Kolibakterioz qo’zg’atuvchisi - Биология - Рефераты

Kolibakterioz qo’zg’atuvchisi

Загружено в:

05.09.2022

Скачано:

0

Размер:

19.978515625 KB

Kolibakterioz qo’zg’atuvchisi Reja: 1. Kolibakterioz qo’zg’atuvchisining umumiy xarakteristikasi. 2. Kolibakterioz qo’zg’atuvchisining laboratoriya diagnostikasi. 3. Qo’lannadigan biopreparatlar.

Tayanch iboralar: Esherixiya avlodi, E.coli ning xususiyatlari, septik, enterotoksemik, go’sht peptonli agar, bulon, endo muhitlari 08, 09, 0101 shtamlari Foges – Proskauera reaksiyasi, kultura suspenziyasi, parenximatoz organlar, serologik tipizasiya, differensial diagnostik oziq muhitlar, mikroskopiya. Oxirgi klassifikasiya bo’yicha (1984) Enterobacteriaceae oilasiga 14 ta avlod kiradi. Ular morfologik, tinktorial va kultural xususiyatlari bo’yicha o’xshash, fermentativ, ya’ni biokimyoviy xususiyatlari bilan bir biridan farq qiladi. Shulardan hayvonlar patologiyasida Escherichia, Salmonella, Prote us, Yersinia lar ko’proq ahamiyatga ega. Enterobakteriyalar tabiatda juda keng tarqalgan. Ular ichida patogen, shartli patogen va saprofit turlari bor. Kolibakterioz yosh hayvonlarning o’tkir kechuvchi, yuqimli kasalligi bo’lib, kuchli ich ketish, holsizlanish va o’lim bilan harakterlanadi. Uch shaklda namoyon bo’ladi – septik, enterotoksemik, enterit. Buzoqlar bir necha kunligida, cho’chqa bolalari hayotining birinchi kunlarida, sutdan ajratilgandan keyin – shish kasalligi belgilari bilan qo’zilar tug’ilgandan 5 – 6 oylik yoshigacha kasallanadi. Qo’zg’atuvchisi – E. coli ( ichak tayoqchasi) Escherichia avlodiga mansub. 1885 yilda Esherix odamlarning tezagidan ajratgan E. coli – odam, hayvon va parrandalar, baliq, reptiliy, amfimbiy va xashorotlarning yo’g’on ichagida doimo bo’ladi. Tuproq, suv, har xil predmetlarda uchraydi. Morfologiyasi. E. coli polimorf, o’lchami mayda kokkobakteriyadan (0,2-0,5 mkm), yo’g’on, yirik uchlari qayrilgan, grammanfiy (pushti – qizil rang) tayoqchagacha bo’lgan bakteriyalar, uzunligi 1 – 3 mkm, eni 0,8 mkm., spora hosil qilmaydi. Bittadan joylashadi. Faqat 08, 09, 0101 shtammlari kapsula hosil qiladi. Harakatchan, harkatsiz turlari ham bor. Kultural xususiyatlari . Ichak tayoqchasi aerob yoki fakultativ anaerob. O’sishining optimal haroratsi 37 – 38 o C , pH 7,2 – 7,5. Oddiy oziqa muhitlarda yaxshi o’sadi. GPB da bir xilda loyqalanish, tez tarqovchi cho’kma hosil bo’ladi. GPA da 16 – 20 soatda namli, yumaloq, chetlari tekis, yuzasi silliq, kul rang koloniyalar hosil qiladi. Qonli GPA da koloniya atrofida gemoliz zonasi hosil

bo’ladi. Endo muhitida qizil – qoramtir tovlanadigan, pushti koloniyalar hosil qiladi. Levina muhitida to’q ko’k yoki qora rangli koloniyalar hosil bo’ladi. Biokimyoviy xususiyatlari . E. coli maltoza, mannit, laktozani kislota va gaz hosil qilib parchalaydi. Saxarozani hamma vaqt ham parchalamaydi. Indol hosil qiladi, jelatinani eritmaydi, vodorod sulfid hosil qilmaydi, sutni ivitadi, metilrot bilan musbat, Foges – Proskauera bilan manfiy reaksiya beradi. Chidamliligi E. coli yuqori haroratga chidamsiz. 60 o C da 15 daqiqada, 100 o C da shu onda o’ladi. Ko’pgina dezinfeksiyalovchi moddalar – formalin, fenol, o’yuvchi natriy, ohak ularga kuchli ta’sir qiladi. Suv va tuproqda bir qancha oygacha saqlanadi. Pensillinga chidamli. A.Gracia 1925 yilda ichak tayoqchasi kulturasida – antibiotik moddasiga o’xshash – kolisin moddasini topdi. U esherixiani gomologik shtammlarini o’sishdan to’xtatadi. Esherixiyalar 24 dan ortiq tip kolisin hosil qiladi. Patogenligi . Uy va laboratoriya hayvonlarida kasallikni sun’iy ravishda ularga ko’p miqdorda yangi ajratilgan kulturani yuborib paydo qilish mumkin. Antigen tuzilishi . E. coli ning O – , K – va H – antigenlari bor. Diagnozi . Laboratoriyaga tekshirish uchun yangi o’lgan hayvon jasadi yoki ilik suyagi, jigar bo’lakchasi o’t xaltasi bilan, taloq, buyrak, yurak, ichak limfa tuganlari, ingichka ichak bo’lagi ikki tomondan bog’langan holda (u boshqa bo’lak idishga joylanadi). Kasal hayvonlar to’g’ri ichagidan tezagi olib jo’natiladi. Laboratoriyada keltirilgan patmaterial mikroskopiya, bakteriologik, serologik, biologik usullarida tekshiriladi. Buzoq, quzi, cho’chqa bolalari, jo’jalarda – 08, 09, 015, 078, 086, 0101, 041, 0115, 0117, 0119, 02,026 va hokazo seroguruhlar uchraydi. Biopreparatlar - giperimmun qon zardoblari, gamma globulin, poliva lent zardoblar, konsentrlangan, assosirlangan vaksinalar, koliprotektant, koli faglar qo’llaniladi. Buzoqlar kolibakteriozi - barcha mamlakatlarda, shuningdek O’zbekistonda ham juda keng tarqalgan bo’lib, katta iqtisodiy zarar yetkazadi. Buzoqlarda esherixiyalarning 08, 09, 015, 078, 086, 0101, 041, 0115, 0117, 0119,

0137, 02, 026, 020, 0127, 055, 035 seroguruhlari ko’p uchraydi. Ularning ba’zilari (026, 055, 086, 0119 va boshq.) yosh bolalar kolienteriti qo’zg’atuvchisidir. Patogenezi. Buzoqlar asosan alimentar yo’l bilan zararlanadi. Burun tomoq orqali yoki ona qornida ham zararlanishi mumkin. Kolibakteriozning ikkita asosiy shakllari mavjud- enterotoksemik (ko’proq uchraydi) va septisemik. Enterotoksemik shaklida esherixiyalar ingichka ichak, shirdonda ko’payib, rivojlanadi. U yerda juda ko’p ekzoenterotoksinlar bakteriya biomassasi to’planib, o’lgan bakteriyalardan endotoksinlari ajraladi va mahalliy yallig’lanish jarayonini paydo qiladi. Bundan tashqari endotoksinlar limfa sistemasiga o’tib, buzoq toksemiyadan qisqa vaqtda o’ladi. Septisemiyada esherixiyalar ichak devoridan avval charvi limfa tugunlariga, keyin umumiy limfa oqimiga o’tib, enterit va sepsisga olib keladi. Kolibakteriozning ichak shaklini ko’proq termolabil va termostabil ekzotoksinlar ishlab chiqaruvchi esherixiyalar chaqiradi. Ko’pchilik avtorlar fikricha, kolibakterioz patogenezida yoshga bog’liq anatomofiziologik xususiyatlar : oshqozon shirasining kislotaliligining pastligi, ichak epiteliysining o’tkazuvchangligini ortishi, limfa tugunlar va jigarning qarshiligining kamayganligi, qonda gamma-globulinlarning kamligi yoki umuman yo’qligi muhim ahamiyatga ega. Yalpi tug’ish davrida kolibakteriozning og’ir o’tishi, qo’zg’atuvchining buzoqdan buzoqqa o’tib, virulentligining ortishi bilan ifodalanadi. Kasallikning paydo bo’lishiga uvuz sutini kechiktirib berish ham olib keladi. Immunitet. Nosog’lom xo’jaliklarda birinchi kunida buzoqlarga gamma- globulin ichiriladi. 10-14 kundan katta yoshdagi buzoqlarda kolibakteriozga tabiiy immunitet bo’ladi. Diagnoz laboratoriyada mikroskopik, bakteriologik, serologik, biologik tekshirishlar natijasiga asoslanib quyiladi. Hamma vaqt ajratilgan kulturaning antibiotiklarga sezuvchanligi aniqlanadi. Biopreparatlar. Yangi tug’ilgan buzoqlarga kasallikning oldini olish maqsadida giperimmun zardob yoki gamma-globulin yuboriladi (teri ostiga, myshaklar orasiga, tomirga, og’iz orqali).

Bo’g’oz sigirlarni emlash ham katta samara beradi. Bunda buzoq uvuz bilan maxsus antitelolar oladi. Kolostral immunitet ham zardobli immunitet kabi 2-3 hafta saqlanadi. Mamlakatimizda E. soli ning ko’pgina shtammlari va bir nechta salmonella shtammlari kulturalarini formalin bilan o’ldirilgan koli- salmonellyozli vaksina ishlab chiqilgan. Bug’oz sigirlar ikki marta emlanadi orasi 10-14 kun. VIEV koliprotektanti (qizdirish yo’li bilan o’ldirilgan esherixiyalar) buzoqlarga birinchi emdirishda uvuz suti bilan bir necha bor berish taklif etilgan. Polivalentli koli-gertner-fag ham muvoffaqiyat bilan buzoqlarga enteral, teri ostiga, mo’shaklar orasiga yuborib qo’llaniladi. Antibiotiklar yoki sulfanilamid, nitrofuran preparatlar bilan qo’llanilganda uning samaradorligi yanada ortadi. O’zbyokistonda VITI da buzoqlar kolibakteriozi va salmonellyoziga qarshi assosiirlangan radiovaksina, giperimmun zardob ishlab chiqilgan. Ular O’zbyokistonda buzoqlarda ko’p uchrab turadigan E. Soli va salmonella ning mahalliy shtammlaridan tayyorlangan bo’lib, katta muvoffaqiyat bilan ishlatilmoqda. Qo‟zilar kolibakterioz bilan O’zbyokiston sharoitida hayotining birinchi kunlari va birinchi oylaridan 5-6 oyliklarigacha kasallanadi. Kasallik o’tkir, septisemik shaklda kechadi. Ularda asosan esherixiyaning 08, 09, 015, 020, 026, 035, 078, 0101, 0119, 0137, 041 seroguruhlari ko’p uchraydi. Diagnozi buzoqlar kolibakteriozi singari. Biopreparatlar . Qo’zilar kolibakteriozi va salmonellyoziga qarshi assosiirlangan radiovaksina, pasterellyoz, salmonellyoz, kolibakteriozga qarshi polivalent radiovaksina, giperimmun zardoblar ishlab chiqilgan. Cho‟chqa bolalarida kolibakterioz kasallikning paydo bo’lish vaqti va harakteriga qarab farqlanadi- yangi tug’ilgan cho’chqa bolalari (3-4 haftagacha) kolibakteriozi va onasidan ajratilgan 2-3 oyligida- shish kasalligi (kolienterotoksemiya). Cho’chqa bolalarida asosan esherixiyaning 08, 0138, 0139, 0141, 026, 018, 045, 055, 0127, 0142 patogen seroguruhlari uchraydi.

Yosh cho’chqa bolalarida kasallik o’tkir kechib, toksemiya va sepsis belgilari bilan, yaimo’tkir kechganda- toksemiya va diffuz ich ketish bilan namoyon bo’ladi. Shish kasalligi yaxshi boqilgan cho’chqa bolalarida ko’p uchraydi, juda o’tkir (18-24 soatdan keyin o’ladi) va yarimo’tkir shaklda diareya belgilari bilan o’tadi. Tomirlar o’tkazuvchanligining birdan ortishi tufayli shishlar paydo bo’ladi va toksikozdan hayvon o’ladi. Patogenezda intoksikasiya va organizmning allergik reaktivligi muhim ahamiyatga ega. Shish kasalligini K- antigen 88, 82 yoki 91 saqlovchi ichak tayoqchasining gemolitik shtammlari chaqiradi. Esherixiyaning gemolitik shtammlari yuqori aktivlikka ega ekstrosellyulyar gemolizin ishlab chiqaradi. Kasallikning klinik belgisi entero- yoki neyrotoksin ishlab chiqaradigan serotiplarga bog’liq. Neyrotoksin ishlab chiqaradigan serotipda markaziy nerv sistemasi buzilishining belgilari paydo bo’lib, kasallik shish shaklida namoyon bo’ladi. Diagnoz laboratoriyada umumiy qabul qilingan usullarda quyiladi. Qo’shimcha ajratilgan kultura gemolitik aktivlikka tekshiriladi. Lozim topilganda dermonekrotik (quyonlarda) va plazmokaogulyasiya qilish xususiyatlari, shuningdek oq sichqonlarda virulentligi (0,5 ml sutkalik bulon kulturasi qorin bo’shlig’iga yuboriladi) tekshiriladi. Biopreparatlardan maxsus polivalentli zardob (5-15 ml) yoki gamma- globulin (5- 10 ml) qo’llaniladil). Mahalliy shtammlardan tayyorlangan vaksina bilan bo’g’oz ona cho’chqalarni tug’ishidan 3-4 hafta oldin emlash, 5 haftalik cho’chqalarni yoki ularni ajratishdan bir hafta oldin va keyin emlash yaxshi natijalar beradi. Antibiotiklar, nitrofuran va sulfanilamid preparatlari ham davolash maqsadida qo’llaniladi. Parranda kolibakteriozi 3-14 kunlik jo’jalarda uchraydi. Kasallik o’tkir (toksikoz belgilari bilan), yarimo’tkir va surunkali (kolienterit- kuchli ich ketish) kechadi. Jo’jalarda esherixiyaning 035, 041, 086, 0101, 0103, 0117, 0137, 0408 serotiplari ajratilgan. Patogen esherixiyalar tuxum qobig’i orqali kiradi, undan

chiqqan jo’jalar tashuvchi bo’lib, kolibakteriozning paydo bo’lishiga sabab bo’ladi( tezagi, zararlangan oziqa va suv orqali). Oldini olish uchun tuxumlarni inkubasiyaga qo’yishdan oldin simob- kvarsli nurlatish, ayniqsa dispergirlangan formaldegid bilan yaxshi natija beradi. Davolovchi vositalardan antibiotik va nitrofuranli preparatlarni 6-10 kun davomida 3 marta berish taklif etilgan.

Nazorat savollari: 1.Kolibakterioz qo’zg’atuvchisining xususiyatlarini ayting. 2.Kolibakteriozni laboratoriyada tekshirish usullarini ayting. 3.Kolibakteriozda qo’llaniladigan biopreparatlar. 4. O’zbekistonda kolibakteriozga qarshi ishlab chiqarilgan biopreparatlarni ayting.

Asosiy a dabiyotlar: 1. Kislenko V.N., Kolichev N.M., Veterinarnaya mikrobiologiya i immunologiya. Chast 1. Obshaya mikrobiologiya. M. KolosS, 2006 g. S.13- 66. 2.Yemelyanenko P.A. i dr.Veterinarnaya mikrobiologiya. M., Kolos., 1982.S.7- 25. Qo’shimcha adabiyotlar: 1. Vorobyev A.A. Medisinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. M. 2008 g. S. 30-50. 2. Asonov N.R. Mikrobiologiya. M.: Agropromizdat. 1989.S.3-18.

Похожие

Kuydirgi kasalligi qo’zg’atuvchisi

Pasterellyoz kasalligi qo’zg’atuvchisi

Saramas kasalligi qo’zg’atuvchisi

Bakteriofag

Tuberkulyoz qo’zg’atuvchilari