To`g`ri chiziq tenglamalari - Алгебра - Рефераты

To`g`ri chiziq tenglamalari

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

125.5 KB

To`g`ri chiziq tenglamalari Reja: 1. To`g`ri chiziqning umumiy tenglamasi. 2. To`g`ri chiziqning burchak koeffitsiyentli va boshlang`ich ordinatali tenglamasi. 3. To`g`ri chiziqning kesmalar bo`yicha tenglamasi. 4. Berilgan nuqtadan berilgan yo`nalish bo`yicha o`tadigan to`gri chiziq tenglamasi. 5. Ikki nuqtadan o`tuvchi to`g`ri chiziq tenglamasi. 6. Ikkita to`g`ri chiziqning perpendikulyarlik sharti. 7. Ikkita to`g`ri chiziq orasidagi burchak . 8. Berilgan nuqtadan berilgan to`g`ri chiziqqacha bo`lgan masofa.

1-§. To`g`ri chiziqning umumiy tenglamasi. Agar tekislikda ixtiyoriy dekart koordinatalar sistemasi olingan bo`lsa, u holda X va Y o`zgaruvchi koordinatalarga nisbatan birinchi darajali har qanday Ax+By+C=0 (1) tenglama koordinatalar sistemasida to`g`ri chiziqni aniqlaydi, bu yerda A va B lar bir vaqtda nolga teng emas. Teskari tasdiq ham o`rinli: dekart koordinata sistemasida har qanday to`g`ri chiziq (1) ko`rinishida birinchi darajali tenglama orqali tasvirlanishi mumkin. (1) tenglama to`g`ri chiziqning umumiy tenglamasi deyiladi. (1) tenglamaning xususiy hollarini quyidagi jadvalda keltiramiz. Koeffitsentlarnin g qiymatlari To`g`ri chiziq tenglamasi To`g`ri chiziq holati 1 C=0 Ax+By=0 To`g`ri chiziq koordinata boshidan o`tadi. 2 A=0 y=b bu yerdaB C b   To`g`ri chiziq Ox o`qqa parallel. 3 B=0 x=a bu yerda A C a   To`g`ri chiziq Oy o`qqa parallel. 4 A=C=0 y=0 To`g`ri chiziq Ox o`q bilan ustma-ust tushadi. 5 B=C=0 x=0 To`g`ri chiziq Oy o`q bilan ustma-ust tushadi. 2-§.To`g`ri chiziqning burchak koeffitsiyentli va boshlang`ich ordinatali tenglamasi.

To`g`ri chiziqning Ox o`qqa og`ish burchagi deb , absissalar o`qini berilgan to`g`ri chiziq bilan ustma –ust tushishi uchun musbat yo`nalishda burish kerak bo`lgan eng kichik burchakka aytiladi. Istalgan to`g`ri chiziqning yo`nalishi uning burchak koeffitsenti k bilan xarakterlanadi, u to`g`ri chiziqning Ox o`qqa og`ish burchagi y ning tangensi kabi aniqlanadi, ya`ni k=tgy Ox o`qqa perpendikulyar bo`lgan to`gri chiziq bundan istisno, chunki uning burchak koeffitsenti yo`q. Burchak koeffitsenti k bo`lgan va Oy o`qni ordinatasi (boshlang`ich ordinata) k ga teng bo`lgan nuqtada kesib o`tadigan to`g`ri chiziqning tenglamasi ushbu ko`rinishda bo`ladi (5-chizma): y=kx+b. Umumiy tenglamasi Ax+By+C=0 bilan berilgan to`g`ri chiziqning burchak koeffitsenti y ning x orqali ifodasida x oldidagi koeffitsent kabi topiladi: b A k   . Ikkita nuqtasi A(x A ;y A ) va B(x B ;y B ) bilan berilgan to`g`ri chiziqning burchak koeffitsenti k ushbu formula bo`yicha hisoblanadi: y x y y k BA BA AB    (2) Misol. Oy ning manfiy yarim o`qidan 2 birlikka teng kesma ajratuvchi Ox o`q bilan y=30º burchak tashkil qiluvchi to`g`ri chiziqning tenglamasi yozilsin. Yechilishi. To`g`ri chiziq Oy o`qni B(0;-2) nuqtadan kesadi va 3 3  tgy k burchak koeffitsentga ega. (1) tenglada 3 3 k va b=-2 deb, izlanayotgan tenglamani hosil qilamiz: 2 3 3   x y yoki, 0 6 3 3    y x

5-chizma 3-§. To`g`ri chiziqning kesmalar bo`yicha tenglamasi. To`g`ri chiziqning kesmalar bo`yicha tenglamasi deb, 1  b y a x 6-chizma ko`rinishidagi tenglamaga aytiladi, bu yerda a va b to`g`ri chiziqning Ox va Oy o`qlar bilan kesishishi nuqtalarining mos ravishda absissasi va ordinatasi, ya`ni to`g`ri chiziqning koordinata o`qlarida ajratgan va ma`lum ishora bilan olingan kesmalarni uzunliklari (6-chizma) . Misol: 2x-3y-6=0 to`g`ri chiziqning umumiy tenglamasini kesmalardagi tenglamaga keltiring. Yechilishi . Berilgan tenglamani 2x+3y=6 ko`rinishda yozamiz va ikkala tomonini ozod hadga bo`lamiz: 1 2 3   y x . 4-§. Berilgan nuqtadan berilgan yo`nalish bo`yicha o`tadigan to`gri chiziq tenglamasi. A(x A ;y A ) nuqta orqali otib, k burchak koeffitsentga ega bo`lgan to`g`ri chiziqning tenglamasi ushbu ko`rinishga ega: y - y A =k(x- x A ) (1) Tekislikning birgina A nuqtasi dasta markazidan o`tuvchi to`g`ri chiziqlari to`plamiga to`g`ri chiziqlar dastasi deyiladi. (1) tenglamani to`g`ri chiziqlar

dastasi tenglamasi uchun qabul qilish mumkin, chunki dastaning istalgan to`g`ri chizig`i (1) tenglamadan k burchak koeffitsentlarining tegishli qiymatlarida hosil qilinishi mumkin. Dastaning Oy o`qiga parallel bo`lgan bir to`g`ri chizig`igina bundan istisno, uning tenglamasi x= x A. Misol: (-2;5) nuqtadan o`tib, ox o`q bilan 45° li burchak taskil qiluvchi to`g`ri chiziqni tenglamasi topilsin! Yechilishi: Izlanayotgan to`g`ri chiziqning burchak koeffitsenti k=tg45°=1 ga teng. Shu sababli (1) tenglamadan foydalanib, topamiz: y-5=1∙[(x-(-2)] yoki x-y+7=0. 5-§. Ikki nuqtadan o`tuvchi to`g`ri chiziq tenglamasi. Berilgan ikki A(x A ;y A ) va B(x B ;y B ) nuqtadan o`tuvchi to`g`ri chiziq tenglamasi ushbu ko`rinishga ega: (1) Agar A va B nuqtalar Ox o`qqa parallel (y A =y B ) yoki Oy o`qqa parallel (x A =x B ) to`g`ri chiziqni ifodalasa,bunday to`g`ri chiziqning tenglamasi mos ravishda y=y B ; x=x A ko`rinishda bo`ladi. Misol: A(-3;5) va B(7;-2) nuqtalar orqali o`tuvchi to`g`ri chiziq tenglamasini tuzing! Yechilishi: (1) tenglamadan foydalanib, yoki bu yerdan 7x+10y-29=0. 6-§. Ikkita to`g`ri chiziqning o`zaro joylashishi. Parallellik sharti.

O`zlarining umumiy tenglamasi A 1 x+B 1 y+C 1 =0, A 2 x+B 2 y+C 2 =0, bilan berilgan ikkita to`g`ri chiziqning kesishish, parallelli yoki perpendikulyarlik shartlari quyidagi jadvalda keltirilgan: To`g`ri chiziqlarning o`zaro joylashishi Shart Kesishish Parallellik Ustma-ust tushishlik Agar to`g`ri chiziqlarning burchak koeffitsentlari k 1 va k 2 ma`lum bo`lsa, u holda bu to`g`ri chiziqlarning paralellik sharti burchak koeffitsentlarning tengligidan iborat bo`ladi: k 1 =k 2 1-Misol: Quyidagi to`g`ri chiziqlarning parallelligini ko`rsating: x-y+3=0 va 2x-2y-7=0 Yechish: Demak, to`g`ri chiziqlar parallel. 2-Misol: Quyidagi to`g`ri chiziqlarning ustma-ust tushishini tekshiring x+3y-1=0, 2x+6y-2=0 Yechish: yoki Demak to`g`ri chiziqlar ustma –ust tushadi. 3-Misol: Quyidagi to`g`ri chiziqlarning kesishishini ko`rsating! 3x+2y-4=0; 5x+6y-12=0

Yechish : yoki Demak to`g`ri chiziqlar o`zaro kesishishadi. 7-§ Ikkita to`g`ri chiziqning perpendikulyarlik sharti. Burchak koeffitsentlari mos ravishda k 1 va k 2 bo`lgan ikkita to`g`ri chiziqning perpendikulyarlik sharti k 1 ∙k 2 +1=0 yoki munosabatning bajarilishidan iborat, Ya`ni bu to`g`ri chiziqlarning burchak koeffitsentlari va ishoralari bo`yicha qarama-qarshidir. Misol: A(-4;3) nuqtadan o`tuvchi va 2x-3y-4=0 to`g`ri chiziqqa perpendikulyar bo`lgan to`g`ri chiziqning tenglamasi tuzilsin. Yechilishi. Berilgan to`g`ri chiziqning burchak koeffitsenti . izlanayotgan to`g`ri chiziq berilgan to`g`ri chiziqqa perpendikulyar, shu sababli uningburchak koeffitsenti . Berilgan nuqtadan o`tuvchi berilgan burchak koeffitsentli to`g`ri chiziqning tenglamasidan foydalanib, izlanayotgan to`g`ri chiziqning tenglamasini hosil qilamiz: y-y A =k 2 (x-x A ) yoki bu yerdan 3x+2y+6=0 8-§. Ikkita to`g`ri chiziq orasidagi burchak . Ikkita to`g`ri chiziq orasidagi burchak deyilganda ularning kesishishidan hosil bo`lgan qo`shni burchaklardan biri tushuniladi

7-chizma burchak koeffitsentlari mos ravishda k 1 va k 2 bo`lgan to`g`ri chiziqlar orasidagi burchak y ning tangensi (1) formula bo`yicha hisoblanadi, bunda “plyus ” ishora o`tkir φ burchakka, “minus” ishora esa o`tmas burchakka mos keladi. Agar to`g`ri chiziqlardan hech bo`lmaganda biri Oy o`qqa parallel bo`lsa, (1) formula ma`noga ega bo`lmasligi qayd qilib o`tamiz. Bu holda o`tkir burchak φ bevosita formula bo`yicha hisoblanadi, bu yerda va to`g`ri chiziqlarning Ox o`qqa og`ish burchaklari.(7-chiizma). Misol. x-3y+5=0 va 2x+4y-7=0 to`g`ri chiziqlar orasidagi o`tkir burchak topilsin. Yechilishi. Berilgan to`g`ri chiziqlarning burchak koeffitsentlari , bu to`g`ri chiziqlar orasidagi o`tkir burchak tangensini (1) formula bo`yicha topamiz: bu yerda y=45°. 9-§. Berilgan nuqtadan berilgan to`g`ri chiziqqacha bo`lgan masofa.

A(x 1 ;y 1 ) nuqtadan Bx+Cy+D=0 to`g`ri chiziqqacha bo`lgan masofa deb, nuqtadan to`g`ri chiziqqa tushiriligan perpendikulyarning uzunligiga aytiladi (8-chizma) va formula bilan topiladi. Misol: A(3;2) nuqtadan 3x+4y-2=0 to`g`ri chiziqqacha bo`lgan masofa. 8-chizma

Похожие

Fazodagi to’g’ri chiziq va uning tenglamalari

Sirt tenglamasi. Fazoda tekislik va to’гri chiziq tenglamalari

Tekislik tenglamalari

Tekislikdagi to’g’ri chiziq

Fazodagi to'g'ri chiziq tеnglamalari