Bussol yordamida azimutni aniqlash - Астрономия - Рефераты

Bussol yordamida azimutni aniqlash

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

231 KB

Bussol y o rdamida azimu т ni aniqlash Reja: 1. Asbobning т uzilishi 2. Haqiqiy gorizontga yoritgichning chiqish va botish momentlari 3. Yulduz va q ti 4. Ma h alliy va dunyo va q ti. 5. Poyas va dekret va q tlari.

BS-2 Bussol takomillashtirilgan geodezik asbob bo`lib, azimuini aniqlash va gorizontal burchaklarni ulchash uchun xizmat qiladi: Bussolda ulchashlar juda aniq bo`lib olib borilishi mumkin. BS-2 Bussol 3-rasmda kursatilgan asbobning asosiy q ismlari: Limb-6, Alidada-7 va Bussol 23 dir. Limb-6 quyma korpusdan iborat bo`lib sirtida shkala 1 quyilgan. Limbdagi shkalaning har bir bo`lim chizig`i 1° teng.

Alidada-7 q uyilgan asosdan iborat . Alidada q ismi Limb ustida erkin xarakatlanadi Alidada va Limb, xal q a -5 bilan maxkamlanadi. Alidada q arama- q arshi ikki uchida Verner -2 shkala q uyilgan bo`lib uning 1 bulimi 5 ga teng. Alidada ustida 2 ta yi g` iladigan deoptr urnatilgan: Ular predmet deoptri 10 va kuzli deoptr 18 lardir. Kuzli deoptrda ingichka kurish tirqishi mavjud. Premet deoptrda esa ochiq tirqishidagi vertikal ip tortilgan. Limb-6 ni markazida Bussol-23 urnatilgan. Bussol korpusi-20 dan iborat bo`lib, yuqori xalqa sirtida rumb shkalasi-25 chizilgan. Korpus markazida Nippel-12 bo`lib, unda shpil-15 joylashtirilgan. Pulat magnit strelkasi -24 utkir shpil uchiga urnatiladi. Qopqoq gardishini soat strelkasi buyicha burilganda strelka quzg`almas xolatga keladi va bunday xolatda asbob ishlamaydi. Q op q o q ni gardishini soat strelkasi yunalishiga q arshi burganda strelka shpil uchiga tushib asbob ishlay boshlaydi. Limb -6 ni pastida ftulka -21 buralib q uyiladi. Unda shtativga urnatiladigan joy bo`ladi. Bussol vertikal urnatilishi kerak. Haqiqiy gorizontga yoritgichning chiqish va botish momentlari va urnini aniqlashda yoritgich og`ishi  va kuzatish joyining geografik kengligi φ ni hisobga olish kerak. Bu momentlar va azimutlar paralaktik uchburchak formulalari orqali hisoblanadi. Refraksiya xisobga olganda yoritqichlarning chiqish va botish paytida zenit masofasi Z =90° +  (1) Quyoshning chiqish va botish momentlari hisoblanganda, ya`ni uning kurinarli burchak radiusini (r) xisobga olish kerak, chunki sferik koordinatalar Quyosh markazi uchun berilgan. Lekin Quyoshning chiqqanda biz uni tuliq chiqqan paytini, botganda Quyosh deskining tuliq gorizontdan tushushini tushunamiz. Aytilganlarga asosan zenit masofasi Z=90°+  +r (2) bo`ladi. Quyoshning og`ishi uzluksiz ravishda uzgargani uchun Quyoshning botish va chiqish momentini aloxida og`ishni xisobga olgan xolda aniqlash talab

qilinadi. Lekin o`quv maqsadida buni urganishda, unga aniqlik talab qilinganmagani uchun Quyoshning yarim kunlagi o`rtacha og`ishidan foydalanish mumkin. Astronomik kalendar h ar yillikda Q uyoshning o g` ishi  o va uning Grinvich yarim tunida soatlarda uzgarishi berilgan. Quyilgan masalani yechishda Quyoshning og`ishini o`rtacha yarim kunda ma`lum geografik punktda (geografik uzunligi  )  =  o +12   -    (3) orqali topamiz. Bunda  georafik uzunlik (soat va uni ulushlarida ifodalangan  bilan Z va  larning aniqligi bir xil bo`lishi kerak. Agar biz Quyosh og`ishi  ni sutkaning oydin (yorug`) vaqti davomida uzgarmas desak, Q uyosh chi q ish va botish momentlari haqiqiy yarim kunga nisbatan simmetrik bo`lishi kerak, chiqish va botish nuqtalari esa janubiy tomon (S) nuqtaga nisbatan simmetrik bo`ladi. Boshda kosinuslar formulasidan (paralaktik uchburchak) cost topiladi, burchak soati ± t ikkita q iymatga ega. Q uyoshning botishida burchak soati t bot = +t <180° (4) bo`ladi. Q uyoshning chi q ish paytida burchak soati t chi q = 360° -t> 180° t chi q =-t bot ° (5) Т opilgan natijalardan Q uyoshning botish va chi q ish momentini ha q i q iy Q uyosh va q ti bilan ifodalaymiz. T o chiq =12 h +t chiq = 12 h -t bot (6) T o bot =12 h +t bot (7) O`rtacha Q uyosh va q tida q uyidagicha: T m chiq =T o chiq +  (8) T m bot =T o bot +  (9 Q uyosh eferemeridasidan) topiladi. Va q t tenglamasi  eferemeridasidan olinib yarim kun uchun interpolyatsiya q ilinadi. Sutka davomida  va q t tenglamasini bir xil uzgarishini xisobga olib yarim kunda

=(  1 +  2 )/2 (10) bo`ladi. Bunda  1 ,  2 bir biriga ya q in bo`lgan ikki sanada va q t tenglamasining Grinvich yarim tunidagi q iymatlari. Quyoshning chiqish va botishini o`rtacha quyosh vaqti ma`lum bo`lsa uni poyas va dekret vaqtiga utish imkoni tug`iladi. Q uyoshning chi q ish azimuti A chi q va botish azimuti A bot sinuslar formulasidan xisoblansin. Agar t chi q va t bot lar 90° va 270° ya q in bo`lsa, 5 element formulasini ishlatish yaxshi natija beradi. Ikkala xolda h am azimutlarni 1` ani q likda xisoblang. yulduz va q ti Astronomiyada asosiy va q t birligi q ilib bir sutka olingan. Baxorgi teng kunlik nuqtasi γ ning ikki marta ketma-ket yuqori yoki quyi kulminatsiyadan utish oralig`idagi vaqtga yulduz sutkasi deyiladi. Berilgan meridianda yulduz sutkasi ning yuqori kulminatsiyadan utishidan boshlanadi. Yulduz sutkasi boshidan boshlab , osmonning ma`lum bir nuqtisigacha borguncha ketgan va yulduz sutkasi birliklarida ifodalangan vaqtga yulduz vaqti deyiladi. U S bilan belgilanadi. Istalgan momentda berilgan meridiandagi yulduz va q ti t ning va q ti birligida ifodalangan soat burchagi t ga teng, ya`ni S= t γ Ixtiyoriy yulduzning soat burchagi t va tug`ri chiqishi α orqali yulduz vaqti S= α +t Ifoda bilan topiladi. Yoritgichning soat burchagi astronomik kuzatishlardan ani ы lanadi. Berilgan meridianda yulduz yu ы ori kulminatsiyada b o` lganda t=0 demak S= α , b o` ladi. Nolinchi meridianning λ =0 yarim tunidagi yulduz va q tini S o deb belgilash qabul qilingan, u odatda ma`lum kun uchun (12) dagi “ Эфемериды солнца » jadvallarining “ Звёздное время S o ” nomidagi ustunida beriladi. Istalgan geografik uzunlama λ ga tegishli meridianning yarim tunidagi yulduz va q ti S=S o + λ va q t birligida ifodalangan geografik uzunlama

B) Х aqiqiy va o`rtacha Quyosh vaqti. Vaqt tenglamasi. Haqiqiy (o`rtacha) Quyosh sutkasi deb, Quyosh markazining (o`rtacha ekvatorial Quyoshning) ikki marta ketma-ket yuqori yoki quyi kulminatsiyadan utishi uchun ketgan vaqt oralig`iga aytiladi. Haqiqiy (o`rtacha) Quyosh sutkasi Quyosh markazining (o`rtacha ekvatorial Quyoshning) quyi kulminatsiya paytidan boshlanadi. Ixtiyoriy momentda berilgan meridiandagi haqiqiy (o`rtacha) Quyosh vaqti T o (T m ) Quyosh markazining soat burchagi t o (o`rtacha ekvatorial quyoshning) soat burchagi t m orqali quyidagicha ifodalanadi. T o =t o +12 h T m =t m +12 h Ha q i q iy va o`rtacha Q uyosh va q tlari uzaro ushbu  =T m -T o =t m -t o ifoda yordamida bo g` langan. Aniq bir momentdagi o`rtacha va haqiqiy Quyosh vaqtlari orasidagi ayirmasi  ga vaqt tenglamasi deyiladi. (12) da “ Эфемериды Солнца » bo`limida va q t tenglamasi h ar bir sutkaning Grinvich yarim tuni payti uchun beriladi. Vaqt tenglamasi 1 yil 4 marta taxminan 15 aprelda, 14 iyunda, 1-sentabrda, 24 –dekabrda 0 ga teng bo`lib 11 fevralda (  =+14 m ) va 2- noyabrda (  =-16 m ) ekstremal qiymatlarga erishganini (12) ning “ Солнце ” jadvallaridan kurish oson. Grinvich meridianida tush payti ( Q uyoshning yu q ori kulminatsiya payti) T o;tush = Т o; kul =12 h +  12 dan topiladi. ma h alliy va dunyo va q ti. Berilgan geografik meridianning ixtiyoriy nuqtisining ulchangan vaqtlarga (yulduz vaqti haqiqiy va o`rtacha vaqtlarga) shu joyning maxalliy vaqti deyiladi. Berilgan yeografik meridianning ma`lum nuqtisida ulchangan mahalliy vaqt shu meridian bo`ylab hamma joyda bir xil bo`lmaydi. Bir fizik momentda ixtiyoriy ikkita geografik meridianda ulchangan mahalliy vaqtlar (Yulduz vaqtlari,

Haqiqiy Quyosh vaqtlari yoki o`rtacha Quyosh vaqtlari) ayirmasi shu meridianlarning vaqt birliklarida ifodalangan geografik uzunmalarning ayirmasi ( λ 1 - λ 2 ) ga teng bo`ladi: S 1 -S 2 = λ 1 - λ 2 T o1 -T o2 = λ 1 - λ 2 T m -T m = λ 1 - λ 2 Grinvich meridianining ( λ =0, 0,0) ma h alliy o`rtacha Quyosh vaqtga dunyo vaqti deyiladi. U Т o bilan belgilanadi. Yer sharidagi istalgan bironta punktning mahalliy o`rtacha Quyosh vaqti dunyo vaqti bilan quyidagi bog`lanishda bo`ladi. Т m = Т o + λ Bu yerda λ da berilgan punktning geografik uzunlamasi u Grinvichdan Shar qq a tomon musbat deb olinadi. poyas va dekret va q tlari. 1919 yilda bizning mamlakatimizda poyas va q ti kiritilgan. Yer sharining sirti shartli ravishda 24 soat poyasiga bo`lingan. H ar bir poyas ichidagi h amma nu q talarning poyas va q ti bir xil . Poyas vaqti qilib, shu poyasning o`rtasidan utuvchi asosiy meridianning mahalliy o`rtacha vaqti qabul qilingan. Qushni poyaslardagi asosiy meridianlar bir biridan 15° oraliqda turganidan, qushni poyaslarda poyas vaqtlari bir soatga farqlanadi. Poyas nomerlari N 1 va N 2 bo`lgan ikkita punktda poyas vaqtlari Т n1 - Т n2 =N 1 -N 2 bo`ladi . Demak λ uzunligidagi bironta punktning poyas vaqti Т n, dunyo vaqti Т o va o`rtacha quyosh vaqtlari Т m quyidagicha bog`lanishda bo`ladi. Т n - Т o + N= Т m - λ +N Berilgan joyning poyas nomeri N darsliklarda (4,5) keltirilgan soat poyaslari kartaliridan olish mumkin. Poyas va q tidan 1 ga oldinda yuradigan va q tga Dekret va q ti Т d deyiladi. U poyas vaqti, Dunyo vaqti va o`rtacha Quyosh vaqtlari bilan quyidagi bog`lanishda:

Т d = Т n +1 Т d = Т o + N+1 Т d = Т m - λ + N+1 MD H dekret vaqti 1930 yilda qabul qilindi. Faqat Т atariston Respublikasi, Krasnador va Stavrapol ulkasi, orkiy va Koasroma oblastlari poyas vaqti bilan (ular III-poyasda ya`ni Moskva vaqti bilan (Moskva poyasda) ish kuradilar.

Адабиёт 1 A.Pannekuk, Istroiya astronomii, M, «Nauka» 1966. 2. G.Matviyevskaya, B.Rozenfeld, Matematiki i astronomi musulmanskogo srednevekovya i ix trudi (VIII-XVII vv), I-II t, M, «Nauka» 1983. 3. P.G.Bulgakov, Jizn i trudi Beruni, T., «Fan» 1972. 4. G.Mamedbeyli, Nasriddin Tusi-osnovatel Maraginskoy observatorii, Baku, 1963. 5. T.N.Kari-Niyazov, Astronomicheskaya shkola Ulugbeka, M.L. izd. AN, 1950. 6. S.X.Sirojiddinov, G.Matviyevskaya, Al-Xarezmi-astronom i matematik, T., «Fan» 1978. 7. I.F.Polak «Umumiy astronomiya kursi». «O`qituvchi» Toshkent-1965yil .

Похожие

Kosmik jismlargacha bo’lgan masofani aniqlash

Yoritgichlar shaklini va o’lchamini aniqlash

Absolyut qora jismning nurlanishi. Nurlanish qonunlari

Yulduz vaqti va o'rtacha quyosh vaqti orasidagi bog'lanish

Yulduzlarning kichik atlaslari. Osmondagi turli ob'yektlar