Kuydirgi kasalligi qo’zg’atuvchisi - Биология - Рефераты

Kuydirgi kasalligi qo’zg’atuvchisi

Загружено в:

05.09.2022

Скачано:

0

Размер:

20.5966796875 KB

Kuydirgi kasalligi qo’zg’atuvchisi Reja: 1. Kuydirgi kasalligi qo’zg’atuvchisini umumiy xarakteristikasi. 2. Kuydirgi kasalligini laboratoriya diagnostikasi. 3. Qo’llanadigan biopreparatlar.

Tayanch iboralar: karbunkullarning paydo bo’lishi, B. anthracis ning spora va kapsula hosil qilishi, Askoloizasiya, qo’zg’atuvchining antogonist lari, marjon shakli, qo’zg’atuvchisining xususiyatlari. Qonli agarda o ’ sishi , biosinov , toksin hosilqilish , harakterli belgilari , biopreoarat . Kuydirgi kasalligining xalqaro nomi - Antrax dir . Qo’zg’atuvchisi Bac.anthra cis . Eubacteriales qatoriga, Bacillaceae oilasiga va Bacillus avlodiga kiradi. Kuydirgi o’tkir infeksion kasallik bo’lib, organizmning og’ir intoksikasiyasi, isitma, septisemiya, karbunkullar paydo bo’lishi va ichak, ko’proq o’pkaning zararlanishi bilan namoyon bo’ladi. Kuydirgi bilan barcha turdagi qishloq xo’jalik, hamda ko’pgina yovvoyi hayvonlar, shuningdek odamlar ham kasallanadi. Kasallikni R.Kox (1876), L.Paster (1877), L.S.Senkovskiy (1883) o’rganib, ilmiy asoslab berishgan. Morfologiyasi. Kuydirgi qo’zg’atuvchisi yirik, harakatsiz, grammusbat tayoqcha. Uzunligi 6-8 mkm. Eni 1,0-1,5 mkm. Surtmalarda bittadan, ko’proq zanjir shaklida joylashadi. Tayoqchalarning bir biriga qaragan uchlari to’g’ri qirqilgandek bo’ladi. Qo’zg’atuvchi organizmda kapsula, tashqi muhitda spora hosil qiladi. Bakteriya qon va zardob qo’shilgan oziq muhitlarda ham kapsula hosil qiladi. Spora asosan tayoqchaning markazida joylashib, oval shaklida bo’ladi. Kultural xususiyatlari. Kuydirgi qo’zg’atuvchisi aerob. 12-45 0 C haroratda o’sadi. O’sish uchun optimal harorat 35-37 0 C. Oddiy oziq muhitlarda yaxshi o’sadi. Go’shtpeptonli bulonda oq paxtasimon cho’kma hosil qiladi, muhit tiniqligicha qoladi. Go’sht peptonli agarda kulrang oqish koloniyalar hosil qiladi. Koloniyalar sher yoliga o’xshaydi. Go’shtpeptonli jelatinada 2-5 kunda to’nkarilgan archa shaklida o’sadi. Patogenligi. Laboratoriya hayvonlaridan oq sichqon, dengiz cho’chqa si, quyonlar kasallikka moyildir. Biosinovda oq sichqonlar 1-2 kunda, dengiz cho’chqasi , quyonlar 2-3 kundan keyin o’ladi.

Patogenezi. Kuydirgi qo’zg’atuvchisi hayvon organizmi shikastlangan shilliq qavatlariga kirib, organizmning mahalliy himoya mexanizmlaridan o’tib, limfa sistemasiga tushadi. Bu joyda mikrob tezda ko’payadi hamda limfa oqimi bilan limfa tugunlariga, undan qonga o’tib, fagositlar hamda har xil organlarda, limfoid makrofag sistemasi elimentlari bilan ushlanadi. Kuydirgi tayoqchalari ayniqsa taloqda intensiv to’planadi, so’ngra qaytadan qonga o’tib, septisemiya va organizmda intoksikasiyani rivojlantiradi. Bularning hammasi qondagi kislorodning kamayishi, kislota-ishqor nisbatining buzilishi, qoning ivish xususiyatilarining pasayishi va hatto yo’qolishi bilan o’tadi. Kuydirgi mikrobi organizmda ko’paya turib, kapsula hosil qiladi, fagositlarga qarshilik ko’rsatadi, makroorganizm hujayralarida to’planib ko’payadi, toksinlar ajratadi. Kuydirgi qo’zg’atuvchisi yana proteaza (ekzofermentlar) ajratib hujayra oqsillarini parchalaydi. Kuydirgi basillalarining hayot faoliyati mahsulotlari ta’siri natijasida paydo bo’ladigan organizmdagi chuqur o’zgarishlar kasal hayvonlarni o’limga olib keladi. Kasallikning inkubasion davri bir necha soatdan 14 kungacha, ko’pincha 2-3 kun davom etadi. Kuydirgining sepitisemiya va karbunkulyoz formalari farq qilinadi. Bundan tashqari patologik jarayonlarning joylashishiga qarab teri-ichak, o’pka va tonzillar (angionoz) shakllari ham uchrab turadi. Bunday mahalliy patolik jarayonlar septisemiya asosida rivojlanadi, lekin bu belgilar bir vaqtda yoki alohida paydo bo’lishi mumkin. O’tishiga ko’ra yashin tezligida, o’tkir, yarim o’tkir, surunkali hamda aborotiv o’tishi ham mumkin. Yashinsimon shakli. Qo’y,echki, ot va qoramollarda uchraydi. U isitmaning ko’tarilishi, puls va nafas olishning tezlashishi, ko’zga ko’rinadigan, shilliq qavatlarning ko’karishi bilan namoyon bo’ladi.Hayvon birdaniga yiqilib tomiri tortilib o’ladi. Kassalik bir necha daqiqadan bir necha soatgacha davom etadi. Antigen tuzilishi . Kuydirgi mikrobi devorida polisaxaridli antigen (gapten) kapsulasida - polipeptid bor. Polisaxaridli (somatik) antigen issiqlikka chidamli, u patmaterialda (teri) uzoq saqlanadi.

Chidamliligi . Mikrobning vegetativ shakllari 55 0 C da 40 daqiqada, 60 0 Cda 15 daqiqada, qaynatganda shu zahoti o’ladi. Yorilmagan jasadda esa 3 sutkagacha yashaydi. Qo’zg’atuvchi sporalari juda chidamli bo’lib, 120 0 C issiq bug’da 10 daqiqa, quruq issiqda 3 soat, qaynatganda 30-60 daqiqa davomida o’ladi. Dezinfektorlardan- 10% li o’yuvchi natriy, 5% li fenol va h.k.lar sporani 2- 24 soatda parchalaydi. Basillalar tashqi muhitning noqulay sharoitlariga chidamli bo’lib, bir necha 10 yillib, 100 yilgacha yashaydi. Kuydirgi qo’zg’atuvchisining juda ko’p antogonist mikroblari bor, ularning ichida chirituvchi mikroblar muhim ahamiyatga ega. Kuydirgi mikrobi penisillin, streptomisin, terromisin, tetrosiklin va boshqa antibiotik larga sezuvchandir. Penisillin ta’sirida qo’zg’atuvchi tayoqchasimon shakldan marjon shakliga aylanadi. Diagnozi. Epizootologik va klinik ko’rsatmalar asosida, shuningdek, bakteriologik tekshirishlar natijasiga asoslanib qo’yiladi. Barcha tur va yoshdagi hayvonlarning zararlanishi, mavsumiyligi, stasionarligi, kasallikning tasodifiyligi, o’tkir va yarim o’tkir o’tishi, isitma va karbunkulalarning borligi, og’ir umumiy holat, qisqa muddatda o’lish, jasadni ko’rgandagi ma’lumotlar, shishish, jasadning qotmasligi, tabiiy teshiklardan qon aralash ajratmalar chiqib turishi kuydirgiga shubha qilishga asos bo’ladi. Shu kompleks belgilar majburiy so’yilgan hayvonlarda ham kuydirgiga shubhalanishga asos bo’la oladi. Laboratoriya tekshirishlari diagnozni tasdiqlaydi. Kuydirgini pasterellyoz, qorason, yomon sifatli shish, bradzot, enterotoksemiya va piroplazmidozlardan epizootologik, klinik va laboratoriya tekshirishlari natijasida differensiasiya qilish kerak. Immunitet. Kuydirgi bilan kasallanib tuzalgandan keyin hayvonlarda mustahkam immunitet paydo bo’ladi. Laborotoriya tekshirishlari. Labororiyaga tekshirish uchun quloq tubidan boylab kesiladi, quloqning kesilgan joyidan olingan qon, o’lgan cho’chqalardan -tamoq limfa tugunlari va shishgan biriktiruvchi to’qima qismchalari yuboriladi. Kuydirgiga gumon qilinganda jasadni yorish man etiladi. Kasallik septik kechayotgan molning

o’ligini yorayotganda kuydirgiga gumon qilinsa, yorish to’xtatiladi va tekshirishga taloqning bir qismi yuboriladi. Patologik materiallarning bakteriologik diagnostikasi: birlamchi mikroskopiya qilish; oziqa muhitlarga ekish; ajratilgan toza kulturaning (mikrobni) kulturalbiokimyoviy xususiyatlarini o’rganish; laboratoriya hayvonlarini zararlashni o’z ichiga oladi. Agar quloq qonsizlantirib olib kelingan bo’lsa, qo’shimcha ravishda presipitasiya reaksiyasi ham qo’yiladi. Material aynigan bo’lib, bakteriologik tekshirishga yaramasa, faqatgina presipitasiya reaksiyasini qo’yish bilan chegaralanadi. Mikroskopik tekshirishlar. Quloqdagi qon yoki boshqa labaratoriyaga olib kelingan materiallardan tayyorlangan surtmalar mikroskopik tekshiriladi. Tayyorlangan surtmalar Gram, kapsulalarga - Rebiger , Mixin , Olt, Gimza yoki Leffler ko’ki bilan bo’yaladi. Gram usuli bilan bo’yalgan surtmalarda kuydirgi qo’zg’atuvchisi - Bac.anthracis bor bo’lsa to’g’ri Grammusbat tayoqcha shaklida bo’lib, tayoqchalar qisqa zanjirchalar yoki juft-juft bo’lib joylashadi. Tayoqchalar ning bir-biriga qaragan taraflari , tekis kesilgandek, ochiq qolgan tarafi salgina oysimon bo’ladi. Ba’zi hollarda (ko’pincha cho’chqalarda olingan patologik materiallardan tayyorlangan surtmalarda) kuydirgi mikrobining shakli o’zgarishi mumkin: tayoqchalar qisqa, semiz, egilgan yoki donachali bo’lib, o’rtasi yoki ikki cheti shishgan bo’ladi. Yangi patmaterialdan tayyorlangan surtmalar maxsus usullarda bo’yalganda kuydirgi tayoqchalari kapsula bilan o’ralgan bo’ladi. Eskirgan patmaterialdan tayyorlangan surtmalarda mikroblar bir necha marta kattalashgan, chetlari aylanasimon bo’lib, morfologik ko’rinishi buzilib, kapsulalari to’liq emas, yulingan holda bo’ladi va juda yomon, past bo’ya ladi. Mikroskopik tekshirishlarning taxminiy natijasi haqida darhol javob ekspertizasi berilib, unda boshqa tekshirishlar davom etayotganligi ta’kidla nadi. Bakteriologik tekshirishlar. Quloqdan olingan qon yoki boshqa patmaterialdan probirka yoki Petri kosachalarida go’sht peptonli bulon (GPB) va

go’sht peptonli agar (GPA) larga ekib termostatda 36 - 37°C da o’stiriladi. Ekmalar 18 - 24 soatdan keyin ko’riladi, mikrob- kulturasi o’samagan bo’lsa yana ikki sutka u termostatda o’stiriladi. Kuydirgi qo‟zg‟atuvchisini (identifikasiyasi) farqlash . Kuydirgi qo’zg’atuvchisi o’sishiga, mikrob morfologiyasiga va kapsulasi borligi bilan (patmaterialdan, zararlangan o’lgan sichqonlardan tayyorlangan surtmalarda) farqlanadi. Gumonli hollarda qo’zg’atuvchining harakatchanligi, gemolitik xususiyatlari aniqlanadi, lyuminissentli mikroskopiya, fagotiplash, «marjon» testi o’tkazilib, laborotoriya hayvonlari zararlantiriladi. Kuydirgining qo’zg’atuvchisi gemolitik aktivlik xususiyatiga ega emas, ya’ni qonli oziqada gemoliz paydo bo’lmaydi. Biologik tekshirish. Patmaterialdan fiziologik eritma bilan suspenziya tayyorlanadi va ikkita oq sichqonga 0,1-0,2 ml dum asosi usti terisi ostiga, dengiz cho’chqalariga 0,51 ml qorin qismi terisi ostiga yuboriladi. zararlangan hayvonlar 1-3 sutkada, ba’zan kechroq o’ladi. Biosinov qo’yilgan hayvonlar 10 kun davomida kuzatiladi. O’lgan hayvonlarni yorib ko’riladi, yurakdagi qon, taloq, jigar, material yuborilgan joydagi infiltratdan surtmalar tayyorlanadi, oziqa muhitlarga ekiladi. Serologik tekshirish - presipitasiya reaksiyasi. Reaksiyani qo’yishdan oldin yangi material termostatda 18-20 soat turishi kerak. Eski materialni esa termostatga qo’ymasdan ekstraksiya qilinadi. Ekstraksiya ikki usulda bajariladi: issiq va sovuq. Shuni e’tiborga olish kerakki issiq usulda olingan ekstraktda, sovuq usulda olinganiga ko’ra presipitogenlari kam bo’ladi. Musbat natijada: reaksiya qo’yilganidan 1-2 daqiqadan keyin uzog’i bilan 15 daqiqadan keyin komponentlar chegarasida ingichka, oqishroq halqa paydo bo’ladi. Tekshirish natijalarini baholash. Qo’yidagi kursatgichlarining birortasi namoyon bo’lsa kuydirgi kasaliga diagnoz aniq qo’yildi deb hisoblanadi. 1.Patmaterialdan kuydirgi qo’zg’atuvchisiga xos xarakterli bo’lgan kultura ajratilganda va patmaterial yoki undan ajratilgan kultura bilan ikkita zararlangan

labaratoriya hayvonining hyech bo’lmasa bittasi o’lib, uning organlaridan kultura ajratilganda. 2.Patmaterial ekilgan oziqa muhitda kultura o’sib chiqmasa, lekin shu patmaterial bilan zararlangan labaratoriya hayvonining hatto bittasi o’lib, uning parenximatoz organlaridan kuydirgi qo’zg’atuvchisi xususiyatlariga xos kultura ajratib olinsa. 3.Immunofluoressensiya uslubida musbat natija olinsa va patmaterialdan tayyorlangan surtmalarda kapsulali basilalar topilsa. 4.Eskirgan chiriyotgan patmateriallarni presipitasiya reaksiyasi bilan tekshirganda musbat natija olinsa. Tekshirish muddatlari: mikroskopik tekshirish -material keltirilgan kuni , bakteriologik tekshirish -3 sutkagacha, biologik-10 sutkagacha. Biopreparatlar. Hayvonlarni emlash yo’li bilan kuydirgidan aktiv himoya qilish – kasallikning oldini olishda muhim vositadir. Bu maqsadda tirik sporali kuydirgi vaksinalari qo’llaniladi. Birinchi vaksinalarni 1881 yilda L. Paster, 1883 yilda L.S. Senkovskiylar tayyorlashgan. Vaksina reaktogenlik xususiyatiga ega bo’lib, emlashdan so’ng asoratlar qoldirgani uchun yangi vaksina yaratish zarurati tug’ildi. 1940 yilda N. N. Ginsburg STI vaksinasini tayyorladi. 1951-1952 yy.da S.G. Kolesov va Yu.F.Borisovichlar areaktogen GNKI vaksinasini yaratishdi. Antraks basillasining kapsulasiz mutantlaridan tayyorlangan tirik sporali STI va GNKI vaksinalari yuqori immunogen xususiyatlarga ega bo’lib, emlangan hayvonlarda immunitet 1-2 yil saqlanadi. Passiv immunitet hosil qilish va kuydirgini davolash uchun kuydirgiga qarshi giperimmun zardob va globulin qo’llanadi.

Nazorat savollari: 1.Kuydirgi qo’zg’atuvchisining xususiyatlarini ayting. 2.Laboratoriyada diagnoz qo’yish usullarini ayting. 3.Kuydirgiga yakuniy diagnoz nimaga asoslanib qo’yiladi 4.Kuydirgida qo’llaniladigan biopreparatlar.

Asosiy a dabiyotlar: 1. Kislenko V.N., Kolichev N.M., Veterinarnaya mikrobiologiya i immunologiya. Chast 1. Obshaya mikrobiologiya. M. KolosS, 2006 g. S.13- 66. 2.Yemelyanenko P.A. i dr.Veterinarnaya mikrobiologiya. M., Kolos., 1982.S.7- 25. Qo’shimcha adabiyotlar: 1. Vorobyev A.A. Medisinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. M. 2008 g. S. 30-50. 2. Asonov N.R. Mikrobiologiya. M.: Agropromizdat. 1989.S.3-18.

Похожие

Pasterellyoz kasalligi qo’zg’atuvchisi

Saramas kasalligi qo’zg’atuvchisi

Kolibakterioz qo’zg’atuvchisi

Oziq–ovqat mahsulotlaridan kasallanish va ularning oldini olish

Bolalar kasalligi fani haqida tushuncha