Сув қабул қилиш иншоотларини ишлатиш - Архтектура - Рефераты

Сув қабул қилиш иншоотларини ишлатиш

Загружено в:

02.02.2023

Скачано:

0

Размер:

422.9677734375 KB

Сув қабул қилиш иншоотларини ишлатиш Режа: 1 Сув манбаларидан фойдаланиш ва уларнинг ҳолатини сақлаш 2 Очиқ манбалардан сувни қабул қилиш иншоотлари 3 Ер ости сув заҳираларини сунъий тўйинтириш 4 Сув манбалари ва иншоотларни санитария муҳофаза ҳудудлари

1. Сув манбаларидан фойдаланиш ва уларнинг ҳолатини сақлаш Сув қабул қилиш иншоотлари сув таьминоти мажмуасининг бошланғич тугуни бўлиб, унинг ишончли ишлаши бутун тизим ишига таъсир кўрсатади. Бу иншоотларни самарали ишлашини таъминлаш мақсадида сув манбасидан белгиланган қоидалар асосида фойдаланиш ва унинг ҳолатини мунтазам равишда кўзатиб бориш зарур. Манбани кўзатуви ва сув сифатининг назоратини олиб боришда манбадаги сувнинг сатҳи, оқимлар тавсилоти, гирдобларнинг мавжудлиги, чўкма тушиб қолиши, қирғоқларнинг ўпирилиши, сув сифат кўрсатгичларининг ўзгариши, муз ҳосил бўлиши ва унинг салбий таьсири ва шунингдек ҳавзанинг умумий санитария ҳолатига эътибор бериш лозим. Ҳавза сувининг сатҳи сув қабул қилиш иншооти ён деворига ўрнатилган рейка ёрдамида ўлчанади ва журналга қайд қилиб борилади. Ҳавза тубининг тузилиши йилнинг аниқ бир мавсумларида юқори ва қўйи томонларга 100-150 м масофада ҳар 10-20 м да нивелирланади. Кичик дарё ва ирмоқлар саёзлашган пайтларда уларни чуқурлаштириш ишлари амалга оширилади. Музлаш хавфи бор ҳавзаларда, ўзан сув қабул қилиш иншоотидан юқори томонга 2-3 км масофада доимий кузатувга олинади ва иншоотларда музлашни олдини олиш ишлари бажарилади. Муз қатламининг қалинлиги ва сув манбасининг чуқурлиги ўлчанади. Кўл ва сув омборлари сувини рангланишини 20°-30° дан ошган пайтларда, уни пасайтириш учун ҳавзанинг ўзида сувларни механик ва кимёвий тозалаш усуллари қўлланилади. Механик усулда ҳавза сувини ўсимлик қолдиқларидан, сув ўтларидан тозалаш ишлари амалга оширилади. Кимёвий тозалашда эса реагент (мис сулфати, хлор ва ҳ.к.) ларни ҳавза сиртига сепиш йўли билан ишлов берилади. Очиқ ва ер ости сув манбаларида олиб бориладиган доимий лаборатория текширув тахлиллари, маҳаллий санитария-эпидемиология хизмати билан келишилган ҳолда, давлат стандарти ―O’zDSI 951:2011 Марказлашган хўжалик – ичимлик сув таьминоти манбалари‖ [ ] га асосланиб

олиб борилиши лозим. Манба суви сифатининг барча ўзгаришлари (табиий ёки антропоген), оқова сувлар ёки хавфли моддалар билан ифлосланиши рўй берганда маҳаллий ҳокимият, санитария-эпидемиология хизмати, табиатни муҳофаза қилиш қумитаси, гидрометео хизматларига тезкорлик билан хабар қилиш ҳамда сув қабул қилиш ва тозалаш иншоотларининг тўхтовсиз ва ишончли ишлаш чоратадбирларини кўриш керак. Манба сувининг ифлосланиш даражаси ҳаддан ташқари юқори бўлган ҳолларда фойдаланиш ташкилоти ташаббуси билан юқорида келтирилган ташкилот вакиллари иштирогида махсус комиссия тузилади ва чора-тадбирлар ишлаб чиқилади. Хўжалик-ичимлик ва ишлаб-чиқариш мақсадларида фойдаланаётган ёки фойдаланиши режалаштирилган манба суви [ ] талабларига биноан доимий назоратда бўлиши шарт. Манбадаги сувнинг сифат кўрсатгичларини баҳолаш учун намуналар олиш даврийлиги 1-жадвалда келтирилган. Тахлиллар натижаси махсус журналда қайд қилиниб борилади. Сувдан намуналар олиш, сақлаш ва етказиш амалдаги меъёрий хужжатлар (ГОСТ 24481-80 ва 1896373) талаблари асосида бажарилади. 1-жадвал Манба суви сифатини баҳолаш учун намуналар олиш даврийлиги Очиқ манбалар Ер ости манбалари Босимли артезиан Босимсиз сизот сувлари Оқар ҳавзалар учун намуна ҳар ой сув қабул қилиш иншоотидан юқорига 1 км масофада олинади. Оқмас ҳавзалар (кўл, сув омбори) учун сув қабул қилиш Янги ёки узоқ муддат ишламаган қудуқдар учун биринчи йили ҳар мавсумда, яъни йилида 4 марта, кейинчалик эса йилига 1 марта, яъни йилнинг энг кам сувли мавсумида амалга оширилади. Қудуқнинг динамик сатҳи ва сув сифат Йил давомида ўзига хос, сув кам мавсумида 24 соатлик танаффус билан иккита намуна олинади. Шунингдек кучли ёмғирдан кейин ҳам намуна олиниб сувнинг

ншоотидан икки томонга 1 км масофада. кўрсатгичлари барқарорлашгандан кейин намуна олиниши керак. сифат кўрсатгичлари тахлилланиши керак. Ҳавза сувининг ифлосланиш даражаси гигиеник тўрт босқичли, яъни: рухсат этилган, мўътадил, кучли ва ўта кучли тоифали баҳоланиш даражалари ишлатилади. Манба сувини баҳолаш мезонлари сифатида амалда қўлланиладиган умумсанитария, органолептик, санитария-токсикологик сифат кўрсатгичлари ишлатилади. Республикамиз соғлиқни сақлаш вазирлиги томонидан киритилган ва тасдиқланган хужжатга биноан очиқ манбалар сувини ифлосланишини гигиеник баҳолаш мезонлари сифатида 12 та кўрсатгич қабул қилинган (2-жадвал). Бу рўйхатда гигиеник энг муҳимларидан биринчи икки кўрсатгични, яъни моддаларнинг РЭЧУдан неча маротаба ошишини кўрсатиш мумкин. Хўжалик-ичимлик сув таъминоти мақсадларида ишлатиладиган очиқ манбалар сувига бўлган талаблар га биноан ўрнатилган ва улар 3-жадвалда келтирилган. 2-жадвал Очиқ ҳавза сувини ифлосланишини гигиеник баҳолаш мезонлари № Кўрсатгичлар Сувнинг ифлосланиш даражаси рухсат этилга н мўътадил кучли ўта кучли 1. Органолептик кўрсатгичлар бўйича РЭЧУдан ошиши <> 1,1-4,0 4,1-8,0 >8,0 2. Санитар-токсикологик кўрсатгичлар бўйича РЭЧУдан ошиши <> 1,1-3,0 3,1- 10,0 >10,0 3. Сувни маъданлашуви(маъдан ёки қуруқ қолдиқ), мг/л <> 1001-1500 1501- 3000 >3000

4. Хиди ва таъми (балл) <> 2,1-3,0 3,1-4,0 >4,0 5. КБЭ т , мгО2 /л (1-тоифадаги ҳавзалар) <> 3,1-5,0 5,1-7,0 >7,0 6. КБЭ т , мгО2 /л (2-тоифадаги ҳавзалар) <> 6,1-8,0 8,1- 10,0 >10,0 7. ККЭ, мгО/л (1-тоифадаги ҳавзалар) <> 15,1-30,0 30,1- 40,0 >40,0 8. ККЭ, мгО/л (2-тоифадаги ҳавзалар) <> 30,1-40,0 40,1- 50,0 >50,0 9. Эриган кислород улуши, мгО2 /л >4,0 3,9-3,0 2,9-1,0 10. Перманганат оксидланиши, мгО/л <> 2,1-5,0 5,1- 10,0 >10,0 11. Коли-индекс(1дм 3 да бактериялар сони) 3 1·10 4 - 1·10 5 1· 10 5 - 1·10 6 >1· 10 6 12. Ичак инфекцияси мавжуд намуналар фоизи <> 0,1-3,0 3,1-5,0 >5,0 Ер ости манбаларидан сув оладиган қудуқларнинг дебити, статик ва динамик сатҳларининг ўзгариши, сувнинг маъданли таркиби ва манбанинг санитария ҳолатлари кузатилиб борилиши зарур. Ер ости манба сувини ифлосланишини гигиеник баҳолаш мезонлари сифатида 13 та кўрсатгич қабул қилинган (4-жадвал). 3-жадвал Хўжалик-ичимлик мақсадларида ишлатиладиган очиқ манбалар сувига бўлган талаблар Сувнинг сифат кўрсчатгичлари Сувнинг сифатига талаблар ва меьёрий кўрсатгичлар

Сузиб юрувчи аралашмалар Ҳавза сувида сузувчи моддалар: минерал ёғ ва бошқа аралашмаларнинг доғлари бўлмаслиги керак. Ҳиди ва таьми Хлорлангандан кейин сувнинг ҳиди ва таьми 2 баллдан ошмаслиги керак. Сувнинг ранги ва фаол реакцияси 20 см сув устунида сувнинг ранги аниқланмаслиги керак. Муҳитнинг фаол реакциясирН6,5÷8,5 оралиқда бўлиши керак. Сувнинг маъданли таркиби Қуруқ қолдиқ - 1000, хлоридлар - 350ва сульфатлар - 500 мг/дм 3 дан ошмаслиги керак. Кислородга биологик эҳтиёж (КБЭ) Сувнинг 20°С ҳароратида КБЭси3мг/дм 3 дан ошмаслиги керак Сувнинг бактериал таркиби Ичак касалликларини қўзғатувчи бактериялар бўлмаслиги керак, сувнинг коли- индекси 10000дан ошмаслиги керак. Токсикологик кимёвий моддалар Токсикологик кимёвий моддалар ўзбекистон соғлиқни сақлаш вазирлиги белгилаган меьёрлардан ошмаслиги керак. Сув манбаларидан фойдаланиш амалиётида ишлатиладиган кўрсатгичларга (дарё суви сатҳининг, сарфининг ўзгаришлари, сув таркибидаги кимёвий моддалар улуши, бактериологик кўрсатгичлар, қўшиладиган реагентлар миқдори) статистик ишловлар бериб, сув сифати ўзгаришлари қонуниятларини олдиндан башорат қилиш, амалдаги сувни тозалаш технологияларига аниқликлар киритиш каби масалалар ҳал қилиниши лозим.

4-жадвал Ер ости сувини ифлосланишини гигиеник баҳолаш мезонлари № Кўрсатгичлар Сувнинг ифлосланиш даражаси рухсат этилга н муътади л кучли ўта кучли 1. Органолептик кўрсатгичлар бўйича РЭЧУдан ошиш даражаси <> 1,1-2,0 2,1-4,0 >4,0 2. Санитар-токсикологик кўрсатгичлар бўйича РЭЧУдан ошиш даражаси <> 1,1-2,0 2,1-3,0 >3,0 3. Сувни маъданлашуви (қуруқ қолдиқ), мг/л <> 1501- 2000 2001- 3000 >3000 4. Сулфатлар улуши, мг/л <> 501-600 601-700 >700 5. Хлоридлар улуши, мг/л <> 351-400 401-500 >500 6. Умумий қаттиқлик, мг-экв/л <> 10,1-11,0 111-12,0 >12,1 7. Сувнинг рангланиши, градус <> 10,1-15,0 15,1-20,0 >20,0 8. Перманганат оксидланиши, мгО/л <> 2,1-5,0 5,1-10,0 >10,0 9. Темир улуши, мг/л <> 0,4-3,0 3,1-5,0 >5,0 1 0. Марганец улуши,мг/л < > 0,2 -0,5 0,6 -1,0 >1, 0 1 1. Олтингўгуртводород, мг/л 0 0,1 -0,2 0,3 -1,0 >1, 0 1 2. Фтор улуши,мг/л < > 0,8 -1,0 1,1 -3,0 >3, 0 1 3. Коли-индекс < > 3,1 -100 51, 0 -100 >10 0

2. Очиқ манбалардан сувни қабул қилиш иншоотлари Сувни қабул қилиш иншоотлари манбадан сувни олиш, уни дастлаб тозалаш ва асосий тозалаш иншоотларига узатиш учун хизмат қилувчи муҳандислик иншоотлар ва қурилмаларни ўз ичига олади. Иншоотлардан фойдаланишнинг асосий вазифаларига уларни тўхтовсиз ва ишончли ишини таъминлаш, манба ҳолати ва иншоотлар ишини мунтазам равишда назорат қилиб бориш, кўрикларни ўтказиш, таъмирлашни ташкиллаштириш, ўз вақтида аварияларни бартараф қилиш ишлари киради. Иншоотларни фойдаланишга қабул қилиш жараёнида уларнинг барча геометрик ўлчамлари ва сатҳ белгиларини лойиҳа-смета хужжатларига мос келиши, сув қабул камераси девори ва тубининг герметик зичлиги, чўкмаларни тозалаш, ҳавза ва қабул камерасида сув сатҳини ўлчаш учун жихозларнинг мавжудлиги, зулфин ва бошқа арматураларнинг ишлаши, юк кўтариш механизмлари ҳамда ўзиоқар қувурлар, панжара ва тўрлар ҳолатларининг текшируви ўтказилади. Иншоотларни ишга қабул қилиш ва созлаш даврида ҳар бир тугун ва ускуна (насослар, зулфин ва тўр юритгичлари, юк кўтариш механизмлари) ишлатиб кўрилади ва уларни ростлаш ишлари бажарилади. Иншоотларни тайёрлов ишлари тугатилгандан кейин синов ишлари бажарилади. Бу синовларда механизм, панжара ва тўрларни тўғри ишлаши, ўзиоқар қувурларда ҳақиқий гидравлик қаршиликлар ва тезликлар, чўкмаларни ювиш тизимининг самарадорлиги аниқланади. Иншоотларни ишга тушириш ва уларни созлаш ишлари барча навбатчи ходимлар иштирогида амалга оширилади. Бу даврда лавозим ва фойдаланиш йўриқномалари, тармоқларнинг ҳақиқий технологик тасвирлари тузилади. Ишчи ходимлар сони иншоотнинг қуввати, манба тури ва бошқа омилларга боғлиқ ҳолда тайинланади. Сув манбаси, қабул қилиш иншооти, насос станцияси мажмуасига навбатчи ходимлар: назоратчи, машинист ва операторлардан иборат. Руйхат бўйича ишчи ходимлар таркиби амалдаги меьёрий хужжатлардан олинади. Автоматлаштирилган насос станцияси учун

уларнинг таркибига чилангар-таьмирловчи ходим ҳам киритилади. Қувур ва каналлар анча узунликка эга бўлганда ҳамда сув омбори ва сув ташлаш иншооти мавжуд пайтларда бу иншоотларни ишлатиш учун кузатувчи ходим штатга қўшилади. Панжара ва айланувчи тўрларга оператор хизмат кўрсатади. Кичик иншоотларда бу вазифани насос станцияси машинисти бажаради. Сув манбаси ва қабул қилиш иншоотларини фойдаланишда навбатчи холдимлар томонидан бажариладиган ишлар қуйидагилардан иборат: • манба, тўғон ва қирғоқлар ҳолати, ҳавзада чўкма ҳосил бўлиши ва уларнинг ҳаракати, сувнинг ҳарорати, музликларнинг ҳаракатини кузатиш ишлари; • сув қабул қилиш каллаги, ўзиоқар қувурлар, панжара, тўрлар ишини бошқариш ва назорат қилиш; • ўзиоқар қувур, қабул камерасини чўкмалардан, панжара ва тўрларни ушлаб қолинган ифлосликлардан ўз вақтида тозалаб туриш; • қувур ва каналда беркитиш ва ростлаш арматуралари, юк кўтариш механизмларига техник хизмат кўрсатиш; • барча иншоот ва қурилмалар ишларини журналларда қайд қилиб бориш;  қурилмаларни таъмирлаш ишларида иштирок этиш. Сув ҳавзасининг тузилишига боғлиқ ҳолда қирғоқда ва ўзанда жойлашган сув қабул қилиш иншоотлари ишлатилади. Бу иншоотлар насос станциялари билан бирлаштирилган ёки алоҳида жойлашган бўлиши мумкин. Қирғоқда жойлашгансувқабулқилишиншооти. Дарё қирғоқларининг кескин тузилиши ва йилнинг барча мавсумларида ҳавзада етарли чуқурлик бўлган пайтларида қирғоқда жойлашган сув қабул қилиш иншооти ишлатилади. Қирғоқ сув қабул қилиш иншоотининг қирқими 1-расмда кўрсатилган. Манбадан сув қирғоқдаги темирбетон (1) қудуқнинг, сув қабул қилиш бўлимига (12) металл панжаралар (2) билан жиҳозланган деразалар

орқали келиб тушади. У ердан сув тўрлар (4)орқали сизилиб, сўриш бўлимига(13) ўтади ва у ердан насос станциясининг (7) сўриш қувури (8) ёрдамида кейинги босқичга узатилади. Расм.1. Қирғоқ сув қабул қилиш иншооти 1-қирғиқда жойлаган қудуқ; 2-сув кириш деразаси; 3-балкон; 4-тўрлар; 5-сўриш чуқурчаси; 6-эжектор; 7-биринчи босқичли насос станцияси; 8-сўриш қувури; 9-қудуқнинг ер усти қисми; 10-юк кўтариш қурилмалари; 11- тўрларни тозалаш қурилмаси; 12-сув қабул қилиш бўлими; 13-сўриш бўлими. Сувни қабул қилиш деразаси металл панжаралар билан жихозланиши, сувда сузиб юрувчи жисмларни, яъни ўсимлик илдизлари, ҳар хил хас- чўплар, муз парчаларини сув қабул қилиш иншоотига киришни чеклаш мақсадида ўрнатилади. Панжаралар қатор тик жойлашган айлана ёки тўртбурчак кесимга эга металл таёқчалардан иборат. Таёқчалар ўлчами 8-12 мм, орасидаги тирқиш одатда 50-100 мм гача қабул қилинади(2-расм). Панжараларнинг ўлчамлари 400х600мм дан 1250х2500мм гача бўлади. Агар ҳавза балиқчилик хўжалигида фойдаланилса у ҳолда балиқларни ҳимоя қилиш учун сув қабул қилиш иншоотларимахсус мосламалар билан жихозланилади. Буларга кичик ўлчамга эга тўрлар, сувнинг йўналишини ва тезлигини ўзгартувчи қурилмалар, электр токи ва ҳ.к. Агар сув қабул кириш

дерезаларидаги панжараларининг музлаши ёки муз парчаларининг тиқилиб қолиши эҳтимоли бўлса панжараларни электр токи, иссиқ сув ёки ҳаво ёрдамида иситиш, панжараларнинг орқа томонидан ўзгарувчан босим ёки сув тезлигибилан ювувчиқурилмалар ишлатилиши мумкин. Расм. 2. Металл панжара тузилиши 1- швеллер, 2-панжара. Бундан ташқари панжаралар ёғочдан ясалган ёки пластмасса, каучук, резина ва шунга ўхшаш гидрофоб ашёлар билан қопланган бўлиши мумкин. Ҳавза сувининг мавсумий сатҳи тебраниши катта бўлган пайтларда сув қабул қилиш деразалари бир неча сатҳда жойлашиши мумкин. Бу тоза сув олиш қатламини танлашга имкон яратади. Сувларни балиқлардан ва бошқа кичик ўлчамга эга (барглар, ўтлар, парахалар) аралашмалардан тозалаш мақсадида тўрлар ишлатилади. Темир тўрларнинг ўлчамлари 800х1000мм дан 2000х3000мм гача бўлади. Дарё ўзанида жойлашган сув қабул қилиш иншоотлари. Ҳавзанинг қирғоғининг қиялиги ва чуқурликлари кичик бўлганда, сув сатҳининг пасайиш даврида ўзанни қирғоқдан анча узоқлашганда, ҳавза ўзанида жойлашган сув қабул қилиш иншоотлари ишлатилади. Манбадаги сув сатҳининг мавсумий ўзгаришлари жуда фарқ қилган даврда етарли миқдорларда сув қабул қилиш оғирлашади. Бундай ҳолларда кўпинча сув

қабул қилиш иншоотлари ёки унинг фақат сув қабул қилиш каллаги ёки бўлмаса сув қабул қилиш тугуни ҳавза ўзанининг ўзида жойлашиши мумкин. Расм.3. Металл тўр Сув қабул қилиш тугуни, ўзандан сув қабул қилиш иншоотларининг энг асосий маъсулияти қисмларидан бири ҳисобланади. Сув қабул қилиш тугуни нафақат сувни манбадан қабул қилишга, балки сувни қирғоқда жойлашган сув қабул қилиш иншоотларининг бўлимлари етказиб бериш учун хизмат қилади. Сувни қабул қилиш тугунларининг кўп турлари мавжуд бўлиб, уларни танлаш асосан сув манбасининг кўрсатгичларига боғлиқ. Масалан, яъни сув манбасидаги оқим тезлиги, лойқалиги, муз парчаларининг мавжудлигига, мавсумий сатҳ баландлигининг ўзгаришига ҳамда сув манбасининг қишлоқ хўжалигининг бошқа соҳаларида фойдаланиши ва бошқа шунга ўхшаш кўрсатгичларга боғлиқ. Сув қабул қилиш тугунларини учта: доимий кўмилган, мавсумий кўмиладиган ва хавза сувида кўмилмайдиган асосий гуруҳларга ажратиш мумкин. Сув остида жойлашган сув қабул қилиш тугунини ишлатишда бироз қийинчиликлар туғилади. Бу асосан уларга кўрсатиладиган хизматларнинг бажарилишидаги қийинчиликлардир. Шунга қарамай бу турдаги сув қабул

қилиш тугунлари амалиётда кўп қўлланилади, чунки уларнинг ишлаш ишончлилиги юқори, қурилишига кам маблағ сарфланилади. Бундан ташқари кўмилган сув қабул қилиш тугунига музлаш хавфи деярли йўқ. Қабул қилиш тугуни дарё ўзанида жойлашган сув олиш иншоотининг шакли 4-расмда келтирилган. Дарё ўзанида ўрнатилган сув қабул қилиш тугуни1, панжара 2 ва ўзиоқар қувурлар 3 орқали сув қирғоқда жойлашган сув қабул қилиш иншооти 4 га бориб қуйилади. У ердан сув тўрлар 7 да тозаланиб сўриш бўлими 6 га ўтади. Бу бўлимдан насосларнинг 9 сўриш қувури 8 ёрдамида олиниб кейинги иншоотларга жўнатилади. Ўзиоқар қувурлар вақтивақти билан чўкмалардан тозалаш мақсадида катта тезликли оқим ёрдамида тозаланиб турилади. Сув қабул қилиш тугунлари, маҳаллий шароитларга боғлиқ ҳолда турли хил материаллардан ва турли хил қурилмалар шаклида тайёрланилади. Тугунда сувни қабул қилиш учун қолдириладиган тешиклар, сув манбаси шароитларини ҳисобга олган ҳолда панжаралар ёки сим тўрлари билан жиҳозланилади. Тугундан 1 (4-расм) қирғоқда жойлашган сув қабул қилиш бўлимигача 3 сувниузатувчи ўзиоқар қувурларда оқими сув манбасидаги сув сатҳининг шу қувурларнинг 2 сув қабул қилиш бўлимига кириш жойидаги ўқига нисбатан баландлиги ҳисобига амалга ошади Сувнинг қувурларда бу асосда оқишини кўпинча ўзиоқар сув оқими деб юритилади.

Расм. 4. Ўзанда жойлашган сув қабул қилиш иншооти 1-сув қабули қилиш тугуни; 2-панжара; 3-ўзиоқоар қувурлар; 4-қирғоқ сув қабул қилиш қудуғи; 5-сув қабул қилиш бўлими; 6-сўриш бўлими; 7- тўрлар; 8-сўриш қувури; 9- насос; 10-бирламчи насос станцияси. Очиқ ҳавзалардан сув қабул қилиш иншоотларидан фойдаланиш жараёнида рўй бериши мумкин бўлган бузилиш ва носозликлар ҳамда уларни бартараф қилиш чоралари 5-жадвалда берилган. Бузилиш ва носозликларни олдини олиш ҳамда уларнинг сонини камайтириш мақсадларида, маҳаллий шароитлардан келиб чиққан ҳолда йилнинг ҳар бир мавсумига тайёргарлик тадбирлар режаси ишлаб чиқилади. Шунингдек, фавқулодда вазиятлари учун ашёларнинг (йирик тошлар, қопларга солинган қум ва бошқалар) авария захиралари яратилади.Техник ходимларнинг зиммасига ҳар кунлик кузатув ишларилардан ташқари график бўйича техник режавий-даврий кўрикларни (РДК) олиб бориш юклатилади.Кўрик даврида ишчи ходимлар сув қабул қилиш тугуни, панжара ва тўрларни узун хода ёки акваскоп(сув остида кузатишлар олиш бориш асбоби) ёрдамида текширишларни олиб боришлари лозим. 5-жадвал Сув қабул қилиш иншоотларида учрайдиган бузилиш ва носозликлар Бузилиш ва носозликлар Бузилиши ва носозликларни баратараф қилиш ва уларни олдини олиши чоралари Панжараларн и муз бўлаклари билан тиқилиб қолиши Панжараларни электр токи билан иситиш ва уларни иссиқликни сақлаш жихозлар билан қоплаш,ўзиоқар қувурларни тескари йўналишда ювиш,муз бўлакларини ушлаб қолиш қурилмаларидан фойдаланиш Тугун ва ўзиоқар қувурларни Оқимнибошқатомонгайўналтирувчимосламаларжойлаштириш, ҳавзачиқурлигиниошириш, ўзиоқар қувур ва камераларни ювиш.

гил билан тўлибқолиши Тугунни остидан ювилиши Тугунни тошлар билан мустаҳкамлаш, дарёўзанини тўғрилаш Ҳавза қирғоқларини бузилиши Қирғоқларни чим билан қоплаш, экинлар экиш ва бошқа мустаҳкамлаш ишларини бажариш Камерада тўрларни деформацияга учраши Тўрларни 15-20 см дан ортиқ деформацияга учрашига йўл қўймаслик, сув тезлиги камайтириш, тўрларни таянч тўрлар билан мустаҳкамлаш. Ҳавза сув сатҳининг Ҳавзани чуқурлаштириш, сув йиғиш ҳовузини ташкиллаштириш. Сўриш қувурини устига сузма қопқоқ ўрнатиш.Сув қабул қилиш камераларида ниҳоятда пасайиб кетиши босимни пасайтириш Ўзиоқар қувурлари, иншоотнинг сув қабул қилиш ва сўриш бўлимларида чўкма мавжудлиги текширилади. Гидротехник иншоотлар (тўғон, сув ташлаш канал ва қурилмалари), ҳавза қирғоқларининг ҳолатлари йилига камида икки маротаба кўздан кечирилади.Сув қабул қилиш иншоотлари ва қурилмаларини ишлатиш жараёнида РДК ва РОТ ишлари олиб борилиш муддатлари 6жадвалда келтирилган.Сув қабул қилиш иншоотларини жорий ва капитал таьмирлаш ишларининг турлари ва муддатлари қўйидаги 7-жадвалда келтирилган. Сўриш бўлимида гирдоблар ҳосил бўлиши насослар ишига салбий таъсир кўрсатади. Сув билан бирга ҳавони сўриш натижасида насослар ишида узилиш рўй беради.Бу ходисани рўй бермаслиги учун бўлим ҳажми ва

олинадиган сув сарфи орасида маълум нисбат сақланиши керак. Проф. М.М.Флоринский бўйича бу боғланишни қуйидагича ифодаланади: W 0 /Q≥ 30÷35 бу ерда Wo-қудуқдаги сув ҳажми, м 3 ; Q-қудуқдан олинадиган сув сарфи м 3 /с. 6-жадвал Сув қабул қилиш иншоотларида РДК ва РОТ ишларини бажариш муддатлари Иншоот, қурилма ва ишларнинг номлари Кўрик муддат ла ри Тозала ш муддат ла ри Таьмирлаш муддатлари жорий капитал Нормал шароитда ишлайдиган сув қабул қилиш каллаги (оголовок) ва панжаралари Бир йилда икки марта Эҳтиёж бўлганд а Бир йилда кки марта Эҳтиёж бўлганда Ўзиоқар қувурлар Ҳар йили Чўкма тушганд а Эҳтиёж бўлганд а Эҳтиёж бўлганда Қирғоқда жойлашган сув қабул қилиш қудуғи йилда икки марта Чўкма тушганд а Эҳтиёж бўлганд а Эҳтиёж бўлганда Шу қудуқни чукмадан тозалаш йилда икки Эҳтиёж бўлганд а - - марта Қудуқдаги тўрларни тозалаш йилда икки марта Эҳтиёж бўлганд а Эҳтиёж бўлганд а, камида 2 йилда Эҳтиёж бўлганда, камида 2 йилда бир марта

бир марта Сув қабул қилиш иншоотлари ёнидаги қирғоқни мустаҳкамлаш йилда икки марта Эҳтиёж бўлганд а Эҳтиёж бўлганд а, камида 2 йилда бир марта Эҳтиёж бўлганда, камида 5 йилда бир марта Зулфин, қабул клапанлари, тўрлар, арматура ваўзиоқар қувурлар ҳолатини текшириш йилда икки марта - йилда икки марта Эҳтиёж бўлганда, камида 5 йилда бир марта Тўғон, дамба, канал ва сув ташлагичлар Ҳар ой - йилда икки марта Эҳтиёж бўлганда, камида 5 йилда бир марта Сув қабул қилиш қудуқлари (ётиқ ва тик), шахта қудуқлари Ҳар ой - йилда икки марта Эҳтиёж бўлганда, камида 5 йилда бир марта

7-жадвал Сув қабул қилиш иншоотларини таьмирлаш бўйича бажарилиши керакбўлган асосий ишларнинг руйхати. Обьектларнин г номлари Жорий таьмирлаш Капитал таьмирлаш Қирғоқда жойлашган насос станцияси билан бирлаштирилган сув қабул қилиш иншооти Чўкмадан тозалаш, камера қудуқ ва ковшларни ювиш, панжара, тўрларни ва шиберларни тозалаш, металл ускуналарни занглашдан ҳимоялаш, қудуқ ва камера деворларини шувоқлаш Қудуқ девори ва тубини таъмирлаш, панжара, тўр, эжектор ва шиберларни алмаштириш, тўр юргичларни таъмирлаш, қудуқга тушиш чегалари ва нарвонларини таъмирлаш Сувнидастлаб қабул қилиш тугунлари Тугунлар ҳолатини текшириш Тугунларни қозиқ ва тошлар билан мустаҳкамлаш, ўзиоқар қувурларни демонтажи ва монтажи, пўлат панжараларни таьмирлаш ишлари Кириш ва чиқиш каналлари, тўғон деворлари, тиндириш ҳовузлари, сув ташлагичлари Тўғон деворларини чим билан қоплаш, канал девори ёриқларини қоришма билан тўлдириш, қирғоқларни мустаҳкамлаш, айрим унсурларни алмаштириш ва уларни ранглаш Маҳкамлаш жиҳозларини алмаштириш: ёрдамчи бурғу қудуқларини ковлаш: мавжуд қурилма ва ускуналарни таьмирлаш

Иншоот тубидан чўкмани сўриш олдини олиш мақсадида қувур оғзи маълум масофада жойлашади. Одатда бу бу масофа икки диаметрдан (h 1 >2*D вс.п ) катта бўлиши керак. С.Д.Яковлевнинг тадбиқ натижалари бўйича сўриш қувурининг оғзи ва иншоот тубиорасидаги масофа қуйидаги ифода орқали аниқланиши мумкин: h 1 ≥(8,5*Q)/0,785*D к бу ерда D к –айлана қудуқнинг эквивалент диаметри, м. Расм 5. Насос сўриш қувурининг жойлашиши Айрим ҳолларда, сув узатиш қувурлари чуқурлигини камайтириш маысадида сифон чизиқлариишлатилади. Бу иқтисодий жиҳатдан анча қулай, лекин уларни ишлатиш масалалари анча мураккаблашади. 8-жадвал Ўзиоқар ва сифон сув узатиш қувурларидаги рухсат этиладиган сув ҳаракатининг ўртача тезлиги Сув узатиш қувурлар диаметри, мм. Сув қабул қилиш иншоотларининг тоифаларига қараб, сув узатувчи қувурлардаги оқимнинг тезлиги, м/с. I II-III 300-500 0,7-1,0 1,0-1,3

500-800 1,0-1,4 1,5-1,9 800 дан юқори 1,5 2,0 4.Ер ости сув заҳираларини сунъий тўйинтириш Ер ости сув заҳираларини суний тўйинтиришдан мақсад; • лойиҳаланаётган ер ости сувини қабул қилувчи иншоотларни сув бериш қобилиятини (унумдорлигини) ошириш ва барқарор ишлашини таьминлаш; • қабул қилинаётган ер ости сувларини сифатини яхшилаш; • ер ости сувларини мавсумий заҳирасини яратиш; • атроф-муҳитнинг муҳофазаси (ўсимликларнинг нобуд бўлишига олиб келадиган сизот сувларини сатҳини пасайишини олдини олиш). Фойдаланаётган ер ости сув бериш қатламини суний тўйинтириш учун ер усти ва ер ости сув ресурсларидан фойдаланилади. Ер ости сув заҳираларини сунъий тўйинтириш очиқ ва ёпиқ турдаги сиздириш иншоотлари орқали амалга оширилади. Инфилтрацион ҳавзаларни лойҳалашда сувни яхши сиздирувчи қатламларни 0,5м чуқурликкача тозалаш керак.

Расм. 6 Ер ости сув захираларини сунъий тўйинтириш Очиқ инфилтрацион иншоотлар. Ер ости сувлари заҳирасини сунъий тўлдиришнинг очиқ инфилтрацион усулида амалга ошириш иншоотлари сифатида бассейнлар, каналлар, сувли очиқ майдонлар ва ҳовузлардан, баъзи ҳолларда жойнинг табиий ва сунъий пасайган релъефидан, яъни жарликлар, пастликлар, қуриб қолган кўллар, карьерлар ва ҳовузлардан фойдаланилади. Баъзан вақтинчалик ва доимий сув ҳавзалари ўзанидан ҳам фойдаланилади, бу ҳолда улар тозаланиб, талаб даражасида бошқарилиши учун тупроқ тўсинлари ва тош ташланмалари билан жиҳозланади. Бундай иншоотларни қўллаш учун қулай шароитлар иқлими иссиқ ва қуруқ, паст ҳароратли кунлар даври нисбатан қисқа, ҳамда сув берувчи қатлам ер юзига яқин ва унинг ўтказувчанлиги юқори бўлган жойлар киради. Ўзбекистон Республикаси ва Марказий Осиё давлатларининг иқлими, географик, геологик ва гидрогеологик шароитлари айнан шундай талабларга жавоб беради. Бу ҳудудларда сув манбаларининг камлиги сувдан оқилона ва самарали фойдаланишни тақазо этади. Расм.10. Ерости сув заҳирасини сунъий тўйинтиришда очиқ филтрацион усулида қўлланиладиган иншоотлар а) тубида махсус қопловчи қатлам булмаган иншоот; б) иншоот тубини қумли қатлам билан таъминлаш; в) иншоот тубинишағал қатлами билан таъминлаш; 1- сув ташлаш қувури; 2ҳавза нишабликларини мустаҳкамлаш; 3-аэрация каскади;

4-қумли қоплама; 5-шағалли қоплама;6-сув тарқатиш қувури; 7-тарқатгич; 8- сув сачратгич. Очиқ инфилтрацион иншоотларҳисоботи қуйидагиларни ўзичигаолади: • иншоотнингўлчамлари (бўйи, эни, чуқурлиги) важиҳозларинитанлаш; • иншоотдан фойдаланиш тартибини белгилаш.; • иншоотнинг ишлаш қуввати ва уни самарадорлигини қайта тиклаш усулини аниқлаш. Ер ости сувлари заҳирасини тўлдириш тизимида очиқ инфилтрацион иншоотлардан энг кўп тарқалган тури – бу махсус ҳовузлардир. Бундай ҳовузлар одатда тўғри тўртбурчак шаклида, кундаланг ва бўйлама қирқимда трапеция кўринишида лойиҳалаштирилади. Одатда ўранинг узунлиги (туби бўйича) 200...400 м, кенглиги 15...30 м, чуқурлиги 1,5...4,0 м гача бўлади. Ушбу ўлчамлар ҳисоботлар ёрдамида аниқланади. Агар жойнинг табиий тафсилотига кўра юқорида жойлащган қатлам ўтказувчанлиги паст бўлса, ҳовузнинг пастки қисми, яъни туби ўтказувчанлик қобилияти яхши бўлган қатламгача қазилади. Ҳовуздаги сув сиртидан ҳовузнинг юқори четигача бўлган масофа 0,5 м дан кам бўлмаслиги керак. Бу иншоотларни лойиҳалаштиришда уларнинг тубидаги грунтларнинг фильтрация коэффиценти муҳим аҳамиятга эга. Агар инфилтрацион ҳавзанинг туби табиий ҳолда қумлардан иборат бўлса қўшимча қатлам ётқизилмайди. Агар жой табиий шароити бўйича ҳавза туби тошлоқ ва йирик тошлардан ташкил топган бўлса улардаги фильтрация талаб даражасида бўлмайди ва бундай ҳолларда ҳавза тубига қалинлиги 0,5...0,8 м бўлган қум ва шағал ётқизилади. Қум доналарининг йириклиги 0,5...2,0 мм, шағал доналарининг йириклиги 3,0...8,0 мм бўлиши керак. Ушбу тоғ жинслари иншоот тубидаги инфилтрация жараёнининг бир текис ва талаб даражасида амалга оширилишини таъминлайди.

Сувни ҳавзага тарқатиш, бир текис тақсимлаш ва совутиш учун қуйидаги жиҳозлардан фойдаланилади: • сув ташлаш қувури сув сарфи ва ҳовуз ўлчамларига мос ҳолда битта ёки иккита бўлиши мумкин; • ҳовузнинг бир ёки иккала бўйлама нишабликларида жойлашадиган аэрация суфалари; • ҳовузнинг юзаси бўйича сувни тенг тақсимлаш ва сачратиш қурилмалари. Инфилтрация ҳовузларидан фойдаланиш икки тартибда амалга оширилади: 1.Ҳавзага доимий сув ташлаб туриш тартиби, яъни Q 0 =const , (4) Ушбу тартибга кўра ҳавза тубининг фильтрация қобилиятини ҳисобга олган ҳолда унга ташланадиган сув сарфи доимий, яъни ўзгармас бўлади. Ҳавзадаги сув сатҳининг ошиб бориши унинг тубидаги фильтрация жараёнининг ўзгаришидан далолат беради. Сув сатҳини белгиланган Hmax га етиши ҳовузнинг ишчи даври тугаганлигини кўрсатади ва бу ҳолда ҳовуз тубини регенерация қилиш ишлари бажарилади. 2.Ҳавзадаги сув сатҳини доимий сақлаб туриш тартиби яъни H 0 =const, (5) Бу ҳолда ҳавзага катта миқдордаги сув ташланади ва сув сатҳи бирданига Нmax га етказилади, ҳамда бутун ишчи даврда сув сатҳи доимий сақланади. Ҳавза тубининг фильтрация қобилияти пасайишига мос ҳолда унга ташланадиган сув сарфи ҳам камайтирилиб борилади. Ҳавза тубининг филтирловчи қатлами майда қумлар хамда қумлоқ жинслардан ташкил

топган ва ҳавзасини ишга тушириш совуқ ҳароратли мавсумларга тўғри келган ҳолларда бундай тартибни қўллаш мақсадга мувофиқдир. Очиқ инфилтрацион ҳавзанинг ишчи даври t 1 , деб уни ишга тушгандан то фильтрлаш қобилияти сусайиб, ундан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлмай қолгунча, яни унга сув ташлаш тўхтатилгунча бўлган вақт оралиғига айтилади. Кейинги давр t 2 -ҳавзадаги сувнинг тўла сингиб кетиши, яъни ҳавзадаги сув сатҳининг абсалют нолга тушиш вақти. Шундан сўнг ҳавза t 3 - вақт ичида тозаланиб, унинг фильтрлаш қобилияти тикланади. Ушбу даврлар мажмуасига яъни ишчи даври t 1, сингиш даври t 2, тозалаш даври t 3 ишчи филтроцикл деб аталади, уларнинг умумий йиғиндиси филтроциклдавомийлигиТ деб аталади, яъни T=t 1 +t 2 +t 3 , (6) Фильтроцикл давомийлиги ҳавзанинг бир йилда неча марта тозаланишига боғлиқ ҳолда белгиланади. Ҳавзани тозалашлар сони ўз навбатида жойнинг иқлим шароитига, сувнинг сифатига, иншоотнинг ишлаш тартибига ва ҳавза тубидаги фильтрловчи қатлам тавсилотига боғлиқ. Одатда туби қумли, шағалтошли бўлган инфилтрацион ҳавзаларни йилига бир ёки икки маротоба тозалаш кўзда тутилади. Ҳавзани тозалашдан олдинги сув ташлаш тўхтатилгандан сўнг сувни сингдириш даври t 2 =5...10 cуткани ташкил этади. Агар сингиш даври юқоридаги муддатдан ошиб кетса сув ташлаш қувурлари орқали ҳавза бўшатилади. Ҳавзани тозалаш даври t 3 нинг давомийлиги: а) агар тозалаш ишлари қўлда амалга оширилса 15 сутка; б) агар иозалаш ишлари механизациялаштирилган ҳолда амалга оширилса 5 кеча кундуз деб қабул қилинади. Ҳавзанинг фильтрловчи қатлами регенерацияси-бу фильтрловчи қатламнинг юза қисми 1,5...3см қалинликдаги қисми олиб ташланиши ва худди шундай грунт билан алмаштирилишидир. Бу жараён қўлда,

скреперлар, бульдозерлар ёрдамида ёки гидравлик усулида амалга ошириш мумкин. Ҳавзанинг иш қуввати икки усулда белгиланиши мумкин:  худди шундай шароитда ишлаётган ҳавзага қиёслаб;  гидравлик ва гидрогеологик ҳисоботлар асосида. Биринчи усул ишлаб турган инфилтрация ҳавзалари мавжуд бўлганда ва уларнинг кенгайтирилиши лойиҳалаштирилаётган ҳолларда қўлланилади. Иккинчи усулда белгилаш учун аввал ҳавзага ташланиши мўлжалланаётган сувнинг сифат кўрсаткичлари, биринчи навбатда лойқали ва зарраларининг гранулометрик таркиби, ҳавза тубини ташкил этадиган фильтрловчи грунтнинг таркиби ва ўтказиш қобилияти, иншоотларнинг жиҳозланиш хусусиятлари ва ундан фойдаланиш тартиби тўғрисидаги маълумотлар талаб этилади. 5. Сув манбалари ва иншоотларни санитария муҳофаза ҳудудлари Барча ишлаб турган, лойиҳалаштирилаётган ва қайта тикланаётган сув таъминоти тизимларида санитария - эпидемиология ишончлилигини таъминлаш, манба сувини назоратсиз ифлосланишини олдини олиш мақсадларида санитария муҳофаза минтақаларининг (СММ) ҳудудлари [―Мухофаза этиладиган табиий ҳудудлар тўғрисида‖ Ўзбекистон Республикасининг 2004 йил 3 декабридаги 710-II-сон Қонуни ҚМҚ ва СанПиН] нинг талабларига биноан белгиланиши зарур. Сув олиш жойидан бошлаб манбаларнинг СММ қуйидаги уч ҳудудга бўлинади: • биринчи - қатъий тартибли ҳудуд; • иккинчи - хўжалик фаолияти чекланган ҳудуд;  учинчи - кузатув ҳудуди. Очиқ манбаларнинг биринчи СММ ҳудуди оқар ҳавзалар учун оқим бўйлаб юқорига камида 200 метр, қуйига камида 100 метр масофали майдон

билан чегараланади. Қирғоқ бўйлаб икки томонга 100 м кенгликдаги майдон, қарши қирғоқдан эса 50 м майдон билан (дарё эни 100 м дан кичик бўлса) чегараланади. Эни 100 м дан катта ҳавзалар учун акваториядан 50 кенгликда майдон қабул қилинади. Сув омборлари ва кўллар учун СММ чегаралари барча йўналишларда камида 100 метрли майдон билан чегараланади. Биринчи минтақа чегаралари девор ёки белги ўрнатилган қозиқлар билан белгиланади. Бу минтақада асосий сув таъминоти иншоотларидан бошқа қурилиш ишларини олиб бориш, аҳоли турар жой, жамоат бинолари, бошқа коммуникациялари қурилиши ҳамда оқова сувларни ташлаш, чумилиш, молларни суғортириш, кир ювиш, балиқ овлаш ва кимёвий ўғит моддаларини қўллаш катьият ман этилади. Барча биноларнинг оқовалари ҳудуд ташқарисига оқиздирилиб чиқарилиши зарур. Канализация тизими бўлмаган ҳудудларда ахлатларни герметик сақлайдиган хожатхоналар билан таъминланиши керак. Ёмғир сувларини минтақа ҳудудларидан чиқариш ташкиллаштирилган бўлиши керак. Бу минтақада бўта ва дарахтларни парвариш қилишга рухсат этилади. Сув таъминоти очиқ манбаларининг иккинчи СММ чегаралари дарё ва каналлар учуноқим бўйлаб юқорига 3 кеча-кундуз давомида иншоотгача сув босиб ўтган масофа, қўйи томонга эса камида 250 метрли майдон киради. Бу минтақанинг ён томонларга кенглиги текис жойларда 500, тоғолди – 750 ва тоғли жойларда 1000 м билан чегараланади. Сув омбори ва кўллар учун иккинчи минтақа шамолсиз ҳудудларда 3 км, шамолли ҳудудларда эса – 5 км масофалар билан чегараланади. Очиқ манбаларнинг учинчи санитария мухофаза минтақа чегаралари дарё ва каналлар оқими бўйлаб юқорига ва қуйига ёки иккинчи минтақа учун бўлганидек ҳамда ҳавзанинг ён томонларига 3-5 км ли ҳудудни эгалайди. Иккинчи минтақа ҳудудини ахлат, нури, саноат чиқиндилари билан ифлослантириш, сув ҳавзаларига хавф туғдирадиган кимёвий ўғит, заҳарли,

ёқилғи-мойлаш моддалари ва саноат шламларини сақлайдиган омборларни, молхона ва товуқ ферма, қабристонларни жойлаштириш ман этилади. Ҳавза қирғоғидан 300 м масофада хатто мол боқишга ҳам рухсат берилмайди. Ҳимояланмаган ер ости сув манбалари учун СММ чегаралари қудуқ атрофида 30 м радиусда, ҳимояланган манбалар учун эса 50 м ли майдон билан чегараланган. Инфилтрацион сув қабул қилиш иншоотлари учун шу чегара 150 м ни, очиқ ҳавза сувидан бевосита озуқаланадиган ер ости сув қабул қилиш иншоотларининг СММ ҳудуди очиқ ҳавзалар учун ўрнатилган биринчи минтақа чегараларига тенг. Ер ости сув заҳираларисунъий равишда тўйинтирилишида СММ чегаралари ёпиқ тизим учун 50 м, очик учун эса 100 м ни ташкил қилиши лозим. Ер ости манбаининг иккинчи СММ чегаралари иқлим туманига ва ер ости сувларининг ҳимояланганлигига боғлиқ ҳолда ифлосликларни 100-400 кечакундузгача даврда тарқалиш масофалари билан белгиланади. Ер ости сувларининг учинчи СММ ҳудудларининг чегаралари кимёвий ифлосланишнинг, 25 йиллик ишлаш муддатига мўлжалланган, сув қабул қилиш иншоотигача етиб келиш масофалари билан белгиланади. Ер ости сув захираларининг иккинчи ва учинчи СММ ҳудудларининг чегаралари очиқ ҳавза учун белгиланган иккинчи ва учинчи минтақа чегаралари каби қабул қилинади ва шунга ўхшаш тартиблар ўрнатилади. Сув таъминоти иншоотларининг СММ биринчи минтақасининг чегаралари тоза сув сақлаш ҳавза, сизгич, контакт тинитгичларидан камида 30 м, бошқа иншоотларнинг девори ва сув босим минорасидан камида 15 м масофалар билан белгиланади. Сув таъминоти иншоотларининг иккинчи минтақа ҳудуди чегаралари атрофидага санитария-ҳимоя майдони кенглиги камида 100 м ни ташкил қилиши керак. Сув таъминоти иншоотлари жойлашган ҳудуд ободонлаштирилган, қўриқлаши ташкил қилинган, атрофи 2 метрли девор ва 0,5 метрли тиканли сим ёки тўр билан ўралган бўлиши керак.

Сув ўтказгичлари . Сув ўтказгичларга йўл танланганда уларни ифлосланишини олдини олиш мақсадида трассанинг икки томонидан санитар мухофаза минтақаси ташкиллаштирилади. Сув ўтказгичлар СММ ҳудудларида хожатхона, ахлатхона, нури йиғиш майдонлари ва бошқа ер ости сув захираларини ифлослантирувчи манбаларни жойлаштириш ман этилади. Бу трассада сизиш майдончалари, суғориш майдончалари, қабристонларни жойлаштиришга рухсат этилмайди. Қуруқ тупроқларда ҳимоя минтақаларининг кенглиги 1000 мм гача диаметрли сув ўтказгичлар учун ҳар томонга чекка қувурдан 10 м ни, ундан катта диаметрли тармоқлар учун 20 м қабули қилиниши керак. Нам тупроқли минтақаларда, қувур диаметри қатьий назар, бу масофа кенглиги 50 м бўлиши зарур. Аҳоли яшаш жойларда, санитария эпидемиология хизмати билан келишилган ҳолда, бу масофаларни камайтириш мумкин. Оқоваларни тозалаш иншоотларининг СММ. Оқоваларни тозалаш иншоотлари ва аҳоли яшаш жойлари, жамоат бинолари, озиқ-овқат корхоналари орасидаги СММ санитария талаблари ва бу объектларни ривожланиш истиқболларини ҳисобга олган ҳолда аниқланади. Бу минтақаларнинг ўлчамлари 9-жадвалда келтирилган. 9-жадвал Оқоваларни тозалаш иншоотларининг СММ ўлчамлари Иншоотларнинг номи Иншоотларнинг ўтказиш 3 қобиляти (...минг м /к-к) га боғлиқ ҳолда санитар-ҳимоя минтақалари, м 0,2 гача 0,2- 5 5- 50 50- 280 Гил қуритиш майдончаларига эга 150 200 400 500

оқоваларни механик ва биологик тозалаш иншоотлари Чўкмаларга термик ишлов бериш иншоотларига эга оқоваларни механик ва биологик тозалаш иншоотлари 100 150 300 400 Сизиш майдонлари 200 300 500 1000 Суғориш майдонлари 150 200 400 1000 Биологик ҳовузлар 200 200 - - Айланма оксидлаш каналли тозалаш иншоотлар 150 - - - Насос станцияси 15 20 20 30 Оқоваларни қуйиш станциялари 300 300 300 300 Ўтказиш қобиляти 280 минг м 3 /к-к дан ортиқ ҳамда ишлатиладиган технологияси ўзга иншоотлари СММ ўлчамлари санитария-эпидемиологик хизмати ва Ўздавархқурилиш қумитаси томонидан белгиланади. Кичик ва гил қуритиш майдончаларига эга бўлмаган ҳамда ўтказиш қобилияти 200 м 3 /к-к гача бўлган иншоотлар минтақаларининг ўлчамлари 30% га камайтирилиши мумкин. Ўтказиш қобилияти 50 м 3 /к-к гача ва сизиш далаларининг юзаси 0,5 га гача бўлган оқоваларни механик ва биологик тозалаш иншоотларининг санитар-ҳимоя ҳудуд чегаралари 100 м қабул қилинади. Ўтказиш қобиляти 15 м 3 /к-к гача бўлган ер ости сизиш далалари минтақаларининиг ўлчамлари 15 м, сизиш хандаги ва қум-шағал сизгичлар учун 25 м, септиклар ва сизиш қудуқлари 5 ва 8 м, тўлиқ оксидловчи аэрацияловчи иншоотлари учун эса 50 м қабул қилинади. Агар ёз ойларида шамол тозалаш иншоотидан аҳоли яшаш томон йўналган бўлса юқорида -жадвалда келтирилган санитария-ҳимоя минтақаларининг ўлчамларини икки маротаба ошириш ёки тескари ҳолда,

шамол тозалаш иншоотлари томон йўналган бўлса 25% га камайтирилиши мумкин. Биринчи СММ фойдаланиш ишлари шу ҳудудда жойлашган сув таъминот иншоотларини эксплуатация қилиш ходимлари томонидан олиб борилади. Бунинг учун масъул ходим буйруқ билин тайинланади. Минтақанинг чегералари ниҳоятда катта бўлган пайтларда бу ишлар учун алоҳида ходимлар ажратилиши мумкин. Ҳудудлардан фойдаланишда ишчи ходимларга қуйидаги вазифалар юклатилади: • тиббий кўрикдан ўтган ходимлар минтақада санитар тадбирларни амалга оширади; • биринчи минтақани қўриқлаш ишларини ташкиллаштириш, унга рухсатнома билан кириш тартибини ўрнатиш, махсус огоҳлантирувчи ва ман этувчи белгилар ўрнатиш; • минтақани ёритиш, алоқа ва нишонлаш воситалари ишчи ҳолатларда сақлаш; • тўсиқ ва деворларни ўз вақтида таъмирлаб туриш; • сув ҳавзасида сузувчи кемалар учун махсус белги(бакен)лар ўрнатиш ва уларни ёритиш; • минтақа ҳудудидаги дарахт, бўта, кўкаламзорни парвариш қилиш; • ёмғир сувлари новларни ўз вақтида тозалаб туриш; • иккинчи санитар минтақада график бўйича патруль хизматини ташкиллаштириш; • оқоваларни оқизиш тармоқларини, хожатхоналарни ишчи ҳолатини сақлаш; • очиқ сув манбалари қирғоқларини мустаҳкамлаш, уларни кузатув ва таъмирлаш ишларини бажариш. Сув таъминоти иншоотлари жойлашган СММ бўйича қуйидаги хужжатлар тўплами бўлиши зарур: • чегаралари кўрсатилган санитар мухофаза минтақаси лойиҳаси;

• санитария-эпидемиология хизмати билан келишилганлиги ва мухофаза минтақалари ажратилганлиги маҳаллий хокимият қарори; • биринчи ва иккинчи минтақаларида кузатув ўтказиш графиклари; • кузатув натижалари ва аниқланган носозликларни бартараф этишни қайд этадиган журналлар. СММ кўригидан ўтказиш муддатлари табиатни мухофаза қилиш қумитаси, санитария-эпидемиология хизмати билан келишилган ҳолда бош мухандис томонидан белгиланади. Бу кўрик натижалари асосида таъмирлаш ишлари ўтказиш режалари тузилади.

НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ: 1. Манба сувининг сифатини текшириш қандай амалга оширилади? 2. Очиқ манбалардан сув қабул қилиш иншоотларини ишлатишда нималарга эътибор бериш лозим? 3. Ер ости сув манбаларидан сув олиш усулларини айтинг. 4. Сув ҳавзаларини мухофаза қилиш ҳудудлари неча поғонага бўлинади?

АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ Положение о проведении планово-предупредительного ремонта водопроводно-канализационных сооружений. М.: Высшая школа. 1975.353 с.  Рудник В.П., Петишко П.И., Семенюк В.Д., Сергеев Ю.С.Эксплуатация систем водоснабжения. – К.: Будівельник, 1983. – 184  Рудник В.П., Петишко П.И., Семенюк В.Д., Эксплуатация систем канализации. – К.: Будівельник, 1984. – 128 с.  Эксплуатация систем водоснабжения, канализации и газоснабжения: Справочник/Под ред. В. Д. Дмитриева, Б. Г. Мишукова. — 3-е изд., перераб. и доп. Л.: Стройиздат, Ленингр. отд-ние,1988. 383 с  Инструкция по нормированию сбросов загрязняющих веществ в водные объекты и нарельеф местности с учетом технически достижимых показателей очистки сточныхвод. O’z RH 84.3.6.2004, Ташкент, 2004 г  O’zDst 951:2011. Марказлашган хўжалик-ичимлик сув таъминоти манбалари. Гигиеник, техник талаблар ва танлаш қоидалари. Ўзбекистон соғлиқни сақлаш вазирлиги 2010 йил 23 декабр 346-сонли бўйруғи билан тасдиқланган.Т.2011.-8 б  Воронов Ю.В., Яковлев С.В. Водоотведение и очистка сточных вод / Учебник для вузов: - М.: Издательство Ассоциации строительных вузов, 2006 - 704 с.

Похожие

Оқоваларни тозалаш иншоотларини ишлатиш

Табиий сувларни тозалаш иншоотларини ишлатиш

Арматура сифатини назорат ва қабул қилиш

Спорт иншоотларини лойихалаш

Боғловчи моддалар ва тўлдирувчиларни қабул қилиш ҳамда уларни сақлаш