Nomanfiy sonlar ustida arifmetik amallarni o’rgatish metodikasi - Алгебра - Рефераты

Nomanfiy sonlar ustida arifmetik amallarni o’rgatish metodikasi

Загружено в:

15.12.2023

Скачано:

0

Размер:

22.5361328125 KB

Nomanfiy sonlar ustida arifmetik amallarni o’rgatish metodikasi Reja: 1. Nomanfiy sonlar ustida arifmetik amallarni o’rgatish metodikasi. 2. Arifmetik amallarni o’rgatishning umumiy masalalari. 3. O’nlik, yuzlik, minglik va ko’p xonaii sonlar konsentrida arifmetik amallarni o’rgatish metodikasi .

Arifmetik amallarni o’rgatishning umumiy masalalari. Boshlang’ich sinfo’quvchilarida og’zaki va yozma hisoblash ko’nikmalarini tarkib toptirish matematika dasturining asosiy yo’nalishlaridan biri. Arifmetik amallarni o’rganishda oldin bolalar ongiga uning ma`nosini, ma`zmunini yetkazish kerak.Bu ish predmetlarning har xil to’plamlari bilan amaliy ishlar bajarish asosida o’tkaziladi. O’quvchilarni qo’shish va ayirish amallarining ma`nosi bilan tanishtirish (bu “o’nlik” mavzusi ustida ishlashda bajariladi.) ikki to’plam elementlarini birlashtirishga oid va berilgan to’plamdan uning qismlarini ajratish kabi amaliy operatsiyalar asosida olib boriladi. Ko’paytirish amalini o’ganishda ish biroz boshqacha bo’ladi. “Ko’paytirish tushinchasini shakillantirishda tayanch sifatida ,--deb yozishadi M. I. Moro va A.M.Pishkalo, - bir nechta teng sonli to’plamlarni amalda birlashtirish bilan cheklanish to’g’ri bo’lmas edi. Shu vaqtga qadar yaxshi o’zlashtirilgan sonlarni qo’shish operatsiyasi bolalar uchun yangi bo’lib, bundan oldin ish tajribalarida uchramagan amal - ko’paytirish uchun asos bo’lib xizmat qilishi kerak. Ko’paytirishni, uning komponentlari bilan natijasi orasidagi bog’lanishlarni o’rganish o’z navbatida bo’lish amalini o’rganish uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Bu misollarda biz shu narsalarni ko’rib turibmizki, o’qitishning bir bosqichida abstrakt bo’lgan narsa navbatdagi bosqichda yanada abstraktroq bilimlarni shakillantirish uchun konkret asos bo’lib xizmat qilmoqda. Bundayyangilanish o’quvchilarning ham abstrakt ham konkret tafakkurlarini rivojlantiradi, bu esa o’qitish protsesida bolalarning faoliyatlarini rivojlantirishda katta ahamyatga ega. Har xil (og’zaki va yozma) hisoblash usullarining ongli o’zlashtirilishi uchun dastur arifmetik amallarini ba`zi muhim xossalari va ulardan kelib chiqadigan natijalar bilan tanishtirishni nazarda tutadi. I sinfda 10 ichida qo’shish va ayirishni o’rganishda bolalar qo’shishning o’rin almashtirish xossasi bilan tanishdilar; 100 ichida qo’shish va ayirishni o’rganishda (I

sinfda) sonni yig’indiga qo’shish vayig’indini songa qo’shish, shuningdek, ayirmaning asosiy xossalarida chiqadigan natijalar bo’lmish yig’indidan sonni ayirish va yig’indini sondan ayirish bilan tanishadilar o’rganilgan xossa va qoidalar hisoblashlarni soddalashtirish imkonini beradi. Qo’shiluvchilar o’rinlarini almashtirish usuli 3+6, 2+8 va h.k ko’rinishidagi hisoblashlarni yengillashtiradi. O’nlik, yuzlik, minglik va ko’p xonali sonlar konsentrida arifmetik amallarni o’rgatish metodikasi. 1.Yangi hisoblash usulini kiritishga tayyorgarlik. Bu bosqichda hisoblash usulini egallashga tayyorlik ta’minlanadi. O’quvchilar hisoblash hisoblash usuli asoslanadigan nazariy qoidalarni tushunib olishlari kerak, shuningdek, tashkil etuvchi operatsiyalarni(amallarni) ham bilib olishi kerak. Kerakli tayyorgarlikni ta’minlash uchun hisoblash usulni (yo’lni) tahlil etish va o’quvchi qanday bilimlarni egallashi hamda u qanday hisoblash ko’nikmalarini bilib olganini aniqlash kerak. Masalan, o’quvchilar qo’shish va ayirish amallarining aniq ma’nosini, 2 sonining tarkibini bilsa va a±1 shakldagi (ko’rinishdagi) holatlar uchun qo’shish va ayirishni ko’nikmalarini egallagan bo’lsa, ular b±2 holat uchun hisoblash hisoblash usullari tanishishga tayyor deb o’ylash mumkin. Jadvaldan tashqaridagi ko’paytirish (14 x 5) hisoblash usulini qo’llashga tayyorligining ko’rsatgichi bo’lib yig’indini 100 chegarasida o’nli tarkibli sonlarga ko’paytirish qoidalarini bilish , jadvaliy ko’paytirish , 10 sonini bir xonali sonlarga ko’paytirish , ikki xonali sonlarni ko’paytirish ko’nikmalarini egallash hisoblanadi. Yangi hisoblash usullarga tayyorlanish jarayonidagi markaziy bo’g’in- bu o’quvchi tomonidan unga kiradigan asosiy amallarni egallashdir. 2. Hisoblash usuli bilan tanishish. Ushbu bosqichga o’quvchilar quyidagi hisoblash hisoblash usullarini egallaydilar:

qanday amallarni bajarish kerak, qanday tartibda va nega arifmetik amalning natijasini aynan shunday toppish kerak. Ko’plab hisoblash hisoblash usullarini qo’llashda ko’rgazmalilikdan foydalanish maqsadga muvofiq. Birinchi guruh hisoblash usullari uchun – to’plamlar bilan amal bajarish. Masalan, 7 va 2 sonini qo’shayotib 7 kvadratga(doiraga va hokazo) bittadan 2 kvadratni ( doirani va hokazo) yaqinlashtiramiz. Ikkinchi guruh hisoblash usullari ustida ishlash davomida ko’rgazma sifatida hamma amallarning keng (mufassal) yozuvidan foydalaniladi. Masalan, jadvaldan tashqaridagi ko’paytirish hisoblash usulini kiritishda (qo’llashda) quyidagi yozuv bajariladi: 14x5=(10+4)x5=10x5+4x5=70. Ko’p hollarda u bilan bir qatorda to’plamlar bilan amal bajarish ham qo’llaniladi(masalan, 100 chegarasida qo’shish va ayirish hisoblash usullari bilan tanishtirishda ). Har amalni bajarishda og’zaki tushuntuirishlar olib boriladi. Ushbu amallar boshlanishida o’qituvchi rahbarligida bajariladi, so’ngra o’quvchilar o’zlari mustaqil ravishda ishlaydilar. Tushunturishda qanaqa amallar zarur, ular tartibi qandayligi ko’rsatiladik; ularning har birini namunasi aytiladi, bunda yangi hisoblash usulga amal sifatida kiradigan ilgari o’rganilgan hisoblash usullar mohiyati ochilmaydi(asosiy amallar), masalan, 7 soniga 2 sonini qo’shayotib, o’quvchi amallarni bajarilishini quyidagicha tushuntiradi; “yettiga 1ni qo’shaman, 8 bo’ladi; 8ga 1ni qo’shaman 9 bo’ladi” (1 qanday qo’shilishi tushuntirilmaydi). 14 va 5 sonlarini ko’paytirishda tushuntirish quyidagicha bo’ladi; 14 sonini 10 va 4 xonali qo’shiluvchilar yig’indisi bilan almashtiraman, quyidagi misol hosil bo’ladi; 10 va 4 sonlari yig’indisini (summasini) 5ga ko’paytiraman; 5ga birinchi qo’shiluvchi 10ni ko’paytiraman, 50 hosil bo’ladi, 5ga ikkinchi qo’shiluvchini -4ni ko’paytiraman 20 hosil bo’ladi, 50va 20 natijalarni qo’shaman 70 hosil bo’ladi (bunda 10ni 5ga qanday ko’paytiramiz, 4ni 5ga qanday ko’paytiramiz va 50ni 20ga qanday qo’shish tushuntirilmaydi). Amallarni jamlash va bajarishga bo’lgan sharh har bir qadam va butun hisoblash usul mohiyatini tushunishga olib keladiki, bu narsa keyinchalik ongli ravishda hisoblash ko’nikmalarining asosi bo’lib qoladi.

O’quvchilarning mustaqillik darajasi bir guruhdagi hisoblash usulga o’tishda o’sib 3. Hisoblash usulini bilishni mustahkamlash va hisoblash ko’nikmasini ishlab chiqish (o’rganish). Bu bosqichda bolalarda hisoblash ko’nikmalarini vujudga kelishining qator davrlarini nazarda tutish muhim. Birinchi bosqichda hisoblash usulini bilish mustahkamlanadi; o’quvchilar har bir harakatni izohlab va bir vaqtning o’zida to’liq yozuvni bajarib, mustaqil ravishda hisoblash usulga kiradigan hamma amallarni bajarishadi, agar u oldingi bosqichda ko’zda tutilgan bo’lsa. Shunday qilib, o’quvchilar o’qituvchi rahbarligida oldingi bosqichda nimani qilishgan bo’lsalar, o’shani o’zlari mustaqil bajarishadi. Batafsil tushuntirish va kengaytirib yozish ularga hisoblash hisoblash usulini ongli ravishda egallashga imkon beradi. Bu davr, qoidaga ko’ra o’qituvchi yangi hisoblash usul bilan bolalarni tanishtirgan darsdan boshlanadi. Shuni aytamizki, bu davrda uzoq ushlanib qolish kerak emas, chunki o’quvchilar batafsil tushuntirishga va kengaytirib yozishga shunchalik o’rganib qolishadiki, bu esa amallarni yig’ishtirishni susaytiradi. Ikkinchi bosqichda amallar bajarishni qisman yig’ish o’tkaziladi; o’quvchilar ichlarida ularni ajratadilar, shuni tanlashni va tartibini asoslaydilar, asosiy amallarni, ya’ni oraliq hisoblashlarni bajarishni ovoz chiqarib aytadilar. O’quvchilarni har bir hisoblash hisoblash usulida asosiy amallarni ajratishga o’rgatish kerak. Chunonchi, jadvaldan tashqari ko’paytirish ko’nikmasini shakllantirishda o’qituvchi bu davrda, masalan, 27 ni 3 ga ko’paytirishda o’quvchilar ichlarida sonni xonali qo’shiluvchilar yig’indisi bilan almashtirishni (20 vca 7). Miyada misolni tasavvur qilamiz (20 va 7 sonlar yig’indisini 3 ga ko’paytiramiz), uni qanday yechish mumkinligini, qaysi sonlar ustida va qaysi arifmetik amallarni bajarishganini aytib, ovoz chiqarib tushuntiradilar. Misol, 20 ni 3 ga ko’paytirsa, 60 hosil bo’ladi; 7 ni 3 ga ko’paytirsa, 21 hosil bo’ladi, 60 ga 21 ni qo’shsa, 81 hosil bo’ladi. Bunda yoyiq yozuv

bajarilmaydi. Izoh avvalo o’qituvchi rahbarligida olib boriladi, so’ngra mustaqil ravishda bajariladi. Ovoz chiqarib aytish asosiy amallarni ajratishga va ta’kidlashga yordam beradi, ichida yordamchi amallarni bajarish esa ularni yig’ishga imkon beradi. Uchinchi bosqichda amallar bajarishning to’liq yig’ishtirilishi yuz beradi; o’quvchilar hamma ishni ichlarida ajratadilar va bajaradilar, ya’ni asosiy operatsiyalarni(amallarni) yig’ish yuz beradi. Bunga erishish uchun ushbu bosqichda ham o’quvchilar faoliyatini boshqarish kerak; o’qituvchi bolalarga ichlarida oraliq hisoblashlarni(asosiy amallarni) bajarishni, oxirgi natijani esa aytishni yoki yozishni taklif etadi. Asosiy amallarni yig’ish yordamchilarini yig’ishdan birmuncha orqada qoladi(ularni yig’ish oldingi davrda(bosqichda) boshlangan) shunga ko’ra asosiy amallar dolzarblik kasb etadi; o’quvcilar bajarishi natijani to’g’ri va tez topishga imkon beradigan amallarnigina hisoblashadi. Asosiy amallarga e’tibor qaratish va ularni yig’ilgan holda bajarish aynan hisoblash ko’nikmasidir. To’rtinchi bosqichda amallar bajarilishining oxirgi yig’ishtirilishi ro’y beradi. O’quvchilar imkoni boricha hamma amallarni yig’ilgan qoida test yetishadi, ya’ni hisoblash ko’nikmalarini(mahoratini) egallaydilar. Bu narsaga yetarlicha trenirovka mashqlarini bajarish natijasida erishadi. Hisoblash ko’nikmalarini shakllantirishning hamma bosqichlarini hisoblash hisoblash usullarini qo’llashga oid mashqlar asosiy ahamiyat kasb etadi, bunda topshiriqlar mazmuni shunga tegishli bosqichlarda qo’yiladigan maqsadlarga bo’ysindirilishi lozim. Quyidagilar muhimdir: Shuya shahri va Ivanova viloyatining boshqa maktablarida nazorat va mustaqil ishlarni bajarishda hisoblash xususiyatiga ega. Jamoalarni tahlili taklif qilinayotgan metodikani muhimligi haqida dalolat beradi. Shunday jamoalarga misollarni ko’rib chiqamiz; -ayirish bilan bog’liq

Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Nomanfiy butun sonlar ustida arifmetik amallarni o‘rgatish metodikasi va hisoblash ko‘nikmalarini tarkib toptirish

Boshlang’ich sinflarda nomanfiy butun sonlarni nomerlashga o’rgatish metodikasi

Nomanfiy butun sonlar sanoq sistemalari

Maxsus sirtqi bo’lim uchun matematikadan o’quv dasturi

Nomanfiy butun sonlar to‘plamida sonlarning bo‘linishi