Арматура сифатини назорат ва қабул қилиш - Архтектура - Рефераты

Арматура сифатини назорат ва қабул қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

438.7080078125 KB

Арматура сифатини назорат ва қабул қилиш Режа: 1. Арматура ишларини бажаришда хавфсизлик техникаси 2. Б етон қуйиш ишлари 3. Бетон қоришмасини зичлаш

Арматура сифатини назорат ва қабул қилиш Арматура сифатини назорат қилишда қуйидагилар текширилиб кўрилади:  қўлланилётган арматура тамғаси, пўлати, диаметри лойихадгига мослаш;  лойиха ўлчамлари, сони ва улар орасидаги масофа тўғри қўйилганлиги;  пайванд чокларини мустахкамлиги; Арматурани қабул қилиш у тайёрланган жойда амалга оширилиб, бунда уларни турлари бўйича 100 тадани бир партия қилиб ажратиб олинади. Пайвандланган буюмни назорат қилиш натижаларини махсус журналга ёзилиб, унда арматурага ёки пайвандчи исми фамилияси, буюм тури, арматура партияси, қурилиш ёки буюртмачи номи кайд этилади. Ўлчамдаги четлаш қуйидаги кўрсатгичлардан ортиб кетмаслиги зарур: Темирбетон буюмлар узунлиги 600 мм гача бўлса - 5 мм 600 мм дан ортиқ бўлса - 10 мм Куйма темирбетон тузилмаларида тур ва каркас узунлигига қараб - 20 мм шунингдек энига қараб - 10 мм стерженлар орасидаги масофаси бўйича - 5 мм Арматура буюмларини лойихага мослигини ташқи кўриниши ва уни ўлчаш орқали амалга оширилиб, қуйидаги талаблар қўйилади. А) хар кайси партиядан 5 % ажратиб олинади, лекин намуналар сони 5 тадан кам бўлмаслиги зарур; Б) хар бир танланган намунадан текширилса камида 3-5 катакда амалга оширилиши шарт. В) агар текширишда бирорта нуқсон ёки лойихага мос эмаслик кузатилса текшириш қайта ўтказилиб, текшириладиган намуналар сони икки баробарига кўпайтирилади. Агар иккинчи маротоба текширишда яна нуқсон ёки мос келмаслик кузатилса бутун партия яроқсиз деб топилади. Изох: Агар топилган нуқсонлар туғриланган бўлса уни яна бир бор текширилишдан ўтказилиши мумкин.

Арматура ишларини бажаришда хавфсизлик техникаси Арматура ишларини бажаришда хавфсизлик техникасидан махсус курсни ўқиган, имтихон топшириб гувохнома олган шахслар қўйилади. Электр пайвандлаш, арматураларни зўриқтириш, юқорида ишлаш ишларига медицина кўригидан утган 18 ёшдан юкори (медицина кўригидан хар йили ўтиши зарур) шахслар қўйилади. Бахтсиз ходисаларини олдини олиш мақсадида дасгохлар мустахкам асосга ўрнаган: енгиллари бетон полга қотирилган, оғирлари эса махсус пойдеворга ўрнатилагн бўлиши зарур. Арматураларни зангдан тозалашда кўз ойнаксиз ва қўлқопсиз бажариш тақиқланади. Пайвандлаш ишларини бажаришда қўлни эриган металл сочратмаларидан сақлаш учун қўлқоп кийиб олган бўлиши зарур. Кўзни ва юзни электр ёйли пайвандлашда сақлаш учун махсус ёругликни фил p тирловчи ойнали шлем маска ёки тўскич шит кийиб олиши зарур. Ташқарида ишлаган одамлар ва ўткинчиларни электр ёйдан сақлаш учун электр ёйли пайвандлаш олиб борилаётган майдон уч тамондан ўралган бўлиши зарур. Очиқ хавода турган пайвандлаш агрегатлари усти айвон ёки брезент билан ёпилган бўлиши зарур. Агар ёмғирдан сақловчи айвон бўлмаса электр пайвандлаш ишлари ёмғир, қор ёғаётганда ёки чақмоқ чақаётганда тўхтатилади. Юқорида ишлаётган электр пайвандчида электрод сақлаш учун махсус халта, ишлатилгнадан сўнг яроқсиз ортиб қолган электрод қолдиқларини ташлаш учун махсус идиш бўлиши зарур. Барча электр пайвандлаш ишларида агрегаторларни кучланиши 500в дан юқори бўлган электр тармоғига тўғридан улаш тақиқланади. Электр пайвандлаш огригатлари металл қисмлари ерга уланган бўлиши зарур.

Ерга уланмаган агрегат копуси кучланиши остида бўлади, шунинг учун унга тегиб кетмаслик керак. Электр тармоғига уланган пайвандлаш агреготини тармоқдан узмай туриб бошқа иш жойига кўчириш тақиқланади. Электр пайвандлаш агрегатидан кетган борча ток ўтказувчи кабеллар механик кучдан сақланган бўлиши зарур. Электродларни алмаштириш фақат брезент қўлқоп кийган қўлда бажарилиши зарур. Юк оғирлиги 60 кг дан ортиқ ва юкни кўтариш баландлиги 3 метрдан ортиқ бўлса бу ишлар механизм ёрдамида бажарилиши зурур. Б етон қуйиш ишлари Қуйма тузилмалар – деб, жойнинг ўзида қуйилиб тайёрланадиган тузилмаларга айтилади Бетон қуйиш ишлари – бетон ва темирбетон конструкциялар барпо қилишнинг энг охирги ва маъсулиятли жараёндир. Қуйилган бетон қоришмаси лойиъада кўзда тутилган шаклдаги тузилмани хосил қилади. Бетон қуйиш ишларини бошлашдан олдин қолипнинг лойиъага мослиги, ўлчамлари, мустаъкамлиги, унга ўрнаган арматура каркаси, тўрининг ва закладнойларининг ўрнида, шунингдек, мослиги текшириб кўрилади. Агар бетон қоришмаси бевосита ер устига қўйиладиган бўлса, у холда асосни тайёрланиш даражаси текширилиб кўрилади. Текширишлар натижалари бекиб кетадиган ишлар далолатнома билан расмийлаштирилб қўйилади. Иш бошлашдан олдин шу далолатномалар тўлиқ ўрганилиб чиқилиши лозим. Шуни эсда тутиш керакки, қотиб қолган бетонни ёки бетон конструкцияларда йўл қўйилган хатони тўғрилаш жуда катта қийинчиликларга олиб келади. Шунинг учун бетон қуйиш технологиясига тўлиқ амал қилиш мақсадга мувофиқдир. Хар қандай қолип бетон қуйиш ишларидан олдин босимли сув ёки

сиқилган хаво билан бетон қоришмаси қуйиладиган қолип тозаланиши зарур. Бетон қуйиш ишларини бошлашга 1 соат қолганда ёғоч ва фанера қолиплар сув сепиб намланади. Агар қолипда 8 мм дан ортиқ бўлган ёриқлар бўлса улардан цемент сути оқиб кетмаслиги учун чоклари тўлдирилади. Арматуралар зангдан ва лойдан тозаланди. Бетон қуйиш ишларига қатнашадиган барча машина ва механизмлар хам иш бошлашга шайлаб қўйилади. Бетон қоришмасини қабул қилиш, тарқатиш ва зичлаш узлуксиз кетма- кетликда бажарилади. Шунинг учун ушбу технологик жараён доимо техник назорат остида олиб турилиш зарур. Бунинг учун хар куни ва хар сменада бетон ишларини олиб бориш журнали тўлдириб борилиб, унга куни, сменаси, бетон қоришма хоссаси, иш хажми, қоришмадан олинган намуна куни ва сони ташқи хаво ва бетон қоришмаси ъарорати, қолип тури ва уни қачон ечиш куни ёзиб борилади Смена охирида инвентарлар, машина, механизмлар ъамда бетон ташувчи жиъозлар ювиб бетон ёпишмаларидан тозалаб қўйилади. Қуйилаётган бетон қоришмасини бир конструкцияга бир хилда ва бир хил хоссадагиси қуйилиши конструкция сифатини таъминлайди. Катта ъажмдаги, турли конфигурациядаги тузилмаларни бетонлашда уларни алохида блок тарзида бир-биридан ажратиб қуйиб олинади. Бу алохида блок ёки участкаларни ажратиб турувчи қисмини деформация чоки дейилади. Деформация чоклари ўз навбатида: ўтиш ъарорат ва чўкиш чокларига бўлинади. Ўтиш чоклари – бир конструкцияни иккинчи бир конструкциядан ажратиб туриш учун хизмат қилади. Масалан, жиъоз ости пойдевори пол тузилмасидан чок қалинлиги 7-10 мм қолдириб ажратиб қўйилади. Бунга асосий сабаб ўз оғирлиги билан пол конструкциясига таъсир қилмасин. Ҳарорат чоклари – ъарорат таъсиридан конструкцияларни кенгайиши

ва кичрайишини хисобга олиб қўйилади. (йўл ва аэродром қопламаларини қуйишда). Бундай чоклар орасидаги масофа ва чок қалинлиги ъисоб асосида қўйилади. Бетоннинг чўкишидан чок – узун иншоот ёки катта хажмдаги конструкцияларни бетонлаганимизда улар қотиши жараёнида ёриқлар ъосил бўлишини олдини олиш учун қўйилади. Деформацион чокларига енгил деформацияланувчи ашё (резинобитумли, битум-полимерли мастика ва тиоколли герметик, билан тўлдириб юборилади). Конструкцияларга бетон қоришмасини қуйиш жараёнида иложсиз технологик танаффуслар (смена тугаши, танаффус, арматура ўрнатиш, бетон қоришмаси келмай қолиши в.ъ.к) содир бўлади. Бундай холларда ишчи чоклар қўйиш кўзда тутилади (расм 6.32). Расм 6.32. Бетон қоришмасини қуйиш давомида ишчи чокларни қўйиш. а-в- устунларда; г- бетон қуйилиши тўсинга параллел олиб борилаётган ёпмаларда; д- худди шундай тўсинга перпендикуляр; 1- прогон; 2- тўсин; I – I  IV - IV – ишчи чокларни қўйилиш жойи.

Конструкцияларни ишлаш принципини ъисобга олиб: жиъозлар ости катта ъажмдаги пойдеворлар, динамик юкка ишлайдиган конструкциялар (электр тармоқлари таянчлари, трубиналар пойдевори, пресслаш машина жиъози ости пойдеворлари, телеминора пойдеворлари) хажми қандай бўлишидан қатъий назар танаффуссиз ва чоксиз қуйилиши керак. Статик юкка мўлжалланган пойдеворларни танаффуслик қуйиш мумкин. Бетон қоришмасини қуйиш горизонтал қаватлар тарзида қуйилиб, улар арматуралар орасига тўлиқ кириши, шунингдек қолипга зич ёпишиши зарур. Қуйилиш қавати бир хил ва бир йўналиш бўйича талаб қилинади. Бетон қуйиш давомида бетонни эркин тушиш баландлигини албатта хисобга олиш, агар у масофа катта бўлса юқорида келтирилган у масофани қисқратирувчи: хобот, тарнов, бадя ва лотоклардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Катта массив тузилмаларга бетон қуйишда поғона-поғона бажаришга йўл қўйилади. Лекин шуни ъисобга олиш зарурки, хар бир қаватга – поғонага қўйиладиган бетонни қуйишга кетган вақт олдинги қуйилган бетон қоришмасини қотиш вақтидан ортиб кетмасин. Аниқ бир холатлар учун бу вақт лабораторияларда хаво харорати ва бетон хоссасига қараб хисоблаб берилади. Бетон қоришмасини зичлаш Бу жараённи вазифаси кўп компонентли бетон қоришмасидаги турли ўлчам ва шаклдаги ташкил қилувчиларни қолипга тенг тақсимлаб жойлаб беришдир. Яхши зичланган қоришма зичлиги ортади, оддий бетон қоришмасига нисбатан зичланган бетон массаси 2,2 дан то 2,4  2,5 т/м 3 га ортади. Бетон қоришмаси титратиш, босиш ва ораларига тиқиш усули билан зичланади. Қўлда зичлаш усуллари қаттиқ бетон, кўп арматурали тузилмаларни зичлагичлар ёрдамида зичлаб бўлмаган холларда амалга оширилади. Тиқиш усулида зичлашга арматура пўлати ишлатилади. Бу услда зич арматурали, бетон қўзғалувчанлиги 4-8 см бўлган бетон қоришма зичланади.

Титратиш усули билан бетон қоришмасини зичлаш бетоннинг қўзғалувчанлиги 0  8 см бўлганда қўл келади. Титратиш усулини моъияти, махсус титратувчи мослама (титрагич) ни юзага ёки бетон қоришма ичига тушириб, титратиш натижасида, титратгич ёнида турган бетон компонентлари горизонтал ва вертикал ъаракатланади, шу вақтда улар ўрнашиши натижасида бетон қоришмасидаги хаво ва ортиқча сув юзага чиқади. Титратиш жараёни унча узоқ бўлмаган жараён бўлиб у 30  100 секунд давом этади. Титратиш шароитга қараб бетон қолипга жойлашиб ўтиради. Шунда унинг юзига цемент сути ва ъаво пуфакчалари чиқади. Бу хол бетон қоришмасини зичланганлигини билдиради. Бундан сўнг ёки бетон қоришмаси қўзғалувчанлиги 8 см дан ортиқ бўлган бетон қоришмаларини титратиб зичлаш самара бермайди. Суюқ бетон қоришмаларида титратиш натижасида ишқаланиш кучи кам бўлгани сабабли бетон қаватларга ажралиб қолишига олиб келиши мумкин. Қаттиқ бетон қоришмаларини тайёрлашда цемент сарфи 10-15 % камаяди. Шунинг учун ундаги иссиқлик ажраши ва бетонни чўкиши секин ўтади, натижада бетон танасида ёриқ хосил бўлиши мумкин. Бу холни олдини олишда титратиб зичлаш катта аъамиятга эга. Титратиб зичлагичлар бетон қоришмасига таъсир кўрсатиш бўйича: юзада, бетон қоришмаси ичида ва қолипнинг ташқарисига ўрнатиладиган тўрларига бўлинади (расм 6.33).

Расм 6.33. Титратгичлар ва бетон қоришмасини зичловчи асбоблар. а- бетон ичида ишловчи титратгич; в-худди шундай бетон юзида; б- худди шундай бетон қуйиладиган қолип ташига ўрнатилган; г- пакетли тиратгич; д- ичда ишловчи, двигатели учида ўрнаган; с- худди шундай двигатели тутгичда, ж- худди шундай эгилувчи валли; и- титратгич механизми схемаси; к- шуровка. 11- титратгич корпуси, 2,7 – шланг; 3- қолип; 4- металл майдонча; 5- халқа; 6- қисқич, 8- двигател; 9- қаттиқ валли шланг; 10- эгилувчан вал; 11- юргизувчи вал; 12- муфта; 13- бегунок сопи; 14- бегунок; 15- йўлакча. Юзани зичловчи титратгичлар – майдонча поддонга титратгич двигател ўрнатилиб, иккита тутгич пружина орқали уланган. Бундай титратгичлар 25-30 см қалинликни бир жойда туриб 20  60 секунд давомида зичлайди. Титратувчи бруслар ёрдамида 2,5  3,0 м энли бетон қоришмасини 20  25 см қалинликда зичлайди. Улар бетон четига ўрнатилган махсус қолип устида харакатланади. Титратувчи пакетлар – бир неча титратгичлар битта рамага осилиб, улар катта массив тузилмаларни зичлашда ишлатилади. Уларни орасидаги масофа бетон қоришмасини тўла зичланишини таъминлайди, чунки барча титратгичлар бир вақтда бир хил ишлайди. (расм 6.33.г). Бетон ичида ишловчи титратгичлар – двигатели титратгич учида ва тутгичда жойлашган турлари мавжуд (расм 6.33.д,е,ж). Титратиш тезлиги дебаланели қўзғотгичда минутига 6000 маротаба, планетарли қўзғотгичда эса 20000 маротаба минутга тебратиш имконига эга. Лекин шуни ъисобга олиш керакки, титратиш тезлиги минутига 20000 га яқинлашганда унинг зичлаш самараси камаяди. Ҳажми катта бўлган массив тузилмаларни бетонни қуйишда асосан темирбетон қолип-қоплама, ечиб қайта ўрнатиладиган унификациялашган элементли ва блок қолиплар қўлланилади.

Расм 6.34. Қуйма стакан турли пойдеворларни қуйишни поток усулида бажариш схемаси. 1 - автомобил крани, 2- арматура тўри, 3- қолип, 4- автобетонаралаштиргич; 5- автобетонасос. Иш ъажми катта бўлганлигини ъисобга олиб бетон қуйиладиган юзалар блокларга ажратилади. Қават- қават қуйишда хар бир блок 3 та зона: бетонни қабул қилиш, текислаш ва зичлашга бўлиб олинади. Хар бир зонада унга хизмат қилувчи алохида механизмлар. Асосий жараён бўлиб, бетон қуйиш тезлигини берадиган зичлаш жараёни хисобланади, бундан ташқари бетон қуйиш тезлигини яна бир бор белгилаб берувчи кўрсатгич – бу олдинги қаватга қуйилган бетон қоришмаси кейинги қават қуйилгунча қотиб қолмаслиги, яъни бу икки қават бир вақтда қотишини таъминлашдир. Қолипларни қуйиладиган қават қалинлиги белгилаб қўйилади. Бундай катта хажмдаги ишларда бетон қуйиш жойига бетон насоси, пневмотранспорт, титратгич ўрнатилган хобот, лентали конвеер, автотранспорт, шунингдек бадяда кран ёрдамида узатиб берилади. Зичлашда, агар майдон катта бўлса хар бир полосада харакатланувчи электр билан ишловчи кичик. Тракторга илинган титратгич – пакет ўрнатилиши мумкин. Хар бир қават қалинлиги эса бундай зичлаш усулида 0,8-1,0 м ни ташкил қилиши мумкин. Баъзи холларда бетон қуйиш ва титратиш ишларига «Чорпоя» ёки минорали кранларни хам ишлатилиши мумкин. Бетон қуйиш ишлари технологияси Кўпчилик холларда қурилишда бир вақтда бир неча пойдеворларни бетонини қуйиш ишлари олиб борилиши мумкин, бундай холларда уларни қолипини ўрантиш ва бетон қуйиш ишлари биринчи даражали вазифа хисобланади. Шунинг учун бу ишларни поток усули да олиб бориш мақсадга мувофиқдир. Бундай усулда иш олиб борилшини ишни бажариш мутахассислаштириш, комплекс механизацияланиши туфайли сифатли бўлишига ва иш бажариш муддатини қисқартириш имконини яратади. Пойдеворлар қуйиш ишларида асосий жараён бетон қуйиш жараёни бўлиб, шунинг учун хар бир потокдаги звено ишчиларни сони шундай танланиши керакки, уларни иши кечикмаси ва илгарилаб кетмаслиги зарур. Ишни поток усулида бажариш учун бутун қурилиш бир неча захваткаларга бўлиб Арматурали каркас ва ыолипларни щрнатиш йщналиши Бетонни ыуйиш йщналиши

олинади. Захватка бўлиб битта ўқдаги пойдевор қатори, битта пролет в.ъ.к. хизмат қилади. Қуйма пойдеворларни қуйишни поток усулда бажариш схемаси қуйидаги (расм 6.35) да келтирилган. Пол ости бетон тўшамаси, поллар ва пойдевор ости плиталарни қуйиш. Пол ости бетон тўшамаси – олдиндан текисланган, етарли зичланган ва зарур ъолда шағал тўшалган асосга қўйилади. Бундай ишларни бажариш учун бетон бетоннасос билан узатиш бетон қоришмасининг қўғолувчанлигини 5-6 см ни ташкил этиши агар автотранспорт билан узатилса 0-2 см ли кам қўзғалувчан бетон қоришмаси ишлатиш майдон эни 2-3 метр бўлган йўлакларга бўлиб олиниб, уларни ажратиш учун маяк- йўналтирувчи рейка ўрнатиб олинади. Бетон қуйиш жойига автоағдаргич ёки бетоннасоси орқали узатилади. Тўкилган қоришма қисман қўлда текисланиб, қолган текислаш ва зичлаш ишлари титратувчи брус ёрдамида амалга оширилади. Расм 6.35. Дераза ости бетонини зичлаш схемаси. 1- ташқи қолип ; 2 – пластина; 3- ташқи тешик; 4,5- дераза ўрнини хосил қилиш; 6- ички қолип; 7- эгилувчан шланг; 8- ички вставка; 9- титратгични ишчи қисми. Бетон қуйиш биттадан йўлак ташлаб амалга оширилади. У йўлакларга бетон қуйилиб, зичланиб ва етарли мустаъкамлик олгач, улар четларидаги йўналтирувчи рейка ечиб олиб, бўш қолган оралиқларга бетон қоришмасини қуйиб, зичланади. Девор ва пардадеворларни барпо қилишда бетон қуйиш ишларини бажариш уларни қалинлиги ва баландлиги хисобга олинган холда амалга оширилади. Уларни бажаришда ечиб қайта ўрнатиладиган қолип ишлатилиб, улар ёрдамида девор баландлиги 3 метргача қуйиш мумкин. Девор қалинлиги 0,5 м дан ортиқ ва кам арматураланган деворларни барпо қилишда 4-6 см қўзғалувчанликдаги бетон қоришмаси ишлатилади. Агар девор узунлиги 20 метрдан ортиқ бўлса уни узунлиги 7-10 м бўлган бўлакларга бўлиниб, уларни чегарасига ажратувчи ёғоч қолип ўрнатилади. Бетонни узатиш бадя, тарнов ёки бетон насос ёрдамида бажарилади. Агар баландлик 3 метрдан ортиб кетса унда звеноли хобот ишлатилади. Бетон қоришмаси 0,3-0,4 метр қалинликдаги горизонтал қават тарзида ётқизилади. Яна шуни ъисобга олиш керакки, деворларда эшик, дераза ўринлари бўлса, ларни ости ва усти бетонларини яхши зичланишини таъминлаш зарур. Бу ишни бажариш схемаси қуйида кўрсатилган. Агар девор қалинлиги унча катта бўлмаган арматуралари зич жойлашган, ъамда пардадеворларга қўйиладиган бетон қоришмаси қўзғалувчанлиги 6-10 см конус чўкишига тенг бўлиши зарур. Бундай девор ва пардадеворларни қолиплари бир томонга тўлиқ ўрнатилиб олиниб, иккинчи томонини бетон қуйиш давомида ўрнатиб борилади. Бетон қуйиш қолипни тўла ўрнамаган томонидан олиб борилади. Девор қалинлиги 0,5 метрдан ортиқ бўлса, шунингдек кам арматурали бўлса, у ъолда қолип деворнинг икки томонига бир йўла ўрнатиб олиниб, бетон қуйиш қават-қават қилиб қуйилади. Агар баландлик 3 марта ортиқ бўлса бетонни звеноли хобот ёрдамида узатилади (расм 6.36).

Резервуар, тушириладиган халқалар, турар-жой бинолари деворларга 0,4  0,5 м қалинликда қаватма- қават бетон қуйилади ва у бутун периметр бўйича бир хил тарқатилади. Бетон қуйиш узлуксиз олиб борилади. Бундай иншоотларни барпо қилишда сирпанувчи қолиплар қўл келади. Бундай қолипларда бетон қуйиш ишини бажаришни бошлашдан олдин керакли ашёлари ва жиъозларни кўплаб олиш зарур, ларга: арматура, закладной элемент, иситгич, домкрат стержен, ашёлари кўтариш ва горизотал ташиш учун механизмлар, ишончли электр таъминоти, пайвандлаш жиъозлари ва ъ.к. лар киради. Расм 6.36. Деворларга бетон қуйиш схемаси. а- қават-қават бетон қуйиш; б- баланд ва арматураси зич жойлашган деворларга қолипни ўстириб бетон қуйиш; в- чўнтак орқали бетон қуйиш. 1- қолип; 2- звеноли хобот; 3- бадя; 4- ажартиб турувчи қолип (ишчи чокка қуйилади); 5- арматура каркаси; 6- чўнтак. Бетон қоришмасини 0,4-0,5 м қалинликда қуйиб чиқилгандан сўнг зичланади, шу тариқа 0,7-0,8 метр яруси қуйилиб, зичлангач ва бетон ўзининг 0,5 – 2,0 МПа мустаъкамлигини олгач, қолип аста секин 20  30 см/соат тезликда кўтарилиб борилади ва шу билан барча бетон қоришмасини 0,2  0,3 м қалинликда қуйиш давом эттирилади. Қолипни кўтарилиш тезлиги бетонни қотиш тезлигидан келиб чиқиб аниқланади. Қолипни биринчи даврида кўтарилиб бориши энг муъим бўлиб, бу даврда қолип ўз ўлчами ва катта геометрик ўлчамини ўзгартириш, бетон қолипдан оқиши, қуйилган конструкцияларда деформацияланиш холини бўлмаслиги олди олинади. Турар-жой ва жамоат биноларини сирпанувчи қолиплар ёрдамида барпо қилишда деразалари кўп ва катта бўлганда анча қийинчилик туғилади, яъни домкрат стерженларини гуруълаш, уларни ўрнатишда дераза оралиғи деворларига қуйиш зарур бўлади. Бу ъол яна домкратлар ва улар учун стерженлар сони камайиб, уларга тушадиган юк ортади. Шунинг учун уларга қўлланиладиган домкрат стерженини диаметри ва мустаъкамлигини оширишга тўғри келади. Турар-жой ва жамоат биноларини сирпанувчи қолипларда барпо қилишда бинони мустаъкамлиги ва сифатини таъминловчи технолоргик қоидаларга қатъий риоя қилиш талаб этилади.

Сирпанувчи қолипларга қўйиладиган бетон қоришмасининг қўзғалувчанлиги 8-10 см конус чўкишига тенг бўлиши зарур. Бино ва иншоотларни сирпанувчи қолипда барпор қилинаётганда одатда кавот аро ёпмалар улар қуйма ёки йиғма булишидан қатий назар девор қўйилишидан 2-3 қават орқадаги девор бутунлай битгандан сунг амалга ошириш мумкин. Агар қават аро ёпма, қуйма булиб, уни девор билан бир вақтда қуйиш имкони яратилиши барпо қилинаётган бинонинг фазовий бикирлигини таъминлайди. Қуйидаги (расм 6.37) да ёпмани девор билан бир вақтда қуйиш схемаси кўрсатилган. Бу устунда навбатдаги қават деворига бетон қуйиб булгандан сунг сирпанувчи қолипнинг остки қисми сатхи кейинги қуйиладиган қават ёпмаси сотхи устида булсин. Шундан сунг олдинги қуйилган қават аро ёпма устига подмост ўрнатилиб, қўйилиши зарур бўлган ёпма ости қолипи ўрнатилади. Қолиб устига тўшалиб, бетон қуйилиб болшланғич қаватдаги қават девори бетони қуйиш бошланади. Кўп қаватли девор тузилмали деворларни қуйилаётганда иситгич қатламини арматурага тўғри маъкамланиши, уни қолип кўтарилиши давомида бетон қоришмасига аралашиб кетмаслик олдини олади. Худди шундай эшик ва дераза блоклари ъам арматурага қотирилган бўлиши зарур (бунда дераза ва эшик ўрнига ақтинча ўша ўлчамдаги блок қўйилиб, уни олиб ташлаб, ўрнига хақиқийси кейин ўрнатилиши мумкин). Расм 6.37. Сирпанувчи қолип ёрдамида бир вақтда девор ва ёпмани қуйиш схемаси. 1- ички қолип шити; 2- домкрат рамаси; 3- домкрат; 4- домкрат стержени; 5- ўстириш фонари устуни; 6- тўсиқ; 7- қолипнинг ташқи шити; 8- осма подмост. Қуйилган бетон юзалар ташини пардозлаш ишлари сирпанувчи қолипга осилган подмост устида бажарилиши мумкин. Иш жойига бетон бадяда кран ёрдамида, агар иш ъажми жуда катта бўлса, бетон билан бирга ишловчи автоном шарнир-стрелали тарқатгич ёрдамида амалга оширилади (расм 6.38). Темирбетон устунлари қуйма бетон қуйиш. Устунлар кўп холларда қуйма шаклда қуйилиб, уларнинг кўндаланг кесими 0,4 х 0,4, 0,6 х 0,8 метрни ташкил қилади. Устунларга бетон қоришмасини қуйишдан олдин унинг қолипига қўйилган (устун ва пойдевор

туташиш жойига тўғри келган) дарча орқали қолип ичидаги ахлатлар олиб ташланади, сўнг туташ қисмига 1:2 – 1:3 (цемент : қум) таркибидаги цемент қоришмага ёки қуйиб чиқилади. Бу қават устунни пойдеворга таянган қисмида бўшлиқ ва ғоваклар бўлиш олдини олади. Баландлиги 5 метргача ва кесими 40-80 см бўлган устунлар бир йўла бутун баландлик бўйича тўсин ёки ригелга бирикиш сатхи баландлигига қадар бетонланади. Расм 6.38. Автоном бетон тарқатгич ва бетон насос ёрдамида сирпанувчи қолипларга бетон қоришмасини қуйиб бинони барпо қилиш схемаси. 1- сирпанувчи қолип; 2- стрела холатлари; 3- тарқатувчи стрела; 4- бетон тарқатқиш тутгичи; 5- постамент; 6- бетон ташигич; 7- бетон насос; 8- автобетонқоргич. 0,8м гача 0,8м дан юыори 5м дан юыори Бетон ыоришмаси Расм 6.39. Устунни бетонлаш схемаси. а- баландлиги 5 метргача бўлган устунни бетонлаш; б- худди шундай зич арматураланган тўсин билан бирга; 1- арматура, 2- бадя, 3- хамут, 4- қолип, 5- звеноли хобот, 6- қабул воронкаси, 7- ечиладиган шит, 8- эгилувчи валли титратгич, 9- чўнтак, 10- арматура блоки. Бунда бетон бадя ёрдамида хоботнинг қабул бункерига узатиб берилади. Бетон қоришмасини

зичлаш бетон ичида туриб ишлайдиган титратгичлар ёрдамида амалга оширилади. Баландлиги 5 метрдан ортиқ бўлган устунларни баландлигида бетон қуйиш ярус бўйича амалга оширилиб, ярус баландлиги 2 м гача олинади. Бунда бетон қоришмаини қуйиш қолип н томонига ўрнаган ечиладиган шитли дарча орқали, шунингдек зичлагич хам худди шу дарча орқали туширилиб зичланади. (расм 6.39). Тўсин ва қобирғали ёпмаларни бетонлаш – бир вақтда амалга оширилади. Баландлиги 80 см дан ортиқ бўлган тўсинларни ёпмаларини тўсинга қандай ётишидан қатъий назар алоъида бетонлаш мумкин. Бетон қоришмаси қуйиш жойига бетон узатгич қувур ёки бадяда кран ёрдамида (иш хажми унча катта бўлмаганда) узатилади. Тўсин ва ёпмаларга бетон қуйишни устига қуйилган бетон бирламчи чўкишини эгаллгандан, яъни у қуйилгандан 1-2 соат кейин бошланади. Баландлиги 50 см дан ортиқ бўлган тўсин ва прогонлар қалинлиги 30-40 см оралиғида қават-қават қилиб қуйилади, унда ъар бир қават ичда туриб зичловчи титратгичлар ёрдамида алоъида зичланади. Арматураси зич жойлашган тўсинларга қуйилган бетон қоришмаси махсус ингичка насадкали титратгичлар ёрдамида зичланади. Охирги қават қуйилган бетон сатхи плита ости сатхидан 3-4 см паст сатхда тўхтатилади. Қават аро ёпмалар бир йўла бутун эни бўйича бетонланади. Зичлаш юзада туриб зичловчи титратгичлар ёрдамида амалга оширилади. Арка ва сводларни бетонлаш да уларни пролети 15 метргача бўлса, бетон қуйиш икки томондан баробар бошланади. Пролет 15 метрдан ортиқ бўлса, у ъолда ундай тузилмалар алоъида участкаларга бўлиб бетонланади. Бунда бетонлаш бир вақтда 3 та жойда, таянч, ўрта ва туташ қисмларида амалга оширилади. Қолган қисмлари йўлакларга бўлиб қуйилиб орасида 20-30 смлик чўкиш оралиқ бетонланмай қолдирилади. Бу оралиқ 5-7 кун ўтгач кам қўзғалувчан бетон билан тўлдирилиб юборилади. Арка ва свод пўлат тортгичлари бетон қуйишдан олдин тортиб қўйилади. Арка ва сводларни бетонлашда бетон қоришмаси қўзғалучанлиги 1-3 см бўлиши зарур, чунки ундан қўзғалувчанлигини ортиқ бўлган бетонлар қуйиб зичлаш давомида сурилиб оқиб кетиши мумкин. Арка ёки сводни тик жойларида бетон қоришмасини зичланаётганда сурилиб оқиб кетиш олдини олиш учун бетон қуйиш икки томондан қолип ўрнатилиб, устки томондаги қолип навбатдагиси қуйилиб иш давом эттирилади. Иш бошлашдан олдин қолип холати батафсил текширилиб, бекиб кетадиган иш учун акт тузилади. Унда барча геометрик ўлчамлар, қолип мустаъкамлиги ва устиворлиги кўрсатилган бўлади. Қолипланган буюмларни қотишини таъминлаш ва тезлатиш Бетон қоришмасининг қотиши мураккаб физик-химик жараён бўлиб, бунда цемент сув билан ўзаро таъсирланиб янги бирикма ъосил бўлади. Сув цемент заррачалари орасига аста секин кириб боради. Бу кирган сув цемент билан кимёвий реакцияга кириб аста секин бетоннинг мустаъкамлиги ортиб боради. Қулай шароитда, яъни (20  2)  С ъароратда қотиш жараёни кучаяди. Бунда намлик 90 % дан кам бўлмаслиги керак. Қулай шароитда бетон 7-14 кунда 28 кунлик мустаъкамлигини 60  70 % га эришади. Шундан сўнг бетоннинг қотишини секинлашади. Сувда қотган бетоннинг мустаъкамлиги қуруқ шароитда қотган бетон мустаъкамлигидан юқори бўлади. Қуруқ шароитда бетон таркибидаги сув тезда буғланиб, қотиш жарани қарийиб тўхтайди. Шунинг учун уни етарли даражада қотиб олиши учун намликни қочирмасликка ъаракат қилиш зарур. Қотиш жараёнида бетоннинг ъажми ўзгаради. Қотиш жараёнида бетон чўкади, бу чўкиш ташқи юзаларда тез, бетон ичида секин амалга ошади. Шунинг учун қотиш даврида бир хил намлик ушлаб турилмаса нотекис қоти ш

содир бўлиб бетон юзасида ёриқлар пайдо бўлади. Бундай ёриқлар яна цементни гидротацияси давомида иссиқликни нотекис ажралаши натижасида хам содир бўлиши мумкин. Ҳаво ъарорати - 5  С да қотиш жараёни бутунлай тўхтайди. Ҳаво ъарорати кўтарилиб, намлик етарли бўлса қотиш жарани тезлашади. Қотиш вақти жуда муъим бўлиб, баъзида уни тезлатиш (қиш пайтларида) мақсадга мувофиқ бўлади. Бетон қоришмасини қотишини тезлатиш учун қотишни тезлатувчи қўшимчалар миқдори қуйидаги цемент массаси фоизи кўрсаткичларидан ортиб кетмаслиги керак: сул p фат натрий – 2%, нитрат нитрит, нитрат кал p ций –4%, хлорид кал p ций арматураланган конструкцияларда – 2%, арматураланмаган конструкцияларда –3%. Қотишни тезлатувчи қўшимчаларни глиноземли цементлар қўлланилганда, термик усулда ишланган арматуралар қўлланилганда шунингдек электр токи яқинида ишловчи темирбетон конструкциялар қуйишда қўллаш мумкин эмас. Йиғма темирбетон тузилмалар ишлаб чиқишда қотишни тезлатишда буғ, қимматбаъо электр энергияси билан бирга охирги пайтда қуёш энергияси ъисобига гелиотехнологияни қўллаш мақсадга мувофиқ бўлмоқда. Бетон қотишини тезлатишнинг яна бир усули бетон учун тез қотувчи цементлар ишлатишдир. Бундай бетонлар одатда авария ъолати ва турли тузилмалар чокини бетонлашда қўл келади. Янги қуйилган бетон белгиланган вақтда ўз мустаъкамлигини олиши учун, уни парвариш қилиш зарур яъни: намлигини сақлаш, силкинишга, куч билан урилишга, ъарорат ўзгаришига йўл қўймаслик зарур. Нотўғри парваришлаш эса бетонни умуман яроқсиз ъолга олиб келиши мумкин. Энг муъими бетон қуйилган биринчи кунлардан яхши парвариш қилинмаса бетон сифати бузилиб, уни тўғрилаб бўлмайди. Бетонни қулай қотиши учун уни совуқдан ва қуёш нуридан сақлаш, шунингдек уни устига сув сепиб турилиш зарур. Сув сепишда бетоннинг очиқ юзасига нам материал (брезент ёки қоп материали) ёпиб, агар улар бўлмаси бетон қуйилгандан сўнг 3-4 соат ўтгач очиқ юзага қум ёки тўпон ёзиб, устидан сув сепиб туриш мақсадга мвофиқдир. Сув сепиш вақти ъароратга қараб шундай бажарилиши керакки, юза қуриб қолмасин. Намлаб туриш қуруқ шароитда бетон мустаъкамлигининг 50-70 % ни олгунга қадар амалга оширилади. Ўта иссиқ пайтларда ъатто ёғоч қолипларга ъам сув сепиб туриш мақсадга мувофиқдир. Юпқа, катта юзага эга бўлган тузилма (йўллар, аэродромлар, майдон) ларни доимо қоплама билан қоплаб, сув сепиб туриш кўп меънат ва пул сарфлашга олиб келади, уни олдини олиш учун махсус бўёқ суркаш ёки ъимоя пленкалар қоплаш қўл келади. Улардан энг қулайиш полимерли қопламалр бўлиб, улар намликни йўқолишидан сақлайди. Полимер қопламалар зарарсиз, ўтга чидамли ва уларни кам илашимлиги юзага беришни осонлаштиради. Уларнинг 0,5 кг 1 м 2 юзани қоплаш мумкин. Пленкасимон қопламалар қоплаш эса технологик жиъатдан осон ва ишончлидир. Айниқса қуруқ – иссиқ иқлимли шароитли районларда тез ва муддатидан олдин сувсизланиш буғланиш юзаси томон йўналган капиллярлар хосил бўлишига, у эса ўз навбатида бетонда ғоваклик ъосил бўлиши структурасини бузиб юборади. Бу хол ўз навбатида мустаъкамликка ва сув ўтказувчанлик хассасини бузилишига олиб келади.

Расм 6.40. Йирик шитли қолипларни ечиб олиш схемаси. а- ташқи шитни; б- ички шитни; 1- пўлат варақ, 2- устки шит қобирғаси, 3- халқа, 4- таянч ролик, 5- штанга, 6- горзонтал таянч прогони, 7- вертикал қобирға, 8- қолип, 9- винт. Қуруқ иссиқ иқлимли шароитларда бетон юзасига сув сепиш бетонни сувсизланишидан сақлаш билан бирга, унга салбий таъсир кўрсатувчи, яъни юзага сув сепилишида содир бўладиган термик куч, бошқача қилиб айтганда сепилган сувни 10-15 минутдан сўнг интенсив буғланиши натижасида ғоваклик ъолати ўзгариши ва бетон юзасида тортишиш кучи ъосил бўлишига олиб келади. Бетонни сувсизланиши айниқса юпқа деворли очиқ юзали конструкциялар (ирригация каналлари) учун хавфлидир. Шунинг учун ундай иншоотлар юзасини пленкасимон материал билан қоплаш ёки битум билан қоплаш бетон таркибидаги сув йўқолишини 80-90 % га камайтиради. Юзаси унча катта бўлмаган конструкцияларни, масалан, пойдеворларни бетонлашда янги қуйилган бетон қоришмасини сувини қочишини устига 3-5 см сув тўлдириб «сув бассейни» усулида ъам қотишини таъминлаш мумкин. Қолипларни ечиб олиш Инвентар ечиб олиш ва қайта ўрнатиладиган қолиплар «Қурилиш меърлари ва қоидалари» белгилаган вақт ва кетма-кетликда амалга оширилади. Қолипни вақтида ечиб олиш унинг қайта қўллаш имкониятини оширади. Пойдевор блоки, устуннинг қолиплари, девор, тўсинларининг ён томон қолип шитлари 6-72 соат давомида ечиб олинади. Юк кўтарувчи конструкциялар қолиплари агар унга хақиқий юк меъёрининг 70 % дан ортиғини ташкил қилса у холда тузилма 100% мустахкамлигини олгандан сўнг ечиб олинади. Агар унга тушаётган юк хақиқий юк меъёрий юкни 70 % гачани ташкил этса ва плита пролет 3 метргача бўлса, шунингдек 6 метр пролетгача бўлган бошқа юк кўтарувчи конструкциялар қолиплари бетон мустахкамлигини 70 % ни олгандан сўнг ечиб олиш мумкин. Катта пролетли, олдиндан зўриқтирилган арматурали юк кўтарувчи конструкциялар қолиплари бетон мустахкамлигини 80 % ни олгандан сўнг ечиб олинади. Ер силкиниш районларида қолипни ечиб олиш учун талаб қилинган мустахкамлик лойихада кўрсатилади. Агар конструкция юк кўтарувчи каркас билан арматурланган бўлса, у ъолда қолип бетон мустахкамлигини 25 % ни олганда ечиб олиш мумкин. Бетон қандай ъарорат ва неча кунда қандай мустахкамлигини олишини аниқлаш назорат намуналарини худди қурилиш шароитидагидек мухитда текшириб кўриб сўнг аниқланади. Майда шитлардан ташкил топган қолипларни ечиб олишда унинг қотиргичлари махсус мих суғиргич ёрдамида ажратилади. Йирик шитли қолиплар кран ёрдамида ечиб олиниб, унда тирсакли ричаг кран илгичдан тортганда тортилиб холатини ўзгартиради. Бунда узун шохи вертикал холга келиб, калта шох бетонга тиралиши натижасида қолип кўчади (расм 6.40; 6.41).

Пойдевор ва девор қолипларини ечишда биринчи навбатда тортиб турган болтлар ечилиб, сўнг ушлаб турувчи бруслар бўшатилгач аста шит қолип тузилмадан кўчади. Йирик панелли шитли қолиплар (устун, пойдевор, девор ва бошқалар) ечмасдан кран ёрдамида илиб, кўтариб олинади. Расм6.41. Конструкциялардан қолипларни ечиб олиш схемалари. а — домкрат ёрдамида, б —тиргакларни қўллаб, в, г — итариб чиқарувчи ускуналар; 1,5 —ички ва ташқи қолип, 2 — крон штейн, 3 — винт, 4 —дастак, 6 — тортиб туриш болти, 7 —тиргак домкрати, 8 —итариб чиқариш ускунаси, 9 —ёпма плита, 10 —устун, 11— тўсиқ, 12—таянч, 13—пружина, 14—стакан, 15— дастакли шток.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. 7473-94 Ўз. Дав. Ст. «Бетон қоришмаси», Тошкент, 1995. 2. 866-98 Ўз. Дав. Ст. «Темирбетон конструкциялар ва махсулотлар учун пайвандланма арматура тўрлари». Тошкент, 1999. 3. КМК. 1. 01.04-98 «Меъморий қурилиш атамалар». Тошкент, 1998. 4. С.С.Атаев и др. «Технология, механизация и автомотизация строителства». М. «Вусшая школа», 1990. 5. С.С.Атаев, Н.Н.Данилов, Б.В.Прқкин. «Технология строителного производства». М.Стройиздат, 1984. 6. А.А.Афанасев. «Бетонне работ». М. «Вусшая школа», 1991. 7. Ю.М.Баженов. Технология бетона. М. «Вусшая школа», 1987. 8. О.О.Литвинов Технология строителного производства. Киев. Руководство по производству арматурнух работ ЦНИИОМТП. М., 1987.

Похожие

Арматура буюмлари куйма деталлар ва арматура уланмалари

Сувоқ ишлари сифатини назорат қилишдаги талаблар

Сув қабул қилиш иншоотларини ишлатиш

Боғловчи моддалар ва тўлдирувчиларни қабул қилиш ҳамда уларни сақлаш

Пайвандлаш материаллари