади, натижада тупроқнинг унумдорлиги ортади, экинларнинг ҳосили ҳам юқори бўлади. Тупроқда борадиган жараёнларнинг кўпчилиги ундаги микроорганизмларнинг фаолиятига боғлиқ. Масалан, тупроқларнинг ҳосил бўлиши, ерга ишлов бериш, ерни ўғитлаш, суғориш, тупроқда рўй берадиган физиологик ишқорийлик ва кислоталикни йўқотиш, зах ерларнинг сувини қочириш, органик ўғитлар тайёрлаш, уларни сақлаш ва улардан фойдаланиш микроорганизмларнинг фаолияти билан боғлиқдир. Тупроқда учрайдиган азот тўпловчи микроорганизмларни ўрганиш атмосфера азотидан фойдаланиш масаласини ҳал этишда муҳим аҳамиятга эга. Академик В. Л. Омелянский бир неча йиллар муқаддам микробларга шундай таъриф берган: «Улар (микроблар) ҳамма жойда бор. Кўзга кўринмасдан улар одамнинг ҳаёт йўлида ҳамроҳ бўладилар». Лекин баъзи бир микроорганизмлар озиқ- овқат маҳсулотларни (гўшт, балиқ, дон, картошка ва резавор меваларни) бузилишига ёки турли - туман юқумли

касалликларни келиб чиқишига сабаб бўлади. Бу тўғрида В.Л. Омелянский шундай деган: «Мана шу микроскопик, лекин шафқатсиз душман туфайли бирқанча вилоятлар халқларини қириб битирадиган ва қисқа муддат ичида юзлаб, минглаб одамларнинг ёстиғини қуритадиган хавфли эпидемиялар пайдо бўлган». Масалан, вабо, сил, гонорея, дифтерия, куйдирги, қоқшол ва бошқа касалликлар шулар жумласига киради . Ўсимликларни ҳам касаллантирадиган бирқанча минг бактериялар, вируслар ва вироидлар мавжуд, улар ҳам ўсимликлар ҳосил и нинг сифатига ва унинг миқдорига ўта салбий таъсир қилади. Сувўтлари, замбуруғлар, нурли замбуруғлар ва бактерияларни ҳам ўз кушандалари – вируслари бўлиб, уларнинг хусусиятларини ўргани ш микробиологиянинг махсус тармоқлари вазифаларига киради. Микробиология фанининг бир қанча тармоқлари мавжуд: Умумий микробиолог и я; Тиббиёт микробиологияси: Қишлоқ х ўжалик микробиологияси ; Ветеринария микробиологияси; Саноат микробиологияси ; Сув микробиологияси; Космик микробиология ва бошқалар. Умумий микробиология микроорганизмлар ҳаёт фаолиятининг умумий қонуниятларини ўрганади. Улар бу фаннинг асосини ташкил қ илади. Умумий микробиология микроорганизмларни текшириш усуллари ҳакида , ҳамда микроорганизмларнинг морфологияси, физиологияси, биохимияси, систематикаси, ў сиши ва кўпайиши ҳа қ ида ахборот беради; у азот, углерод, олтингугурт, темир моддаларини нг табиатда айланишини, уларда иштирок этувчи микроорганизмларнинг ролини ў рганади. Медицина микробиологияси одамларда касаллик қўзғатувчи патоген микроорганизмларни нг морфология ва физиологиясини, ҳар хил кимёвий моддалар, айниқса, дезинфекция қилувчи моддаларга чидамлилигини,

микроорганизм ва микроорганизмлар орасидаги муносабатларни ўрганади. Буларни ҳаммаси умумий тиббиёт микробиологиясида ўрганилади. Махсус тиббиёт микробиологиясида эса муайян юқумли касалликларни қўзғатувчилари, уларни микробиологик диагностика усуллари, ўзига хос профилактикалари ва даволаш усуллари ўрганилади. Ташқи му ҳ ит объектларида патоген микроорганизмларни аниқлаш ҳам катта аҳамиятга эгадир. Ўрганиладиган объектларнинг микроорганизмларига қараб микробиология мустақил фанларга - вирусология ва санитария микробиологияларига ажралиб, одамларни яшаш шароитларига қараб уларни микрофлораси ва микробиологик жараёнларини гигиена ва соғломлаштириш нуқтаи назардан ўрганади. Саноат микробиологияси микроорганизмларнинг биокимевий фаоллигини ўрганиб, улар воситасида спирт, органик кислоталар, антибиотиклар, витаминлар ва баъзи гормонлар олиш вазифаларини бажаради. Озиқ - овқат микробиологияси микроорганизмлар ёрдамида ҳар хил махсулотлар (пишлоқ, қатиқ, кефир, қимиз ва ҳ.) олиш ва уларни чиритувчи микроорганизмлардан сақлаш методларини ишлаб чиқади. Қишлоқ хўжалик микробиологияси микроорганизмларнинг тупроқ структурасининг ҳосил бўлиши, ўсимликларнинг озиқланиши, тупроқдаги органик моддаларнинг парчаланиши, бактерия ўғитларини ишлаб чиқиш ва уларни қўллаш методларини ишлаб чиқиш, микроорганизмлар воситасида ем- хашакларни консервация қилиш усулларини ўрганади. Ветеренария микробиологияси ҳайвонларни нг юқумли касалликларини, уларни диагностикасини, профилактикасини ва даволаш усулларини ўрганади. Торф, к ў мир, нефт, олтингугурт, темир ва бош қ а қазилма бойликларни ҳосил б ў лишида микроорганизмларни нг роли катта б ў либ, бу хилдаги вазифаларни геология микробиологияси ў рганади. Охирги йилларда фойдали қ азилма бойликларни қ идириб топишда микроорганизмлар кенг кўламда ишлатилмокда. Ичимлик сувларини назорат қ илиш ва ҳ ар хил завод, фабрика ва корхоналардан чи қ адиган сувларни тозалаш ишлари сув микробиологияси томонидан ў рганилади.

Микроорганизмлар ў згарувчанлик ва ирсият ҳодисаларини ў рганишда моделлик вазифасини бажара бошладилар. Бу тўғрида энг биринчи ўз ҳисс а ларини 1920 йилларда академик Г.А . Надсон ва унинг шогирдлари қў шдилар. Бу соҳалардаги билимлар ва янгиликларни ҳаммасини айтиб ўтиш мураккаб вазифадир, чунки кун сайин уларни сони ва ми қ дори ошиб бормоқда. Шунинг учун бизнинг кейинги вазифамиз умумий микробиологияга оид асосий билимлар ҳа қ ида сўз юритамииз.

Похожие

Вирусологиянинг предмети, вазифалари во бошқа фанлар билан алоқаси

Биофизика фанининг предмети ва вазифалари

Генетика фанининг предмети ва вазифалари

МИКРОБИОЛОГИЯ ТЕХНИКАСИ

Микробиология тадқиқодларинининг асосий методлари