Matematika mashg’ulotlarida qullaniladigan tanqidiy fikrlashga o’rgatish usullari - Алгебра - Рефераты

Matematika mashg’ulotlarida qullaniladigan tanqidiy fikrlashga o’rgatish usullari

Загружено в:

17.08.2021

Скачано:

0

Размер:

68 KB

Matematika mashg’ulotlarida qullaniladigan tanqidiy fikrlashga o’rgatish usullari Reja: 1. Matematika mashg’ulotlarida qo’llaniladigan tanqidiy fikrlashga o’rgatish usullari 2. Aqliy hujum (Breynstorming) 3. Klaster usuli 4. Insert usuli 5. Sinkveyn usuli

«Tanqidiy fikrlash» atamasidan pedagogik muhitda bir necha o` yillardan beri foydalanib kelinadi va turli pedagoglar bu tushunchani turlicha tushunadi. Ko`pchilik uchun tanqidiy fikrlash «yuqori tartibdagi» fikrlashni bildiradi - yuqori degani shu ma`nodaki, u Benjamin Blum tizimiga ko`ra o`rganish qobiliyatlarining so`nggi oliy po ђ onasida turadi. Falsafiy jihatdan tanqidiy fikrlash deganda, odatda mantiqiy fikrlash va isbotlash ko`nikmalari tushuniladi, uning yordamida talabalar diqqat bilan o`qish, chuqur munozaralar yuritish va yozuvda o`z fikrlarini aniq va o`ylab ifoda etish imkoniga ega bo`ladilar. O`YOTF (SOROS) loyihasida ta`kidlanganidek: «Odam tanqidiy fikrlar ekan, u yoki bu ђ oyalar bilan tanishadi, ularni amalga oshirishdagi mumukin bo`lgan oqibatlarni ham e`tiborga oladi. Bunda odam bu Goyalarni dastlab ma`lum darajadagi ishonchsizlik bilan idrok qiladi va qarama-qarshi nuqtai-nazarlar bilan taqqoslaydi. Ularni asoslash uchun qo`shimcha mulohazalar tizimidan foydalanadi va bular asosida o`z nui-nazarini ishlab chiqadi». Tanqidiy fikrlash ђ oya va imkoniyatlarni ijodkorlik bilan uy ђ unlashuvi, konsepsiya va axborotlarni qayta fikrlash va qayta qurishdek murakkab jarayondir. Bu faol va interaktiv bilishning bir necha darajalarida bir vaqtda ro`y beradigan jarayon ham bo`lib hisoblanadi. Tanqidiy fikr egasiga hiyla-nayranglar kamroq ta`sir qiladi, o`zining shaxsiy qarashlar tizimi bo`lgani uchun ular turli xavf-xatardan holi bo`ladilar. I.G.Agapov aytishicha tanqidiy fikrlash- o`kuvchilarda matn bilan ishlash malakasini rivojlantirish, o ђ zaki va yozma nutqning barcha ko`rinishlarini egallash, muayyan matn bo`yicha tengdoshlari bilan fikr almashuv (muloqat malakalari, guruh bilan ishlash malakalari) ga yo`naltirilgan pedagogik texnologiyadir. Tanqidiy fikrlashga o`rgatish Kadrlar tayyorlash milliy dasturida bayon etilgan yuqori umumiy va kasbiy madaniyatli, ijtimoiy faol, hayotda mustaqil ravishda o`z o`rnini topa oladigan kadrlarning yangi avlodini shakllantirish vazifasini hal qilishga ham to`la mos keladi. Tanqidiy fikrlash quyidagilarni nazarda tutadi: Birinchidan, tanqidiy fikrlash- bu mustaqil fikrlashdir. Bunda har bir kishi boshqalarnikidan mustasno holda o`zining ђ oyasi, baholashi va ishonchlariga ega bo`ladi.

Ikkinchidan, axborot tanqidiy fikrlashning natijasi emas, balki uning boshlanishidir. Bilim odamni tanqidiy fikrlashga undovchi motiv bo`lib hisoblanadi. Uchinchidan , tanqidiy fikrlash, savolning ko`yilishi va hal qilinishi zarur bo`lgan muammoni aniqlashdan boshlanadi. Insoniyat o`z mohiyatiga ko`ra qiziquvchandir, u biror yangilikni sezar ekan, albatta uning mohiyatini bilishni istaydi. To`rtinchidan, tanqidiy fikrlash ishonchli dalillarga intiladi. Tanqidiy fikrlovchi kishi muammoning o`z shaxsiy yechimini topadi va bu qarorni oqilona, asosli dalillar bilan mkstahkamlaydi. U boshqa qarorlar bo`lishi mumkinligini ham tan oladi, lekin o`zi tanlagan qaror boshqalarga nisbatan eng mantiqiy va oqilona ekanligini isbotlashga harakat qiladi. Beshinchidan , tanqidiy fikrlash- ijtimoiy fikrlashdir. Har qanday fikr boshqalar bilan o`rtoqlashilganda, bahslashuvda, muhokamada, boshqalar bilan fikr almashganda o`tkirlashadi va chuqurlashadi. Tanqidiy fikrlashning asosini quyidagi uch faza tashkil qiladi: da`vat (chaqiriq), anglash, mulohaza ( fikrlash). Tanqidiy fikrlash chaqiriq bosqichidan boshlanadi, bunda o`kuvchilarning qiziqishi uy ђ onadi, zarur savollar tu ђ iladi va bilimlarni egallash uchun sabablar tu ђ iladi.Танšидий фикрлаш асослари Даъват Англаш Фикрлаш

Anglash brosqichida o`kuvchilar izlash uchun ra ђ bat oladilar, ba`zi hollarda esa bunga o`rganadilar ham. Fikrlash bosqichi ksulminatsiya bo`lib hisoblanadi. Ta`limning guruhli shaklining ahamiyati nimada? Ta`limning guruhli shakli «ta`lim beruvchi- ta`lim oluvchi» dialogidan voz kechishni va «ta`lim beruvchi-guruh-ta`lim oluvchi» ko`rinishidagi uch tomonlama o`zaro munosabatga o`tishni nazarda tutadi. O`quv guruhi tarkibi buyicha harakatchan kichik guruhlarga bo`linadi va ularning har-biri o`zicha o`kuv materialini o`zlashtiradi. O`qituvchi bilan o`kuvchilar o`rtasida mustahkam aloqa o`rnatiladi, shaxsiy va bir vaqtning o`zida jamoaviy ruhiy holat kuchayadi. Bunda:  ta`lim oluvchilarning xamkorlikdagi harakati tashkillashadi, bu esa o`kuv-bilish jarayonini faollashtirishga, ularda empatiyani, kommunikativlikni shakllantirishga ko`maklashadi;  Har bir ta`lim oluvchining potensial imkoniyatlarini rivojlanishi va amalga oshirilishi ta`minlanadi;  O`quvchilarning bilimi o`zaro hamkorlikda boyiydi, hamkorlikda muammolar yechiladi;  Guruhda ishlash atrofdagilarga bo`lgan munosabatni o`zgartiradi, «men va ular»dan «biz»ga o`tishni ta`minlaydi va o`zini guruhning bir bo`lagi sifatida his qilish imkonini beradi. Ta`lim oluvchilarni guruhlarga qay tarzda ajratish kerak? 1. Belgilari bo`yicha:  ixtiyoriy yoki noformal belgilari bo`yicha tuzilgan aralash guruhli;  o`kuv darajasi yutuqlari bo`yicha;  psixologik jixatdan bir-biriga to` ђ ri kelishi darajasi bo`yicha. 2. Soni bo`icha:  2-dan 5 kishigacha- uncha katta bo`lmagan vazifalarni bajarish uchun;  5 -dan 7 kishigacha- murakkab vazifalar uchun. 3. Vaqt bo`yicha: Kichik guuhlar belgilangan vazifani bajarish uchun qancha vaqt ajratilgan bo`lsa, shuncha vaqt faoliyat ko`rsatadi.

Guruh sharoitida ishlaydigan birinchi mash ђ ulot hal qiluvchi bo`lib hisoblanadi. SHuning uchun bunda quyidagi sharoitlarga rioya qilish muhim: 1. O`qituvchi guruhni belgilaydi. 2. Qat`iy rahbarlik qilishi mumkin bo`lgan eng faol va boshqa o`kuvchilar hakida o`ylab ko`ring. 3. Eng zehnli va qobiliyatli Ukuvchilardan har bir guruhga kiriting. 4. Zehni o`tkir bo`lmagan o`quvchilarni ham tanlab, har qaysi guruhga kiriting. 5. Rahbarni guruh bilan oldindan uchashtiring va ularning vazifasini tushuntiring. 6. Guruh vazifasini va rahbar vazifasini tushuntiring. 7. Har bir uruh doira shaklida o`tirsin. Bir-birisini ko`rib tursin. 8. Ish vaqtida har bir guruh atrofida yuring. 9. Muhokama oxirida o`z kuzatuvingizni, ayniqsa, har bir guruhdagi yaxshi ђ oyaga e`tiborni qaratib, gapirib bering. Gurux sharoitida ishlashda va tanqidiy fikrlashga o`rgatishda turli interfaol usullardan foydalanish yaxshi samara beradi. SHunday usullardan ayrimlari bilan tanishib chiqamiz. Aqliy hujum (Breynstorming) Aqliy hujum- ђ oyalarni generatsiya qilish usuli. Qatnashchilar birlashgan holda qiyin muammoni yechishga harakat qiladilar: uni yechish uchun shaxsiy ђ oyalarini ilgari suradilar (generatsiya kiladi). U ishtirokchilarni o`z tasavvurlari va ijodlaridan foydalanishga ra ђ batlantiradi. «Aqliy hujum»ning vazifasi kichik guruhlar yordamida yangi- yangi ђ oyalarni yaratishdir. Bu usul muammoni hal qilayotgan kishilarning ko`proq aql bovar qilmaydigan va hatto fantastik ђ oyalarni yaratishga undaydi. Ђ oyalar qancha ko`up bo`lsa. Ularning hech bo`lmaganda bittasi ayni muddao bo`lishi mumkin. «Aqliy hujum»ning qoidalari: 1. Fikr va ђ oyalar hech qanday cheklanmagan holda iloji boricha qattiqroq aytilishi lozim;

2. Bildirilgan fikr va ђ oyalar takliflar berish to`xtatilmaguncha muhokama qilinmaydi, baholanmaydi; 3. Bildirilgan har qanday ђ oya va fikrlar hisobga olinadi; 4. Qancha ko`p ђ oya va fikrlar bildirilsa shuncha yaxshi; 5. Bildirilgan ђ oya va fikrlarni to`ldirish va yanada kengaytirish mumkin; 6. Barcha aytilgan takliflar yozib boriladi; 7. Takliflarni bildirish uchun vaqt aniq belgilanadi. Klaster usuli 1 Klasterlarga ajratish- o`quvchilarga biror-bir mavzu to` ђ risida erkin va ochiq tarzda fikr yuritishga yordam beradigan pedagogik strategiyadir. Bu usul ko`p variantli fikrlashni o`rganilayotgan tushuncha (hodisa, voqea)lar o`rtasida aloqa o`rnatish malakalarini rivojlantiradi. «Klaster» so`zi ђ ujm, bo ђ lam ma`nosini anglatadi. Klasterlarga ajratishni da`vat, anglash va mulohaza qilish bosqichlaridagi fikralashni ra ђ batlantirish uchun qo`llash mumkin. U asosan yangi fikrlarni uy ђ otish, mavjud bilimlarga yetib borish strategiyasi bo`lib, muayyan mavzu bo`yicha yangicha fikr yuritishga chorlaydi. Biror mavzu bo`yicha klasterlar tuzishdan bu mavzuni mukammal o`rganmasdan oldin foydalanish maqsadga muvofikdir. Klaster tuzish ketma-ketligi: 1. Katta varoђ qoђozning o`rtasiga yoki sinf doskasiga yoxud yozish uchun foydalanish mumkin bo`lgan sathga «kalit» so`z yoki gap yoziladi; 2. SHu mavzuga tegishli deb hisoblangan va xayolga kelgan so`z va gaplar yoziladi; 3. Fikrlar paydo bo`lganda va ularni yozganda fikrlar o`rtasida mumkin bo`lgan bo ђ lanishlarni belgilash; 4. Fikrlar tugamaguncha yoki vaqt tamom bo`lgunicha xayolga kelgan barcha fikrlar yozilaveradi; 1 СОРОС халšаро очиš жамиятининг «Танšидий фикрлашни ривожлантириш асослари» фанлараро дастури. Т., 12 б.

5. Keltirilgan so`z va fikrlar mazmuni va yaqinligiga qarab toifalarga ajratib chiqiladi. Klaster tuzishda guruhdagi barcha o`quvchilarning ishtirok etishi, shu guruh uchun ђ oyalar o`zagi bo`lib xizmat qiladi. Insert usuli 2 Insert usuli tushunishni kuzatish vositasidir. Insert- bu o`quv jarayonida o`z anglashini faol kuzatish uchun o`quvchilarga imkoniyat beradigan kuchli vositadir, chunki shunday hollar borki, odam matnni oxirigacha o`qib, u yerda nima yozilganligini eslab qololmasligi mumkin Hamma ishtirokchilar ishni tugatganlaridan keyin ular jadvalni oldlarida ushlab zalning o`rtasiga chiqishadi. U yoq- bu yoqqa o`tib ishtirokchilar bir-birlari bilan tanishadilar. Ishtirokchilar o`z ismlarini jadvallarga yozib, ularni devorga ilib qo`yishadi. Sinkveyn usuli 3 J.Still, K.Meredis, CH.Templning «O`qish va yozish tanqidiy fikrlashni rivojlantirish uchun» dasturida o`quvchi va talabalar faolligini oshiruvchi, ularning tanqidiy fikrlashini o`stiruvchi qator usullar kursatib utilgan. SHulardan ayrimlariga qisqacha to`xtalib o`tamiz. Sinkveyn- fransuz tilida «5 qator» ma`nosini bildiradi. Sinkveyn- ma`lumotlarni sintezlash (bir butunga keltirish)ga yordam beradigan qofiyalanmagan she`r bo`lib, unda o`rganilayotgan tushuncha(hodisa, voqea, mavzu) to` ђ risidagi axborot yi ђ ilgan holda, o`quvchi so`zi bilan turli variantlarda va turldi nuqtai nazar orqali ifodalanadi. Sinkveyn tuzish- murakkab ђ oya, sezgi va hissiyotlarni bir nechagina so`zlar bilan ifodalash uchun 2 3 .

muhim bo`lgan malakadir. Sinkveyn tuzish jarayoni mavzuni yaxshiroq anglashga yordam beradi. Sinkveyn tuzish qoidalari: 1- qator: Mavzu bir so`z bilan ifodalanadi ( odatda ot tanlanadi). 2. qator: Mavzu ikkita sifat bilan ifodalanadi (2 ta sifat yoziladi). 3. qator: Mavzu doirasidagi hatti-harakatni uchta so`z bilan ifodalanadi.(3 ta fe`l yoki ravishdosh yoziladi). 4. qator: Mavzuga nisbatan munosabatni anglatuvchi va to`rtta so`zdan iborat bo`lgan fikr yoziladi.(4 ta so`zdan iborat jumla yoziladi). 5. qator: Mavzu mohiyatini takrorlaydigan, ma`nosi unga yaqin bo`lgan bitta so`z yoziladi (mavzuga sinonim so`z yoziladi). Sinkveynlar quyidagi hollarda juda foydali bo`ladi:  Murakkab axborotni sintezlash uchun vosita sifatida;  O`quvchilar tushunchalarining yi ђ indisini baholash vositasi sifatida;  Ijodni taqdim etilishining vositasi sifatida. Sinkveynga quyidagi misollarni keltirish mumkin: Ta`lim Uzluksiz, ixtiyoriy (majburiy). O`rgatadi, yo`l ko`rsatadi, ruhlantiradi. Hayotdagi eng yorug chiro ђ ! Bilim.

Похожие

Matematika tarixi predmeti

Islom mamlakatlarida matematika

Algebraik materiallarni o’rgatish metodikasi

Aniqlovchilar va ularning xossalari (matematika)

Matematika o`qitish metodikasi predmeti