Ер ишлари учун машиналар тўғрисида умумий маълумот - Архтектура - Рефераты

Ер ишлари учун машиналар тўғрисида умумий маълумот

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

585.1357421875 KB

Ер ишлари учун машиналар тўғрисида умумий маълумот Режа: 1. Умумий маълумотлар. 2. Грунтнинг қирқишга ва ковлашга бўлган қаршилиги ҳақида асосий тушунчалар 3. Булpдозерлар 4. Скреперлар 5. Экскаваторлар

Умумий маълумотлар. Ер ишлари муҳандислик иншоотлари қрилишининг асосий қисми бўлиб ҳисобланади. Қурилишда бажариладиган қуйидаги ер ишлари: ер қазиш, майдонларни текислаш, грунтни кесиш, ташиш ва уни ёйиш, тупроқ зичлигини ошириш, тупроқни юмшатиш ва шу кабилардан иборат. Бу ишларни бажаришда ер қазиш–транспорт машиналари, экскаваторлар, гидромеханизация қурилмалари ва тайёрлаш машиналаридан фойдаланилади. Ер-қазиш транспорт машиналари (бул p дозер ва скрепер) грунтни кесади, суради ва тўплайди. Экскаваторлар грунтни кесади, кесилган грунтни ковшга тўлдириб, уни катта бўлмаган масофага ташийди ва транспорт воситасига юклайди ёки керакли жойга тўкади. Гидромеханизация қурилмалари грунтни сув ёрдамида бир жойдан иккинчи жойга транспортировка қилади. Тайёрлаш машиналаридан (юмшатгичлар, корчевателлар, катоклар, зичлагичлар) ер майдонини қурилиш ишларига тайёрлашда фойдаланилади. Грунтнинг қирқишга ва ковлашга бўлган қаршилиги ҳақида асосий тушунчалар Грунтнинг физикавий, механикавий хоссалари ва донадорлик таркиби ер қазиш машиналари ишига катта таъсир кўрсатади. Грунтнинг физик хусусиятларига унинг зичлиги, намлиги, сув шимувчанлиги ва сув ўтказувчанлиги каби хусусиятлари киради. Табиий ҳолатда ғоваклари билан олинган грунтнинг ҳажмий оғирлигини билдиради. Грунтнинг зичлиги ( g ) уни ишлашдаги қаршилик кучларига катта таъсир кўрсатади. Грунтнинг намлиги – бу грунтдаги сувнинг миқдори бўлиб, фоизларда ҳисобланади. Намлик грунтни кесишдаги қаршиликка сезиларли таъсир кўрсатади. Грунтнинг сув қабул қилиб олиш хусусияти. Грунтнинг сув

шимувчанлигини англатади. Майда фракцияли ва органик аралашмали грунтларнинг сув шимувчанлиги юқори бўлади. Бундай грунтлар тезда намланади ва босим остида унинг ҳажми ўзгаради. Бу эса ер қазиш машиналарининг ишини қийинлаштиради. Масалан, оғир машиналарнинг иши қийинлашади, ковш ёки отвал деворларига лой ёпишиб қолади ва хоказо. Грунтнинг сув ўтказувчанлиги – бу грунтнинг ўзидан сув ўтказиш қобилияти бўлиб, у грунт фракцияларининг ўлчамларига ва бўшлиқларига боғлиқ. Грунтнинг механик хусусиятлари уни ташқи юкларга кўрсатадиган қаршилигини ифодалайди ва машиналар ишига катта таъсир қилади. Г рунтнинг асосий механик хусусиятларига қуйидагилар чунончи, пластиклиги, юмшатилиши, чўкишга қаршилиги, ички ва ташқи ишқаланиш, шунингдек кесишга ва қазишга қаршилиги, кабилар киради. Грунтнинг пластиклиги – бу ташқи кучлар таъсирида ва таъсирдан сўнг грунтнинг қолдиқ деформациясини сақлаш хусусиятидир. Пластик ҳолатдаги грунтда сув миқдори кўпайса у оқиш ҳолатига ўтади. Нам ва пластик грунтлар яхши зичланади ва бу билан ковшнинг тўлароқ бўлишини таъминлайди. Грунтнинг илашувчанлиги – бу ташқи кучлар таъсирида грунт заррачаларининг бўлинишга қаршилик кўрсатиш хусусияти. Илашувчанлик грунтни кесишга қаршилигини ташкил қилувчи асосий кучлардан бўлиб ҳисобланади. Юмшатилиши – грунтга турли механизмлар билан ишлов берилганда улар ўртасидаги ўзаро алоқа йўқотилиши натижасида грунт ҳажмининг кўпайиши бўлиб, юмшатилиш коэффициенти k ю билан ўлчанади. Юмшатилганлик коэффициенти k ю енгил грунтлар учун 1,2; ўртача грунтлар учун – 1,3 ва зич грунтлар учун – 1,75 га тенг. Грунтнинг чўкишга қаршилиги машиналар юриш қисми грунт бўйлаб ҳаракат қилганда юзага келади. Грунтнинг грунтга (ички) ва бошқа жисмга (ташқи) ишқаланиши махсус

коэффициентлар билан ифодаланади. Масалан, ички ишқаланиш коэффициенти енгил грунтлар учун 1,2 га ўртача грунтлар учун 0,55 га, зич грунтлар учун 0,3 га тенг. Грунтнинг кесишга ва қазишга қаршилиги муҳим кўрсатгичлардан бўлиб, у ер қазиш машиналарининг унумдорлигини белгилайди. Грунтнинг қазишдаги қаршилиш машина ковшини тўлдиришдаги барча қаршиликлардан, кесишга қаршилиги эса фақатгина грунтни кесишдаги қаршиликдан иборат. Грунтни массивдан ажратиб олувчи ишчи қисмлар (ковш тишлари, бул p дозерлар отваллари, юмшатгичлар ер қазувчи ишчи қисмлар дейилади. Грунтни массивдан қирқиб, керакли жойга транспортировка қилувчи машина ишчи қисмлари ковш дейилади. Грунтни кесиб қисқа масофага сурувчи ишчи қисмлар эса отвал дейилади. Кесувчи қирра билан жиҳозланган ковшлар асосан қумликда ёки зичлиги кам бўлган грунтларда ишлатилади. Тишли ковшлар эса зичлиги юқори бўлган грунтларда ишлатилади. Отвални ишчи қисмлари эса пичоқлар билан жиҳозланади. Щта қаттиқ грунтларга ишлов бериш учун отвалларга махсус тишлар ўрнатилади. Ер қазувчи ишчи қисм ўткирланган пона шаклида бўлиб олдинги 1 ва кейинги 3 томонлардан иборат бўлади (26-расм). Ён томонларнинг кесишувчи чизиғи «кесувчи қирра» дейилади. Кесувчи қирра ёки пона қуйидаги параметрларга эга: ўткирлик бурчаги n , кесиш бурчаги d ва пона орқасидаги бурчак q лар понани ҳаракат йўналишига нисбатан қиялигининг ўзгартириш натижасида юзага келади. Щткирлик бурчаги эса кесувчи қирра грунт бўйлаб ҳаракат қилиб уни 1 3 2  Úàðàêàò éùí àëèø è 26–расм. Кесувчи пона параметрлари.

массивдан ажратади ва қиринди ҳосил қилади. Қиринди шакли ва ўлчамлари ишлов берилаётган грунт турига боғлиқ (27–расм а,б,в). Кесувчи понанинг тупроқдаги ҳаракатидан сўнг кўндаланг кесими трапеция бўлган юқорига кенгайиб борувчи ўйиқ ҳосил бўлади. Грунт АВ ва Е F текисликларда ВСДЕ периметр бўйлаб массивдан ажралади. Кўндаланг кесим ўлчамлари грунт турига кўра ўзгариши мумкин. Бир хил грунтларда, кесувчи қирра ( b ) нинг маълум бир кенгликда кесиш қалинлиги c ни ўсиши билан ишчи қисмга қўйилаётган куч ҳам ўсади, лекин қирқилаётган грунтни кўндаланг кесим юзаси секинроқ ортади. Шундай бир вазият юзага келадики, кесиш қалинлиги c ўзгармай қолади. Бу критик кесиш чуқурлиги дейилади. Грунтга ишлов беришда кесишнинг критик чуқурлигини сақлаш энергия сарфини камайтиришга имкон яратади. Кесишни критик чуқурлиги ковшни бошқариш орқали созланади. Шунинг учун грунтга қатламлар бўйича ишлов берилади. А F B C DEc ba) б) в) г) D / C / 27–расм. Грунт қириндиси шакллари. а – пластик грунтдаги; б – сочилувчан грунтдаги; в – илашувчан грунтдаги; г – кесувчи пона ўтгандан кейинги грунтнинг кўндаланг кесими. Ер қазиш даврида кесувчи понанинг ишчи қисмларидан фойдаланиш давомида абразив муҳит ҳосил бўлиши натижасида уларни ўткир кесувчи қирралари ейилади ва ўтмаслашади. Натижада понанинг олди ва орқа томонлари ўртасида кесувчи қирра ўрнига цилиндрик сирт ҳосил бўлади. Щткир ва ўтмаслашган ер қазувчи ишчи қисмлар ишини таққослаб айтиш

мумкинки, ўтмаслашган ишчи қисмда грунтни зичлагани ва грунт билан зичланган ядро ўртасидаги ишқаланишни бартараф қилиш учун қўшимча куч талаб қилинади. Кесувчи қирраларнинг ейилишини олдини олиш мақсадида улар қаттиқ ейилишга чидамли қотишмалар билан қопланади. Грунтни массивдан ажратиб олиш, яъни кесишдан кейин, грунт силжийди ёки ишчи қисм юзаси бўйлаб ҳаракат қилади. Бу жараёнларнинг йиғиндисига қазиш дейилади. Қазишда ишчи қисм грунт қаршилиги Р 0 ни енгиб, унга Р куч билан таъсир қилади (28-расм). Грунт қаршилик кучи Р 0 нинг уринма ташкил қилувчиси Р 01 сон жиҳатдан уринма қазиш кучи Р 1 га тенг. Р 01 = k 1 bc бу ерда: k 1 – пропорционаллик коэффициенти бўлиб, грунтнинг қазишдаги солиштирма қаршилиги дейилади, Кпа; b ва c – қиринди кенглиги ва қалинлиги, м . k 1 нинг қиймати грунтнинг физик-механик хусусиятларига кўра ўзгаради. Турли грунтларни қазишга бўлган қаршиликларини ҳисобга олиб уларни 8 хил категорияга бўлинган. Грунтни қазишга қаршилик кучининг нормал ташкил этувчиси: Р 02= y Р 01 , бу ерда: y – пропорционаллик коэффициенти. Масалан, учун бир ковшли экскаваторлар пропорционаллик коэффициенти, яҳни бир жинсли грунтда ишласа, y = 0,1...0,55 ва бир жинсли бўлмаган грунтлар н y =1,5…2,0 бўлади. Грунтнинг қазишга қаршилик кучини ён томондан ташкил қилувчи Р 03 сон жиҳатдан қазишнинг ёнÚàðàêàò éùí àëèø è Р Р 2 Р 1 Р 03 Р 02 Р 0Р 3 Р 01 Ûèðûóâ÷è ï î í à 28–расм. Ер қазувчи ишчи қисмнинг грунт билан ўзаро таъсир кучлари схемаси.

томондаги кучи Р 3 га тенг. Бу куч кесиш кенглиги бўйлаб грунт бир жинсли бўлмаганда ёки қийшиқ кесишда юзага келади. Юқорида айтиб ўтилгандек, ер қазиш ва транспортировка қилиш ишчи қисмлари ер қазиш жараёни талабларини қондириши керак. Ковш ҳажми ҳисобланаётганда грунт юмшаши натижасида ҳажмининг ортиши ҳисобга олиниши керак. Бу кўрсаткич юмшатилиш коэффициенти орқали ҳисобга олинади. Отвал кўринишдаги ишчи қисмларнинг ён томондаги ва отвал устидаги ёрдамчи жиҳозлари грунтни табиий қиялик бурчагини ҳисобга олган ҳолда лойиҳаланади. Бу бурчак қиймати қуруқ грунтлар учун 25–50 о гача. Грунтнинг намлиги ортиши билан бу кўрсатгич 14–15 о ни ташкил қилади. Намлиги юқори бўлган грунтларга ишлов берилганда, улар ковш ёки отвалга ёпишиб қолиши мумкин, бу иш унумдорлигини пасайтиради. Булpдозерлар Булpдозерлар грунтни қатламлари бўйича ишлаш ва уни ер юзаси бўйлаб унча катта бўлмаган масофага суриш учун хизмат қилади. Улар ерларни текислашда, траншея ва хандакларни қайта тўлдиришда, қуришда, сочилувчи материалларни силжитишда ва бошқа шу каби ишларда қўлланилади. Булpдозерлар ишининг самарадорлиги тракторнинг ўтағонлиги ва қувватига боғлиқ. 54 0 гача 12 11 10 9 в) 5 7 3 1

12 0 гача 29-расм. Булpдозер. а) ёнидан кўриниш; б) бурилмайдиган отвалли булpдозерни пландаги кўриниши; в) буриладиган отвалли булpдозернинг пландаги кўриниши; г) отвал оғиши. Булpдозерлар гусеницали ва пневмоғилдиракли тракторларга осма қурилма кўринишида ишлаб чиқарилади (29 - расм, а). Ишчи қисм пичоқ 4 ли отвал 5 дан иборат бўлиб, икки дона туртувчи брус 2 ёрдамида (29-расм, б) ёки универсал рама 3 (29 -расм, в) орқали ўрнатилади. Брус 2 ёки универсал рама 3 тракторга шарнирлар 1 ёрдамида юриш қисмининг балкаларига ёки махсус кронштейнларга ўрнатилади. Кашак 6 , брус 2 ва отвал 5 бикр тизим ҳосил қилиб, гидроцилиндр 7 ёрдамида кўтариб туширилади. Иккинчи схема бўйича отвал унверсал рама билан шарсимон шарнир 12 (29-расм, в), иккита туртгич 10, шунингдек, ползунда жойлашган шарнир 9 орқали ўрнатилади. Ползун универсал рамага ўрнатилган ёнбош балкалар йўналтирувчисида силжийди ва хоҳлаган жойда штирлар орқали маҳкамланиши мумкин. Доимий узунликдаги кашак 6 ни винтли тортқи ёки гидроцилиндр билан алмаштириш орқали отвалнинг кесиш бурчаги 12° гача (29,г-расм) ўзгариши мумкин. Булpдозерларни қўшимча равишда орқа томонига турли хил ишчи қисмлар (юмшатгич, қўпоргич ва ҳоказо) билан жиҳозланиши мумкин. Бу булpдозернинг ишлаш диапазонини кенгайтиради ва самарадорлигини оширади. Грунтга қатлам бўйича ишлов бериш учун булpдозер отвали грунтга

туширилади ва ишчи тезлик билан ҳаракат қилиб, отвал ўз оғирлиги, шунингдек гидроцилиндр ёрдамида грунтга ботади. Машинанинг илгариланма ҳаракати натижасида грунт кесилади ва отвал бўйлаб юқорига ҳамда отвал қиялиги бўйлаб ҳаракат қилади. Грунт отвал олдида йиғилади 3 (30-расм, в) ва у уюрма призмаси дейилади. Уюрма призмаси отвал 2 ва ён томондаги жағлар 1 орқали чегараланади. Грунт уюми отвал юқори қисмидан ортганда ёки қаттиқ грунтларга ишлов беришда булpдозер қуввати етмай қолганда, отвал пичоғи кесилаётган грунт баландлигига кўтарилади ва булpдозер транспорт тезлиги g тт га ўтиб, грунтни керакли жойга суради. Грунтни тўкиш ва ёйишда отвал қўшимча равишда кўтарилади. Булpдозер яна дастлабки ҳолатга қайтади (30-расмлар). Бурилувчан отвалли булpдозерлар текислаш ёки тозалаш ишларини бажаришда отвал бир томонга бурилади. Бунда отвал олдидаги грунт винтсимон траектория бўйлаб бир томонга сурилади (30-расм, б). Грунт билан ишчи қисмнинг ана шундай ўзаро таъсири қийшиқ кесиш дейилади ва бу, ўз навбатида қўшимча қаршиликни юзага келтиради. а) б) 30-расм. Бурилмайдиган (а) ва буриладиган (б) отвалли булpдозерларда грунт уюрмасининг ҳосил бўлиш схемаси

Скреперлар Скреперлар тортиш кучи ҳисобига ковш орқали грунтни қатлам бўйича кесиш ва уни транспортировка қилиш учун мўлжалланган. Гусеницали трактор–тягачли скреперларнинг транспортировка қилиш массаси 100...800 м; пневмоғилдираклиларда эса 300...3000 м, баъзан ундан ҳам кўпроқ. Скрепер (31-расм) дишло 1, рама 2, заслонка 3, ковш 4, шарнир 5, 10, туширувчи орқа девор 6, орқа ғилдирак 7, буфер 8, пичоқ 9, насос 11, тақсимловчи 12, мой баки 13, гидроцилиндрлар 14, 15, 16, узатма қисми 17 ва ижрочи қисм 18 дан иборат. а) б) 31-расм. Тиркама скрепер ва унинг гидробошқариш схемаси. а- схемаси, б-гидроюритма схемаси

1- олдинги ўқ дишлоси; 2- куч рамаси хоботи; 3- заслонка; 4- ковш; 5- шарнир; 6- туширувчи орқа девор; 7- орқа ғилдирак; 8- буфер; 9- пичоқ; 10- универсал шарнир; 11- насос; 12- тақсимлагич; 13- мой баки; 14- ковш кўтариш гидроцилиндри; 15- заслонка гидроцилиндри; 16- туширувчи орқа девор гидроцилиндри; 17- юритма қисми; 18- ижрочи қисм. Скрепернинг иш цикли қуйидаги жараёнлардан иборат: 1. Ковш туширилган ва заслонка очиқ ҳолда скрепернинг илгариланма ҳаракатида грунт кесилади ва ковш грунтга тўлади; 2. Ковш кўтарилади ва заслонга беркитилиб, грунт тўкиладиган жойга транспортировка қилинади; 3. Скрепер тўхтамасдан заслонка очилади ва ковш пичоғи тўкилаётган грунтни текислайди; 4. Скрепер транспорт ҳолатида дастлабки ҳолатига қайтади. Барча турдаги скреперлар юклаш, бўшатиш, бошқариш ва двигателp билан конструктив алоқаси турларига кўра таснифланади. Скреперларни юкланишига кўра тортишдаги ва мажбурий юкланувчиларга бўлинади (31 ва 32-расмлар).

а) б) 32-расм. Мажбурий бўшатилувчи ўзи юрар скрепер. а- юклаш; б– бўшатиш. Мажбурий юклашда қирқилаётган қатлам қалинлигидан қатъи назар ковшнинг грунтга тўлиш коэффициенти энг юқори бўлади. Ковшни бўшатиш усулига кўра скреперлар 3 турга бўлинади: эркин, мажбурий ва ярим мажбурий. Скреперларнинг иш унумдорлиги: П т = 3600 q k тўл ./( k ю t ц ) , бу ерда: q - ковш ҳажми, м 3 ; k тўл - ковшнинг юмшатилган грунтга тўлиш коэффициенти. Скрепер ишчи цикли t ц қуйидаги вақт интервалларидан иборат бўлади:  грунтни қазиш – t қаз ;  грунтни транспортировка қилиш - t тр ;  грунтни тушириш - t туш ;  бўш ковш билан ҳаракат - t салт ;  узатмаларни алмаштириш сони n уз t ал ;  бурилишлар - n бур t бур ;

 қўшимча итарувчи транспорт яқинлашуви - t қўш . t ц = t қаз + t тр + t туш + t салт + n уз t ал + n бур t бур + t қўш . Вақт интерваллари қиймати скрепер иш фронти ўлчамлари ва тажрибавий коэффициентлар орқали аниқланади. Экскаваторлар Грунтни массивдан кесиб олиб уни ишчи қисм етадиган зонадаги отвал ёки транспорт воситасига етказиб берувчи машинага экскаватор дейилади. Экскаваторлар бир ёки бир неча ковшли бўлади. Бир дона ковш билан жиҳозланганлари бир ковшли ва бир неча ковш билан жиҳозланганлари кўп ковшли экскаваторлар деб аталади. Бир ковшли экскаваторлар. Бир ковшли экскаваторларнинг иш жараёни бирин–кетин амалга ошириладиган қуйидаги жараёнлардан иборат: грунтни массивдан ажратиш; ковшни тўлдириш; ковшдаги грунтни тушириш жойига транспортировка қилиш; грунтни ковшдан тушириш ва ишчи қисмнинг дастлабки ҳолатга қайтиши. Бу операцияларнинг йиғиндиси экскаваторнинг бир иш циклини ташкил килади. Шунинг учун ҳам бир ковшли экскаваторлар даврий ҳаракат қилувчи машиналар турига киради. 7 1 2 3 9456 8 10 11 12 33–расм. Бир ковшли экскаваторнинг база қисми ва унинг алмашинувчи ишчи қисмлари.

1–кабина; 2–бурилиш платформаси; 3–таянч бурилиш қурилмаси; 4–юриш қисми; 5– пастки рама; 6–мувозанатловчи юк; 7– куч қурилмаси; 8– экскаватор сатҳидан баланддаги грунт; 9– экскаватор сатҳидан пастдаги грунт; 10–грейфер; 11– текислагич; 12–драглайн. Бир ковшли экскаваторлар вазифасига кўра қуйидаги турларга бўлинади: 1. Қурилиш экскаваторлари – ер ишларини ҳамда сочилувчи материалларни юклаш-тушириш ишларини бажаришда ишлатилади. 2. Қурилиш–карpер экскаваторлари – қурилиш экскаваторлари ишини бажаради ҳамда очиқ ҳолда қурилиш материаллари ва фойдали қазилмалар қазиб олишда фойдаланилади. 3. Карpер экскаваторлари – карpердаги ишларни бажаришда қўлланилади. 4. Очувчи экскаваторлар – грунтни юқори қисмини олади ва кар p ерни юза қисмини очишда ишлатилади. 5. Туннел p ва шахта экскаваторлари – ер ости иншоотларини қурилишида ҳамда фойдали қазилмалар қазишда ишлатилади. Бир ковшли экскаваторлар тўғри ва тескари ковшли ишчи қисмлар ёрдамида ўзидан баланддаги 8 (61–расм ) ва пастдаги 9 грунтга ишлов бериши мумкин. Экскаваторнинг ишлаш доирасини кенгайтириш мақсадида қўшимча ишчи қурилмалардан фойдаланилади. Экскаваторларга жами 40 турдаги алмашинувчи ишчи қисмлар ўрнатиш мумкин. Бир ковшли экскаваторлар ишчи қисми бажарадиган ишига кўра фақатгина битта ковшдан ёки комплект ишчи қисмлардан иборат бўлиши мумкин. Биринчи ҳолатдаги экскаваторлар махсус, иккинчи ҳолатдаги эса универсал бўлади. Ъозирги вақтда 90% бир ковшли экскаваторлар универсал ҳисобланади. Бир ковшли экскаваторлар ишчи қурилмалари ижроси бўйича ҳам фарқланади. Улар машина базаси билан ва ўзаро шарнирли ёки пўлат арқонлар билан бикр боғланган бўлиши мумкин. Одатда гидравлик экскаваторларни ишчи қурилмалари шарнирлар орқали қисмларга бўлинган

бўлади. Бир ковшли экскаваторлар қурилиш майдони чегарасида ҳаракатланувчи ўзиюрар вариантда ҳам ишлаб чиқилади. Экскаваторларни манёврчанлигини ошириш учун пневмоғилдиракли ва автомобилp ёки трактор шассисига ўрнатилган ҳолда ишлаб чиқарилади. Карpер экскаваторлари фақатгина гусеницали юриш қисми билан ишлаб чиқарилади. Бурилувчи қисмга кўра экскаваторлар тўла бурилувчи ва қисман бурилувчи турларга бўлинади. Фақатгина пневмоғилдиракли тракторлар базасидаги экскаваторлар қисман бурилади, барча гусеницали экскаваторлар эса тўлиқ бурилади. Щрнатилган двигателлар сонига кўра экскаваторлар бир моторли ва кўп моторли бўлиши мумкин. Кўп моторли экскаваторлар асосан карpерларда ишлатилади. Бир ковшли экскаваторларнинг энг асосий кўрсатгичи ковш сиғими бўлиб, у машинани иш унумдорлигини белгилайди. Экскаваторлар ковш ҳажми бўйича қуйидаги гуруҳларга бўлинган. Улчам гуруҳи 1 2 3 4 5 6 7 8 Ковш ҳажми 0,15 0,25 0,4 0,65 1,0 1,6 2,5 4,0 Бир ковшли экскаваторлар ЭО ҳарфи билан белгиланади, яъни ЭО – экскаватор универсал, бир ковшли. Сўнгра 4 та рақам ёзилади ва улар экскаваторнинг ўлчам гуруҳини, юриш қурилмаси турини, шу турдаги моделнинг тартиб рақами ҳамда ижросини билдиради. Экскаваторни юриш қурилмасини белгилаш учун қуйидагилар қабул қилинган. 1–гусеницали; 2– таянч юзаси кенгайган гусеницали; 3– пневмоғилдиракли; 4–автомобилp типдаги махсус шасси; 5– юк автомобили шассиси; 6– трактор базасида ва ҳоказо. Ишчи қисмни конструктив ижроси бўйича: 1–пўлат арқонли ишчи қисм; 2–пўлат арқонли ишчи қисм қаттиқ маҳкамланган; 3–шуни ўзи телескопик стрела билан. Мисол учун ЭО–4123, экскаватор бир ковшли, универсал; 4– ковш ҳажми, м 3 ; 1–юриш қисми гусеницали; 2– қаттиқ гидравлик осқичли; 3– моделp.

Рақамлардан кейинги ҳарфлар А, Б, В ва ҳоказо машинанинг модернизациясини ва махсус климатик белгини билдиради. (ХЛ–шимолий, Т–тропик, ТВ–тропик нам). Ишчи қурилмани қандай бўлишидан қатъи назар, пневмоғилдиракли экскаваторлардан ташқари барча бир ковшли экскаваторларнинг база қисмларини тузилиши бир хил. Улар остки рама 5 (61– расм), юриш қисми 4, бурилишинг платформаси 2, кабина 1, куч қурилмаси 7 ва посанги 6 дан иборат. Бурилиш платформаси пастки рамага таянади ва таянч бурилиш қурилмаси 3 орқали 360 о га бурила олади.

Адабиётлар: 1. Р.Ж. Тожиев. Қурилиш машиналари Тошкент «Узбекистон» - 2000. 2. Фиделев А.О., Чубук Ю. Ф. Строителгне машинқ, издание четвертое. Киев «Вусшая школа» - 1979. 3. Бауман В.А. строителне машин справочник в 2 – х томах 4 – издание. Москва «машиностроение» - 1976. 4. Тожиев Р.Ж., Турсунмуродов, К.Т., Услубий қўлланма «Қурилиш машиналир» фанидан Фарғона – 2002.

Похожие

Қурилиш машиналар тўғрисида умумий маълумот

Транспортловчи машиналар тўғрисида умумий маълумот

Минорали кранлар тўғрисида умумий маълумот

Ер ости коммуникация ўтказишнинг траншеясиз ёпиқ усуллари тўғрисида умумий маълумот

Юк кўтариш кўрилмалари тўғрисида умумий маълумот