To’g’ri chiziqning boshqa turdagi tenglamalari - Алгебра - Рефераты

To’g’ri chiziqning boshqa turdagi tenglamalari

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

270.5 KB

To’ g’ ri chiziqning boshqa turdagi tenglamalari Reja: 1. Ikki to’ г ri chiziq orasidagi burchak 2. Ikki to’ г ri chiziq tenglamasini birgalikda tekshirish. 3. Nuqtadan berilgan to’ г ri chiziqgacha bo’lgan masofa.

Agar  0 0 0 ,y x M to’ г ri chiziqning berilgan nuqtasi va   n m a ,  uning yo’naltiruvchi vektori bo’lsa, uning tenglamasini quyidagicha tuzsa х am bo’ladi. Faraz qilaylik,  y x M , nuqta to’ г ri chiziqning ¢zgaruvchi nuqtasi bo’lsin. U holda, а va М М 0 vektorlar o’zaro parallel bo’ladi. Vektorlarning kolleniarlik shartiga ko’ra n y y m x x 0 0    (8) Bu tenglama to’ г ri chiziqning kanonik tenglamasi deb ataladi. Agar (8) da kasrlarni t ga tenglasak, mt x x   0 , nt y y   0 yoki      ,, 00 nt y y mt x x parametrik tenglamalar deb ataluvchi tenglamani hosil qilamiz. Agar to’ г ri chiziqning ikkita    2 2 2 1 1 1 , , , y x M y x M nuqta- lari ma’lum bo’lsa, u holda 2 1M M a vektorni yo’naltiruvchi vektor deb qarash mumkin, shuning uchun bu to’ г ri chiziqning tenglamasi (8) ga ko’ra 1 2 1 1 2 1 y y y y x x x x      (9) bo’ladi. Bu tenglama ikki nuqtadan o’tgan to’ г ri chiziqning tenglamasi deb ataladi. х y  O M  N n

2-rasm. Endi, faraz qilaylik, bizga  to’ г ri chiziq va uning normal vektori п berilgan bo’lsin. Agar  п vektorning х o’qiga o г ish burchagi bo’lsa, u holda shu vektorning orti     Sin CoS n , 0  bo’ladi. 1 0  п .  y x M ,  to’ г ri chiziqning ¢zgaruvchi nuqtasi va p ON  bo’lsin. U holda (2-rasmga qarang). .  ySin xCoS OM n OM np n OM np p n n           Bundan 0   p ySin xCoS   (10) kelib chiqadi. (10) tenglama to’ г ri chiziqning normal tenglamasi deb ataladi. Agar to’ г ri chiziq 0   C By Ax tenglama bilan berilgan bo’lib, bu tenglama normal tenglamami yoki yo’q ekanligini aniqlash uchun bu to’ г ri chiziqning normal vektorini uzunligi birga tengligini tekshirish kifoya. Bu tenglama 1 2 2    B A n bo’lsagina normal bo’ladi.Agar 1 2 2    B A n bo’lsa, berilgan tenglamani 2 2 В А   ifodaga bo’lish kerak: 0 222222      B A C y B A B x B A A  (11) (10) formuladan ma’lumki, ozod hadning ishorasi manfiy bo’lishi shart, shu sababli, o х irgi tenglikdagi ishoralardan birini ozod hadning ishorasiga teskari qilib tanlash zarur. SHunda (11) normal tenglamaga aylanadi. 2 2 1 В А   ifoda normallovchi ko’paytuvchi deb ataladi.

To’ г ri chiziqga doir turli masalalar. 1. Ikki to’ г ri chiziq orasidagi burchak. Faraz qilaylik, bizga 1 1 1: b xk y    va 2 2 2: b x k y    to’ г ri chiziqlar berilgan bo’lsin. Ma’lumki, 2 2 1 1 ,   tg k tg k   bu erda 2 1,  lar mos ravishda 2 1,  to’ г ri chiziqlarning х o’qiga o г ish burchaklaridir. Bu burchaklarni Oxy tekisligidagi musbat yo’nalish bo’ylab х isoblangan deb tushunamiz. Agar 2  > 1  bo’lsa , 2 1,  to’ г ri chiziqlar orasidagi burchak deb 1 2      burchakni tushunamiz. U holda   2 1 1 2 2 1 1 2 1 2 1 1 k k k k tg tg tg tg tg tg                  (12) (12) dan ko’rinadiki, agar 2 1 k k  bo’lsa, 0  yoki    bo’ladi, ya’ni 1 va 2 to’ г ri chiziqlar parallel bo’ladi, va aksincha, agar 1 va 2 to’ г ri chiziqlar parallel bo’lsa, 0 tg , bundan esa 2 1 k k  kelib chiqadi. SHu sababli, 2 1 k k  tenglik to’ г ri chiziqlarning parallellik sharti deb ataladi. Agar 1 va 2 to’ г ri chiziqlar perpendikulyar, ya’ni 2    bo’lsa, u holda (12) dan 0 1 2 1    k k munosabat kelib chiqadi. Bu tenglikni to’ г ri chiziqlarning perpendikulyarlik sharti deb ataymiz. 2. Ikki to’ г ri chiziq tenglamasini birgalikda tekshirish. Faraz qilaylik , bizga ikki 1 va 2 to’ г ri chiziqlarning tenglamalaridan tuzilgan        0,0 2 2 2 1 1 1 C y B x A C y B x A (13) sistema berilgan bo’lsin. Ma’lumki, bu sistema yagona echimga ega bo’lishi uchun 0 2 2 1 1  В А В А bo’lishi zarur va etarlidir. Bu esa 2 1 2 1 В В А А  tengsizlikka ekvivalent. Bu holda (13) ning yagona echimi 1 va 2 to’ г ri chiziqlarda yotuvchi nuqtaning koordinatalarini beradi, ya’ni 1 va 2 to’ г ri chiziqlarning kesishish nuqtasini aniqlaydi.

Agar 0 2 2 1 1  В А В А bo’lsa, 2 1 2 1 В В А А  bo’ladi, Bunda ikki hol yuz beradi: 1)agar (13) sistema cheksiz ko’p echimga ega bo’lsa, bu 2 1 2 1 2 1 С С В В А А   bo’lganda bagariladi, u holda 1 va 2 to’гri chiziqlar ustma-ust tushadi; 2) (13) sistema umuman echimga ega emas, bu 2 1 2 1 2 1 С С В В А А   bo’lganda yuz beradi, bunda berilgan to’гri chiziqlar umuman kesishmaydi, ya’ni ular parallel bo’ladi. 3. Nuqtadan berilgan to’ г ri chiziqgacha bo’lgan masofa.  0 0 0 ,y x M nuqtadan  to’ г ri chiziqgacha bo’lgan d masofani topish talab etilgan bo’lsin.  to’ г ri chiziqning 0п normalini qurib olaylik. Agar 0 M nuqta  ga nisbatan, 0п normalning musbat yo’nalishi tomonida goylashgan bo’lsa, u holda masofa d , aks holda d  bo’ladi. Buni 0 M nuqtaning  to’ г ri chiziqdan  chetlanishi deb ataymiz. CHizmadan ko’rinadiki,    Sin y CoSx OM np p n 0 0 0 0      , bundan p Sin y CoSx       0 0 (14) yoki  d p Sin y CoS x     0 0 (15) kelib chiqadi. Demak, nuqtadan berilgan to’ г ri chiziqgacha bo’lgan masofani topish uchun, nuqtaning koordinatalarini to’ г ri chiziqning normal tenglamasini chap tomonidagi noma’lumlar o’rniga qo’yish kifoya ekan. Agar to’ г ri chiziq tenglamasi normal bo’lmasa, u holda normallovchi ko’paytuvchi yordamida normal ko’rinishga keltirib, so’ngra (15) formula yordamida talab qilingan masofani hisoblaymiz.

To’ г ri chiziqlar dastasining tenglamasi. Tekislikning  0 0,y x S nuqtasidan o’tgan barcha to’ г ri chiziqlari to’plami S markazli to’ г ri chiziqlar dastasi deb ataladi. Teorema . Agar 0 1 1 1    C y B x A va 0 2 2 2    C y B x A lar S nuqtada kesishuvchi to’ г ri chiziqlar, va  , lar bir vaqtda nolga teng bo’lmagan i х tiyoriy sonlar bo’lsa, u holda     0 2 2 2 1 1 1       C y B x A C y B x A   (16) S nuqtadan o’tuvchi to’ г ri chiziq tenglamasi bo’ladi. Isboti. Avval (16) haqiqatan tenglama ekanligini ko’rsataylik, buning uchun uni quyidagi ko’rinishda yozib olamiz:       0 2 1 2 1 2 1       C C y B B x A A       (17) Bu erda 2 1 А А    va 2 1 В В    lar bir vaqtda nolga teng bo’laolmaydi, chunki aks holda, 2 1 А А    0  va 2 1 В В    0  dan    2 1 2 1 В В А А kelib chiqadi, buni esa bo’lishi mumkin emas, chunki bu to’ г ri chiziqlar shartga ko’ra kesishadi. Bu esa (17) tenglama ekanligini ko’rsatadi. Demak, u tekislikda biror to’ г ri chiziqni ifodalaydi. Endi bu to’ г ri chiziq S nuqtadan o’tishini ko’rsatsak kifoya. Haqiqatan, (17) dagi noma’lumlar o’rniga 0 0,y x larni qo’ysak, 0 1 0 1 0 1    C y B x A va 0 2 0 2 0 2    C y B x A ekanligidan,     0 2 0 2 0 2 1 0 1 01       C y B x A C y B x A   bo’lishi kelib chiqadi. Teorema isbot bo’ldi. Agar masalan, 0  bo’lsa, (17) ni quyidagi ko’rinishda yozsa bo’ladi:

    0 2 2 2 1 1 1       C y B x A C y B x A , bu erda     deb belgilandi. Misol . S nuqtada kesishuvchi 0 1 15 7,0 5 3 2       y x y x to’ г ri chiziqlar berilgan bo’lsin. S nuqtadan 0 1 5 12    y x to’ г ri chiziqga perpendikulyar o’tgan to’ г ri chiziq tenglamasini tuzing. Echish . Avval berilgan to’ г ri chiziqlar kesishishini tekshiramiz: 15 7 7 2  . Demak, ular kesishmaydi. Dasta tenglamasi   .0 1 15 7 5 3 2       y x y x  Buni quyidagicha yozib olamiz:       .0 5 15 3 7 2           y x (18) Bu to ’г ri chiziqning burchak koeffitsientini topaylik : . 15 3 7 2      k Berilgan to’ г ri chiziqning burchak koeffitsienti 5 12 1 k bo’lgani uchun , ularning perpendikulyarlik shartiga ko’ra 12 5 15 3 7 2        . Bundan .1   Bu qiymatni (18) ga qo’ysak: .0 6 12 5    y x

Похожие

To’g’ri chiziq. To’g’ri chiziqning umumiy tеnglаmаsi

To’g’ri chiziqning nоrmаl tеnglаmаsi. Nuqtаdаn to’g’ri chiziqqаchа bo’lgаn mаsоfа

To’g’ri chiziqlar va tekisliklarning parallelligi To’g’ri chiziqning tekislikka perpendikulyarligi

Fazodagi to’g’ri chiziq va uning tenglamalari

Chiziqning buralishi