Эҳтимолларни қўшиш теоремаси - Алгебра - Рефераты

Эҳтимолларни қўшиш теоремаси

Загружено в:

12.12.2019

Скачано:

0

Размер:

67 KB

Эҳтимолларни қўшиш теоремаси РЕЖА: 1. Биргаликда бўлмаган ҳодисалар эҳтимолларини қўшиш теоремаси. 2. Ҳодисаларнинг тўла группаси. 3. Қарама-қарши ҳодисалар. 4. Кичик эҳтимолли ҳодисаларнинг амалда мумкинмаслик принципи.

Биргаликда бўлмаган ҳодисалар эҳтимолларини қўшиш теоремаси. Эҳтимоллар назариясида масалалар ечиш жараёнида, ҳодисани йиғиндиси тушунчасини киритиш ва уни қўллаш масала ечишни анча соддалаштиради. А ва В ҳодисаларнинг йиғиндиси А+В (А ёки В) деб, А ҳодаси ёки В ҳодисанинг, ё бу иккала ҳодисанинг ҳам бирданига рўй беришдан иборат ҳодисага айтилади. М: иккита лотерия билет бор киши учун А биринчи билет ютуқли В иккиламчи ҳодисаларини билдирса, А+В ҳодиса биринчи ёки икиинчиси ёки иккаласи ҳам ютуқли эканлигини билдиради.Хусусий ҳолда А ва В ҳодисалар биргаликда бўлмаса (яъни бирининг рўй бериши иккинчисининг рўй беришини юққа чиқарса) у ҳолда А+В шу ҳодисалардан қайсинисини бўлса ҳам, биринчи рўй беришидан иборат ҳодисани билдиради. М: А+В+С ҳодиса А,В,С ёки А ва В, А ва С, В ва С ва А ва В ва С ҳодисалардан бирини билдиради. А ва В ҳодисалар биргаликда бўлмасин. Бу вақтда А+В ҳодисанинг эҳтимоли қуйидаги теорема ёрдамида топилади. Теорема. Биргаликда бўлмаган иккита ҳодисадан қайсиниси бўлса ҳам бирининг, рўй бериш эҳтимоли шу ҳодисалар эҳтимолларининг йиғиндисига тенг Р(А+В )= Р(А)+Р(В) Исбот: n = синашнинг барча мумкин бўлган элементар танижалари жами сони: m 1 -А ҳодиса рўй беришига қулайлик туғдирадиган натижалар сони. m 2 -В ҳодиса рўй беришига қулайлик туғдирадиган натижалар сони. Бу ҳолда А+В ҳодиса рўй беришига m 1 + m 2 та ҳодиса қулайлик туғдиради:, ) ( 1 n m A P  , ) ( 2 n m B P  бўлганидан Р(А+В) = ) ( ) ( 2121 B P A P n m n m n m m      Такидлаймизки А 1 ,А 2 ,...,А n ҳодисалардан ҳар иккитаси биргаликда бўлмаса

          n k n k Ak P Ak P 1 1 ) (тенглик ўринли бўлади. Масала. Талабаларнинг янги йил базмига 100 та лотерия билети чиқарилган бўлиб, улардан 5 таси 2000 сўм, 10 таси 1500 сўм, 15 таси 1000 сўм. 25 тасига 500 сўм пул ютуғи қўйилган, қолгани ютуқсиз. Битта билети бор талабанинг 1000 сўмдан кам ютуқ ютмаслик ҳодисаси эҳтимолини топинг. Ечиш: А,В,С-лар талабанинг мос равишда 2000с, 1500 с ва 1000 с ютуқ ютиш ҳодисасини билдирсин, Д эса 1000 сўмдан кам ютмаслик ҳодисасини билдирсин. Бу вақтда Д = А+В+С Масала шартига асосан Р(А) = 0.05, Р(В) = 0.1, Р(С) = 0.15, Р(Д) = Р(А+В+С) = Р(А)+Р(В)+Р(С) =0,05+0,1+0,15=0,3 Р(Д) = 0.3 шу лотерия ўйини 10 марта такрорланганда ютуқ ўртача 3 марта 1000с.дан кам бўлмаслигини билдиради. Изоҳ: Бу масалани эҳтимолнинг классик таърифига асосан хам ечиш мумкин эди. Ҳақиқатдан Д ҳодиса рўй бериши учун А ёки В ёки С ҳодисалардан бири рўй бериши керак. Ютуқ 1000 сўмдан кам бўлмаслигига m=5+10+15=30 та ҳодиса қулайлик туғдиради, яъни Р(Д) = Р ( А+В+С )= 3.0 100 30  1. Ҳодисанинг тўла группаси А 1 , А 2 ,...А n бирга бўлмаган ҳодислар тўпламидан синов натижасида албатта биттаси рўй берса, бундай ҳодисалар тўплами ҳодисаларнинг тўла группасини ташкил қилади деб айтилади. Мисол: Ўйин тоши бир марта ташланди. Очко тушушлар ҳодисани А 1 , А 2 , А 3 , А 4 , А 5 ,А 6 билан белгиласак, улар биргалик эмас ва синов натижасида албатта биттаси рўй беради. Шу сабабли А 1 , А 2 , А 3 , А 4 , А 5 ,А 6 ҳодисалар тўплам и тўла группани ташкил этади.

Теорема: Тўла группа ташкил этувчи А 1 , А 2 ,...Аn ҳодисаларнинг эҳтимоллари йиғиндиси бирга тенг. Р(А 1 )+Р(А 2 )+...+Р(А n ) = 1 Исбот: Тўла группа ташкил этувчи ҳодисалардан бирининг рўй бериш муқаррар ҳодиса бўлганлигидан Р(А 1 +А 2 +...+А n ) = 1 Бу ҳодисалар биргаликда бўлмаганидан Р(А 1 +А 2 +...+А n ) = Р(А 1 )+Р(А 2 )+...+Р(А n ) = 1 Мисол: Ўқув устахонасига А,В,С заводлардан махсулот келади. Махсулотнинг А заводдан келиш эхтимоли 0.35, В заводдан эса 0.4га тенг. Навбатда келадиган маҳсулотни С заводдан келган бўлиш ҳодисасининг эҳтимолининг топинг. Ечиш: А 1 , А 2 , А 3 , лар билан мос равишда A , D , C заводлардан маҳсулот келиш ҳодисасини белгилайлик. А 1 , А 2 , А 3 , ҳодисалар тўплами ҳодисаларнинг тўла группасини ташкил қилади, чунки келган маҳсулотлар фақатгина шу уч заводдан келади. Теоремага асосан Р(А 1 )+Р(А 2 )+Р(А 3 ) = 1 0.35+0.4+ Р(А 3 ) = 1 ёки Р(А 3 ) = 1-0.75 = 0.25 2. Қарама-қарши ҳодисалар Тўла группа ташкил этувчи ягона мумкин бўлган иккита ҳодисага қарама -қарши ҳодисалар дейилади. Қарама – қарши ҳодислардан бирини А деб белгиланса, иккинчиси  A билан белгиланади. Мисол: танга ташланди, герб тушиш ва тушмаслик ҳодисаси қарама – қарши ҳодисалардир. Нишонга ўқ отилган бўлса, нишонга тегиш ва тегмаслик ҳодислари қарама – қарши ҳодисалардир.

Теорема: Қарама – қарши ҳодисларнинг эҳтимоллари йиғиндиси бирга тенг: Р(А)+Р(A ) =1 Исбот: Қарама – қарши ҳодислар тўла группани ташкил қилганидан теореманинг иботи келиб чиқади. Бундан кейин Р(А)= р ; P(A)= q белгилаш киритсак, p + q =1 экани келиб чиқади. Мисол: Мерганнинг нишонга тегиши эҳтимоли 0.84 га тенг. Нишонга битта ўқ отилган бўлса, ўқнинг нишонга тегмаслик эҳтимолини топинг.. Ечиш: А-билан ўқ нишонга тегиш ҳодисасини белгиласак, Р(А)=0.84 ва A нишонга тегмаслик ҳодисани билдирганидан А ва A қарама-қарши ҳодисаларни ташкил қилади. Шу сабабли Р(А)+Р( A ) = 1, Р( A ) = 1-Р(А) =1-0,84=0,16 3. Кичик эҳтимолли ҳодисаларнинг амалда му м кинмаслик принципи. Турмушда шундай масалалар учрайдики, уларнинг рўй бериш эҳтимоли жуда кичик, яъни нолга яқин бўлади. Кичик эҳтимолли ҳодисани ягона синашда рўй бермайди деб ҳисоблаш мумкинми? Кичик эҳтимолли ҳодиса ҳам рўй бериб қолиши мумкин. Мисол учун “Пирамида” лотерия ўйинини олайлик. Битта лотерияси бор киши учун ўнта рақамни мос келиши эҳтимоли Р=1/10!=1/3628800=0,0000002, лекин 21-тиражда бир киши 25.000.000 сўм ютуқ ютган. Аслида кичик эҳтимолли ҳодисанинг битта синажда рўй бериши ёки рўй бермаслигини олдиндан айтиб бериш мумкин эмасдик туюлади. Аммо узоқ вақт кузатишлар ва тўпланган тажрибалар кўпинча кичик эҳтимолли ҳодиса ягона синовда рўй бермаслигини кўрсатади. Маслан, самалиётни халокатга учраш эҳтимолини 0.01 дан кичик қилиб бўлмайди. Демак бундан ҳар бир самалиёт 100 та учушда биттасида ҳалокатга учрайди ёки 100 самалиёт бирданига парвоз қилса биттаси ҳалокатга учрайди деган хулосага келамизми? Бундай ҳулоса хатодир, чунки ҳар бир учиш самалиёт учун ягона синов ҳисобланади. Шу келтирилган фикирларга асосланиб

“кичик эҳтимолли ҳодисанинг амалда мумкинмаслик принципи” қабул қилинган: агар тасодифий ҳодиса жуда кичик эҳтимолга эга бўлса, у ҳолда амалда бу ҳодиса ягона синовда юз бермайди деб ҳисоблаш мукин. Савол туғилади? Айтилган принцип ўринли бўлиши учун ҳодисанинг эҳтимоли қанчалик кичик бўлиш керак. Бу саволга бир қийматли жавоб бериб бўлмайди. Мазмунан ҳар хил бўлган масалар учун жавоб ҳам хар хил бўлади. Масалан, парашутни очлмай қолиш эҳтимоли 0.01 бўлса ундан фойдаланилмайди. Поездни кечикиб келиши эҳтимоли 0.01 бўлса, бу хавфли эмас. Ҳодисанинг амалда рўй бериши мумкин эмас деб ҳисоблашга имкон берадиган (аниқ берилган масалада) етарли даражада кичик эҳтимолга қийматдорлик даражаси дейилади. Амалиётда 0.01 билан 0.05 орасидаги қийматдорликдаражаси олинади. Агар А ҳодисанинг эҳтимолининг нолга яқин бўлса, равшанки унга тескариA ҳодисанинг эҳтимоли бирга яқин бўлади. Бундан эса қуйдаги хосса келиб чиқади: агар тасодифий ҳодиса бирга яқин эҳтимолга эга бўлса, у ҳолда ягона тажрибада бу ҳодиса амалда рўй беради деб ҳисоблаш мукин.

АСОСИЙ АДАБИЁТЛАР: 1. С.Х.Сирожиддинов, М.М.Маматов Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика. Т.1980 йил. 2. В.Е.Гмурман- Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика. Т.1977 йил. 3. В.Е.Гмурман -Эҳтимоллар назарияси ва математик статистикадан масалалар ечишга доир қўлланма. Т.1980 йил. 4. Б.М.Руд ык, - Общий курс высшей математики для экономистов. М.2004 г. 5. А.И.Карасев, З.М.Аксютина, Т.И.Савльева - Курс высшей математики для экономических вузов. М.1982 г. 6. Б.Гнеденко, А.Я.Хинчин - Элементарное введения в теорию вероятностей М.1976 г. 7. Л.Е.Майстров - Развитие понятия вероятностей. М. 1985 г. 8. М.Мансуров, А.Бердиёров, Р.Ҳамрақулова- Эҳтимоллар назарияси (маъруза матни) Жиззах-2006 йил

Похожие

Эҳтимолларни кўпайтириш теоремаси

Эҳтимолларни қўшиш ва кўпайтириш теоремалари

Қўшиш ва кўпайтириш теоремаларининг натижалари ( Кушиш ва купайтириш теоремаларининг натижалари )

Арифметиканинг асосий теоремаси

Вариацион усулнинг асосий теоремаси