Бевосита ўлчаш натижасида ҳосил бўладиган миқдорлар хатоликларини баҳолаш - Алгебра - Рефераты

Бевосита ўлчаш натижасида ҳосил бўладиган миқдорлар хатоликларини баҳолаш

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

76 KB

Бевосита ўлчаш натижасида ҳосил бўладиган миқдорлар хатоликларини баҳолаш Режа: 1. Бевосита ўлчаш натижасида ҳосил бўладиган миқдорлар хатоликларини баҳолаш. 2. Тақсимот қонуни параметрларини аниқлаш ва уларни баҳолаш. 3. Параметрларни аниқлашга қўйиладиган талаблар. 4. Математик кутилиш ва дисперсия учун баҳолар.

Таянч иборалар: Ўлчанаётган миқдор, ўлчаш натижаси, систематик хато, нормал тақсимот қонуни, четланиш, тақсимот параметрлари, нуқтавий баҳо, силжимаган баҳо, силжиган баҳо, асосли баҳо ёки ўртача қийматнинг силжимаган баҳоси, дисперсиянинг силжимаган ва силжиган баҳоси. Бевосита ўлчаш натижасида ҳосил бўладиган миқдорлар хатоларини баҳолаш Фараз қилайлик а ўлчанаётган миқдор, х ўлчаш натижаси – тасодифий миқдор,  эса ўлчаш хатоси бўлсин. У ҳолда бу миқдорлар  =х-а х=а+  муносабатлар билан боғланган бўлади. Кўп сондаги тажриба ва кузатишларнинг кўрсатишича, ўлчаш хатолари, систематик хатони , яъни ҳамма ўлчашларда ўзгармайдиган хатоларни (масалан, асбоб хатоси) ёки ўлчашдан ўлчашгача маълум қонун бўйича ўзгарадиган хатоларни чиқариб юборгандан кейин ҳамда қўпол хатоларни чиқариб ташлагандан кейин, тақсимот маркази координаталар бошида бўлган нормал тақсимот қонунига бўйсунади. Бу назарий асослар билан ҳам тасдиқланади. Агар тасодифий миқдор катта сондаги тасодифий миқдорлар йиғиндисидан иборат бўлса, у ҳолда баъзи бир шароитларда бу йиғинди нормал тақсимот қонунига бўйсунади, яъни А.М.Ляпунов (1857-1918) теоремаси ўринли бўлади. Теорема. Агар боғлиқ бўлмаган тасодифий  х 1 ,  х 2 , ...,  х n миқдорлар ўрта қиймати а (умумийликни бузмасдан а =0 деб фараз қилиш мумкин) ва дисперсия  2 бўлган бир хил тақсимот қонунига эга бўлса, у ҳолда n чегарасиз ўсиб боргандаn x y n i i n    1

йиғиндининг тақсимот қонуни нормал тақсимотдан ҳар қанча кичик фарқ қилади. Бунда M [  y n ]=0 Д[  y n ]=1 бўлади. Бу теореманинг аҳамияти қуйидагидан иборат: Х тасодифий миқдор сифатида бирор миқдорнинг берилган миқдордан четланиши бўлсин. Бу четланиш кўп факторларнинг таъсири натижасида келиб чиққан бўлиб, уларнинг ҳар бири бирор ташкил қилувчи четланишни беради. Масалан, отиш хатоси (четланиши) кўп факторларга боғлиқ бўлишини биламиз. Ляпунов теоремасидан Х тасодифий миқдорнинг умумий четланишининг – нормал қонунга бўйсуниши келиб чиқади. Ляпунов теоремасидан агар  х 1 ,  х 2 , ...,  х n лар бирор миқдорни ўлчаш натижалари бўлса (ҳар бир  х i тасодифий миқдор) ва тасодифий х i миқдорлар бир хил тақсимот қонунига бўйсунса, у ҳолда тасодифий миқдор ўрта арифметик қиймати нинг n етарли катта бўлганда нормал қонунга ҳар қанча яқин бўлган тақсимот қонунига бўйсуниши келиб чиқади. Тажрибанинг кўрсатишича қўшилувчилар сони 10 тартибда бўлгандаёқ уларнинг йиғиндиси нормал тақсимотга бўйсунади деб ҳисобланади. Тақсимот параметрларини аниқлаш ва уларни баҳолаш Агар тасодифий миқдор тақсимотининг қонуни нормал қонун эканлиги олдиндан маълум бўлса, у ҳолда масала иккита а ва  параметрларнинг қийматларини топишга келтирилади. Ҳатто баъзи масалаларда тақсимот қонунининг кўриниши ҳам аҳамиятга эга бўлмасдан, фақат унинг сонли характеристикаларинигина топиш талаб қилинади. Шундай қилиб, тасодифий миқдорнинг тақсимот қонунида қандайдир  параметр бор бўлсин. Унинг қиймати кўрсатилмаган. Қуйидаги масала қаралади: n та эркли тажриба натижасида Х миқдор учун олинганn x x x x n     ... 2 1

х 1 , х 2 , . . ., х n қийматлар тўпламидан келиб чиқиб  параметрнинг қийматини баҳоланг.  учун баҳони  ̃ деб белгилаймиз ва у ҳам тасодифий миқдор бўлади. Унинг тақсимот қонуни Х тасодифий миқдорнинг тақсимот қонунига ва тажрибалар сони n га боғлиқ бўлади ва унга қатор талаблар қўйилади. 1.  номаълум параметрни биттагина  ̃ сон билан баҳоланса у нуқтавий баҳо дейилади. 2.  нинг ўрнига  ̃ миқдордан фойдаланганда бизнинг камайтириш томонига ҳам орттириш томонига ҳам хато қилмаслигимиз мақсадга мувофиқдир, яъни M [  ̃]=  тенглик ўринли бўлсин. Танланманинг ҳажми исталганча бўлганда ҳам математик кутилиш баҳоланаётган параметрга тенг бўлган бундай нуқтавий баҳога силжимаган баҳо дейилади. 3. Математик кутилиши баҳоланаётган параметрга тенг бўлмаган нуқтавий баҳони силжиган баҳо дейилади. 4. Тажрибалар сони n нинг ўсиши билан  ̃ тасодифий миқдорнинг қийматлари  нинг атрофида тобора жипслаша боргани мақсадга мувофиқдир, яъни Д[  ̃]  0 ( n  да) муносабат бажарилсин. Бундай хоссага эга бўлган баҳо асосли баҳо дейилади. Математик кутилма ва дисперсия учун баҳолар Математик кутилма m учун баҳо танлаш масаласини қараймиз. Бундай баҳо сифатида эмприк ўртачаn x m n i i x    1*

ни оламиз. m x * нинг тасодифийлик характерини таъкидлаш учун бу тенгликни кўринишда ёзиб оламиз, бу ерда x i орқали Х тасодифий миқдорнинг i - тажрибада ҳосил қилинган қиймат белгиланган. x 1 , x 2 , ..., x n тасодифий миқдорларнинг барчаси бир хил тақсимот қонунига эга бўлади (У Х миқдорнинг тақсимот қонуни билан бир хил бўлади). Шунинг учун бўлиб m х * силжимаган баҳо бўлади. Бу баҳонинг дисперсияси эса: бўлади. Энди дисперсия Д учун баҳо танлаймиз. Бундай баҳо сифатида эмприк дисперсия хизмат қилади. Д * нинг асосли баҳо эканлигини кўрсатамиз. Бироқ Д * баҳо Д га нисбатан силжиган баҳо бўлади. Кўрсатиш мумкинки Д * миқдорнинг математик кутилмаси Д сон билан бир хил бўлмайди, балки охиргисидан бир оз кичик бўлади. Бу ердан кўринадики, дисперсиянинг силжимаган баҳоси ушбу кўринишда бўлади.      n i i i x n i i x p x m n x m 1 * * 1 * ~ ёки      n i i x m x nM n x M n m M 1 * ] [ 1 ] [ 1 ] [ n Д x nД n x Д n m Д n i i x     ] [ 1 ] [ 1 ] [ 2 1 2 *    n i i i m x n Д 1 2* * ) ( 1 Д n n Д M 1 ] [ *         n i x i m x n Д n n Д 1 2* * ** ) ( 1 1 1

Ҳақиқатдан ҳам, тенглик ўринлидир. Д ** баҳони силжимаган эмприк дисперсия деб аталади.Д Д M n n Д M    ] [ 1 ] [ * **

Похожие

Ўлчаш хатоликлари ва аниқлик синфи

Тасодифий миқдорлар Тасодифий микдорлар

Тасодифий миқдорлар ва уларнинг сонли характеристикалари

Тажрибавий маълумотларни қайта ишлаш. Тақсимот қонунлари. Гистограмма

Бош тўпламнинг арифметик ўртача қиймати ва дисперсиясининг танлама тўпламнинг арифметик ўртача қиймати