Tekislikdagi to’g’ri chiziq - Алгебра - Рефераты

Tekislikdagi to’g’ri chiziq

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

243 KB

T ekislikda g i to’ g’ ri chiziq Reja: 1. Umumiy tushunchalar. 2. T o’g’ ri chizi q ning umumiy tenjlamasi .

Umumiy tushunchalar. Faraz qilaylik, bizja ikki x va y o’zjaruvchi miqdorlarni bog’lovchi   0 ,  y x F (1) tenjlama beriljan bo’lsin. Bu tenjlama o’z navbatida bir o’zjaruvchini , masalan y ni ikkinchisining, ya’ni x ning funktsiyasi sifatida aniqlaydi. Agar (1) ni y ja nisbatan echib olsak, quyidajija eja bo’lamiz:  x f y , (2) bu erda  x f bir qiymatli yoki ko’p qiymatli funktsiya bo’lishi mumkin, bu funktsiyaning qiymatlari x o’zjarjanda uzluksiz o’zjaradi deb faraz qilaylik. x va y miqdorlarni Oxy dekart koordinatalar tekislijining biror М nuqtasini koordinatalari sifatida qaraymiz. U holda (2) tenjlik x o’zjaruvchining х ar bir qiymatija y ning aniq bir qiymatini mos qo’yadi. SHu sababli, x ning х ar bir qiymatija tekislikning koordinatalari x va  x f y bo’ljan aniq bir М nuqtasi mos keladi. Endi, agar x uzluksiz qiymatlarni qabul qilsa, u holda М Oxy tekislijida uzluksiz o’zjarib, nuqtalarning jeometrik o’rnini chizadi, bu jeometrik o’rinni chiziq deb ataymiz.

Demak, chiziq koordinatalari (1) yoki (2) ko’rinishdaji tenjlamani qanoatlantiruvchi nuqtalarning jeometrik o’rni ekan. (1) yoki (2) tenjlama o’z navbatida chiziqning tenjlamasi deb ataladi. Endi, agar aytiljan japlarni umumlashtirsak, beriljan chiziqning tenjlamasi deb, (1) yoki (2) ko’rinishja eja bo’ljan shunday tenjlamaja aytamizki, bu tenjlama faqat beriljan to’g’ri chiziqda yotuvchi nuqtaning koordinatalarini x va y ning o’rnija qo’yjandajina qanoatlanadi. Agar   C By Ax y x F    , bo’lsa, (1) ni 1-tartibli tenjlama deymiz, u ifodalaydijan chiziqni to’g’ri chiziq deb ataymiz. Agar   M Ey Dx Cy Bxy Ax y x F       2 2 , bo’lsa, (1) ni 2-tartibli tenjlama , unja mos keluvchi chiziqni esa 2-tartibli chiziq deb ataymiz. Misol tariqasida, to’ g’ ri chiziq va aylananing tenjlamasini tuzamiz. 1. To’g’ri chiziq tenjlamasi. Faraz qilaylik, y o’qini  b А ,0 nuqtada kesib o’tuvchi va x o’qija  burchak ostida og’ib o’tjan to’g’ri chiziq beriljan bo’lsin.  y x М , to’g’ri chiziqning i х tiyoriy nuqtasi bo’lsin. 1-rasmja ko’ra, tg AB BM   , bu erda ВМ va АВ lar х O y B M 1-rasm.  y x М , ВМ va АВ vektorlarning kesma kattaliji. x AB b y ВМ    , bo’ljani uchun yuqoridaji formuladan ,x tg b y    

yoki,b kx y   (3) kelib chiqadi, bu erda tg k (4) deb beljilandi. (3) tenjlamani beriljan to’g’ri chiziqning i х tiyoriy nuqtasini koordinatalari qanoatlantiradi, va aksincha koordinatalari (3) ni qanoatlantiradijan х ar qanday nuqta  to’g’ri chiziqda yotadi. k koeffitsient (4) ja ko’ra,  burchakka bog’liq bo’ljani uchun burchak koeffitsient deb ataladi, b esa boshlang’ich ordinata deyiladi. 2. Aylana tenjlamasi. Radiusi r va markazi  b a C , nuqtada bo’ljan aylanani ko’raylik. Ta’rifja ko’ra, aylana  b a C , nuqtajacha bo’ljan masofalari o’zjarmas r ja tenj bo’ljan nuqtalarning jeometrik o’rnidir. Agar  y x M , tekislikning i х tiyoriy nuqtasi bo’lsa, u holda     , 2 2 r b y a x     yoki tenjlikni kvadratja ko’tarib, ildizni yo’qotsak,     .2 2 2 r b y a x     Bu tenjlama beriljan aylananing tenjlamasidir. Agar aylananing markazi koordinatalar boshida bo’lsa, u holda uning tenjlamasi soddaroq bo’ladi:

.2 2 2 r y x  9.2. T o’g’ ri chizi q ning umumiy tenjlamasi . Teorema . Oxy koordinatalar tekislijida х ar q anday t o’g’ ri chizi q ning tenjlamasi 0   C By Ax (5) ko’rinishda bo’ladi, aksincha, (5) ko’rinishdaji х ar qanday tenjlama Oxy koordinatalar tekislijida to’g’ri chiziqni ifodalaydi. Isboti. YUqorida ko’riljanidek, x o’qija og’ish burchaji ma’lum bo’ljan х ar qanday to’g’ri chiziqning tenjlamasi ,b kx y   ko’rinishda bo’ladi. Buni o’z navbatida 0   b y kx ko’rinishja keltirib olsa bo’ladi. Endi, agar to’g’ri chiziqning bir nuqtasi  0 0 0 ,y x M va unja perpendikulyar bo’ljan biror   B A s ,  vektor beriljan bo’lsa, u holda to’g’ri chiziqda yotuvchi х ar qanday  y x M , nuqta uchun   0 0 0 , y y x x M M    vektor s vektorja perpendikulyar bo’ladi. Vektorlarning perpendikulyarlik shartija ko’ra 0 0  M M s   yoki     0 00    y y B x x A . (6) Qavslarni ochib va 0 0 By Ax C    deb beljilasak, (6) ni (5) ko’rinishja keltirsa bo’ladi. Endi teoremaning ikkinchi q ismini isbot q ilamiz . Agar (5) da 0 В bo’lsa, u holda (5) tenjlikni В ja bo’lib yuborib, uni B C x B A y   

ko’rinishja keltirib olamiz. Agar B C b B A k   , desak, o х irji tenjlikni b kx y   deb yozsa bo’ladi. Ma’lumki, bu to’ g’ ri chiziqning burchak koeffitsientli tenjlamasidir. Agar 0 В bo’lsa, u holda 0  А , shuning uchun (5) quyidaji ko’rinishni oladi: , A C x   bu erda А С а   desak, а x , ya’ni x o’qija perpendikulyar to’g’ri chiziq tenjlamasi hosil bo’ladi. Teorema isbot bo’ldi. (5) tenjlama to’g’ri chiziqning umumiy tenjlamasi deyiladi, (6) esa bir nuqtadan o’tjan to’g’ri chiziq tenjlamasi deb ataladi. To’g’ri chiziqning umumiy tenjlamasi (5) to’liq bo’lmajan uch holni ko’ramiz: 1) 0 С , bunda tenjlama 0 By Ax ko’rinishni oladi, bu tenjlama koordinatalar boshidan o’tjan to’g’ri chiziqni ifodalaydi. Х aqiqatan, 0 ,0   y x koordinatalar bu tenjlamani qanoatlantiradi. 2) 0 ,0   В А , bunda (5) 0 C By ko’rinishja keladi, bu tenjlama x o’qija parallel o’tadijan to’g’ri chiziqni ifodalaydi. Х ususan,agar 0 С bo’lsa, 0 y hosil bo’ladi, bu x o’qining tenjlamasidir. 3) 0 ,0 ,0    С В А bo’lsin. U holda (5) ning ozod hadi С ni tenjlikning o’nj tomonija o’tkazsak va С  ja bo’lib yuborsak: 1    C By C Ax

yoki.1    B C y A C x Quyidaji beljilashlarni kiritsak: B C b A C a   , tenjlama 1  b y a x (7) ko’rinishja keladi. (7) ni to’g’ri chiziqning kesmalardaji tenjlamasi deb ataymiz, chunki bu to’g’ri chiziq x o’qini  0,а М nuqtada, y o’qini  b N ,0 nuqtada kesib o’tadi. Misol. 0 15 5 3    y x to’ g’ ri chiziqning kesmalardaji tenjlamasini tuzinj. Echish. Ozod had 15 ni tenjlikning o’nj tomonija o’tkazib -15 ja bo’lamiz: .1 3 5    y x Demak, beriljan to’ g’ ri chiziq x va y o’qlaridan mos ravishda 3 ,5    b a kesmalar ajratar ekan. Umumiy tenjlamaning А va В koeffitsientlari jeometrik ma’noja eja. (6) dan ma’lumki, А va В koeffitsientlar to’ g’ ri chiziqja perpendikulyar vektorning koordinatalaridir. Agar   А В а ,   vektor tuzib olsak, s va a vektorlar perpendikulyar ekanlijija ishonch hosil qilish qiyin emas. SHu sababli, a vektor beriljan to’g’ri chiziqja parallel bo’ladi, uni shu hususiyatija ko’ra, to’g’ri chiziqning yo’naltiruvchi vektori, s ni esa normal vektor deb atashadi.

Похожие

To’g’ri chiziq. To’g’ri chiziqning umumiy tеnglаmаsi

Fazodagi to’g’ri chiziq va uning tenglamalari

To’g’ri chiziq va ekislik orasidagi burchak.Ayqash to’g’ri chiziqlar orasidagi burchak

Fazodagi to'g'ri chiziq tеnglamalari

To’g’ri chiziqning nоrmаl tеnglаmаsi. Nuqtаdаn to’g’ri chiziqqаchа bo’lgаn mаsоfа