Тажрибавий маълумотларни қайта ишлаш. Тақсимот қонунлари. Гистограмма - Алгебра - Рефераты

Тажрибавий маълумотларни қайта ишлаш. Тақсимот қонунлари. Гистограмма

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

116 KB

Тажрибавий маълумотларни қайта ишлаш. Тақсимот қонунлари. Гистограмма Режа: 1. Математик статистика масалалари. 2. Статистик материаллар. 3. Статистик қатор (ёки эмприк қатор). 4. Тақсимотнинг эмприк қонуни. 5. Тақсимотнинг эмприк функцияси. 6. Гистограмма.

Таянч иборалар: Статистик метод, белги, ваклни танлаш, танланма, бош тўплам, статистик материал, ўлчаш хатолари, математик ишлов бериш, эмприк қатор, варианта, эмприк қонун, вариацион қатор, частоталар жадвали, танланманинг статистик тақсимоти, тақсимотнинг эмприк функцияси, гистограмма. Математик статистика масалалари Иқтисодиётда, қишлоқ хўжалигида, биологияда, тиббиётда тасодифий воқеаларни ўрганишда статистик методлар муҳим аҳамиятга эга. Одатда статистик методга бирор белгига кўра предметларнинг (воқеаларнинг, индивидларнинг) жуда катта тўпламларининг тақсимотларини ўрганиш талаб қилинганда мурожаат қилинади. Масалан, одамлар тўпламининг ёшлари бўйича тақсимоти, бирор туркумдаги ҳайвонларнинг оғирликлари бўйича тақсимоти ва ҳоказолар. Ҳар қандай белги амалиётда миқдорий баҳога эга бўлганлиги учун нарсаларнинг белгига кўра тақсимоти ҳақида гапириш ўрнига қандайдир Х тасодифий миқдор ҳақида гапириш мумкин. Х миқдор боғланган тажриба муайян тўпламдан таваккалига битта ваклни танлашдан иборат бўлиб, Х нинг қабул қиладиган қиймати белгининг шу вакл учун қабул қиладиган қиймати бўлади. Бундай тақсимотнинг тўла тавсифини муайян тўпламнинг истисносиз барча вакили учун белгининг қийматини аниқлаш билан олиш мумкинлиги тушунарли. Лекин тўпламнинг ҳажми жуда катта бўлса, буни қилиб бўлмайди. Бу ҳолатдан чиқиш йўли бутун тўпламни текшириш ўрнига ундан таваккалига танланган қисми текширилади. Бундай қисм одатда танланма дейилади. Бутун

тўплам эса бош тўплам дейилади. Масалан, Самарқанд шаҳрида яшовчиларнинг киядиган кийимларини размери бўйича тақсимоти ҳақида гапирилганда битта, битта уйда яшовчи кишиларга оид маълумотларни олиш мумкин. Статистик материал Оммавий тасодифий ҳодисаларни рўйхатга олиш ва кузатиш натижасида статистик материал ҳосил бўлади. Хусусан, турли ўлчашдаги хатолар статистик материал бўлиб хизмат қилади. Тажриба натижасида кузатилган қийматларга асосланиб қаралаётган миқдорларнинг тақсимот қонунларини аниқлаш ҳамда тақсимот параметрларининг қийматларини баҳолаш – математик статистиканинг вазифаси ҳисобланади. Математик статистиканинг яна бир вазифаси қаралаётган миқдорлар қатнашадиган жараённи оптимал ташкил қилиш учун керак бўлган аниқ хулосаларни ҳосил қилиш мақсадида тажрибавий (статистик) материални қайта ишлаб чиқиш ҳамда анализ қилиш усулларини яратишдан иборат. Мисол. Œлчов асбоби ёрдами билан бирор объектни кўп марта ўлчанганда, хусусан бирор объектгача бўлган узоқликни аниқлаш пайтида, кузатилаётган миқдорнинг турли қийматлари ҳосил бўлади. Шу йўл билан тажрибада олинган қийматларга асосланиб бирор натижага келишдан аввал улар системалаштиришни яъни қайта ишлашни талаб қилади.

Кузатилган Х қиймат билан кузатилаётган  миқдорнинг ҳақиқий қиймати орасидаги  айирма, яъни Х-  =  ўлчаш хатоси деб айтилади. Œлчаш хатоси аниқ хулосалар олиш мақсадида математик ишлов беришни талаб қилади. Масалан, маҳсулотни кўплаб (оммавий) ишлаб чиқаришда ҳосил қилинган маҳсулотнинг бирор ўлчамини олинган маҳсулотлар учун олдиндан берилган ўлчамдан четланиш миқдорини қараш керак бўлади. Худди шунга ўхшаш отиш пайтида ўқнинг тегиш нуқтаси координата билан мўлжалга олиш нуқтаси координатаси орасидаги айирма отиш хатосидир. Шундай қилиб математик статистикада асосан танланмани текшириш натижасига асосланган ҳолда тўплам бўйича аломатнинг тақсимоти ҳақида хулоса чиқариш амалга оширилади. Бунда тажрибавий маълумотлар қайта ишланиб мақсадга эришилади. Статистик қатор (эмприк қатор) Бирор Х тасодифий миқдор ўрганилаётган бўлсин. Ана шу мақсадда ҳар бирида Х миқдор у ёки бу қийматни қабул қиладиган бир қанча эркли тажрибалар ўтказилади. Х тасодифий миқдорнинг ҳосил қилган х 1 , х 2 , . . ., х n қийматлари биз ўтказаётган танланма бўлади. Бу тўпламни кўп ҳолларда эмприк қатор деб аталади. Эмприк қатор кейинроқ қайта ишланадиган ва анализ қилинадиган дастлабки статистик материал бўлади. Статистик (эмприк) қатор икки сатрли (ёки икки устунли) жадвал кўринишида тасвирланади. Биринчи сатрда тажрибаларнинг

рақамлари, иккинчи сатрда эса тасодифий миқдорнинг ҳосил қилган қийматлари кўрсатилади. Тажрибалар рақами 1 2 3 . . . . Х нинг қийматлари х 1 х 2 х 3 . . . . Тақсимотнинг эмприк қонуни Эмприк қаторга асосланган ҳолда тақсимотнинг эмприк қонуни тузилади. Бу қонуннинг ёзилиш формаси ўрганилаётган Х тасодифий миқдорнинг характерига боғлиқ бўлади. Агар Х тасодифий миқдор дискрет бўлса, бу қонун жадвал кўринишида ёзилади. Бу жадвал у ёки бу қийматнинг қандай частота билан кузатилаётганлигини кўрсатади. Бундай жадвални тузиш учун х 1 , х 2 , ... сонлар орасидан ҳар хилларининг барчасини танлаш зарур. Бу йўл билан  1 ,  2 , . . .  n (1) лар ҳосил қилинади. Одатда бу сонларни ўсиб бориш тартибида (  1 <  2 ...) ёзилади ва уни вариацион қатор деб айтилади. (1) қатор тузилгандан сўнг  i сонларнинг ҳар бири учун унинг тажрибаларнинг муайян сериясидаги такрорланиш частотасини тузиш мумкинn k p i i* (2) бу ерда n – барча тажрибалар сони, k i эса x =  i ҳодиса юз берган тажрибалар сони. Натижада қуйидаги жадвал ҳосил бў лади:  i  1  2 . . .  n

p i * p 1 * p 2 * . . . p n * Бу жадвални часатоталар жадвали (ёки танланманинг статистик тақсимоти ) деб аталади. Кузатишлар сони n ўсиши билан частоталар жадвали Х тасодифий миқдорининг ҳақиқий тақсимот қонунига тобора яқинлашиб боришини кутиш мумкин. Мисол. 10 та тажриба натижаларида Х тасодифий миқдор учун қуйидаги қийматлар олинган бўлсин: Тажриба номери 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Х нинг қийматлари 0,4 0,1 0,3 0,1 0,2 0,1 0,4 0,3 0,1 0,2 Бунга кўра вариацион қатор тузамиз: 0,1; 0,2; 0,3; 0,4 Буларга мос частоталарни (частоталар зичлиги) топамиз:10 2 , 10 2 , 10 2 , 10 4 Натижада қуйидаги частоталар жадвалига эга бўламиз: Х нинг қийматлари (  i ) 0,1 0,2 0,3 0,4 Частоталар ( p i * ) 0,4 0,2 0,2 0,2 Тақсимотнинг эмприк функицяси Тақсимотнинг эмприк функцияси (танланманинг тақсимот функцияси) деб ҳар бир х қиймат учун X < x ҳодисанинг нисбий частотасини аниқлайдиган F * ( x ) функцияга айтилади: F * ( x )= n nx Бу ерда n x – x дан кичик варианталар сони, n – танланма ҳажми. Эмприк функция қуйидаги хоссаларга эга:

1 0 . Эмприк функциянинг қийматлари [0,1] кесмага тегишли. 2 0 . F * ( x ) камаймайдиган функция. 3 0 . Агар х 1 энг кичик варианта, х 2 энг катта варианта бўлса, у ҳолда х 1  х 2 бўлганда F * ( x )=0, х 1 >х 2 бўлганда F * ( x )=1. Гистограмма Œлчашлар сони жуда катта бўлганда юқоридаги частоталар жадвалини тузиш қийин, чунки жадвалга жойлаштирилган статистик материалларни кўздан кечириш мураккаб бўлиб қолади. Шунинг учун оддий статистик қаторда гуруҳлаш (группаларга ажратиш) бажарилади. Бунинг учун  0 ,  1 ,  2 , . . .  k-1 ,  k , . . .  n қ аторни ( Х – нинг қ ийматларини ) (  0 ,  1 ), (  1 ,  2 ), (  2 ,  3 ), . . . (  n-1 ,  n ) интервалларга ажратамиз ва Х ми қ дорнинг (  k-1 ,  k ) интервалга т ў ғри келадиган қ ийматлари сонини m k билан белгилаймиз . Интервалнинг учларига т ў ғри келадиган сонларни ё чап ёки ў нг интервалга киритилади . Ушбуk k р n m ~  сон (  k -1 ,  k ) интервалга мос бўлган нисбий частота бўлади. Бунда 1 ~ ... ~ ~ 2 1     nP P P Бу ҳолда эмприк қонун қуйидагича жадвал кўринишида бўлади: интервалл ар (a 0 , a 1 ) (a 1 , a 2 ) . . . . (a k-1 , a k ) . . . . (a n-1 , a n ) m k m 1 m 2 . . . . m k . . . . m n kр~ 1~р 2~р . . . . kр~ . . . . nр~

Ана шунинг ўзи гуруҳлашдир (группаларга ажратишдир). Кесмалари ( x i , p i * ) нуқталарни туташтирадиган синиқ чизиқ частоталар полигони дейилади. Кесмалар (i i p x ~, ~ ) нуқталарни туташтирадиган синиқ чизиқ нийбий частоталар полигони дейилади. Юқорида айтилган группаларга ажратишни геометрик тасвирлаш ҳам мумкин. Бу қуйидагича бажарилади. Ох ўқида а 0 , а 1 , а 2 , . . ., а k . . ., a n нуқталарни белгилаймиз. [ a k -1 , a k ] кесмани асос қилиб юзи kр~ га тенг бўлган тўғри тўртбурчак ясаймиз. Ҳосил қилинган шакл гистограмма деб аталади. Статистик материалнинг бундан кейинги қайта ишланиши қуйидагича амалга оширилади. ( a k -1 , a k ) интерваллар ўрталарини ix~ билан белгиланади ҳамда бу қийматни ўлчаш натижасининг қиймати деб ҳисобланади ва у m k марта такрорланади. У ҳолда эмприк қонунни ифодаловчи жадвал қуйидагича бўлади: kx~ 1~x 2~x . . . . kx~ . . . . nx~ m k m 1 m 2 . . . . m k . . . . m n kр~ 1~р 2~р . . . . kр~ . . . . nр~р ̃ 2 р ̃ 3 р ̃ 4 р ̃ 5 р ̃ 6 р ̃ 7 р ̃ 8 р ̃ 9р ̃ 1 у а 0 а 1 а 2 а 3 а 4 а 5 а 6 а 7 а 8 а 9 х

Похожие

Тажрибавий материалларни қайта ишлаш. Танланманинг статистик тақсимоти. Гистограмма

Узлуксиз тасодифий миқдорнинг тақсимот қонунлари

Эмприк тақсимот функцияси. Статистик жадваллар. Полигон ва гистограмма

Тақсимот параметрларини статистик баҳолаш

Аниқ маълумотлар ва гипотеза. Xu (х2) квадрат критерийси