Absolyut qora jismning nurlanishi. Nurlanish qonunlari - Астрономия - Рефераты

Absolyut qora jismning nurlanishi. Nurlanish qonunlari

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

150.5 KB

Absolyut qora jismning nurlanishi. Nurlanish qonunlari Reja: 1. Spekral analiz asoslari. Astrofizik obyektlarning spektrlari va ularda kuzatiladigan chiziqlar 2. Astrofizik jarayonlarning nuriy tezliklarini aniqlash. Dopler effekti 3. Magnit maydonida kechadigan astrofizik jarayonlar. Zeyeman effekti 4. Yoritgichlarning temperaturalarini aniqlash usullari

Ma’lumki har qanday qizdirilgan jism elektromagnit nurlanishning manbai bo‘lib, o‘zidan nur chiqaradi. Issiqlik nurlanishi deyiluvchi bunday nurlanishning chastotasi, jismning temperaturasi ortishi bilan ortib borib, taxminan 1000oK ga qadar jism infraqizil va radiodiapozonda, so‘ngra unga ko‘zga ko‘rinadigan diapozondagi (qizil rangli nurdan-binafsha ranggacha) nurlanish qizdirish yana davom ettirilganda esa, ultrabinafsha va rentgen diapozondagi nurlanishlar qo‘shiladi. Ma’lum temperaturagacha qizdirilgan jism uning rangini belgilovchi aniq diapozonda kuchli nurlanadi. Masalan 2000oK gacha ch¢g‘lantirilgan jism qizil diapozonda, 6000oK gacha qizdirilgan jism sariq diapozonda, kuchli nurlanadi va hokazo. Biroq, shuni aytish kerakki, ma’lum cho‘g‘langan jism spektrida energiyaning taqsimlanishi umumiy xolda, faqat uning temperaturasigagina bog‘liq bo‘lmay, uning ximiyaviy tarkibiga va fizik xolatiga bog‘liq bo‘ladi. Issiqlik nurlanishi qonunlari faqat termodinamik muvozanatdagi jism uchun sodda ko‘rinishga ega bo‘lib, uning nurlanishi (muvozanat nurlanish) temperatura orqali aniqlanishi mumkin. Nurlanayotgan jism termodinamik muvozanatda bo‘lishi uchun, u tashqi muhit bilan issiqlik o‘tkazmaydigan ideal devor bilan o‘ralgan bo‘lishi lozim. Faqat shundagina bu jismni chegaralovchi hamma qismlarida temperatura bir xil qiymatga erishib, issiqlik muvozanati t, ya’ni termodinamik muvozanat ro‘y beradi. Termodinamik muvozanatdagi jism absolyut qora jism deyilib, uning nurlanish qobiliyati Plankning ushbu formulasi yordamida hisoblanadi:       d e hc d kThc 1 1 25 2    bu yerda  d jismning 1 sm2 yuzasidan hamma tomonga spektrning  ,   d intervalida nurlanayotgan yorug‘lik oqimini xarakterlaydi va erg/sm 2 .sek da o‘lchanadi. Termodinamik muvozanatdagi jism uchun hamma sirtning ravshanligi V ushbu yo‘nalishda bir xil bo‘lib,

   d e hc dB kT hc 1 1 2 5 2   ifodadan topiladi. Absolyut qora jismning spektrida energiyaning Plank formulasida bo‘ysungan taqsimlanishi (plank egriliklari), temperaturaning turli qiymatlarida turlicha bo‘ladi Plank egriliklarining maksimumi to‘g‘ri kelgan to‘lqin uzunligi jismning absolyut temperaturasi bilan Т град см   290,0 max ko‘rinishda bog‘lanib, u Vinning siljish qonuni deb yuritiladi. Bu qonunga ko‘ra, absolyut qora jismning temperaturasi ortishi bilan uning nurlanishining maksimumi spektrning qisqa to‘lqinli tomoniga siljiydi. Absolyut qora jismning nurlanish quvvati ham uning temperaturasiga bog‘liq bo‘lib, bu bog‘lanish qonuni Stefan-Bolsman qonuni deyiladi. Bu qonunga ko‘ra absolyut qora jismning har kvadrat santimetr yuzasi 1 sekundda barcha yo‘nalishlar bo‘ylab, hamma to‘lqin uzunligida quyidagi formula bilan hisoblanadigan energiyani beradi: 4T  бу ерда 4 2 8 10 67,6 K с м Ж      - Stefan-Bolsman doimiysi deyiladi. Plank egriligining maksimumidan qisqa to‘lqin tomonga nurlanish qobiliyati 1  kT hc  bo‘lganidan Plank formulasi quyidagicha ko‘rinishni oladi: kT hc e hc         5 2 2 bu ifoda Vin formulasi deb yuritiladi. Uzun to‘lqin tomonda esa to‘lqin uzunligi kattaligidan kT hc e kT hc    1 бўлиб , Plank formulasi Reley-Jins formulasi deb yuritiluvchi ushbu ifodaga aylanadi: kT c  4 2    Binobirin uzun to‘lqinli diapozonda absolyut qora jismning nurlanishi temperatura bilan chiziqli bog‘lanishda bo‘ladi.

Spekral analiz asoslari. Astrofizik obyektlarning spektrlari va ularda kuzatiladigan chiziqlar Astrofizik metodlar ichidi spektral analiz, osmon jismlarining fizik tabiatini tadqiq qilish borasida alohida ahamiyat kasb etadi. O‘tgan asrning o‘rtalarida yulduz va planetalarning fizik tabiati spektral metod yordamida o‘rganishni italiyalik astronom Sekki boshlab berdi. Astronomiyada yangi bu metodning qo‘llanishi, osmon jismlarining temperaturasini, ximik tarkibini, magnit maydoni kuchlanganligini, harakat tezligini, masofasini va boshqa talay yoritgichga tegishli fizik parametrlarni aniqlashga imkon berib, katta yutuqlarni qo‘lga kiritilishiga sabab bo‘ldi. Nurlanayotgan jismning holatiga va qanday sharoitda turganligiga ko‘ra uning spektri asosan uch turli bo‘lishi mumkin: 1) Tutash spektri. 2) Chiziqli nurlanish (emission). 3) yutilish spekrti. Ximik tarkibigi bog‘liq bo‘lmagan holda ch¢g‘langan qattiq, suyuq holatdagi jismlar hamda katta bosim va yuqori temperaturadagi ionlashgan gaz tutash spektrni beradi. Bunday xollarda nurlanish barcha to‘lqin uzunligida kuzatilib, har bir to‘lqin uzunligiga mos nurlanish yasagan spektrof tirqishining tasviri bir biriga tutashib, tutash spektrni beradi. Gaz holatdagi ch¢g‘langan modda ayrim to‘lqin uzunliklaridagina nurlanib, bu nurlar prizmadan o‘tishda turli burchak ostida sinadi va natijada kamera linzasidan ¢tgach, turli ranglarda tirkishning alohida-alohida tasvirlarni yasaydi. Kora fonda birgina yorug chiziqlardan tashkil topgan bunday spektr, chiziqli nurlanish (yoki) emision spektri deyiladi. Spektrdagi chiziqlarning to‘lqin uzunliklariga ko‘ra ularni qaysi atomga tegishli ekanligini belgilash mumkin. Spektrning ko‘rinadigan qismida vodorod atomining talay chiziqlarini (Balmer seriyasiga tegishli

H    6562А o , H    4861А o , H    4340А o , H    4102А o ), natriy bug‘ining spektrida esa natriyning q¢shni ikki sarik chizig‘ini (  =5890А o ва  =5896А o ) hamda temir bugining spektrida minglab temirning chiziqlarini k¢rish mumkin. Agar tutash spektri beradigan yorug‘lik manbaning yo‘liga sovuq bug‘ yoki gaz modda kiritilsa, yutilish spektri hosil bo‘lib, bug‘ yoki gazni tashkil etgan atomlar u ch¢g‘langan holatida qanday to‘lqin uzunliklarida nurlansa shunday to‘lqin uzunligidagi nurlarni yutib, tutash spektrining fonida yutilish chiziqlarini hosil qiladi. Masalan ch¢g‘langan natriy bug‘i yuqorida eslatilgan  =5890А o va  =5896А o to‘lqin uzunliklarida nurlansa, tutash spektri manbai yo‘liga kiritilgan sovuq holdagi natriyning bug‘i xuddi shu to‘lqin uzunliklaridagi nurlarni yutib, tutash spektrining bu chiziqlar to‘lqin uzunlariga mos kelgan joyida ikki q¢shni qora chiziqni hosil qiladi.

Nurlanish va yutilish spektrlari tasmali (polosali) bo‘lishi ham mumkin. Xususan molekulyar birikmalarning spektri qator keng tasmalardan iborat bo‘lib, bunday tasmalar o‘z navbatida bir biriga juda yaqin joylashgan spektral chiziqlardan tashkil topadi. Agar bunday molekulyar birikmalardan gaz yuqori temperaturali va cho‘g‘langan holatda bo‘lsa, u mavhum to‘lqin uzunliklari intervalidagi nurlanish tasmalarini, aksincha tutash spektri manbai yo‘lida sovuq gaz holatida bo‘lsa o‘sha to‘lqin uzunliklari intervalidagi yutilish tasmalarini beradi. Quyosh va yulduzlarning spektri yutilish spektri bo‘lib, yutilish chiziqlari, tutash spektrini beruvchi ularinng ikki qatlamlari yo‘lidagi tashqi atmosfera qatlami tomonidan hosil qilinadi. Shuning uchun ham Quyosh va yulduzlar spektrlarini analizi, ularning atmosfera qatlamlarining kimyoviy tarkibi va fizik tabiatiga doir ma’lumotlarni beradi. Shuni unutmaslik kerakki, osmon yoritgichlaridan kelayotgan nurlarning yer atmosferasiinng qatlamlaridan ham ¢tadi va shuning uchun ham ularinng sirtida yer atmosferasi atomlari va molekulyar birikmalariga tegishli yutilish chiziqlari paydo bo‘ladi. Osmon jismlari spektrida kuzatiladigan Yer atmosferasining chiziqlari teluriy chiziqlari deyilib, spektrofotometriya paytida tayanch chiziqlar sifatida ishlatiladi. Ma’lumki planetalar va ularini yo‘ldoshlarining ko‘rinishi Quyosh nurlarining ularni sirtidan qaytishi hisobiga bo‘ladi va Quyosh nurlari planeta sirtdan qaytishidan oldin va keyin uning atmosferasini kesib ¢tadi. Shuning uchun ham planeta va uning yo‘ldoshlari spektrida Quyosh spektriga qo‘shimcha uning (yoki yo‘ldoshining) atmosferasiga tegishli yutilish chiziqlari hosil bo‘ladi. Bu yutilish chiziqlarining analizi, planeta atmosferasining kimyoviy tarkibi, bosimi, temperaturasi va boshqa fizik xarakteristikalari haqida ma’lumot beradi. Astrofizik jarayonlarning nuriy tezliklarini aniqlash. Dopler effekti

Spektral analiz bergan eng katta yutuqlardan biri (harakatdagi yoritgichlarning yoki ularni qismlarining Quyosh, Oy, tumanliklar uchun nuriy tezliklarini o‘lchashga imkon berishidir. Yoritgichning nuriy tezligi deganda, yoritgichning harakat tezligi vektorining qarash chizig‘i bo‘yicha tashkil etuvchisi tushiniladi. Ќ arakatdagi manbaning nuriy tezligini o‘lchash usuli Dopler tomonidan 1847 yilda ishlab chiqilgan bo‘lib, unga ko‘ra, nurlanayotgan manbaning qarash chizig‘i bo‘yicha siljishi, uning spektrida spektral chiziqlarni siljishiga olib keladi. Agar spektral chiziqning siljish kattaligi  ='0 -  0 bo‘lsa bu yerda (  0 –harakatdagi manba ma’lum spektral chizig‘ining to‘lqin uzunligi, '0 - harakatdagi manbaning o‘sha chizig‘ining ¢zgargan to‘lqin uzunligi) manbaning nuriy tezligi ushbu formuladan topiladi: 0 2       c yoki c  0 2    2 -nuriy tezligi с =3 . 10 8 м / с  yorug‘lik tezligini ifodalaydi. Agar 2 –manfiy ishora bilan chiqsa, ya’ni '0  0 (spektrning binafsha tomoniga siljisa) manba kuzatuvchiga 2 tezlik bilan yaqinlashayotgan, aksincha 2 musbat ishorali bo‘lsa, ya’ni '0  0 (chiziq spektrning qizil tomoniga siljisa) manba kuzatuvchidan uzoqlashayotgan bo‘ladi. Odatda yoritgichining yoki uning qismlarining tezligi 2 << с bo‘lganidan, spektral chiziqning siljishi -  ham juda kichik bo‘ladi. Shuning uchun bunday siljishni vizual o‘lchash juda murakkab bo‘lib, Dopler prinsipidan, asosan spektrofotometriya ishga tushgandan so‘ng foydalanish imkoni tug‘ildi. Birinchi bo‘lib Dopler prnsipini rus olimi A.A. Belopolskiy tomonidan 1900 yili Pulkovo observatoriyasida muvaffaqqiyatli sinab ko‘rildi. Shu tufayli ba’zan bu effekt astronomiyada, Dopler-Belopolskiy effekti ham deb yuritiladi. Dopler prinsipi astrofizikada juda katta rol uynab, yoritgichlarning (yoki ularning ayrim qismlari) harakatini o‘rganishdan tashqari, nurlanuvchi osmon jismlarining o‘z o‘qi atrofida yoki markaziy boshqa bir jism atrofida aylanishlarini ham aniqlashga imkon beradi. Xususan yerning Quyosh atrofida va o‘z o‘qi atrofida aylanishlarini ham Dopler prinsipi asosida oson aniqlash mumkin. Ma’lumki Yer Quyosh

atrofida o‘rtacha 30 km/s tezlik bilan harakatlanib, harakat yo‘nalishini fazoda o‘zgartirib boradi. Natijada ma’lum momentda uning harakati yo‘nalgan ekliptika tekisligida yotuvchi yulduzlar spektrida chiziqlar binafsha tomonga  kattalikka siljigan holda k¢rinib, uning kattaligi ushbu ifodadan topiladi: 4 10 5 0 10 / 103 / 10 30        с см с cм c    bu yerd ан 4 010       bo‘ladi. Bu yo‘nalishga qarama-qarshi tomondagi yulduzlarning spektridagi chiziqlar esa, aksincha qizil tomonga shunday kattalikka siljigan holda ko‘rinadilar. Quyoshning ekvatori zonasida, uning aylanishi tufayli chiziqli tezligi 2 км / с bo‘lib, ekvatorining sharqiy va g‘arbiy qismlarining spektrlarida chiziqlarning siljishi, mos ravishda,  0,035 А o kattalikni beradi. Magnit maydonida kechadigan astrofizik jarayonlar. Zeyeman effekti Magnit maydonida joylashgan atom tomonidan nurlanayotgan (yoki yutilayotgan) monoxromatik nur hosil qilgan spektral chiziq, o‘zaro juda yaqin joylashgan bir necha tashkil etuvchilariga parchalanadi. Bunday effekt uning ixtirochisi nomi bilan Zeyeman effekti deb yuritiladi. Agar magnit maydonning kuch chiziqlari qarash chizig‘i bo‘yicha yo‘nalgan bo‘lsa, eng sodda holda, spektral chiziq ikkiga parchalanadi (dublet), va har bir tashkil etuvchisi bir-biriga qarama-qarshi yo‘nalishda aylanma qutblangan bo‘ladi. Bordiyu, maydonning kuch chiziqlari qarash chizig‘iga tik yo‘nalsa, u holda spektral chiziq uchta tashkil etuvchiga parchalanib chiziqli qutblanadi va bunda markaziy tashkil etuvchi (  ) ning intensivligi, ikki chekka komponenta (  + va  - ) larning intensivligidan ikki barobar ortiq bo‘ladi. Spektral chiziqning parchalangan tashkil etuvchilari oralig‘idagi masofa ((- (to‘lqin uzunliklari farqida) magnit maydoni kuchlanganligiga proporsional bo‘lib, quyidagi ko‘rinishda ifodalanadi:

 =4,67 . 10 -5 f . H .  2 bu yerda  va  lar santimetrda, Н esa erstedlarda ifodalanadi. f -Lande faktori deyilib, spektral chiziqni hosil qiluvchi atom energetik cathlarning fizik holatlari bilan bog‘liq bo‘ladi. Yoritgichlarning temperaturalarini aniqlash usullari Yoritgichning temperaturasi - uning tabiatini xarakterlovchi fizik parametr bo‘lib, uni aniqlash, murakkab astrofizik masalalardan hisoblanadi. Buning sababi, birinchidan, astronomlar yoritgichlarning temperaturasini bevosita termometr bilan o‘lchash imkonidan maxrumliklarida bo‘lsa, ikkinchidan, mavjud metodlarning murakkabligida, hamda ayrimlarining aniqlik darajasining pastligidadir. Temperaturani aniqlashni ayrim metodlari bilan tanishamiz. 1. Spektral chiziqlarning kengligiga ko‘ra temperaturani aniqlash. Ma’lumki, ixtiyoriy spektral chiziqda, bunday chiziqni vujudga keltiradigan atomlarning issiqlik harakati tufayli doplercha kengayish ro‘y beradi. Ma’lum momentda, nurlanuvchi bunday atomlarning bir qismi tartibsiz issiqlik harakati tufayli bizdan har xil tezliklar bilan uzoqlashayotganda, qariyb shuncha qismi har xil tezlik bilan bizga yaqinlashayotgan bo‘ladi. Natijada rasmda tasvirlangan shakldagi simmetrik kengaygan spektral chiziq vujudga keladi va u mazkur spektral chiziqning profili deyiladi. Maksvelning tezliklar taqsimotiga qonuniga ko‘ra, qarash chizig‘i bo‘yicha turli tezliklarga ega bo‘lgan zarrachalarning soni,  ning ortishi bilan ga bog‘liq ravishda kamayadi va, 0 1  bo‘lganda, atom nurlanish chizig‘ining qizil (to‘lqin uzunligi katta) qanotiga, 0 2  bo‘lganda esa, binafsha qanotiga to‘g‘ri keladi. Bu yerda  -eng katta ehtimoliy tezlik: m kT2   (1) Agar plazma qaralayotgan chiziq to‘lqin uzunligidagi nurlanish uchun tiniq bo‘lsa, u holda profilning har bir nuqtasiga to‘g‘ri kelgan intensivliga 2 ning qiymatlariga mos atomlarning soniga proporsional bo‘lib, spektral chiziqning

profili atomlarning tezliklar taqsimotini qonunini qaytaradi. Binobarin spektral chiziqning chegarasida intensivlikning o‘zgarishi quyidagi ifoda ko‘rinishini oladi:2 1 2 0 exp            I I (2) Tezliklar taqsimoti qonuniga ko‘ra,  2 bo‘lgan atomlarning soni, 0 2  zarralarning sonidan e marta kam. Bu atomlar spektral chiziqning profilida markaziy I 0 intensivlikdan е marta kam (ya’ni e I I 0  ) I intensivlikka ega bo‘lgan nuqtadagi nurlanishni beradi va bu nuqtalar orasidagi masofaning yarmi-spektral chiziqning dopler kengligi  0 deb yuritiladi.  0 +  д (yoki  0 -  д ) to‘lqin uzunligida nurlanuvchi atomlar eng katta ehtimoliy tezlikda  harakatlanganliklaridan: c Д     0 (3) u xolda (1) ko‘ra: m kT D 2 0   (4) bu yerdan 2 0 2 2          D k mc T (5) Kuzatishlar yordamida spektral chiziqning dopler kengligi aniqlangach, nurlanuvchi atomlar faqat issiqlik harakatida ishtirok qiladi deb qarab, (5) formula yordamida chiziqli spektr berayotgan yoritgichning kinetik temperaturasini aniqlash mumkin. Biroq, aslida spektral chiziqning profili rasmda keltirilganidan farqlanib, aksincha murakkab tus oladi va yoritgichning temperaturasini aniqlashni murakkablashtiradi. 2. Absolyut qora jism qonuniyatlari asosida yoritgichlarning temperaturasini aniqlash. Garchi absolyut qora jism qonuniyatlari yoritgichlarning temperaturasini aniqlashning bir necha xil metodlarini bersada, aslida yoritgichlarning spektrida energiyaning taqsimlanishi Plank egriligidan farq qilganligi tufayli aniqlangan temperaturaning qiymatlari katta xatolikka ega bo‘ladi. Yulduzlar atmosferasining

faqatgina qatlamlaridagina termodinamik muvozanat ro‘y berib, eslatilgan qonunlarni muvoffaqiyat bilan qo‘llash mumkin. Biroq bunday nurlanish yulduz atmosferasi tashqi qatlami bilan kuchli yutiladi va termodinamik muvozanatdan keskin farqlanuvchi tashqi qatlamning nurlanishini qayd qilamiz. Shuning uchun xam bunday nurlanish spektrida energiyaning taqsimoti, Plank egriligidan keskin farq qilib temperaturani aniq belgilashga imkon bermaydi. Shunga qaramay xar doim ma’lum yulduz spektrida energiyaning taqsimlanish egriligiga o‘xshash shunday Plank egriligini tanlash mumkinki, natijada tanlangan bu yulduz nurlanishiga ma’lum shartlar yordamida, Plank, Stefan-Bolsman va Vinning qonunlarini qo‘llashning imkoni tug‘uladi. -rasmda turli temperaturadagi termodinamik muvozanatdagi jismlarning Plank egriliklari bilan birga kuzatishlardan olingan Quyoshning markazi spektrida energiyaning taqsimlanish egriligi (shtrixlarda) ham keltirilgan. Agar bu egrilik uchun Vinning siljish qonunini qo‘llasak,  max  4300 A o bo‘lganidan К см см град T о 6750 10 43,0 29,0 4      Quyosh sirti 1 sm 2 yuzasining to‘la nurlanish energiyasi 10 10 28,6    erg/sm 2. sek deb olinsa, Stefan-Bolsman qonuniga ko‘ra К град сек см эрг сек см эрг T о эфф 5770 / 10 67,5 / 10 28,6 4 2 5 2 10         Demak, yoritgichning effektiv temperaturasi deb, shunday absolyut qora jismning temperaturasiga aytiladiki, uning xar 1 sm 2 yuzasi chiqaradigan energiyasi mazkur jismning 1 sm 2 yuzasi chiqaradigan energiyaga teng bo‘ladi. Shuningdek Plank egriliklari yoritgichlarning ravshanlik va rang temperaturalarini aniqlashga ham imkon beradi. Yoritgichning rang temperaturasi deb, shunday absolyut qora jismning temperaturasiga aytiladiki, ma’lum to‘lqin uzunligida uning har kvadrat santimetri chiqaradigan nurlanish energiyasi mazkur yoritgichning har kvadrat santimetridan o‘sha to‘lqin uzunligida nurlanadigan energiyasiga teng bo‘ladi. 3. Yulduzlarning turli sistemalarda olingan yulduz kattaliklari yulduzlarning temperaturasini aniqlashda muvoffaqiyat bilan qo‘llaniladi. Gap shundaki Plank qonuni yulduzlarning turlanishi uchun uncha mos kelmaydi, shuning uchun ham

yulduzlarning temperaturasini aniqlashda Vinning qonuni aniq natija bera olmaydi. Yulduzlarning rangi esa ularning temperaturasi bilan bevosita bog‘lanishda bo‘lib, rang deganda nurlanishning maksimumga to‘g‘ri kelgan to‘lqin uzunligini emas, balki yulduz rangining rang ko‘rsatkichi deb ataluvchi obyektiv xarakteristikasi tushuniladi. Rang ko‘rsatgichi haqida ma’lumotni yulduz spektrining turli qismlaridagi nurlanish energiyasini solishtirish orqali olish mumkin. Odatda rang ko‘rsatgichi qilib yulduzning fotografik va fotovizual yulduz kattaliklarining farqi: CI = m pg - m pv olinadi. U, B, V sistemada esa rang ko‘rsatgichi sifatida asosiy CI=B-V ва ultrabinafsha CI=U-B rang ko‘rsatgichlaridan foydalaniladi. Yulduzlarning rang ko‘rsatgichi va yulduzning to‘la nurlanishini xarakterlaydigan effektiv temperaturasi orasidagi bog‘lanish belgilanib, so‘ngra u asosda yulduzlarning temperaturasini oson aniqlash mumkin. Rang ko‘rsatgichi uchun nol-punkt qabul qilingan bo‘lib, u shartli ravishda AO spektral sinfdagi yulduzlar uchun asosiy rang ko‘rsatgichi (B-V) nolga teng deb olingan. Spektral sinflari A sinfdan oldin turadigan qaynoq yulduzlar uchun manfiy ishorali, keyin turadiganlari uchun esa musbat ishorali bo‘ladi. Quyosh markazining spektri nurlanish energiyasining egriligi turli temperaturaga mos Plank egriliklarini kesib o‘tishidan ko‘rinishicha, Quyoshning ravshanlik temperaturasi turli to‘lqin uzunligida turlicha bo‘ladi (  max dan chap tomonga e’tibor qiling). Yoritgichning ravshanlik temperaturalarini aniqlash ancha murakkab jarayon bo‘lib, nurlanishning ma’lum to‘lqin uzunligidagi intensivligini absolyut birliklarda ifodalashga to‘g‘ri keladi. Lekin optik diapozonda sirtqi bevosita ko‘rib bo‘lmaydigan ba’zi planetalar yoki ayrim radioobyektlarni radiodiapozonda ravshanlik temperaturalarini o‘lchash, ya’ni ularning sirt haroratini taxminiy belgilash uchun bu usul birdan-bir qulay usul hisoblanadi. Absolyut qora jism sirtining ayrim uchastkasida energiyaning nisbiy taqsimlanishi, yoritgichning shunday uchastkasidagi energiyaning nisbiy

taqsimlanishi kabi bo‘lsa, u xolda absolyut qora jismning temperaturasi mazkur yoritgichning rang temperaturasi deyiladi. Quyosh spektrining 5000-6000 А 0 uchastkasida energiyaning nisbiy taqsimlanishi 7000 0 К li Plank egriligining shu uchastkasidagi taqsimlanishiga mosligidan , bu uchastka uchun Quyoshning rang temperaturasi 7000 deb olinadi.

Xulosa qilib aytganda, turli mikdorlar asosida aniqlangan Quyosh temperaturasining turlicha chiqishi, uning atmosferasini turli qatlamlariga temperaturaning turli qiymatlari mos kelishini, xamda uning tashqi qatlamlari nurlanishi, absolyut qora jism nurlanishidan farq qilib, Plank, Stefan-Bolsman va Vinning qonunlari faqat temperaturani taxminiy aniqlash uchun imkon berishini ma’lum qiladi.

Похожие

Quyosh haqida umumiy ma’lumotlar

Yulduz vaqti va o'rtacha quyosh vaqti orasidagi bog'lanish

Oq karliklar, neytron yulduzlar va qora tuynuklar

Galaktikadagi diffuz materiya. Yulduzlararo gaz. O'ta qaynoq yulduzlar

Zarralar o’zaro ta’siri