Algebraik materiallarni o’rgatish metodikasi - Алгебра - Рефераты

Algebraik materiallarni o’rgatish metodikasi

Загружено в:

16.12.2023

Скачано:

0

Размер:

144.458984375 KB

Algebraik materiallarni o’rgatish metodikasi Reja: 1. Algebraik materiallarni o’rgatish metodikasi. 2. Son va ifoda tushunchasi. Sonli va harfiy ifoda. 3. Sonli ifodalar ustida ishlash metodikasi. 4. O’zgaruvchi qatnashgan ifoda. Tenglik, tengsizlik. 5. Sonli tenglik, tengsizlik va uni yechishga o’rgatish metodikasi. 6. Sodda tenglamalarni o’rgatish metodikasi. 7. Tenglama tuzilishi, turlari. 8. Tenglamalar yechish metodikasi.

1. Algebraik materiallarni o’rgatish metodikasi. Algebra materiallarini o’rganish algebraik ta’riflarga asoslanmaydi. Ma’lumki, boshlang’ich sinf dasturining asosiy mazmuni natural sonlarni og’izaki va yozma raqamlash va ular ustida 4 arifmetik amallarni bajarish malakasini berishdir. Shuning uchun 1-sinfdan boshlab sonlarni o’qish va yozish malakalari bir necha bosqichga bo’lib o’qitiladi. Masalan, 10 ichida og’zaki va yozma raqamlash, 100, 1000 va ko’p xonali sonlar to’g’risida ma’lumotlar beriladi. Sonli ifodalar deganda sonni biror amallar bilan birlashtirilgan yoki alohida yozilgan bir xonali, yoki ikki xonali yoki ko’p xonali sonlarni o’qish va yozishni tushunamiz. Sonli ifodalar faqatgina arifmetik ifodalarda 4 amalni bajarish emas, geometrik masalalar, arifmetik va algebraik masalalarni yechishda bevosita qo’llaniladi. Masalan, uchburchakning perimetri, parallelopiped hajmi, miqdorlar to’g’risida sonli ifodalar qo’llaniladi. Uchburchakning tomonlari 3 sm, 4 sm, 5 sm bo’lsa, uning perimetri qancha? 3 sm + 4 sm + 5 sm = 12 sm Yig’indi so’zi bilan tanishtirishda uning ikki xil ma’noda ishlatilishini tushuntirish kerak. 1) ikki son orasiga «+» ishora qo’yib yig’indini topish. 2) bitta son olib uni ikkita son yig’indisi shaklida turli ko’rinishda yozish: Masalan, 1) 3 + 5 2) 9 = + 2. Son va ifoda tushunchasi. Sonli va harfiy ifoda. Harfiy ifodalar. Matematika dasturiga binoan harfiy ifodalar 1-sinfdan boshlab kiritiladi. Bu yerda o’quvchilar a + x = b x + c = a ko’rinishdagi tenglamalarni yechishda va masalalarni tenglamalar yordamida yechishda, no’ma’lum sonni belgilash uchun simvol sifatida ishlatiladigan x harfi bilan tanishadilar

2-sinfda x harf o’zgaruvchini belgilaydigan simvol sifatida kiritiladi. Bu boshlang’ich sinflardanoq o’zgaruvchi tushunchasini shakllantirish va bolalarni simvollarning matematik tilda ifoda qilish imkonini beradi. Bilimlarni umumlashtirishda harfiy simvolikadan foydalanish. O’quvchilar harfiy simvolikaning ma’nosini tushunib olganlaridan so’ng harflarni ishlatishda shakllanayotgan bilimlarni umumlashtirish vositasi sifatida foydalanish mumkin. 1. Arifmetik amallarning xossalarini, arifmetik amallarning komponentlari hamma natijalari orasidagi bog’lanishni va h.k. larni harflar yordamida yozishda o’quvchilar a+a+a+a yig’indisini 4*a ko’paytma bilan almashtiradi va bunday mulohaza yuritadilar: bu yerda qo’shiluvchilar bir xil (a), demak yig’indini ko’paytma bilan almashtirish mumkin, birinchi ko’paytuvchi a, ikkinchi ko’paytuvchi 4 soni bo’ladi, chunki qo’shiluvchilar 4 ta. 2. Arifmetik amallarning harflar yordamida yozilgan xossalarini, bog’lanishlarini, munosabatlarini va hokazolarni o’qish. Masalan, «(a+35)–a» ifodani o’qing va uning nimaga teng ekanligini toping. O’quvchilar quyidagicha mulohaza yuritadilar. «a va 35 sonlarning yig’indisidan birinchi qo’shiluvchi a ni ayirish kerak, ikkinchi qo’shiluvchi 35 hosil bo’ladi» Yozamiz: (a+35)-a=35 3. Arifmetik amallarning xossalarini bilish asosida ifodalarni ayniy almashtirish Masalan, (5 +b) *3 = (5+b) + (5+b) +(5+b) yozuvni tugallang, deganda topshiriqni bajarayotganda o’quvchilar quyidagicha mulohaza yuritadilar: «tenglikning chap tomonidagi 5 va b sonlarining yig’indisini 3 ga ko’paytiramiz: o’ng tomondan qancha hosil bo’lsa, chap tomonda ham shuncha hosil bo’lishi uchun 5 ni 3 ga ko’paytirib va ikkinchi qo’shiluvchi b ni 3 ga ko’paytirib, natijalarni qo’shish kerak.

4. Berilgan tenglik yoki tengsizliklarni sonli qiymatlarini o’rniga qo’yish yordamida hosil qilish mumkin. 5 *(2a+b) =10a+5b tenglikni a=3, b=5 da tekshiring: 5*(2*3+5) = =5*(6+5)=5... =55, 10*3 + 5*5 = 30 + 25 = 55 Harfiy simvollarni kiritishning 2-bosqichida sonli ifodani parmetrlik harflar bilan almashtirish masalasi turadi. Shu usulda sonli ifoda harfiy ifodaga almashtiriladi. Harfiy ifodaning qiymatini hisoblash 3 bosqichga bo’linadi. 1. Oldin harfiy ifoda olinib, harflarning o’rniga sonlar qo’yish a + b ni a = 5, b = 20; a = 13, b = 8 da hisoblang. 2. Oldin harflar va harfiy ifodalar olinib, o’quvchilarning o’zlari jadvalda qiymatlar berib, natijasini topadilar. 3. Masalaning shartiga harflar kiritib, uning o’rniga qiymatlar berib hisoblash. Masalan, garajda a mashina bor edi, yana s mashina keldi. Qancha mashina bo’ldi? a + s. a = 20, s = 5; a = 10, s = 50 3.Sonli ifodalar ustida ishlash metodikasi Sonli ifodalarga: a) har bir son sonli ifoda; b) agar a va b sonli ifodalar bo’lsa, u holda ularning ayirmasi, yig’indisi, ko’paytmasi va bo’linmasi ham sonli ifoda bo’ladi. Masalan, 30:5+4*6–2 sonli ifoda, bunda ko’rsatilgan amallar bajarilsa, bu son sonli ifodaning qiymati bo’ladi. Eng sodda sonli ifodalarning yig’indisi va ayirmasi bilan o’quvchilar 1- sinfda tanishadilar. 3+2 = 5 ko’rinishdagi ifoda 3 va 2 qo’shiluvchi, 5 yig’indi yoki sonli ifodaning qiymati deb tushuntiriladi. 2-sinfda asosan amallar tartibi qoidalari o’rganiladi. U murakkab ifodalar deb yuritiladi. a) oldin qavslarsiz ifodalarda amallarning bajaralish tartibi qaraladi, bu holda sonlar ustida faqat I yoki II bosqich amallari bajariladi.

Masalan, 42–18+9, 63:9*4 ifodalardagi amallar yozilish tartibida bajarilishini biladilar, qiymatini hisoblab, uni o’qiy olishni tushunadilar. b) shundan keyin 1-, 2- bosqich amallarini o’z ichiga olgan va qavslarsiz amallarni bajarishga o’tiladi. Masalan, 3–4+12, 40–15:3 misollardagi amallarning bajaralish tartibini o’rganadilar va hisoblaydilar. Bu yerda misol orqali amallarni bajarish to’g’risida muammoli vaziyat hosil qilinadi. d) shundan keyin 25+(40–15), (85–30):5 kabi qavslar qatnashgan ifodalarni hisoblashga o’tadilar. Hisoblash qoidasini keltirib chiqaradilar. O’tilgan materialni mustahkamlash maqsadida quyidagi topshiriqlar beriladi: 1. Amallarni bajarish tartibini tushuntiring va ifodalarning qiymatini toping; 65+21: 3 Ifodalarning qiymatini qulay usul bilan toping. 70-(20 + 6),48 + (30 + 4), (40 9) -(10 + 7) 3. Misollarda amallar to’g’ri bajarilganini yozing. 30 + 26:5 = 108*3 + 16:4 = 28 30 + 20:5 = 348*3 + 16:4 = 10 4. Qavslarni va amallarni shunday qo’yingki, tengliklar to’g’ri bo’lsin. 15 – 6*2 = 184*8–5 = 12 65–10*5 = 5012+24:4=9 Nihoyat ifodani almashtirish tushunchasi beriladi. Berilgan ifodani boshqa berilgan ifoda qiymatiga teng bo’lgan ifoda bilan almashtirish demakdir. Masalan, 2 + 2 + 2 = 2*326+70= (20+6)+70=(20+70)+6=90+6= 96 4.O’zgaruvchi qatnashgan ifoda. Tenglik, tengsizlik. Yangi dastur bo’yicha o’quvchilarga sonlarni taqqoslash, ifodalarning <, >, = ekanligi munosabatlarini berish maqsadida ana shu savollar bilan tanishtirish muhim o’rin egallaydi.

Ikkita teng son yoki ikkita ifodaning qiymatlari teng bo’lsa, ular orasiga teng belgi qo’yiladi. Shuningdek, ikki son teng bo’lmasa, yoki ikki ifoda va ularning qiymatlari teng bo’lmasa, bo’lar orasiga tengsizlik belgisi qo’yiladi. Shuning uchun eng avvalo o’quvchilarga ishonchli tenglik va tengsizliklar haqida tushuncha berish kerak. Т englik va tengsizlik bilan tanishtirish sonlarni raqamlash va arifmetik amallar bilan bog’langan. Sonlarni taqqoslash eng avvalo to’plamlarni taqqoslash bilan, ya’ni to’plamlarnig bir qiymatli mosligiga bog’lab tushuntiradi. 10, 100, 1000 ichida sonlarni raqamlash va taqqoslash orqali quyi sinflarda tenglik va tengsizlik tushunchalari keltirib chiqariladi. Misol. 75 > 48 deganda 7 ta o’nlik 4 ta o’nlikdan katta degan mazmunda tushutiriladi. Miqdorlarni o’lchashdagi sonlarni taqqoslashda bir xil miqdorlarga sonlarni keltirib, keyin taqqoslash mumkinligi 1–4 sinflarda beriladi. Misol. 1) teng sonlar bilan almashtiring: 7 km 500 m = ... m, 3080 kg ... t, 2) yozuv to’g’ri bo’lishi uchun sonlarni tanlang: ...soat < ...min, ...dm =... sm, ...t > s. =... kg. 3) shunday ismli sonlarni qiyingki, tenglik yoki tengsizlik tig’ri bilsin: 35 km = 35000..., 16 min >... sek, 17 t 5 s = 17500 4) tengsizliklarning to’gri yoki noto’g’ri ekanligiga qarab sonlar orasiga belgilar qo’ying. 4t 8s ... 4800 kg; 100 min ... 1 soat 50 min; 2 m 5dm ... 250 sm. 1-sinfda amallarni 10 ichida bajarishda tenglik va tengsizliklarga ko’proq to’xtaladi. Misol. 3 + 1 >3, 3-1< 3, 3 = 3 va hokazo. Shu tarzda boshlang’ichning yuqori sinflarida o’tilgan tenglamalarni va tengsiliklarni umumlashtirib, a = b, a>b, a<b kabi xulosalarni keltirib chiqaradi. Endi sonli ifodadlarnig tengligi va tengsizligiga qadam qo’yiladi. Misol. 6+4 > 6 + 3, (120:3 + 4) < 12*6 5.Sonli tenglik, tengsizlik va uni yechishga o’rgatish metodikasi .

Ular ustidagi ish I sinfdan boshlab, arifmetik materialni o’rganish bilan uzviy qo’shib olib boriladi. 1- 2- sinflarda sonli tenglama va tengsizlik xaqida boshlang’ich tasavvurlar shakllantiriladi. Tenglik va tengsizliklar xaqidagi birinchi tasavvurlarni bolalar tayyorgarlik davridayoq, oladilar. Ikkita to’plam orasida o’zaro bir qiymatli moslik o’rnatish, bir xil miqdorda bo’lmagan narsalar guruhlarini bir xil miqdordagi narsalar guruhlariga (ikki usul bilan) aylantirish va bir xil miqdordagi narsalar guruhlarini bir xil- miqdor bo’lmagan bilan «katta», «kichik», «kam», «teng» tushunchalari mustahkamlanadi. Ish bunday olib boriladi. O’qituvchi katakli taxtachada 5 ta doiracha tayyorlab qo’yadi. O’qituvchi: «Men hozir doirachalar tagiga kvadratchalar qo’yaman, men kvadratchalardan ko’p qo’yamanmi yoki kam qo’yamanmi?» Har bir doirachaning tagiga kvadratchani qo’yadi. Bolalar ko’zlari bilan Har bir kvadratchaga doirachani mos qo’yadilar va kvadratchalar doirachalardan kam ekanligini aniqlaydilar («Katta», «teng», tushunchalari ham shunga o’xshash shakllantiriladi).

Keyinchalik ifodani va sonni (sonni va ifodani) taqqoslash ifodaning qiymatini topish va uni son bilan taqqoslash asosida bajariladi va bu ish yozuvda aks etti- riladi: To’plamlar ustida bajariladigan amaliy ishlarga tayanib, to’plamlarni taqqoslash, tengsizlikni chapdan o’ngga va o’ngdan chapga tomon o’qish bilan o’quvchilar tenglik va tengsizliklarning asosiy xossalarini o’zlashtiradilar: agar a = b bo’lsa, u holda b =a, agar a> b bo’lsa, u holda b <a Maxsus tanlangan ifodalarni: taqqoslash bilan o’quvchilar arifmetik amallarning ma’nosini anglaydilar, amallarning maxsus hollari. xaqida kuzatishlarga ega bo’ladilar: 17 + 0 . . . 17, 7 ·1 ... 7, s + 1. s, 19 - 0 ... 19, 0: 50, s ... s 1 va xokazo. ~ ' «O’nlikda»; «yuzlikda» va hokazolarda amallarni o’rganish vaqtida sonlarni va ifodalarni taqqoslashga oid mashqlar yangi sonli materialda beriladi, ifodalardagi sonlar va amallar belgilari miqdori ko’paytiriladi. Ikkita ifodani taqqoslash degan so’z, ularning qiymatlarini taqqoslash demakdir. Shu sababli ikkita ifodani taqqkrslash o’quvchilarning hisoblash malakalarini egallashlari bilan birga o’zlashtiriladi. «10» kontsentrida «yig’indi» ifodasining nomlari kiritilganidan so’ng ushbu ikkita misolni taqqoslash taklif etiladi: 5+4=9, 5+3=8 Bu misollarning nimasi o’xshash, nimasi bilan farq, qiladi? Yig’indilarning qaysi biri katta, nega? Ushbu tengsizlik tuziladi:

5+4>5+3 9>8 Keyin turli ifodalar taqqoslanadi: 2+5*10 – 2, 1+7*9 - 2, 10 – 4*9 - 3, 10 – 3*3+5. Ifodalarni taqqoslash bo’yicha ishni shaxsiy katakli taxtachadan foydalanib tashkil etish mumkin. O’qituvchining aytib turishi bo’yicha, o’quvchilar yuqori qatorda ifodani teradilar, Har bir ifodaning qiymatini topadilar va pastki qatorda sonli tengsizlikni tuzadilar, keyin belgini berilgan ifodalarorasiga ko’chiradilar: 2+5<10- 2 7<8 6. Tenglama tuzilishi, turlari. Bu bosqichda sonlarning tarkibini yod olish alohida ahamiyatga ega. Bu ishda diametri 10 sm dan bo’lgan ikkita doiradan iborat qo’llanma katta yordam beradi. Qo’llanma yakka foydalanish uchundir. Birinchi doiraga qizil doirachalar, ikkinchi doiraga ko’k doirachalar yopishtirilgan (yoki chizilgan). Ularning soni teng va izlanayotgan songa mosdir. Doiralar radiusi bo’yicha qirqiladi va bir-birining ichiga kiritiladi (93- rasm). Doiralarni siljitib, berilgan sonning, masalan, 9 soni tarkibining barcha hollarini ko’rib chiqish mumkin. «9 soniga mos, doiralarni oling. 9 sonini qanday tuzish mumkin?» Bolalar 9 sonini ixtiyoriy ravishda teradilar. Doska oldiga turlicha tergan bolalarni chaqirib, turli usullar bolalar bilan birga mustahkamlanadi. Keyin mustaqil ish beriladi, jadvalni to’ldir

9 7 1 2 6 4 8.Tenglamalar yechish metodikasi. Tenglamani yechish, demak, shunday sonni topish degan so’zki, uni berilgan tenglamaga qo’yilganida to’g’ri tenglik hosil bo’ladi. Yechish og’zaki, tanlash yo’li bilan amalga oshiriladi. Tanlash usuli tenglamani yechishda ongli ravishda va matematika nuqtai nazaridan to’g’ri yondashishni shakllantiradi, chunki o’quvchi o’zi tanlagan sonni tekshirib ko’rishga yo’naltirilgan bo’ladi, ya’ni u tenglamada x ning o’rniga sonni qo’yishi va to’g’ri tenglik hosil bo’lish-bo’lmasligiga ishonch hosil qilishi lozim. Masalan, x + 3 = 7 tenglamani yechayotganida o’quvchi bunday mulohaza yuritadi: «1 soni tenglamaning yechimi emas, chunki 1 + 3 = 4, tenglamada esa 7 berilgan; 2 + 3 = 5; 5 soni 7 ga teng emas va hokazo. Agar o’quvchi sonnning tarkibini, yaxshi o’zlashtirib olgan bo’lsa, u sonni tanlab, javobni berishi mumkin, biroq, bu holda ham u javobniig to’g’riligini. isbotlashi, ya’ni x ni berilgan tenglamaga qo’yishi lozim. Bu holda o’quvchi ishni ongli ravishda bajarayotganligini tekshirish uchun bunday savol berish kerak nega endi x ≠ 3? O’quvchilar tanlash usulidan foydalanib, noma’lum qo’shiluvchi, kamayuvchi, ayriluvchini topishga doir tenglamalarni darhol yechishlari mumkin. x—5 = 3 ko’rinishdagi tenglamalarni yechayotganda bolalarning e’tiborini tanlashni qanday sondan boshlash kerakligiga qaratish lozim. Ravshanki, bu son 5 dan katta bo’lishi lozim. Sonlarning tarkibini bilish kerakli sonni topishga yordam berishini bolalarga aytib turish kerak.

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Algebraik materiallarni o‘rganish metodikasi

Masalalarni ifoda tuzib yechishni o’rgatish metodikasi

Nomanfiy sonlar ustida arifmetik amallarni o’rgatish metodikasi

Boshlang’ich sinflarda nomanfiy butun sonlarni nomerlashga o’rgatish metodikasi

Ekvivalentlik munosabati. Tartib munosabati Binar algebraik amal. algebraik amallarning turlari