To’rtqutbliklar. Uzatish tenglamalari va parametrlari - Алгебра - Рефераты

To’rtqutbliklar. Uzatish tenglamalari va parametrlari

Загружено в:

26.12.2023

Скачано:

0

Размер:

617 KB

To’rtqutbliklar. Uzatish tenglamalari va parametrlari Reja: 1. To ’ rtqutbliklar haqida umumiy ma’lumot. 2. To ’ rtqutblikning T-simon ekvivalent sxemasi. 3. To ’ rtqutblikninf П -simon ekvivalent sxemasi. 4. To ’ rtqutblik koeffisientlarini tajriba yordamida aniqlash. 5. To ’ rtqutblikning salt ishlash va qisqa tutashishi. 6. Istalgan yuklama uchun to ’ rtqutblikning kirish qarshiligi. 7. To ’ rtqutblikning uzatish tenglamalari. 8. To ’ rtqutblikning xarakteristik parametrlari .

To’rtqutbliklar haqida umumiy ma'lumotlar I k k i t a k i r i s h v a i k k i t a c h i q i s h q i s m a l a r i g a e g a b o ’ l g a n z a n j i r n i n g q i s m i t o ’ r t q u t b l i k d e b a t a l a d i . Bunda to’rtqutblikning energiya manbaiga ulanadigan qismalari kirish, yuklama ulanadigan qismalari esa chiqish qismalari hisoblanadi. Elektr sxemalarda to’rtqutblik 1-1' kirish va 2-2' qismalari bo’lgan to’g’ri to’rtburchak ko’rinishda belgilanadi (1-rasm, a). Elektr energiyani uzatish liniyasi (1-rasm, b), transformator (1-rasm, v), rostlanuvchi rezistor (1-rasm, g), to’g’rilagich qurilmasi, ko’prik sxemalari, elektr filtrlar, kuchaytirgichlar va boshqa ko’pgina qurilmalar to’rtqutblik sifatida qaralishi mumkin. Agar to’rtqutblik ichida energiya manbai mavjud bo’lsa, u holda u aktiv, aks holda esa passiv deb ataladi hamda to’g’ri to’rtburchak ichiga mos ravishda A va P harfini yozish bilan farqlanadi. Agar to’rtqutblik faqat chiziqli elementlardan tashkil topgan bo’lsa, u holda u chiziqli to’rtqutblik, tarkibida hech bo’lmaganda bitta nochiziq elementi bo’lgan to’rtqutblik esa nochiziq to’rtqutblik deb ataladi. 1-rasm. Agar to’rtqutblik qismalari o’rni almashtirilganda, ya'ni kirish qismalari yuklamaga, chiqish qismalari energiya manbaiga ulanganda, uning kirish va chiqish toklari o’zgarmasa, u holda bunday to’rtqutbliklar simmetrik, aks holda esa nosimmetrik deb ataladi. To’rtqutblik elementlarining o’zaro ulanish sxemalariga ko’ra T -simon (2-rasm, a), T -simon (2-rasm, b) va П -simon (2 —rasm, v) almashlash sxemali to’rtgutbliklarga bo’linadi.

v) 2-rasm. To’rtqutblikni hisoblash deganda uning umumlashgan parametrlaridan foydalanib kirish va chiqish tok va kuchlanishlarini topish tushuniladi. Ixtiyoriy passiv to’rtqutblikda kirish toki I 1 va kuchlanishi U 2 , uning chiqish toki I 2 va kuchlanishi U 1 quyidagi ikkita asosiy tenglama bilan ifodalanadi: (1) (2) bu yerda A , B , C , D - to’rtqutblikning kompleks koeffitsiyent (doimiy) lari. Bu koeffitsiyentlar to’rtqutblik elementlarining ulanish sxemalariga va elementlarning xarakteriga bog’liq bo’lib, A B – C D = 1 munosabat bilan aniqlanadi. To’rtqutblikning yuqorida keltirilgan asosiy tenglamalari asosida uning turli xil almashlash sxemalarini hosil qilish mumkin. Bu sxemalar to’rtqutblik umumiy xossalarini tahlil qilishni osonlashtiradi. Amaliyotda ko’pincha T -simon va П -simon almashlash sxemalardan keng foydalaniladi. To’rtqutblikning T -simon almashlash sxemasi T -simon almashlash sxemasi uchun to’rtqutblik koeffitsiyentlarini aniqlaymiz Kirxgof qonunlariga ko’ra:

(3) (4) (4) ifodani (3) tenglamaga qo’yib quyidagini hosil qilamiz: bu yerda (4) tenglamani quyidagicha o’zgartiramiz: bu yerda Yuqoridagi ifodalardan ko’rinib turibdiki, B koeffitsiyent qarshilik birligida, C – o’tkazuvchanlik birligida bo’lib, А va D koeffitsiyentlar esa o’lchovsiz kattaliklar hisoblanadi. Simmetrik to’rtqutbliklarda Z 1 = Z 2 bo’lib, А = D shart bajariladi. Agar to’rtqutblik koeffitsiyentlari ma'lum bo’lsa, u holda T- simon almashlash sxema parametrlari quyidagicha aniqlanadi: Oxirgi munosabatlardan quyidagicha xulosa chiqarish mumkin: to’rtqutblik kirish va chiqish qismalari o’zaro almashtirilsa, B va C koeffitsiyentlar o’zgarmaydi, ammo tenglamalarda А va D koeffitsiyentlar o’rni almashib keladi, ya'ni: (5)

To’rtqutblikning П -simon almashlash sxemasi П -simon almashlash sxemasi uchun Kirxgof qonunlari asosida quyidagi tenglamalarni yozish mumkin (2-rasm, v): (6) bu yerda Oxirgi tenglamadan: O’z navbatida agar A , B , C , D koeffitsiyentlar ma'lum bo’lsa, u holda П -simon almashlash sxemasi parametrlari quyidagicha topiladi: Agar Z 5 = Z 6 shart bajarilsa, unda to’rtqutblik simmetrik bo’lib, A = D bo’ladi.

To’rtqutblik koeffitsiyentlarini tajriba yordamida aniqlash Passiv to’rtqutblik kompleks koeffitsiyentlarini tajriba yordamida aniqlash mumkin. Buning uchun to’rtqutblik parametrlari qiymatlari va elementlarining ulanish sxemasini bilish shart emas. A , B , C , D koeffitsiyentlarni topish formulalarini salt ish va qisqa tutashish tajribalari natijalariga asoslanib hosil qilish mumkin. Tajriba o’tkaziladigan sxema 3-rasmda keltirilgan. T o ’ r t q u t b l i k k i r i s h q i s m a l a r i m a n b a g a u l a n g a n h o l a t u c h u n s a l t i s h t a j r i b a s i . Qarshiligi rostlanadigan rezistor R yordamida to’rtqutblik kirishiga U 2 n o m kuchlanishga teng bo’lgan kuchlanish beriladi va o’lchov asboblari yordamida U 1 0 , I 1 0 va φ 10 lar aniqlanadi. Salt ish rejimida I 2 0 = 0 bo’lganligi sababli (1) va (2) tenglamalar quyidagi ko’rinishda yoziladi: 3-rasm. (7) T o ’ r t q u t b l i k k i r i s h q i s m a l a r i m a n b a g a u l a n g a n h o l a t u c h u n q i s q a t u t a s h i s h t a j r i b a s i . Bu tajribani o’tkazish uchun to’rtqutblik chiqish qismalariga ampermetr ulab uning kirishiga shunday kuchlanish beramizki, bunda to’rtqutblik chiqishidagi tok I 2 n o m ga teng bo’lsin. O’lchov asboblari yordamida U 1 q , I 1 q va φ 1 q larni

topamiz. Qisqa tutashish rejimida U 2 q = 0 bo’lganligi sababli (1) va (2) tenglamalar quyidagi ko’rinishda yoziladi: bundan (8) T o ’ r t q u t b l i k c h i q i s h q i s m a l a r i m a n b a g a u l a n g a n h o l a t u c h u n s a l t i s h t a j r i b a s i . To’rtqutblik 2 - 2 ' chiqish qismalariga shunday kuchlanish beramizki, bunda kirish qismalaridagi kuchlanish U 1 n o m ga teng bo’lsin. O’lchov asboblari yordamida U 20 , I 20 va φ 20 ni yozib olamiz. Salt ish rejimida I 10 =0 bo’lganligi uchun (5) tenglamalar quyidagicha yoziladi: U 20 = DU 1 n , I 2 0 = CU 1 n . To’rtqutblikning chiqish qismalari tomonidan kirish qarshiligi: (9) 4 . T o ’ r t q u t b l i k c h i q i s h q i s m a l a r i m a n b a g a u l a n g a n h o l a t u c h u n q i s q a t u t a s h i s h t a j r i b a s i . (5) tenglamalar U 1 q = 0 bo’lganda Kirish qarshiligi: (10) (7) (10) tenglamalar o’zaro Z 1q / Z 10 = Z 2 q / Z 20 munosabat bilan bog’langanligini inobatga olsak, unda A , B , C , D koeffitsiyentlarni topish mumkin. (7). (10) tenglamalarni A D – B C =1 tenglama bilan birgalikda yechib, quyidagilarni hosil qilamiz:

Shunday qilib, to’rtqutblikning A , B , C , D koeffitsiyentlarini aniqlash uchun yuqorida keltirilgan tajribalardan uchtasini, simmetrik to’rtqutblik uchun esa ikkitasini o’tkazish kifoya. To’rtqutblikning salt ishlash va qisqa tutashishi (1) va (2) tenglamalardan ko’rinib turibdiki, to’rtqutblik kirishidagi kuchlanish ham tok ham ikkita tashkil etuvchidan iborat bo’lib, ulardan biri U 2 kuchlanishga, ikkinchisi esa I 2 tokka proporsional. To’rtqutblikning ikkita: s a l t i s h va q i s q a t u t a s h i s h chegaraviy rejiminlarini ko’rib chiqamiz. Salt ish rejimida to’rtqutblik chiqishidagi kuchlanish uning normal ish rejimidagi nominal kuchlanishga, qisqa tutashish rejimida to’rtqutblik chiqish toki normal ish rejimidagi tokka teng qilib olinadi: (11) (11) va (5) tenglamalarni o’zaro taqqoslab, U 1 kuchlanish va I 1 tok salt ish va qisqa tutashish rejimlaridagi mos ravishda kuchlanishlar va toklar yig’indisiga tengligiga ishonch hosil qilish mumkin, ya'ni: Shunday qilib, to’rtqutblik kirish qismidagi kuchlanish va tokni salt ish va qisqa tutashish rejimlari natijalarini ustma-ustlab aniqlash mumkin. Katta quvvatli elektrotexnik qurilmalarni sinovdan o’tkazishda ustma-ustlash prinsipini qo’llash alohida ahamiyatga ega. Chunki salt ish va qisqa tutashish tajribalarini o’tkazishda yuklama rejimidagiga nisbatan ancha kam quvvatli energiya manbaini talab qiladi va bunda elektrotexnik qurilmalarni sinovdan o’tkazishda katta miqdorda elektr energiya tejaladi. Istalgan yuklama uchun to’rtqutblikning kirish qarshiligi To’rtqutblik ish rejimini tavsiflashda ko’pincha uning kirish qarshiligi tushunchasidan foydalaniladi. To’rtqutblik kirish kuchlanishi U 1 ning kirish toki I 1 ga

nisbati uning k i r i s h q a r s h i l i g i deb ataladi. Bunda manba to’rtqutblikning kirish qismalariga ulangan deb hisoblanadi. Demak: (12) bu yerda Z n = U 2 / I 2 Xuddi shuningdek, manba to’rtqutblikning chiqish qismalariga ulangandagi kirish qarshiligi quyidagiga teng: (13) (12) va (13) tenglamalardagi A B , C , D koeffitsiyentlar o’rniga (7) (10) ifodalarini qo’yib, amalda ko’p uchraydigan quyidagi munosabatlarni hosil qilishimiz mumkin: Shuni ta'kidlash joizki, to’rtqutblikni yuqorida ko’rilgan tenglamalaridan tashqari turli ko’rinishdagi tenglamalari ham mavjud. Masala: 4-rasmda keltirilgan to’rtqutblik T — simon almashlash sxemasi uchun A B , C , D koeffitsiyentlarni toping va A D — B C = 1 munosabatni tekshirib ko’ring. Quyidagilar

berilgan: r = 1 0 0 Om, x L = 200 Om, x C = 100 Om. 4-rasm. Yechish. To’rtqutblik koeffitsientlarini topish uchun uning salt ish va qisqa tutashish rejimlari uchun yozilgan (11) tenglamalaridan foydalanamiz: B koeffitsiyentni aniqlash uchun avval qisqa tutashish tokini topamiz: I 2 q tokning topilgan ifodasidan foydalanib B koeffitsiyentni aniqlaymiz: Endi A D — B C = 1 munosabatni tekshirib ko’ramiz: To’rtqutblikning uzatish tenglamalari To’rtqutblikning kirishdagi va chiqishdagi kompleks toklar va kuchlanishlarni bog’lovchi munosabatlar to’rtqutblikning uzatish tenglamalari deyiladi. Ular 6ta shaklda ifodalanadi: 1) Z-shakli Ủ 1 = Z 11 İ 1 + Z 12 İ 2 ′ Ủ 2 = Z 21 İ 1 + Z 22 İ 2 ′ 2) Y- shakli

İ 1 =Y 11 Ủ 1 + Y 12 Ủ 2 İ 2 ′=Y 21 Ủ 1 + Y 22 Ủ 2 3) A- shakli Ủ 1 = A 11 Ủ 2 +A 12 İ 2 = A Ủ 2 +Bİ 2 İ 1 = A 21 Ủ 2 +A 22 İ 2 = C Ủ 2 +Dİ 2 to’g’ri uzatish 4) B- shakli Ủ 2 = B 11 Ủ 1 + B 12 İ 1 ′ = DỦ 1 + Bİ 1 ′ İ 2 ′ = B 21 Ủ 1 + B 22 İ 1 ′ = CỦ 1 + Aİ 1 ′ teskari uzatish 5) H- shakli Ủ 1 = H 11 İ 1 + H 12 Ủ 2 İ 2 ′ = H 21 İ 1 + H 22 Ủ 2 6)F- shakli İ 1 =F 11 Ủ 1 +F 12 İ ’ 2 Ủ 2 =F 21 Ủ 1 +F 22 İ ’ 2 Bu tenglamalardagi kompleks koeffisientlar to’rtqutblikning parametrlari deyiladi. Ular hammasi o’zaro bog’langan. To’rtqutblikning quyidagi ulashlari mavjud: 1. ketma-ket 2. parallel 3. ketma-ket - parallel

4. parallel - ketma-ket 5. kaskadli [A] ∑ =[A] 1* [A] 2 (ketma-ketligiga mos keladi) To’rtqutblikning xarakteristik parametrlari Har qanday to’rtqutblik uchun xarakteristik deb ataladigan shunday Z 1kir =Z 1c va Z 2kir =Z 2c qarshiliklarni tanlab olish mumkinki, unda to’rtqutblikning ko’rilayotgan tomondagi kirish qarshiligi shu tomondagi yuklama qarshilikka teng bo’ladi. Z 1KI R =Z 1C Z 2 =Z 2C Agar Z 2 =Z 2c bo’lsa, Z 1kir =Z 1c bo’ladi. (to’g’ri uzatish) Agar Z 1 =Z 1c bo’lsa, Z 2kir =Z 2c bo’ladi (teskari uzatish) A-formadagi koeffisientlardan foydalanib, xarakteristik qarshiliklar uchun tayyor ifodalarni keltiramiz:

Z 1c = Z 2c = Har bir to’rtqutblik da 3-xarakteristik parametr bor: Г=α+јβ - to’rtqutblik ning uzatish doimiysi, α - to’rtqutblik kuchsizlanishning xarakte- ristik doimiysi ( to’rtqutblik ning xususiy kuchsizlanishi), β - to’rtqutblik fazasining xarakteristik doimiysi. Agar har qanday kaskadli ulangan TQning kirishdagi qarshiligi xarakte- ristik qarshiligiga teng bo’lsa, TQlarni bunday ulash muvofiqlashgan kaskadli biriktirish deyiladi va quyidagi almashtirish bo’lishi mumkin: Umumiylashgan xarakteristik para-metrlar quyidagicha bo’ladi: Г = Г 1 +Г 2 ( α = α 1 + α 2 ; β = β 1 + β 2 Z 1 c va Z 3 c Qarshiliklarni muvofiqlashtirish avtomatikada , elektronikada va asbobsozlikda keng qo ’ llaniladi .

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Tekislik tenglamalari

Fazodagi to’g’ri chiziq va uning tenglamalari

Hosilaning geometrik va fizik ma’nolari. Urinma va normal tenglamalari

Fredgol‘mning aynigan yadroli integral tenglamalari

To`g`ri chiziq tenglamalari