Кўпбурчак юзасининг ягоналик теоремаси. Тенгдош ва тенг тузилган кўпбурчаклар - Алгебра - Рефераты

Кўпбурчак юзасининг ягоналик теоремаси. Тенгдош ва тенг тузилган кўпбурчаклар

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

52.5 KB

Кўпбурчак юзасининг ягоналик теоремаси. Тенгдош ва тенг тузилган кўпбурчаклар. Режа: 1. Юзанинг ягоналик теоремаси. 2. Тенгдош ва тенг тузилган кўпбурчаклар. 3. Евклид фазосида кўпёқнинг хажми. 4. Уйга вазифа.

1. Юзанинг ягоналик теоремаси. Евклид геометриясида юзанинг 1), 2), 3) аксиомаларини қаноатлантирадиган S:M R + акслантириш мавжуд эканлигини биз юқорида кўриб ўтдик. Бундай акслантиришнинг ягона эканлигини кўриб чиқамиз. 1-теорема. Агар S:M  R + акслантириш юзаларни ўлчашнинг 1)-3)аксиомакларини қаноатлантирса,у ҳолда тамонлари х ва у бўлган Р тўғри тўртбурчакнинг юзи учун S(P)=xy тенглик ўринлидир. Исбот. M 0 барча тўғи тўртбурчаклар тўплами бўлсин (текисликда). Тўғри тўртбурчакларнинг мос томонлари тенг бўлса, бу тўртбурчаклар ҳам тенг бўлади. S : M 0  R + акслантиришда S ( P ) юза х ва у нинг функциясидир, x , y  R + . Айтайлик f : S ( P )= f ( x , y ) бўлсин. Бу ҳолда f фукция қуйидаги ҳоссаларга эга бўлади. f(x,y)=f(x,y) (1) f(x 1 +x 2 , y)=f(x,y)+f(x 2 ,y) (2) f(x,y)=f(1,y)  x (3) (3) хоссани кўрсатиш учун f(x,y 0 )=g(x), y 0  R + белгилаш киритсак, у ҳолда (2) ҳоссадан g(x 1 +x 2 )=g(x 1 )+g(x 2 ) бўлади. Бундай фукциялар учун g(x)=kx, k=const тўғри прокарционалликдан иборат.

Умуман олганда k=k(y) дир, яни f(x,y)=k(y)  x. Агар x=1 бўлса, у ҳолда f(1,y)=k(y) бўлиб (3) тенглик ўринлидир. (1) ва (3) хоссалардан f(1,y)=f(y,1)=f(1,1)y. 3) аксиомага кўра f(1,1)=1 бўлиб f(1,y)=y бўлади. Демак, (3) тенгликка кўра f(x,y)=xy дир, яьни S(P). Теорема исботланди. 2-теорема. Агар S:M 0  R + акслантириш юзаларни ўлчашнинг 1)-3) аксиомаларини қаноатлантирса, у ҳолда асоси х , баландлиги у бўлган Т учбурчак юзаси учун S(T)=2 1 тенглик ўринлидир. Бу теорема юуқоридаги теорема сигари исботланади. Келтирилган 1-2 теоремалар асосида эвклид геометрияси юзанинг ягоналиги ҳақидаги қуйидаги теорема исботланади: 3-теорема (ягоналик теоремаси).Агар бирлик кесма танлаб олинган бўлса, у ҳолда юзаларни ўлчашнинг 1), 2), 3) аксиомаларини қаноатлантирадиган биттадан ортиқ бўлмаган S:M 0  R + акслантириш мавжуд. Исбот. Тескарисидан фараз қиламиз: бундай акслантиришлар иккита бўлсин: S:M 0  R + ва S:M 0  R + . Ихтиёрий содда кўпбурчак F ни олиб, уни чекли сондаги учбурчакларга бўлиб чиқамиз: F=  1 +  2 +…+  n 2) аксиомага кўра         n i i n i i S F S S F S 1 1 ) `( ) `( ,) ( ) ( (4)

2- теоремага асосан S(  i )=S`(  i ), i=1,2,…,n бўлиб, (4) тенликлардан S(F)=S`(F). Демак, S ва S ` акслантиришлар устма-уст тушади. Теорема исботланди. 1- натижа. F кўпбурчак қандай усулларда учбурчакларга ажратилишдан қатьий назар бу учбурчаклар юзалари йиғиндиси бир хил бўлади. 2-натижа. A 1 A 2 …A n кўпбурчак учлари тўғри бурчакли координаталар системасида A i (x i ,y i ), i=1,2,…,n координаталарга эга бўлса, у ҳолда   1 1 1 1 3 2 3 2 2 1 2 1 2 1 ... 2 1 ... y y x x y y x x y y x x y y x x A A A S n n n n n n n        2. Тенгдош ва тенг тузилган кўпбурчаклар . Юзалари тенг бўлган иккита кўпбурчак тенгдош дейилади. Кўпбурчакларнинг тенгдошлик муносабати М кўпбурчаклар тўпламида эквивалентлик муносабати бўлади. Агар F ва F` кўпбурчакларни бир хил сондаги ва учбурчакларга ажратиш мумкин бўлиб, бундаги мос учбурчаклар тенг юзаларга эга бўлса, у ҳолда F ва F` кўпбурчаклар тенг тузилган дейилади.

Кўпбурчакларнинг тенг тузилганлик муносабати ҳам бундай кўпбурчаклар тўпламида эквивалентлик муносабати бўлишини исботлаш мумкин. Кўриш мумкинки, агар иккита кўпбурчак тенг тузилган бўлса, у ҳолда улар тенгдош бўлади. Шу усулга асосланиб мактаб геометрия курсида параллелограм, учбурчак, трапеция ва бошқа кўпбурчакларнинг юзаларини ҳисоблаш формулалари исботланади. Қуйидаги Боян-Гервин теоремасини исботсиз келтирамиз: 4-теорема. Агар иккита (содда) кўпбурчаклар тенгдош бўлсалар, у ҳолда улар тенг тузилган бўладилар. Шундай қилиб, содда кўпбурчаклар тўплами М да кўпбурчакларнинг тенгдошлик ва тенг тузилганлик муносабатлари устма-уст тушади . 3. Евклид фазосида кўпёқнинг ҳажми. Евклид фазосида кўпёқнинг ҳажми тушунчаси кўпбурчакнинг юзаси тушунчаси сингари киритилади. Содда кўпёқларни кўпёқ- деб атаб, биз фақат шундай кўпёқлар билан иш кўрамиз. Кўпбурчак юзалари назариясига ўхшаш, иккита кўпёқларнинг йиғиндиси F=F 1 +F 2 тушунчасини киритамиз. F кўпёқни иккита F 1 ва F 2 кўпёқларга ажратиш тушунчаси бирор G фазовий кўпёқли бурчак орқали амалга ошириладики, бунда F 1  F 2 =G ва F 1  F 2 =F бўлиши керак.

Евклид фазосида барча кўпёқлар (содда) тўпламини М орқали белгилайлик. V:M  R + акслантириш аниқланган бўлиб, бу акслантириш қуйидаги учта аксиомаларни қаноатлантирса, у ҳолда кўпёқларнинг ҳажмини ўлчаш аниқланган дейилади.: 1) Агар F ва F` кўпёқлар тенг бўлса, у ҳолда ... 2) Агар F=F 1 +F 2 бўлса, у ҳолда V(F)=V(F 1 )+V(F 2 ) 3) Қирраси бирлик кесмага тенг бўлган P 0 куб учун V(P 0 )=1. V(F) мусбат сони F кўпбурчакнинг ўлчови ёки ҳажми дейилади. Кўпбурчак юзаларини ўлчаш назариясидаги сингари қўйидаги теоремаларни исботлаш мумкин: 5-теорема. (Ҳажимни мавжудлиги). Евклид фазосида кўпёқлар ҳажимларини ўлчашнинг 1), 2) ва 3) аксиомаларини қаноатлантирадиган ҳеч бўлмаганда битта V:M  R + акслантириш мавжуд. 6-теорема. (Ягоналик теоремаси). Агар бирлик кесма танланган бўлса, у ҳолда ҳажимларни ўлчашни нг 1), 2) ва 3) аксиомаларини қаноатлантирадиган биттадан ортиқ бўлмаган V:M  R + акслантириш мавжуд. 7-теорема. Агар V:M  R + акслантириш ҳажмларни ўлчашнинг 1),2),3) аксиомаларини қаноатлантирса, у ҳолда қирралари х, у, z бўлган тўғри бурчакли Р параллелепипед ҳажми учун V(P)=xyz тенглик ўринлидир. Бу теорема ёрдамида тўғри ва оғма призмалар., гирамидалар ва бошқа содда кўпёқларнинг ҳажмларини хисоблаш

формулаларини ҳосил қилиш ва тегишли теоремаларни исботлаш мумкин. Ҳажмлари тенг бўлган иккита кўпёқ тенгдош дейилади. Кўпёқларнинг тенгдошлик муносабати кўпёқлар тўпалвами М да эквивалентлик муносабатидир. Агар F` ва F` кўпёқларни бир хил сондаги бир-бирига мос ўзаро тенг ёқларга ажратиш мумкин бўлса, бундай кўпёқлар тенг тузилган кўпёқлар дейилади. Иккита тенг тузилган кўпёқлар тенгдош кўпёқлар бўлади. Лекин буни тескариси ҳамма вақит ҳам ўринли бўлавермайди. Немис математиги М.Ден 1900 йилда қуйидаги теоремани исботлаган. 8-теорема. Айтайлик  1 ,  2 ,…  r лар Р кўпёқнинг икки ёқли бурчакларнинг ўлчовлари,  1 ,  2 ,…  s лар эса F` кўпёқнинг икки ёқли бурчаклари ўлчовлари бўлсин. Агар P ва P` тенг тузилган бўлса, у ҳолда шундай m 1 ,m 2 ,…,m r ва n 1 ,n 2 ,…n s натурал сонлари ва ҳамда С бутун (мусбат, манфий ёки ноль) сон мавжудки, булар учун m 1  1 , m 2  2 + … + m r  r – (n 1  1 , + n 2  2 + … + n s  s ) =  c (5) тенглик ўринли бўлади. Бу теорема иккита тенгдош кўпёқнинг тенг тузилганлигининг зарурий шартини ифодалайди. 1965 йилда француз математиги Сидлер томонидан Деннинг (5) шарти етарли шарт ҳам бўлишини исботлаган.

Шундай тенгдош кўпёқлар мавжудки, улар учун (5) шарт бажарилмайди. 1901 йилда Ден томонидан куб ва унга тенгдош мунтазам тетраэдр учун (5) шартнинг бажарилмаслигини исбот қилган. Умуман атганда, тенгдош тетраэдрлар тенг тузилган бўлмайди. Шунинг учун ҳажмларни ҳисоблашда лимитлардан фойдалашишга мажбур бўладилар.

Похожие

Кесманинг узунлиги. Мавжудлик ва ягоналик теоремалари. Кўпбурчакнинг юзи. Мавжудлик теоремаси

Қавариқ программалаштириш

Текис шаклнинг юзи ҳамда фазодаги жисмнинг хажми ҳақида баъзи маълумотлар

Болаларнинг предметлар шакли ва геометрик шаклларни идрок қилишнинг ўзига хос хусусиятлари

Эҳтимолларни кўпайтириш теоремаси