Объектни композиция ва шакл жиҳатидан ўхшашларини топиш ва тадқиқ қилиш - Архтектура - Рефераты

Объектни композиция ва шакл жиҳатидан ўхшашларини топиш ва тадқиқ қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77 KB

Объектни композиция ва шакл жиҳатидан ўхшашларини топиш ва тадқиқ қилиш Режа: 1. Ўхшашликларни топиш ва тадқиқ қилиш. 2. Ўхшашликларни текшириш. 3. Ёдгорлик ҳудудини ташкил этиш лойиҳаси 4. Таъмирлаш лойиҳаси. алоҳида бино ва иншоотларни таъмирлаш

Таъмирлаш ишларини олиб бориш учун зарурий шартлардан бири ҳисобланган ёдгорликни чуқур ўрганиш, шунингдек, унинг бунёд этилиш тарихий фонини ҳам яхшилаб ўрганишни тақазо қилади. Меъморий асарнинг ўзига хос хусусиятларини тушуниб етмоқ учун бадиий маданиятни, ўша даврдаги меъморчилик шакллари ва қурилиш техникасининг ривожланишини, шунингдек, таъмирланаётган ёдгорлик мансуб бўлган мактабни билиш ниҳоятда муҳимдир. Ўхшашликлардан таъмирлаш пайтида турлича фойдаланиш мумкин. XIX асрда, яъни таъмирлаш кўп ҳолларда бинонинг асл нусха «услуби» даги етишмай турган барча қисмларини тўлдиришдан иборат, деб тушунилган даврда ўхшашликларни излаш услубга мос бирламчи материални қидириб топишга қаратилган эди. Ҳозирги замон таъмирчилик амалиётида ўхшашликларни жалб қилиш аввало тадқиқот ишлари босқичида ўз ўрнини топмоқда. Кучли даражада бузилган ва қайта қурилган иншоот зондажлар ва қисман очишлар йўли билан тадқиқ қилиниши мумкин, бу вазифани таъмирлаш ишлари бошланишдан аввал фақат чекланган кўламларда бажарилади холос. Ана шундай шароитда ҳар бир чуқурлик, зондаж, томни очиш ва ҳакозоларнинг ўрнини аниқ белгилаб олиш лозим бўлади. Ўхшашлик асосида бирон-бир элементни тиклашга қўл уришдан аввал айнан шу ечим кенг тарқалганлигига ишонч ҳосил қилиш керак. Ўхшашликларни танлаш пайтидаги биринчи вазифа вақтинчалик ва ҳудудий чегарани белгилаб олишдан иборат. Ўхшашликларни аниқлаш ана шу доирада амалга оширилиши зарур. Таърихий меъморчилик аҳамиятига молик адабиётни ўрганиш ниҳоятда муҳим. Ўхшашликлар жиҳатидан жалб қилинадиган ёдгорликлар рўйхати аниқлаб олинганидан кейин уларни ўрганишга киришмоқ лозим. Бунинг учун библиографик қидирувлар, архив изланишлар ва натурадаги тадқиқотлардан иборат бўлиши мумкин. Архивбиблиографик изланишлар

ўхшашликлар сифатида эндиликда мавжуд бўлмаган иншоотлардан ҳам имконини беради. Бинонинг у ёки бу деталини-ўхшашини ишлатишдан аввал мана шу детал бирламчи эканлигига, кейинги ўзгартиришлар махсули эмаслигига ишонч ҳосил қилиш керак бўлади. Бунинг учун бинони фақат натурада тадқиқ қилишга тўғри келади. На ўлчовлар, на фотосуратга олишлар бундай ҳолатда хатолардан кафолатламайди. Ёдгорлик ва муҳитнинг уйғунлигини тадқиқ қилиш. Ёдгорликнинг тарихий қарор топган муҳит билан ўзаро боғлиқлиги муаммосининг муҳим жиҳатларидан бири меъморий ёдгорликларни кўчириш борасидаги таклифларнинг ҳаққоний бўлиши масаласидир. Биринчидан, шаҳарнинг тузилиши ва қиёфаси шаклланган босқичларни ажратиш ва ҳар бир босқични алоҳида кўриб чиқиш зарур. Иккинчидан, ҳар бир тарихий босқич учун умуман тарихий шаҳар кўламидаги бир хил масалаларни, объектнинг яқин атрофи кўламида эса бошқа масалаларни кўриб чиқиш даркор. Бу иш учун йўналишда: шаҳар қурилиши ёки умуман кўриб чиқилаётган объектнинг йирик композицион тизимини таҳлил қилган ҳолда амалга оширилади. Таҳлил материалларини мавжуд аҳвол билан таққослаш қимматли композицион уйғунлик тизимини ажратиб олиш имконини берадики, пировардида бу уйғунлик таъмирлаш ва қайта тиклаш ишларида ҳисобга олинади. Кўзга кўриниб турган уйғунлик билан бир қаторда объектларнинг кўламли алоқадорлигини, уларнинг пластик, рангли ва силуэт тавсифларини ҳам таҳлил қилиш керак. Бунинг учун ёдгорлик яшаб келаётган турли даврлардаги понарама ва кўчаларнинг шахобчалари кўриб чиқилиши лозим. Бу материал иншоотларнинг баландликлари ва ҳажмлари нисбатидаги қонуниятларни аниқлаб олишга имкон беради. Учинчи йўналиш таъмирланаётган иншоотнинг меъморий сифатларини таҳлил қилишдан иборатдир. Бинонинг силуэт сифатида қабул қилишга

мўлжалланган қисмлари ёки ансамблни, иншоотнинг пластик ва бошқа тавсифларини ажрата билиш зарур. Уларни қабул қилиш муаммоси атрофмуҳит хусусияти билан биргаликда ҳал этилиши лозим. Ёдгорликни уни аввалги бутун ўрганиш асосида ўтказиладиган композицион ва шаклий тахлил қилишнинг мараккаб шакли таъмирланаётган бино бўйича тадқиқотларнинг умумий ҳажмини тугаллайди ва якунига етказади, таъмирлаш жараёнининг кейинги босқичи – таъмирлаш лойихасини тузишга илмий жиҳатдан асосланган ҳолда ўтиш имконини беради. Таъмирлаш лойиҳаси. алоҳида бино ва иншоотларни таъмирлаш Таъмирлаш лойихаси тайёрлашнинг дастлабки дақиқалариданоқ қуйидаги иккита саволга жавоб бериш керак: биринчидан, ёдгорликнинг бундан кейинги сақланиши ва мустаҳкамлиги қай тарзда таъминланиши лозим; иккинчидан, ёдгорликнинг ижтимоий аҳамияти доминанти нима билан белгиланади, аниқ тарздаги махсус ҳолатда уни таъмирлашга нисбатан қўйиладиган асосий талаб- ҳақиқийлик ва ишончлилик талаби қандай бўлиши зарур. Бошқача айтганда, меъмор мазкур ҳолатда қайси таъмирлаш усулиниконсервация, бўлиб-бўлиб таъмирлаш, таъмирланадиган қайта тилаш ёки яхлит таъмирлашними, қўлланилиши даркор? Таъмирлаш вазифаси тасдиқланаётган объектни мўлжаллаётган фойдаланишга мослаштириш лойихаси ҳақидаги масала кўндаланг бўлиб туриши лозим. Таклифлар ва таъмирловчининг фикр мулоҳазалари тегишли равишда муҳокама этилиб, тасдиқланганидан кейин инспекция томонидан бериладиган «таъмирлаш вазифаси» га айланади. Унга «мўлжалланаётган тадқиқотлар харитаси» ки уларнинг рўйхати илова қилинади. Дастлабки тадқиқот ишлари таъмирлаш вазифасини тузиш имкониятини берибгина қолмасдан, балки лойиҳалаш-тадқиқот ишларининг мазмунмундарижасини белгилаб олишга, уларни бажариш учун

сметакалькуляция тузишга, шунингдек нуқсонлар ведомости ҳамда лойиҳа хужжатлари талаб этмайдиган бошқа ишлар учун смета тузишга йўл очади. Дастлабки тадқиқот ишларига етарли даражада баҳо бермаслик баъзи ҳолларда, агар бажарилгудек бўлса, ёдгорликка зиён етказадиган таъмирлаш топшириқлари берилишига олиб келади. Ёдгорликларни қўриқлаш бўйича давлат органлари томонидан бериладиган таъмирлаш топшириқлари жумладан, меъморий ёдгорликни консервация қилиш юзасидан бериладиган топшириқлар бутун таъмирлаш жараёнинг асосий хужжати ҳисобланади. Таъмирлаш топшириғида одатда меъёрий ёдгорликда нимани мослаштиришга йўл қўйилиши мумкин ёки мумкин эмаслиги кўрсатилган ҳолда ёдгорликдан фойдаланиш имкониятлари умумий шаклдагина баён қилинган бўлади. Таъмирлаш топшириғида меъморий ёдгорликнинг техник ҳолатини баён қилганда ёдгорликнинг дастлабки қиёфаси йўқолиши фоизи кўрсатилган бўлиши керак. Таъмирлаш лойиҳаси инспекция томонидан ҳал этилган объектни лойиҳаолди муҳандислик, меъморий ва археологик тадқиқ қилиш асосида тайёрланади. Унинг энг муҳим таркибий қисми конструктив чизмалар, схемалар ва ҳисоб-китоблар, муҳандислик-қурилиш, физик-кимиёвий ёки шикастланиш сабабларини бартараф этиш, ёдгорликнинг бундан кейинги мустаҳкамлигини таъминлаш имконини берадиган бошқа хил техник чоратадбирлардан иборатдир. Таъмирлаш лойиҳасининг иккинчи таркибий қисми объектни мўлжаллаётган ўзгартиришлар чизмаси, схемалари, энг муҳимиатрофлича ва батафсил тузиб чиқилган тушунтириш хати бўлиб, унда қуйидаги асосий қоидалар баён этилиши лозим: 1. таъмирлаш муаллифининг объектнинг ўтмишдаги тарихиймаданий аҳамияти ва унинг тарихий қиймати ҳисобга олинган ҳолдаги ҳозирги ҳолати тўғрисида фикр-мулоҳазалари;

2. таъмирлаш муаллифининг талаблари: ҳақиқийлиги ва ишончлилиги ҳақидаги фикр мулоҳазалари; 3. таъмирлаш муаллифининг мазкур ҳолатда танлаб олинган усулконсервация, бўлиб-бўлиб таъмирлаш, таъмирлаш йўли билан қайта тиклаш ёки яхлит таъмирлаш ҳақидаги ахбороти. Юқорида тилга олиб ўтилган усуллардан бирини мазкур объектда қўллаш ҳақидаги таклиф, лойиҳаолди тадқиқотлар, жумладан, объектни композиция ва шакл жиҳатидан таҳлил қилиш материаллари орқали ишончли тарзда асосланади,ҳамда таъмирлаш лойиҳасининг бош мазмуни ҳисобланади. Лойиҳа муаллифи томонидан мўлжалланган таъмирлаш усули кенг ва ишончли баён қилиниши учун меъморий шакллар ва элементларни очиш, мустаҳкамлаш, шикастланган элементларни алмаштириш, йўқолиб кетган элементларни тиклаш ва ҳоказоларнинг бирин-кетинлигини батафсил ёзиб чиқиш лозим. Таъмирлаш лойиҳасининг учинчи таркибий қисми меъморий чизмалар жамланмасини смета-молия ҳисоб-китоби ёки смета билан биргаликда ажратиб олишдан иборат. Таъмирлашнинг ишчи лойиҳаси натурадаги тадқиқотлар ва қўшимча тадқиқотларнинг кенг жабхаси туфайли асосланган бош хужжат ҳисобланади. Таъмирлаш ишларининг амалиёти кўрсатишича, таъмирлаш лойихаси қанчалик тўлиқ ва батафсил ишлаб чиқилган бўлмасин, ишлаб чиқариш жараёнида муайян ўзгартиришларга дуч келади. Баъзан бундай ўзгартиришлар шунчалик кўп бўладики, таъмирлаш ниҳоясида ёдгорликнинг пировард қиёфаси тасдиқланган лойиҳадан тубдан фарқ қилади. Бундай ҳолатлар рўй берганида таъмирлаш ишлари тугагач, ижро чизмаларини тайёрлаш зарур бўлади. Ёдгорлик ҳудудини ташкил этиш лойиҳаси Ёдгорлик ҳудудини белгилаш ёдгорликларни қўриқлаш органлари томонидан бир йўла ҳисоб хужжатларини билган ҳолда амалга оширилади.

Бундан ташқари, ёдгорлик майдон атрофида-уларнинг худуларида муҳофаза зонаси ва иморатни бошқариш зонаси, баъзи ҳолларда эса манзарани муҳофаза қилиш зонаси аниқлаб қўйилади. Агар геодезик суратлар бор-йўқлигидан қатъий назар, ёдгорлик худудини натура ҳолида атрофлича текширувдан ўтказиш, одатда типографлар ва геодезистлар вазифасига кирмайдиган, бироқ тарихчилар ва таъмирловчилар учун қимматли ҳисобланган элементларни ҳисоблаш, аниқлаш ва қайд қилиш мақсадида мавжуд асосларга тузатиш киритиш ишларини амалга ошириш зарур бўлади. Агар комплекс, ансамбль ёки алоҳида ёдгорлик шаҳарча, ободонлаштирилган аҳоли яшайдиган жойда бўлса, у ҳолда тегишли ташкилотлардан участканинг ерости коммуникацияси режасини, тик планировка белгилари ҳамда туташ кварталлар, кўчалар ва майдонларни мўлжаллаётган қайта тиклаш ҳақидаги маълумотларни олиш зарур. Агар ёдгорлик қишлоқ жойида бўлса, туманни режалаштириш, жумладан, яқин атрофдаги ҳавзаларда сувнинг даражаси ўзгариши билан боғлиқ қандай чора тадбирлар амалга оширилиши мўлжалланаётганини аниқлаш лозим. Ёдгорлик худудини техникавий ускуналаш-иситиш, сув таъминоти, ёритиш, йўл ва йўлакларни қоплаш бўйича барча лойиҳалаш таклифлари таъмирловчилар иштирокида махсус равишда ишлаб чиқилган лойиҳаларга асосланган ҳолда бажарилади. Лойиҳа хужжатларининг тахминий таркиби қуйидагичадир: - участканинг ёдгорлик худуди чегаралари белгиланган ҳамда мухофаза зонаси ва иморатни бошқариш зонасининг таклиф этилаётган чегаралари кўрсатилган бош режаси; - яқин кўчалар ва тор кўчаларнинг белгилари билан мувофиқлаштирилган участканинг тик планировка лойиҳаси; - тарихий-меъморий қимматга эга бўлган сув тизимини тиклашнинг ҳавзалар ҳам кўрсатилган лойиҳаси, дарёларни тартибга солиб туриш тадбирлари ва ҳ.к;

- кўкаламзорлаштириш лойиҳаси; - йўл тармоқлари схемаси ва қопламалар лойиҳаси; - сув таъминоти, канализация ва иситиш лойиҳаси; - ёритиш тармоқлари ва алоқа тармоғи лойиҳаси; - ерости коммуникацияларининг иғма схемаси; - биринчи навбатда қилинадиган ишлар бўйича таклифлар; - сайёҳлик йўналишлари схемаси ва сайёҳларга хизмат кўрсатиш тизими; - тиклаш ишларини ташкил этиш ва мослаштириш бўйича ишлар лойиҳаси; - тушунтириш ҳати. Кўрсатиб ўтилган мана шу барча лойиҳа материалларида бир йўла ёдгорликни консервация ва тиклаш вазифалари ҳам, уни замонавий тарзда фойдаланишга мослаштириш вазифалари ҳам ҳисобга олиниши керак. Тариҳий муҳитни тиклашда ҳудудини муҳандислик жиҳатидан ободонлаштиришни ташкил этиш усуллари, меъморчиликнинг кичик шакллари ва ёритиш асбоблари катта аҳамиятга эга. Техник талабларга етарли даражада жавоб бермайдиган асфальт қопламалар ёдгорликларнинг тарихий муҳитига ниҳоятда ёмон уйғунлашади. Асфальт белгилар жуда кам муддат хизмат қилади. Ҳозирги пайтда заводларда қопламалар сифатида ишлатиладиган турли хил плиталар-оқ тош, сопол, гранит ишлаб чиқарилмоқда. Бу плиталар нафақат йўлкалар, балки шаҳарнинг қадимий ҳудудларидаги кўчаларнинг қатнов қисмларини қоплашда ҳам муваффақият билан қўлланилмоқда. Кўча фонуслари ҳозир катта аҳамият касб этаётган кичик шаклларга киради. Ёдгорлик ҳудудини кўкаламзорлаштиришда паст ўсадиган буталар эккан ҳолда оддий майсазорлар бунёд этиш яхшироқдир. Меъморий ёдгорликлар худудини меъморчилик-режалаштириш асосида ташкил этиш сохасидаги ишлар таъмирловчи объектга келган пайтдан эътиборан бошланиши керак.

Адабиётлар: 1. Ополовников А.В. «Реставрация памятников народного зодчества», М., Стройиздат. 1974 2. «Методика реставрации памятников архитектурў» Е.Ф. Михайловский муаллифлиги асосида, М., Стройиздат, 1977. 3. Ш. Кантакьзино., С. Брандт. «Бинолар реставрацияси». М., Стройиздат. 1984.

Похожие

Лойиҳалаш олдидан натура ҳолида тадқиқ қилиш

Кўкаламзорлаштиришда асосий композиция принциплари

Ўзбекистон Республикаси ҳудудини ривожлантиришнинг шаҳарсозлик жиҳатидан режалаштирилиши

Арматура сифатини назорат ва қабул қилиш

Юк кўтариш ва монтаж қилиш машина ва механизмлари тўғрисида умумий маълумот