Tekislik tenglamalari - Алгебра - Рефераты

Tekislik tenglamalari

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

178 KB

Tekislik tenglamalari Reja: 1. Tekislikning umumiy tenglamasi 2. Tekislikning fazodagi vaziyatlari 3. Tekislikning kesmalar bo’yicha tenglamasi 4. Ikki tekislik orasidagi burchak 5. Tekisliklarning paralellik va perpendikulyarlik sharti

Tekislikning umumiy tenglamasi Ixtiyoriy tekislik tenglamasini to’g’ri burchakli dekart koordinatalari 0xyz sistemasida tuzish masalasini qaraymiz. Uch o’lchovli fazoda ixtiyoriy Q tekislikni qaraymiz. Mo ( x o , y o , z o ) shu tekislikning biror nuqtasi, N noldan farqli va tekislikka perpendikulyar vektor bo’lsin. Bu holda tekislikning har qanday M (x, y, z ) nuqtasi uchun MoM va N - vektorlar perpendikulyar bo’ladi. (1-chizma). Demak ( MoM , N )=0. (1) Faraz qilaylik, A, B, C sonlar N vektorning koordinatalari bo’lsin: N { A , B , C } Ravshanki, MoM = OM - M0 0 ={ x - x o , y-y o , z - z o }. Shuning uchun (1) dan A (x-xo) + B(y-y o )+C( z - z o )=0 (2) Bu talab qilingan tenglamadir. Demak, qo’yidagi tasdiq isbotlandi. 1-tasdiq. Har qanday tekislik x, y va z o’zgaruvchi koordinatalarga nisbatan birinchi darajali algebrik tenglama bilan tasvirlanadi. Xusussiy holda Q tekislik Ox va Oy o’qlari ustida yotsa uning tenglamasi z =0 ko’rinishda birinchi darajali algebraik tenglama bilan tasvirlanadi. Haqiqatan bu tenglamani Q tekislikda yotuvchi istalgan nuqtaning koordi natlari qanoatlantiradi. Endi Oxy to’g’ri burchakli dekart koordinatalari sistemasini olib, ixtiyoriy birinchi darajali Ax+By+C z + D =0 (3) algebraik teglamani qaraymiz. Faraz qilaylik, x o , y o , z o - bu tenglamaning biror yechimi bo’lsin. U holda Mo ( x o , y o , z o ) nuqtaning koordinatalari bu tenglamani qanoatlantiradi: Ax o +By o +C z o + D =0 (4) Endi (3) va (4) larni ayrib (3) tenglamaga ekvivalent bo’lgan qo’yidagi tenglamani hosil qilamiz: A(x-x o ) +B (y-y o )+ C( z - z o )=0 (5) Yuqorida ko’rgagnimizdek (5) tenglama ushbu ( MoM , N )=0 tenglamaga ekvivalent. Demak Mo nuqtadan o’tib N vektorga perpendikulyar bo’lgan1-чизма z O y x M M1 Q N 0

tekislikning hamma nuqtalari (faqatgina shular) berilgan tenglamani qanoatlantiradi. Demak, tenglama shu tekislik tenglamasidir. Shunday qilib, qo’yidagi tasdiq isbotlandi. 2- tasdiq . x, y, z o’zgaruvchilarga nisbatan birnchi darjali har qanday Ax+By+C z + D =0 tenglama tekislikni tasvirlaydi. (3) tenglama tekislikning umumiy tenglamasi deyiladi. Misol: M (1,-2,3) nuqtadan o’tib n -  4,0,2 vektorga perpendikulr bo’gan tekislik tenglamasini to’zing. Yechish: Berilishiga ko’ra, A=2, B=0, C=4. (2) formulaga ko’ra 2(x-1)+0(y+2)+4( z -3)=0 ga ega bo’lamiz. Buni soddalashtirib izlangan tenglamani topamiz: x+2 z -7=0 Tekislikning fazodagi vaziyatlari Tekislikning ushbu Ax+By+S z + D =0 (3) ko’rinishdagi umumiy tenglamasini qaraymiz. Bu yerda A, B, C, Dlar istalgan haqiqiy sonlar bo’lib, A, B, C larning aqalli bittasi noldan farqli bo’lishi kerak. Agar A, B, C, D larning barchasi noldan farqli bo’lsa (3) tenglama to’liq deb ataladi. Agar bularning birortasi nolga teng bo’lsa, uni to’liqsiz tenglama deb ataladi. To’liqsiz tenglamalarning mumkin bo’lgan barcha ko’rinilarini qaraymiz va ularning koordinatlar sistemasiga nisbatan joylashishdagi xususiyatlarini anqilaymiz. 1. Agar (3) tenglamadagi ozod had D =0 bo’lsa, tenglama Ax+By+C z =0 ko’rinishga keladi va bu tenglama koordinatalar boshidan o’tgan tekislikni tasvirlaydi. 2. A=0. Bu holda By+C z + D =0 tenglama Ox o’qiga paralel bo’lgan tekislikni tasvirlaydi. (chunki bu tekislikning normal vektori N ={ o , B, C} Ox o’qiga perpendikulyar bo’ladi).

3. B=0. Bu holda Ax+ Cz + D =0 tenglama hosil bo’ladi u Oy o’qiga paralel bo’lgan tekislikni ifodalaydi (chunki uning normal vektori N ={ A ; O ; C } Oy o’qiga perpendikulyar). 4. C=0. Bu holda, Ax+ Cz + D =0 tenglamaga ega bo’lamiz va u 0 z o’qiga paralel tekislik tenglamasi bo’ladi (chunki uning normal vektori N { A ; B ; O } oz o’qiga perpendikulyardir). 5. A=0, B=0. Bu holda, C z + D =0 tenglamaga ega bo’lamiz. Bu tenglama Oxy tekislikka paralel tekislikni ifodalaydi (chunki bu tekislikk Ox va Oy o’qlarga paralel bo’ladi). 6. A=0, C=0. Bu holda By+ D =0 tenglamaga ega bo’lamiz va u Ox z tekisligiga paralel tekislikni ifodalaydi (chunki bu tekislik Ox va O z o’qlarga paraleldir). 7. B=0, C=0. Bu holda Ax+ D =0 tenglama hosil bo’ladi va u Oy z tekisligiga pararlel tekislikni ifodalaydi (chunki bu tekislik oy va oz o’qlarga paraleldir). 8. A=0, B=0, D =0. Bu holda tenglama C z = O ko’rinishda bo’ladi va u oxy koordinata tekisligini ifodalaydi (chunki bu teksilik Oxy tekislikka paralel va koordinati boshidan o’tadi). 9. A=0, C=0, D =0. Bu holda tenglama By=0 ko’rinishda bo’lib Ox z koordinat tekisligini ifodalaydi (chunki bu tekislik Ox z tekislikka paralel va koordinata boshidan o’tadi). 10. B=0, C=0, D =0. Bu holda tenglma Ax=0 ko’rinishda bo’ladi u Oy z koordinatalar tekisligini ifodalaydi (chunki bu tekislik Oy z tekislikka paralel va koordinata boshidan o’tadi). Misol. M 1 (1;2;-3) va M 2 (4;2;1) nuqtalar 2x+3y-5 z -23=0 tekislikda yotadimi? Yechish: Nuqtaning tekislikda yotishi uchun uning koordinatalari shu tekislik tenglamasini qanoatlantirishini tekshirish kerak. Bu yerda 2  1+3  2-5(-3)-23=0 2  4+3  2-5  1-23=-14  0 Demak, M 1 nuqta tekislikda yotadi, M 2 esa yotmaydi.

Tekislikning kesmalar bo’yicha tenglamasi Tekislikning to’liq tenglamasi Ax+By+C z + D =0 (3) berilgan bo’lsin (bunda hamma koordinatalar noldan farqli). Bu tenglamani tekislikning kesmalar bo’yicha tenglama deb ataluvchi а х + b у + c z =1 ko’rinishga keltirish mumkin. Buning uchun (3) tenglamadan Ax+By+C z= - D 1      D C z D B у D A x larni yozib olamiz va D C с D B b D А а    , , belgilashlar kiritamiz. Agar ishoralarga e’tibor bermasak, a, b, c sonlar tekislikning koordinatalar o’qilaridan ajratgan kesmalar uzunligiga tengdir. z O y x 1 2 3M1 M2 M3 2-chizma. z O x 2 5 M1 M2 y 3-chizma.

Haqiqatan ham, x o’qini (y=0, z =0) tekislik M 1 (a, 0, o) nuqtada y o’qini M 2 (o, b , 0) nuqtada z o’qini esa M 3 (o, 0, c) nuqtada kesadi ( 2-chizma). Misol. 2x+5y-10=0 tekislikni yasang. Yechish: Berilgan tenglamani 1 2 5   у x ko’rinishda yozib olamiz. Demak, tekislik x o’qidan 5 birlik y o’qidan 2 birlik kesib o’tadi va 0 z o’qiga parallel bo’ladi (3-chizma). Ikki tekislik orasidagi burchak Faraz qilaylik P 1 , va P 2 tekisliklar A 1 x+B 1 y+C 1 z + D 1 =0 A 2 x+B 2 y+C 2 z+D 2 =0 umumiy tenlamalar orqali berilgan bo’lsin. Bu tekisliklar orasidagi burchak ravshanki ularning normal vektorlari N 1 ={A 1 , B 1 , C 1 } va N 2 ={A 2 , B 2 , C 2 } orasidagi  burchakka teng bo’ladi.  burchakni topish uchun 2 1 2 1 ) , ( cos N N N N   formuladan foydalanish mumkin. Demak, ikki P 1 va P 2 tekisliklar orasidagi burchak ushbu 22 22 22 21 21 21 2 1 2 1 2 1 cos С В А С В А CC BB AA         formula yordamida topiladi. 5. Tekisliklarning paralellik va perpendikulyarlik sharti Ushbu P 1 : A 1 x + B 1 x + С 1 z + D 1 =0 , P 2 : A 2 x+B 2 x+C 2 z + D 2 =0 tekisliklar berilgan bo’lsin. P 1 va P 2 tekisliklarining paralellik sharti ularning N 1 va N 2 normal vektorlarining kollinearlik shartidan kelib chiqadi. Demak, bu shart 2 1 2 1 2 1 C C B B A A   ko’rinishda bo’ladi.

Xuddi shuningdek, P 1 , va P 2 tekisliklarining perpendikulyarlik sharti ularningN 1 va N 2 normal vektorrlarning perpendikulyarlik shartidan kelib chiqadi. N 1 va N 2 vektorlar o’zaro perpendikulyar bo’lsa ( N 1 , N 2 )=0 bo’lib bundan A 1 A 2 +B 1 B 2 +C 1 C 2 =0 kelib chiqdai va bu P 1 va P 2 tekisliklarning perpendikulrlik shartini ifodalaydi.

Похожие

Sirt tenglamasi. Fazoda tekislik va to’гri chiziq tenglamalari

Fredgol‘mning aynigan yadroli integral tenglamalari

To`g`ri chiziq tenglamalari

To’g’ri chiziqning boshqa turdagi tenglamalari

To’rtqutbliklar. Uzatish tenglamalari va parametrlari