Galaktikadagi diffuz materiya. Yulduzlararo gaz. O'ta qaynoq yulduzlar - Астрономия - Рефераты

Galaktikadagi diffuz materiya. Yulduzlararo gaz. O'ta qaynoq yulduzlar

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

58.5 KB

Galaktikadagi diffuz materiya. Yulduzlararo gaz. O`ta qaynok yulduzlar REJA: 1. Galaktikalari tashkil etuvchilari nimalardan iborat? 2. Diffuz materiya va uning sodir bo`lish jarayoni . 3. Yulduzlararo chang-gaz tumanligini paydo bo`lishi. 4. Yulduzlar paydo bo`lishining evolyutsiyasi nimalardan iborat?

Yulduzlararo muhit. Yulduzlararo muhit asosan ikki tashkil etuvchidan iborat bo`ladi 1) Gaz zarrachalarida 2) Chang zarrachalaridan iborat bo`ladi. Bu parametrlar koinotni yoki yulduzlararo muhit belgilovchi asosiy kattalik .Faraz kilaylik biror i intensivlikka ega bo`lgan yoritkich yoki yulduz d = 1 sm 2 bo`lgan yuzadan o`tgan I intensivlikka teng bo`ladi Bu intensivlik I esa yulduzlararo muhitning zichligiga nisbatan qarshilikka qarab intensivlik quyidagicha o`zgaradi. I = I 0 10 -3 (1) (1)dan ko`rinib turibdiki intensivlikning o`zgarishi a ga bolik bo`lmay, l bilan teskari bog`langan I intensivlikni 2- qadar kamayishiga sabab bo`luvchi zichlik o`rtacha quyidagiga teng bo`ladi.  = 3,3 10 -22 г = sm 3 Bunday xorlda intensivlik 1000 marta kamayadi Yulduzlararo muhitda qutblanish. Ma`lum yuzani kuzatish uchun teleskoplarning obekti oldiga poleroid analizator qo`yiladi. Bu analizator Р o`qi atrofidan aylanish vaqtida obektivdagi manba nurlanishi maksimumga erishadi Yoki minimumlariminimumga, maksimumlari maksimumga erishadi. Natijada intensivligi juda yuqori bo`lgan tasvir oqulyarga tushadi. Yulduzlararo muhitda nurlanishni intensivligini farqlash uchun qutblanish darajasi degan kattalik kiritiladi va u quyidagicha bo`ladi

I max I min Рқmin max min [ I I I Ima   (2) Intensivlikni o`zgarishi I max - I min қ 0 m ,1 (3) teng bo`lib, bu farq ba`zida o`zgarib turadi. Masalan oqqush yulduz turkumini  sida ( I max - I min ) о=куш  =0 m 22 Yulduzlararo muhitda qutblanish darajasi nurlanish bilan bevosita bog`liq bo`ladi Shuning uchun yulduz kattaldigshi balan ham bog`liq  m =2,5 lg min max I I (4) Koinotda chang zarrachalarining bunday qutblanishi astrrfizik asosiy kattaliklaridan biri hisoblanadi. Eruptiv o`zgaruvchi yulduzlar bo`lib, yorqinligi keskin o`zgaruvchi (chaknovchi) yulduzlardir. Ularning chaqnashlari portlash hisobiga bo`ladi. Portlash tufayli bunday yulduzlarning ravshanligi bir necha kun davomida o`nlab million marta ortadi ya`ni yulduz kattaligi 18-19 kattalikka ortadi. Yulduz o`z ravshanligining maksimumiga erishganda, o`zi joylashgan Galaktika ravshanligidan o`nlab marta ko`p ravshanlikka ega bo`ladi va absolyut yulduz kattaligi -11 dan to -18 kattalikkacha yetadi. O`ta yangi yulduzlar o`z yorqinligining maksimumiga, portlash yuz bergandan keyin 2-3 xafta o`tgach erishadi va so`ngra bir necha oy davomida uning yorqinligi 25-30 marta kamayadi.

Chaqnash davomida o`ta yangi yulduzlar umumiy nurlanish energiyasi 1010 erggacha yetadi. Ma`lum galaktikada taxminan 100 yil ichida o`tayangi yulduzlarning chaqnashi 1-2 martagina bo`lishi mumkin. Tarixda bizning Galaktikamizda ham bir necha o`ta yangi yulduzlarning chaqnashi kuzatilgan. Bular ichida Savr yulduz turkumida 1054 yilda Xitoy astronomlari tomonidan kuzatilgani eng quvvatlilaridan hisoblanadi. Bu yulduzni bir necha kun davomida portlashdan so`ng kunduzi ham ko`rishning iloji bo`ldi. 1572 yili boshqa bir o`ta yangi yulduz Tixo Brage tomonidan Kassiopeya yulduz turkumida, 1604 yili esa, Kepler tomonidan Ilon Eltuvchi yulduz turkumida kuzatildi. Garchi chaqnash mexanizmiga doir nazariya hali to`la ishlab chiqilmagan bo`lsa-da, hozircha yulduzlarning portlashi ular evolyutsiyasining oxirgi stadiyasida vujudga keladigan muvozanat- sizlikning oqibati deb karaladi. O`ta yangi yulduzlar ravshanliklarining vaqt bo`yicha o`zgarish harakteri va spektriga ko`ra ikki tipga bo`linadi. O`ta yangi yulduzlarning I tipi II tipiga nisbatan 5-10 marta ravshan bo`lib, ravshanligining maksimumiga tez erishadi va bu davrda uning spektri tutash spektrga aylanadi. So`ngra ko`p o`tmay uning spektrida keng nurlanish polosalari paydo bo`ladi. O`ta yangi yulduzlarning II tipiga tegishli yulduzlarning spektrida vodorod, geliy, azot va boshqa elementlarning yutilish va nurlanish chiziqlari paydo bo`ladi. Simbiotik yulduzlar. Planetar tumanlikning boshlang`ich harakati deb karash mumkin bo`lgan jismlar ham kuzatiladi. Bularga olinbiotik yulduz deb ataladi. U simbioz birgalarga yashash degani . Bunday yulduz spektrida bir vaqtning o`zida

temperaturani nurlanishning belgilari ham yuqori temperaturali nurlanishning belgilari ham kuzatiladi. Hozir bundan yulduzlarning soni 20 atrofida .Ularning hammasi Quyosh yulduzlari. Masalan Z -andromeda . O`ta yangi yulduzning chaqnashi yangi yulduzga nisbatan ulkan masshtabda sodir bo`ladi. Biron bir masshtabda o`ta yangi yulduz paydo bo`lishi kuzatilsa uning yaraqlashi bu yulduzlar sitemasining yaraqlashi bilan bir xil tartibda bo`ladi. 1885 yil Andromeda tumanoligi markazida chaqnagan o`ta yangi yulduzning yaraqlashi 6 minutga yetdi. Tumanlikning yaraqlashi 4, 4 minutga yetdi. Kuzatilganlarning ikkim holida o`ta yangi yulduz yaraqlashi o`zi paydo bo`lgan gaolaktikaning umumiy yaraqlashidan kattaligi kuzatilgan .O`ta yagngi yulduzlar maksimumdagi absolyut kataligi 15 minutga teng, ya`ni yangi yulduz yaraqlashi maksimumidagi absolyut yulduz kattaligadan 7 minutga ravshan bo`ladi. Ba`zan o`ta yangi yulduzlar o`z maksimumida M q-20 minutga erishadi. Bu esa Quyosh yorqinligidan 10 milliard marta ortiq. Bizning galaktikada so`nggi ming yil ichida 3 ta o`ta yangi yulduz uchragan 1054 yiolda Savrda , ( Xitoy yilnomalarida) 1572 yilda Kassiopiya Tixo kuzatgan .1604 yili Ilon eltuvchi yulduz turkumilda Kepler kuzatgan. Ba`zi galaktikalarda 10 yil davomida 3 ta yoki 4 tagina yulduz chaqnaydi.O`ta yangi yulduzlar yaraqlashining o`zgarish xususiyatiga qarab 2 turga bo`linadi, SNI SNII . 1 -tipdagi o`ta yangi yulduzlar yaraqlashi juda tez bir xafta atrofida maksimumga erishishi va undan keyin 20 30 kun davomida pasayishi va sutkasiga 0, 1 ga kamayadi.

2 tipdagi o`ta yangi yulduzlar M maksimumdagi o`rtacha qiymati -18,7 , 2 minimum uchun -16,3 bo`ladi. 1- tipda o`ta yangi yuldlo`zning yaraqlashi amplitudasi 20. 3 Yara q lash maksimumi yaqinidabiroz ushlanadi , lekin maksimum dan 100 kundan keyin 1- tipning kamayishiga nisbatan ancha tez kamayadi. 1-tip o`ta yangi yulduzning spektri ancha korongi oralikda bo`lgan yorug` yo`lkalardan iborat Bu qorong`u oraliklar spektrlagi binafsha tomonga siljiganligini anglanadi. Bu siljishning qiymati yaqinlashigsh tezligining 5000-20000 kmg`s ga qiymatiga mos keladi. Yaraklash maksimumgacha va undan keyin ham biroz vaqt davomida temperaturasi 10 000 К dan yoki undan ham ko`proq. Bo`ladigan o`ta gigant spektrga uxshaydi. Maksimumdan biroz utngandan keyin nurlanish temperaturasi 5000-10000 K gacha pasayadi. Uning yoshi =1010 yil 2- tipdagi o`ta yangi yulduzda temperatura o`zgarishlari 1-t tipdagiga uxshaydi. Faqat kengayish tezligi 15000 kmg`s ga yetadi. Yoshi 3 10 5-108yil Portlash vaqtida fazoga 10 t atrorfida massa chiqaradi. Chaqnash vaqtida o`ta yangi yulduz deyarli 1048 erg energiya sarflaydi. Yulduzlar rivojlanish nazariyasiga ko`ra o`ta chngi yuldular chaqnagnadan keyingi koldigi neytron yulduzdir

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Martinov D.Y. Kurs obhey astrofiziki.- M., Nauka- 1990. 2. Martinov D.Y. Kurs prakticheskaya astrofiziki.- M., Nauka 1997. 3. Minnart M. Prakticheskaya astronomiya.- M., Mir-1991. 4. Sobelev V.V. Kurs teoricheskoy astrofiziki.- M., Nauka-1985. 5. Shklovskiy I.S. Zvezdo`. Ix rojdeniya, jizn i smert.- M., Nauka-1995. 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Galaktikamizning tuzilishi. Galaktika obyektlari. Galaktikada yulduzlarning taqsimlanishi. Yulduz to'dalari va tumanliklar

Astronomiya fanining predmeti va asosiy vazifalari

Olamning tuzilishi

Oq karliklar, neytron yulduzlar va qora tuynuklar

Quyosh tizimi