Кесманинг узунлиги. Мавжудлик ва ягоналик теоремалари. Кўпбурчакнинг юзи. Мавжудлик теоремаси - Алгебра - Рефераты

Кесманинг узунлиги. Мавжудлик ва ягоналик теоремалари. Кўпбурчакнинг юзи. Мавжудлик теоремаси

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

111 KB

Кесманинг узунлиги. Мавжудлик ва ягоналик теоремалари. Кўпбурчакнинг юзи. Мавжудлик теоремаси Режа: 1.Кесмаларни ўлчаш, кесма узунлиги. 2. Мавжудлик теоремаси. 3. Кесма узунлигининг ягоналик теоремаси. 4. Кўпбурчакнинг юзи, мавжудлик теоремаси. 5. Уйга вазифа.

1. Кесмаларни ўлчаш, кесма узунлиги. L орқали барча кесмалар тўпламини, R + орқали мусбат ҳақиқийсонлар тўпламини белгилаймиз. l:L  R + акслантириш аниқланган бўлиб, бу акслантириш қуйидаги аксиомаларни қаноатлантирса: 1). Агар AB ва A`B` кесмалари тенг бўлса, у ҳолда l(AB)=l(A`B`); 2). Агар А – В – С бўлса, у ҳолда l ( AB )+ l ( ABC )= l ( AC ); 3). l(PQ)=1 бўлган PQ кесма мавжуд; У ҳолда кесмаларни ўлчаш аниқланган дейилади. PQ ва унга тенг ҳар қандай кесма 3) аксиомани қаноатлантирса, бундай кесма чизиқли бирлик ёки бирлик кесма дейилади. Бирлик кесма аниқланганда l(AB) мусбат сони АВ кесмани ўлчови ёки узунлиги дейилади. Бизнинг асосий мақсадимиз, абсолют геометрия 1)-3) аксиомаларни қаноатлантирадиган l:L  R + акслантириш мавжуд ва PQ бирлик кесма аниқланганда бундай акслантириш ягона эканлигини исботлашдан иборат. 2. Мавжудлик теоремаси. PQ бирлик кесма танланган бўлса, l:L  R + акслантириш мавжудлигини исботлашда амалда ишлатиладиган кесмаларни ўлчаш жараёнини келтириш мумкин. Айтайлик АВ-берилган кесма, PQ – бирлик кесма бўлсин. АВ кесма узунлигига тенг а ҳақиқий мусбат сонининг мавжудлигини кўрсатадиган жараён АВ кесмани ўлчаш дейилади. Бу борада а ҳақиқий сонини a=n,n 1 ,n 2 ,n 3 кўринишида иккилик саноқ системасида ёзиш қулайдир, бу ерда n-манфий бўлмаган бутун сон, n 1 ,n 2 лар 1 ёки 0 рақамларни қабул қилади. АВ нурда PQ га тенг AA 1 , A 1 A 2 ,… кесмаларни кетма-кет қўямиз. n- қадамда A n B билан устма-уст тушса, у ҳолда a=n деб оламиз. Агар A 1 ,A 2 ,

…,A n нуқталардан бири В билан устма-уст тушмаса, у ҳолда Архимед аксиомасига кўра A n ва A n+1 нуқталар мавжуд бўладики, A n – B – A n+1 бўлади. P 1 орқали A n A n+1 кесмани ўртасини белгилаймиз. Қуйидаги ҳоллар бўлиши мумкин а) P 1 ва B устма-уст тушади; б) A n – B – P; в) P 1 – B – A n+1 ; а) ҳолда a=n,1 деб оламиз; б) ва в) ҳолларда, мос ҳолда a=n,0 ёки a=n,1 деб олиб, келгуси қадамга ўтамиз. Бу жараённи давом эттириб a=n,11, a=n,01… ёки a=n,11… ларни оламиз ва жараённи давом эттириб, аниқ бир а>0 сонини оламиз. Шундай қилиб, g:L  R + акслантиришнинг аниқ бир кўринишини аниқладик. Бу g:L  R + акслантириш юқоридаги 1)-3) аксиомаларни қаноатлантиришини кўрсатиш талаб этилади. Бунинг учун қуйидаги леммалардан фойдаланилади. g(AB)=g(A`B`) эканлигини кзрсатиш қийин эмас. 1-лемма. Агар A`B`<AB бўлса, у ҳолда g(A`B`)<g(AB) бирлик кесмани ўртаси S 1 , PS 1 нинг ўртаси S 2 ,…,PS n-1 кесманинг ўртаси S n бўлса, бу ҳолда PS n кесма PQ нинг n2 1 чи қисми дейилади. 2-лемма. PQ бирлик кесма бўлиб, бу кесманинг n2 1 чи қисми EF кесмага k марта жойлашса, у ҳолда g(EF)= n k 2 бўлади. Бу леммалар ёрдамида кесма узунлигининг мавжудлиги ҳақидаги қуйидаги теорема исботланади: 1-теорема. PQ бирлик кесма қандай танланганда ҳам кесмаларни ўлчашнинг 1)-3) аксиомаларини қаноатлантирадиган g:L  R + акслантириш мавжуд бўлиб, g(AB) мусбат сони АВ кесмани ўлчаш натижасида олинган ва унинг узунлигидан иборат бўлади. 3. Кесма узунлигининг ягоналик теоремаси.

АВ, СД, ... кесмаларнинг узунликларини ,... ,CD AB кўринишда белгилайлик. 3-лемма. Айтайлик ... бирлик кесма бўйича кесмаларни ўлчаш аниқланган бўлсин. Агар A 0 ,A 1 ,A 2 ,…,A n нуқталари A 0 – A 1 – A 2 , A 1 – A 2 – A 3 , …, A n-2 – A n-1 – A n шартларни қаноатлантирса ва A 0 A 1 =A 1 A 2 =…=A n … A n =PQ бўлса . 4-лемма. Айтайлик кесмаларни ўлчаш аниқланган бўлсин. Агар AB < CD бўлса, у ҳолда CD AB  бўлади. 5-лемма. Айтайлик кесмалдарни ўлчаш аниқланган бўлсин. Агар 0 ниқта АВ кесманинг ўртасида ётса, у ҳолда AB B A 2 1 0 0   бўлади. Келтирилган бу леммалар ёрдамида абсолют геометриянинг кесма узунлигининг ягоналиги ҳақидаги қуйидаги теорема исботланади. 2-теорема. (Ягоналик теоремаси). Агар PQ бирлик кесма танланган бўлса, уҳолда кесмаларни ўлчашнинг 1)-3) аксиомаларини қаноатлантирадиган биттадан ортиқ бўлмаган l:L  R + акслантириш мавжуд. Теоремани тескарисидан фараз қилишусули билан юқоридаги леммалар ёрдамида исботланади. 3-теорема. a>0 ҳақиқий сони қандай бўлишидан қатьий назар, танлаб олинган бирлик кесма бўйича, узунлиги а га тенг бўлган кесма мавжуддир. 4. Кўпбурчакнинг юзи, мавжудлик теоремаси. Энди фақат текисликка тегишли ясси фигуралар билан иш кўрамиз. A 1 A 2 , A 2 A 3 , ...A n-1 A n кесмалар (n-1 та) дан иборат фигура синиқ чизиқ дейилади ва A 1 A 2 …A n деб белгиланади. A 1 A 2 , A 2 A 3 , …, A n-1 A n кесмалар синиқ чизиқ бўғинлари дейилади. Синиқ чизиқнинг қўшни бўғинлари бир тўғри чизиқда ётмай, қўшни бўлмаган бўғинлари кесишмаса, бундай синиқ чизиқ содда дейилади.

A 1 A 2 …A n синиқ чизиқнинг охирги A 1 ва A n нуқталари устма-уст тушса, бундай счиниқ чизиқ ёпиқ счиниқ чизиқ дейилади. Содда ёпиқ синиқ чизиқ текислик нуқталари тўпламини иккита қисм тўпламларга ажратадики, улардан бири синиқ чизиқнинг ички соҳаси, иккинчиси эса унинг ташқи соҳаси дейилади (1-чизма). 1-чизма Содда ёпиқ синиқ чизиқ билан унинг ички соҳаси бирлашмасидан иборат фигура содда кўпбурчак дейилади. Биз фақат содда кўпбурчаклар билан иш кўрамиз. Содда кўпбурчакни чегараловчи ётиқ счиниқ чизиқ бу кўпбурчакнинг чегараси дейилади.

F кўпбурчак чегарасида А ва В нуқталар олиб, уларни барча нуқталари F нинг ички соҳасига тегиш бўлган L синиқ чизиқ билан туташтирсак, натижада янги иккита F 1 ва F 2 кўпбурчакларни ҳосил қиламиз. Бу ҳолда F 1  F 2 =L, F 1  F 2 =F бўлади. Бундай ҳолда F кўпбурчак F 1 ва F 2 кўпбурчакларнинг йиғиндиси дейилади ва F=F 1 +F 2 деб ёзилади. Кўпбурчак учлари таркибини кўрсатувчи йўналиш кўрсатилган бўлса, кўпбурчак ориентирланган дейилади. Ориентирланган кўпбурчакниnA A A F ...2 1  деб белгиланади. F=F 1 +F 2 бўлиб, F ва F 1 , F ва F 2 лар бир ориентирланган бўлиб, у ҳолда 2 1 F F F   деб белгилаймиз.  евклид текислигидаги барча кўпбурчаклар тўпламини М деб белгилайлик, k - бу текисликнинг барча нормал вектори бўлсин.  текисликка параллел ихтиёрий a ва b векторлари учун ) , , ( k b a b a   деб белгилайлик (аралаш кўпайтма).  текисликда } ,{ j i ортонормал базисни шундай танлаймизки, 1 } , ,{  kj i бўлсин. a ва b векторлари бу базисда ) , ( ), , ( 2 1 1 1 b b b b a a координаталарга эга бўлса, у ҳолда 2 2 1 1 ) , , ( b a b a k b a b a   (1) кўриш мумкинки, a b b a    , c b c a c b a c a b a c b a             ) ( , ) ( хоссалар ўринлидир. nA A A F ...2 1  - ориентирланган n – бурчак, 0 эса  текисликнинг ихтиёрий нуқтаси бўлсин. 1 1 3 2 2 1 ... ] [ r r r r r r r r F n n n           (2)

сони F кўпбурчакнинг характеристика дейилади. Бу ерда n i A r i i ,...,2,1 , 0   дир. Агар j i, 0 тўғри бурчакли системада F кўпбурчак учлари A i (x i ,y i ), i=1,2,…,n координаталарга эга бўлса, у ҳолда 1 1 3 2 3 2 2 1 2 1 ... ] [ y y x x y y x x y y x x F n n     (3) Кўпбурчакнинг характеристикалари қуйидаги хоссаларга эга: 1 0 . F кўпбурчак характеристикаси  текисликда 0 нуқтанинг танланишга боғлиқ эмас. 2 0 . Агар 2 1 F F F   бўлса, у ҳолда    1F F  ва    2 1 F F  . 3 0 . Ихтиёрий F кўпбурчак учун   0 F бўлса, у ҳолда   0  F бўлади. 4 0 . Ҳар қандай кўпбурчакни унинг характеристикаси мусбат бўладиган қилиб ориентирлаш мумкин. Энди евклид текислигидаги барча кўпбурчаклар тўплами М орқали белгилайлик. Агар S:M  R + акслантириш аниқланган бўлиб, бу акслантириш қуйидаги аксиомаларни қаноатлантирсин: 1) Агар F ва F` кўпбурчаклар тенг бўлса, у ҳолда S(F)=S(F`). 2) Агар F=F 1 +F 2 бўлса, у ҳолда S(F)=S(F 1 )+S(F 2 )/ 3) Томони бирлик кесмага тенг бўлган Р 0 квадрат учун S(P 0 )=1. Бу аксиомалар ўринли бўладиган S:M  R + аниқланиш кўпбурчаклар юзаларини ўлчаш аниқланган (кўрсатилган) дейилади. S(F) мусбат сони F кўпбурчакнинг ўлчови ёки юзаси дейилади, Р 0 квадратни эса бирлик квадрат дейилади. Кесмаларни щлчашдаги сингари, Евклид текислигида 1) – 3) аксиомаларни ыаноатлантирувчи S:M  R + акслантириш мавжуд ва бирлик

кесма танланган бўлса, бундай акслантириш ягона эканлигини исботлаш талаб қилинади. Аввало кўпбурчак юзасининг мавжудлиги теоремасини келтирамиз. 4-теорема. (мавжудлик теоремаси). S(F)=  F 2 1 (4) тенглик билан аниқланадиган S:M  R + акслантириш кўпбурчак юзасини ўлчашнинг 1), 2) ва 3) аксиомаларини қаноатлантиради. Бу мавжудлик теоремасидан кўринадики, 1) – 3) аксиомаларни қаноатлантирадиган ҳеч бўлмаганда битта S:M  R + акслантириш мавжуддир.

Похожие

Кўпбурчак юзасининг ягоналик теоремаси. Тенгдош ва тенг тузилган кўпбурчаклар

Операцион хисоб. Бошлангич функция ва унинг тасвири

Сирт ва унинг юзи ҳақида

Эҳтимолларни қўшиш ва кўпайтириш теоремалари

Эйлер функцияси. Эйлер ва Ферма теоремалари