Эҳтимолларни қўшиш ва кўпайтириш теоремалари - Алгебра - Рефераты

Эҳтимолларни қўшиш ва кўпайтириш теоремалари

Загружено в:

12.12.2019

Скачано:

0

Размер:

91 KB

Эҳтимолларни қўшиш ва кўпайтириш теоремалари РЕЖА : 1. Ҳеч бўлмаса битта ҳодисани рўй бериш эҳтимоли. 2. Бирга рўй берувчи ҳодисаларни эҳтимолларини қўшиш теоремаси. 3. Тўла эҳтимол ва Бейес формулалари 4. Гипотезалар эҳтимоли. Бейес формуласи

Таянч иборалар: Эркли , эрксиз ҳодисалар, ҳодисалар йиғиндиси, кўпайтмаси, шартли эҳтимол, тўла эҳтимол, бир-бирига тескари ҳодисалар. 1 Ҳеч бўлмаса битта ҳодисанинг рўй бериш эҳтимоли Биз юқорида ҳеч бўлмаса битта ҳодисанинг рўй бериш эҳтимолини, хусусий ҳолда аниқладик. Энди умумий ҳолда қараймиз. Фараз қилайлик nAAA ,...,, 21 тасодифий ҳодисалар эркли бўлиб, уларнинг рўй бериш эҳтимоллари      n A P A P A P ...,, ,21 маълум бўлсин. Теорема . nAAA ,...,, 21 бир-бирига боғлик бўлмаган ҳодисалардан ҳеч бўлмаса биттасининг рўй бериш эҳтимоли бирдан шу ҳодисаларга тескари nA A A ,..., , 2 1 ҳодисалар эҳтимолларининг кўпайтмасини айирмасига тенг. Р(А) = 1 - q 1 × q 2 × ... × q n Исбот . А ҳодисаси nAAA ,...,, 21 ҳодисалардан ҳеч бўлмаса биттасининг рўй беришини ифодаласин. У ҳолда А ҳодисаси билан. nAAA ××× ... 21 ҳодиса бир-бирига тескари ҳодисалар бўлади. Демак, А ва A A An 1 2 , ,... , ҳодисаларнинг эҳтимоллари йиғиндиси бирга тенг. P A P A A An ( ) ( , ,..., )   1 2 1 ёки   ) ,..., , ( 1 2 1 nA A A P A P   Бу ерда эркли ҳодисаларни кўпайтириш теоремасидан фойдаланиб қўйидагига эга бўламиз.   ) ( ... ) ( ) ( 1 2 1 nA P A P A P A P × × ×   Агар n n q A P q A P q A P    ) ( ...., , ) ( , ) ( 1 2 2 1 1 белгилашлар киритсак

  nq q q A P × × ×   ... 1 2 1теореманинг исботи келиб чиқади. Мисол . Ишчи 4 та станокни бошқараяпти. Бир соат давомида станокларнинг ишламай қолиши эҳтимоллари мос ҳолда 0,4; 0,5; 0,45; 0,6. Шу вақт давомида ҳеч бўлмаса битта станокни ишдан чиқиш эҳтимоли топилсин. Ечиш . Масаланинг шартига кўра бир соат давомида станокларнинг ишламай қолиш эҳтимоллари мос ҳолда 6,0 , 45,0 , 5,0 , 4,0 4 3 2 1     p p p p Демак, станокларнинг бир соат давомида ишлаб туриш эҳтимоллари мос ҳолда қуйидагича 4,0 1 , 55,0 1 , 5,0 1 , 6,0 1 4 4 3 3 2 2 1 1             p q p q p q p q Энди теоремага асосан ҳеч бўлмаса битта станокни ишдан чиқиш эҳтимолини топамиз. Р(А)=1- q 1 × q 2 × q 3 × q 4 = 1- 0,6 × 0,5 × 0,55 × 0,4= 0,934 Демак, алоҳида олинган станокларнинг ишдан чиқиш эҳтимоли катта бўлмаса ҳам, ҳеч бўлмаса битта станокни ишдан чиқиши катта эҳтимолга эга бўлар экан. Хусусий ҳолда nAAA ,...,, 21 ҳодисаларнинг рўй бериш эҳтимоллари бир хил бўлса, яъни       P A P A P A P n     ... 2 1 . У ҳолда бу ҳодисалардан ҳеч бўлмаса биттасининг рўй бериш эҳтимоли қўйидагича бўлади. Р(А) =1 - q n Мисол . Бир хил шароитда ишлаётган 250 та бир хил приборларни кузатамиз. Ҳар бир проборни бир соат давомида ишдан чиқиш эҳтимоли 0,004 бўлса, бирор соат давомида ҳеч бўлмаса битта приборнинг ишдан чиқиш эҳтимоли топилсин. Ечиш . Шартга кўра, бир соат давомида ҳар бир приборнинг ишдан чиқиш эҳтимоли 0,004, ишдан чиқмаслик эҳтимоли эса q = 1- 0,004=0,996

Юқоридаги формулага асосан, бир соат давомида ҳеч бўлмаса битта приборнинг ишдан чиқиш эҳтимоли қуйидагича ҳисобланади: Р(А) = 1- (0,996) 250 = 5/8 Демак, приборларнинг ҳар бирини ишдан чиқиш эҳтимоли жуда кичик бўлишига қарамасдан, агар приборлар сони кўп бўлса улардан ҳеч бўлмаса биттасини ишдан чиқиш эҳтимоли катта бўлар экан. 2. Бирга рўй берувчи ҳодисалар эҳтимолларини қўшиш теоремаси . Иккита А ва В ҳодисалардан бирининг рўй бериши бошқасининг рўй беришини инкор этмаса, бундай ҳодисаларга бирга рўй берувчи ҳодисалар дейилади. Фараз қилайлик А ва В ҳодисалари бирга рўй берувчи ҳодисалар бўлиб, уларнинг рўй бериш эҳтимоллари маълум бўлсин. Теорема . Иккита А ва В ҳодисалардан ҳеч бўлмаса биттасининг рўй бериш эҳтимоли шу ҳодисалар эҳтимоллари йиғиндисидан уларни биргаликда рўй бериш эҳтимолини айирмасига тенг. Р(А+В)= Р(А) + Р(В) - Р(АВ) Исбот. А ва В ҳодисалари бирга рўй берувчи бўлганлиги учун А+В нинг рўй бериши (2 шаклга қаранг) AB B,A,BA бирга рўй бермас ҳодисалардан бирини, яъни АВ ни ёки АВ ни ёки АВ нинг рўй беришидан иборат бўлади.         AB P BA P BA P B A P     (1) Шаклдан             ABPABPBPABPBAPAP  , Булардан Шакл-2             ABPBPABPABPAPBAP  , Кейинги тенгликларни (1) га қўйсак Р (А+В) = Р(А) -Р(АВ)+Р(В) -Р(АВ)+Р(АВ); A+B A B A B A B

Р(А+В)=Р(А) +Р(В) - Р(АВ) Мисол : Иккита мерган нишонга ўқ отаяпти. 1-мерганнинг нишонни уриш эҳтимоли 0,7 , 2-синики 0,6 га тенг. Ҳеч бўлмаса битта ўқни нишонга тегиш эҳтимоли топилсин. Ечиш : А ҳодисаси 1-ўқни нишонга тегишини, В-ҳодисаси 2-ўқни нишонга тегишини билдирсин. Масаланинг шартига кўра, бу ҳодисаларнинг эҳтимоллари мос равишда Р(А) =0,7, Р(В) = 0,6 бўлади. Теоремага асосан: Р(А + В) = Р(А) +Р(В) -Р(АВ) =0,7+0,6-0,7 × 0,6 =1,3-0,42=0,88 3 . Тўла эҳтимол формуласи. Фараз қилайлик n BBB ,...,, 2 1 бирга рўй бермас ва тўла ҳодисалар группасини ташкил этувчи ҳодисалардан бирининг рўй бериши билан А ҳодисаси ҳам рўй бериши мумкин бўлсин ќ амда А ҳодисанинг шартли эҳтимоллари      A P A P A P nBBB ,..., , 21 маълум бўлсин. Теорема. Бирга рўй бермас ва тўла ҳодисалар группасини ташкил этувчи n BBB ,...,, 2 1 ҳодисалардан бирининг рўй бериши билан А ҳодисасининг рўй бериш эҳтимоли, шу ҳодисалар эҳтимоллари билан А ҳодисасининг шартли эҳтимолларини мос ҳолда кўпайтмаларининг йиғиндисига тенг.               APBPAPBPAPBPAP nBnBB  ... 21 21 Исбот: n BBB ,...,, 2 1 ҳодисалар бирга рўй бермас ҳамда тўла ҳодисалар группасини ташкил этади, (Р(В 1 ) + +Р(В 2 )+........+Р(В n )=1). Демак, nB B B × × × ... 2 1 ҳодисалардан бирининг рўй бериши билан А ҳодисанинг рўй бериши A B A B A B n ,..., , 2 1 бирга рўй бермас ҳодисалардан бирининг рўй бериши билан рўй беради. Шунинг учун        A B P A B P A B P A P n     ... 2 1 (1) А ҳодисаси n BBB ,...,, 2 1 ҳодисаларни рўй беришига боғлик бўлганлиги учун, эрксиз ҳодисаларни кўпайтириш теоремасига асосан                  A P B P A B P A P B P A B P A P B P A B P nBnnBB    ...,, , 21 2211

Бу тенгликларни (1) га қўйсак              APBPAPBPAPBPAP nBnBB  ... 21 21 Бу формула тўла эҳтимол формуласи дейилади. Мисол : Иккита ишчи бир хилдаги маҳсулотлар ишлаб чиқараяпти. 60 процент маҳсулотни биринчи ишчи, 40 процент маҳсулотни иккинчи ишчи ишлаб чиқараяпти. 1-ишчи ишлаб чиқарган маҳсулот олий сифатли бўлиш эҳтимоли 0,7 га, 2-ишчи ишлаб чиқарган маҳсулотнинг олий сифатли бўлиш эҳтимоли 0,8 га тенг. Ишлаб чиқарилган маҳсулотлардан тасодифий олинган маҳсулот олий сифатли бўлиш эҳтимоли топилсин. Ечиш : А-ишлаб чиқарилган маҳсулотни олий сифатли эканини билдирсин. Маҳсулотни биринчи ишчи ишлаб чиқарганлиги ҳодисасини В 1 , иккинчи ишчи ишлаб чиқарганлиги ҳодисасини В 2 билан белгилаймиз. 60 процент маҳсулотни биринчи ишчи, 40 процент маҳсулотни иккинчи ишчи ишлаб чиқарган, шунинг учун P B P B ( ) , ( ) , 1 2 60% 100% 06 40% 100% 04     Шартга кўра, агар маҳсулотни биринчи ишчи ишлаб чиқарган бўлса, уни олий сифатли бўлиш эҳтимолини   7,0 1 AP B , иккинчи ишчи ишлаб чиқарган маҳсулотларни олий сифатли бўлиши эҳтимоли   8,0 2 AP B . Тасодифий олинган маҳсулотни олий сифатли бўлиши эҳтимоли тўла эҳтимол формуласига асосан қуйидагича бўлади:           74,0 8,0 4,0 7,0 6,0 21 21  ×  ×    A P B P A P B P A P BB Демак тасодифий олинган маҳсулотни сифатли эканлиги эҳтимоли 0,74 экан. Гипотезалар эҳтимоли. Бейес формуласи Фараз қилайлик n BBB ,...,, 2 1 тўла ҳодисалар группасини ташкил этувчи ва бирга рўй бермас ҳодисалардан бирортасининг рўй бериши билан А ҳодисаси рўй бериши мумкин бўлсин. Биз тўла эҳтимол формуласи билан n BBB ,...,, 2 1 ҳодисалардан бирининг рўй бериши билан А ҳодисанинг рўй

бериш эҳтимолини ҳисобладик. Энди А ҳодисаси рўй бергандан кейинn BBB ,...,, 2 1 ҳодисаларининг рўй бериш эҳтимолини ҳисоблаймиз. n BBB ,...,, 2 1 ҳодисалардан қайси бири олдиндан рўй бериши маълум бўлмагани учун буларга гипотезалар дейилади. А ҳодиса рўй бергандан кейинги n BBB ,...,, 2 1 ҳодисаларнинг рўй бериш эҳтимоллари      n A A A B P B P B P ...,, , 2 1 ларни ҳисоблаймиз. Бунинг учун эрксиз ҳодисаларни кўпайтириш теоремасидан фойдаланамиз:         APBPBPAPABP BA 1111 )(  бундан      A P B P B P A P BA 111 ) (  Бу тенгликда  1B PA ни топамиз: P B P B P A P A P A A B ( ) ( ) ( ) ( ) , ( ) 1 1 1 0    1B PA - А ҳодиса рўй бергандан кейин В 1 ҳодисанинг рўй бериш эҳтимоли. Худди шундай  2B PA - А ҳодиса рўй бергандан кейин В 2 ни рўй бериш эҳтимоли. P B P B P A P A P A A B( ) ( ) ( ) ( ) , ( ) 2 22 0  ва ҳоказо. Умумий ҳолда эса А ҳодиса рўй бергандан кейинги В i ҳодисани рўй бериш эҳтимоли 0 ) ( , ) ( ) ( ) ( ) (   A P A P A P B P B P iBi iA Бунга Бейес формуласи дейилади. Бу ерда Р(А) - тўла эҳтимол формуласи. Мисол : Заводни иккита цехи бир хил маҳсулот ишлаб чиқараяпти. Ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг 3/5 қисмини 1-цех, 2/5 қисмини 2-цех ишлаб чиқаради, 1-цехда ишлаб чиқарилган маҳсулотни яроқсиз бўлиш эҳтимоли 0,1,2-цехда ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг яроқсиз бўлиш эҳтимоли 0,05. Техник контроль бўлими тасодифий олинган маҳсулотни

яроқсиз деб топди. Шу маҳсулот 1-цехда ишлаб чиқарилган бўлиш эҳтимоли топилсин. Eчиш : В 1 - маҳсулотни 1-цехда ишлаб чиқарилганлигини, В 2 - маҳсулотни 2-цехда ишлаб чиқарилганлигини билдирсин. У ҳолда Р(В)= 3/5 = 0,6, Р(В) = 2/5 = 0,4 А - ҳодисаси ишлаб чикарилган махсулотларни яроқсиз эканини билдирса, шартга кўра 1-цехда ишлаб чиқарилган маҳсулотни яроқсиз бўлиш эҳтимолини   1,0  A PB , 2-цехда ишлаб чиқарилган маҳсулотни яроқсиз бўлиш эҳтимоли   05,0 2 AP B . Бейес формуласига асосан ишлаб чиқарилган яроқсиз маҳсулотни 1-цехга тегишли бўлиш эҳтимолини топамиз. 43 08,0 06,0 05,04,01,06,0 1,06,0 )()()()( )()( )( 21 1 21 1 1  ×× ×   APBPAPBP APBP BP BB B A

АДАБИЁТЛАР 1. В.А. Колемаев. и др. “Теория вероятностей и математическая статистика” .М: Высшая школа, 1990г. Гмурман В.Е. “Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика”, Тошкент, Ўқитувчи, 1978й. 3. С.Ҳ. Сирождиннов , М.Маматов. “Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика”. Тошкент., “Ўқитувчи”. 1982й. 4. Гмурман В.Е. “Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика”дан масалалар ечишга доир қўлланма, Тошкент., “Ўқитувчи”, 1980й.

Похожие

Эҳтимолларни қўшиш теоремаси

Эҳтимолларни кўпайтириш теоремаси

Қўшиш ва кўпайтириш теоремаларининг натижалари ( Кушиш ва купайтириш теоремаларининг натижалари )

Эйлер функцияси. Эйлер ва Ферма теоремалари

Бошлангич функция ва тасвир хоссалари (силжиш, кечикиш теоремалари