Аниқ маълумотлар ва гипотеза. Xu (х2) квадрат критерийси - Алгебра - Рефераты

Аниқ маълумотлар ва гипотеза. Xu (х2) квадрат критерийси

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

219.5 KB

Аниқ маълумотлар ва гипотеза. Xu (х 2 ) квадрат критерийси Режа: 1. Аниқ маълумотлар ва гипотеза. 2. Тажрибавий тақсимотни назарий тақсимот билан таққослаш. 3. Иккита тажрибавий тақсимотни таққослаш.

1. Аниқ маълумотлар ва гипотеза. Биологик ҳодисаларни сон жиҳатдан ўрганиш гипотезалар яратишни талаб қилади. Бу ҳодисаларни шу гипотезалар орқали тушунтириш мумкин бўлади. Кўрилаётган миқдорларни ёки бош тўпламларнинг тақсимот қонунлари ҳақидаги ҳар қандай фаразларни “статистик гипотезалар” деб атаймиз. Шунга ўхшаш фаразлар қилиб, биз улардан турли натижалар чиқарамиз ва улар тажрибада қанчалик тўғри чиқишини текширамиз. У ёки бу гипотезани текшириш учун кузатишлар орқали ёки маҳсус тажрибалар ўтказиш йўли билан аниқ маълумотлар олиш керак ва ушбу гипотезага мувофиқ назарий жиҳатдан кутилаётган маълумотларни таққослаб кўриш керак. Агар олинган маълумотлар назарий жиҳатдан кўрилаётган маълумотлар билан ҳақиқатдан ҳам мос келса, у вақтда бу факт ўша гипотезани қабул қилиш учун уни тўғрилигини тан олиш учун етарли асос бўлиши мумкин. Агар маълумотлар назарий жиҳатдан кутилаётган маълумотларга етарли тўғри келмаса, у вақтда олинган гипотезанинг тўғрилигига шубҳа туғилади. Олинган маълумотлар ва назарий жиҳатдан кутилаётган маълумотлар орасидаги фарқни статистик баҳолаш масаласи, яъни қайси ҳолларда ва қандай эҳтимоллик даражасида бу фарқни муқаррар деб ҳисоблаш мумкин, аксинча бу фарқни муҳим бўлмаган, арзимас, тасодифий деб ҳисоблаш лозим деган масала келиб чиқади. Мавжуд маълумотлар ва назарий жиҳатдан кутилаётган маълумотлар орасидаги фарқни муҳим бўлмаган, тасодифий деб ҳисоблаш, мумкин бўлган ҳолда фараз этилган гипотеза ўринли деб ҳисобланади. Мавжуд маълумотларни назарий жиҳатдан кутилаётган маълумотларга мос келишини баҳолайдиган қатор усуллар мавжуд. Биз бу усуллардан факт биттасини – “Xu квадрат” (х 2 ) усулини қисқача кўриб чиқамиз. 2. Тажрибавий тақсимотни назарий тақсимот билан таққослаш. Тажрибалардан олинган материалларни ишлаб чиқишда бир қаторнинг частоталари билан бошқа қаторнинг частоталарини таққослаш ва иккала қатор частоталари орасидаги фарқнинг муҳим эмаслигининг эҳтимолини аниқлаш зарурати туғилади. Бу масалани ҳал қилиш учун машҳур инглиз олими статистиги К. Пирсон алоҳида критерий топган, буни “Xu квадрат” критерий ёки

мувофиқлик критерийси дейилади. Бу критерийнинг қўлланилишини кўриб чиқамиз. Тажрибада кузатилган n 1 , n 2 ..., n к тажрибавий частоталар қатори берилган бўлсин. Бирор мулоҳазаларга асосан мос n 1 , n 2 …, n k назарий частоталар қатори ҳисобланади, бу қатор тажрибавий қатор билан бир хил бўлиши керак, ҳақиқатда эса ундан озми- кўпми фарқ қилади, бу фарқни тасодифий деб ҳисоблаш мумкинми ёки мумкин эмасми? Бу масалани ҳал қилиш учун “ Xu квадрат” критерийсидан фойдаланимиз. Биз 1 1 12 12 2 11 11 1 2 ... k k k n n n n n n n n n x        (72) миқдорини тузамиз ва озодлик даражалари сонини аниқлаймиз. Х 2 нинг қийматлари нолдан чексизгача ўсиши мумкин. Шунга мос равишда унинг эҳтимоли 1дан 0 гача камаяди. Агар х 2 = 0 бўлса, у ҳолда тажрибавий частоталар назарий частоталарга мос келади. Тажрибавий частоталар назарий частоталардан қанчалик фарқ қилса, х 2 нинг қиймати шунчалик катта бўлади. х 2 нинг ҳар бир қийматига аниқ эҳтимол P мос келади, шу билан бирга х 2 қанчалик катта бўлса, унинг эҳтимоллиги шунчалик кичик бўлади. х 2 ва унга мос эҳтимол орасидаги муносабат анча мураккаб бўлганидан бу критерийни тажрибада қўллаш учун тайёр жадваллардан фойдаланилади. Бундай жадвалларни [1]-[5] ва бошқа адбиётлардан илова қисмидан топиш мумкин. [1] нинг IX жадваладан фойдаланамиз. Бу жадвалнинг чап вертикал устунида озодлик даражалари берилган, ўнгда эса х 2 нинг турли эҳтимоллар ва турли озодлик даражалари учун охирги ёки чегара қийматлари берилган. Амалда х 2 нинг маълум қийматига эҳтимолнинг қандай қиймати мос келишини билиш унчалик муҳим бўлмасдан, балки х 2 нинг ҳосил қилинган қиймати қай даражада муқаррарлигини билиш муҳим. Ноль гипотезаси деб ҳисобланган маълум гипотезани текшириш учут х 2 критерийсидан фойдаланилади. Ноль гипотеза ҳосил қилинган ва назарий ҳисоблаб чиқилган частоталар орасида ҳеч қандай фарқ йўқлини билдиради (Н 0 гипотеза). х 2 нинг [1] иловадаги IX жадвалда бор қийматлари чегара қийматлар бўлиб, бу қийматларга бўлган х 2 нинг барча ҳосил қилинган қийматлари аниқ эҳтимоллар билан тасодифий фарқлар доирасида қолади, яъни қабул қилинган гипотезага шубҳа қилиш учун ҳеч қандай асос

бўлмайди. Х 2 нинг жадвал қийматларидан катта бўлган қийматлари гипотезанинг ўринсизлигини кўрсатади, яъни Н о гипотезани рад этишга мажбур қилади. Одатда эҳтимолнинг мумкин бўлган чегараси деб 0,05 ни ҳисоблаш қабул қилинган. Демак, агар Х 2 нинг ҳосил қилинган қийматини жадвалдаги 0,99 эҳтимолдан 0,10 эҳтимолгача графалардаги Х 2 нинг ҳосил қилинган қийматларига яқин ёки бир оз каттароқ бўлса, амма 0,05 эҳтимолли графадаги Х 2 нинг қийматидан катта бўлмаса, у вақтда Н о гипотезасини рад этишга ҳеч қандай асос бўлмайди. Уни аввалгидек тўғри деб ҳисоблаш мумкин. агар Х 2 нинг ҳосил қилган қиймати 0,05 эҳтимолли графадаги қийматдан катта бўлса, у вақтда Н о гипотезасини рад этишга асос бор, чунки, унинг тўғрилигига фақат 0,05 (5%) имкон қолади. Агар Х 2 нинг ҳақиқатда ҳосил қилган қиймати жадвалдаги 0,01 эҳтимолли графадаги қийматдан катта бўлса, Н о гиоптезасини рад этишга шунча кўп асос бўлади. Ноль гипотезасини рад қилиш – бу ҳақиқатда олинган ва назарий жиҳатдан кутилаётган частоталар орасидаги фарқнинг муқаррарлигини, муҳимлигини тан олиш демакдир. Агар қўлимизда Х 2 чегара қийматининг мувофиқлик критерийси ёрдами билан тез муҳокама қилиш мақсадида қуйидаги қоидадан фойдаланиш мумкин. ушбу  2 2 2   x tx (72) миқдорни тузамиз; агар у 3 дан катта ёки 3 га тенг бўлса, у ҳолда назарий ва тажрибавий частоталар орасидаги фарқни тасодифий эмас деб ҳисоблаш зарур; агар у 3 дан кичик бўлса, бу фарқни тасодифий деб ҳисоблаш мумкин бўлади. Энди шуни қайд қилиб ўтамизки,  >30 қийматлари учун P эҳтимол P = 2 1 [1-Ф(х)] тенгликдан топилади, бундаги Ф(х) қиймат х нинг х= 1 2 2 2    x га тенг қиймат учун иловадаги I жадвалдан олинади [1]. Мисол . Ҳар бирининг юзи 18,21 кв.м дан бўлган 840 та квадрат бўлакка бўлинган далага текшириш учун экилган буғдой ҳосилининг тажрибадан олинган тақсимоти берилган. Бу тақсимотни 45-жадвалда келтирамиз. 45-жадвалнинг биринчи иккита устуни (X ва n x ) тажрибадан олинган буғдой ҳосили (ҳар бир метр кв. Дан олинган ўртача ҳосил (г) ҳисобида) тақсимотини кўрсатади.

Бу мисол учунн нол гипотезаси деб нормал тақсимот қонунини оламиз. 45-жадвал x N х1xn 1x x n n  1 2 1) ( x x x n n n  (1) (2) (3) (4) (5) 70 1 4 12 7 0,1 0,9 7,0 6,077 0,5 3,57 84 91 19 25,2 -6,3 1,53 98 72 73,6 -2,1 0,03 105 141 147,1 -6,1 0,25 112 201 201,9 -0,9 0,00 119 203 189,4 -3 ,7 0,98 126 125 121,2 3,8 0,12 133 54 53,7 0,3 0,02 140 9 2 13 1 1 16,4 3,4 20,4 0,5 0,1147 -7,4 2,68 154 161 Жами 840 839,5 х 2 = 9,18 х 2 критерийни тўғри қўлланиш шароитларидан бири ҳар бир тажрибавий (n x ) ёки назарий (n x 1 )гуруҳда 5 тадан кам бўлмаган вариантларнинг бор бўлишидан иборатдир. Бунинг учун дастлаб биринчи учта ва охири 4 та гуруҳни бирлаштириб, частоталарни 5 тадан катта қилиб оламиз ва (71) тенглик билан х 2 ни ҳисоблаймиз. 45-жадвалнинг тўртинчи устунида кузатилган ва ҳисобланган (назарий –n x 1 ) частоталар айирмалари, биринчи устунда эса бу айирмалар квадратларининг мос назарий тақсимот қонуни ёрдами билан х нинг берилган қийматлари учун n x 1 назарий частоталар ушбу 2 2 2 ) ( 1 2   xx x e nh n    

тенглик бўйича ҳисобланади. 45-жадвалдан фойдаланиб x = 114,32 г;  = 11,389 г; n = 840; h = 7 (гуруҳ оралиғи) қийматларини олиш қийин эмас. У вақтда назарий частоталар 2 2 ) 389,11(2 )32, 114 ( 1 389, 11 7 840     x x e n Формула бўйича ҳисобланади. 45-жадвалнинг бешинчи устуни йиғиндиси бизга х 2 ни беради: х 2 = 9,18 Энди  озодлик даражасини аниқлаймиз. Бирлаштирилган гуруҳларни бир гуруҳ деб ҳисобласак, бундай бирлаштириш гуруҳлар сонини 14 дан 9 гача камайтиради. Шунинг учун бизнинг мисолларримизда озодлик даражаси  =k-p-1=9-2-1=9-3=6 га тенг бўлади (бу ерда p-F(x) тақсимотнинг параметрлар сони; нормал тақсимотда p=2 та параметрлар мавжуд). Энди [1] нинг иловадаги IX жадвалга мурожаат қиламиз. х 2 нинг қийматини эҳтимоллари 0,25 ва 0,10 бўлган графалар орасида ётади. Демак, х 2 нинг эҳтимоли кичик эмас, демак n x билан n x 1 оралиғидаги фарқни муҳим эмас деб ҳисоблаш мумкин, яъни нормал тақсимот қонуни бизнинг тақсимотимизни етарли даражада қониқарли тасвирлайди деб ҳисоблаш мумкин. Н о гипотезамиз тўғри экан. Энди соддалаштирилган (72) критерийни қўллаймиз: 9,0 46,3 18,3 12 6 18,9 2 2 2         x tx Бу сон 3 дан кичик ва шунинг юқорида баён этилган қоидага мувофиқ кузатилган тақсимот нормал тақсимот қонуни орасидаги фарқни тасодифий фарқ деб ҳисоблашимиз мумкин. 3. Иккита тажрибавий тақсимотни таққослаш. Иккита тажрибавий тақсимотни ўзаро таққослашда назарий частоталарни ҳисоблаш билан боғлиқ иккита ишнинг энг оғир қисми қатнашмайди. Агар таҳлил иккита тажрибавий тақсимот биргина бош тўпламдан олинган танламалардан иборатлигини текшириш мақсадида бўлса, (лекин бу тақсимотларнинг параметрларини аниқлаш талаб этилиётган бўлса), у вақтда х 2 критерийни қўллаш мақсадга мувофиқ бўлади. х 2 миқдорини топиш масаласига келганда, тажрибавий тақсимот билан назарий тақсимотни таққослаш ушбу ҳолда бир оз бошқачароқ ўтказилади.

Гап шундаки, иккита танланма тақсимот бош тақсимотдан турлича фарқ қилиши мумкин. шунинг учун иккита тажрибавий тақсимотни бир-бирига яқинлигига қўйиладиган талаб тажрибавий ва назарий тақсимотларни бир-бирига яқинлашишига қўйиладиган талабга нисбатан тахминан икки марта “енгилроқ” бўлиши керак. Бу талаб қуйидаги мисолда: Мисол . 46-жадвалда битта бош тўпламдан олинган деган фараз остида иккита тажрибавий тақсимот келтирилган (иккичи ва учинчи устунлар). Бош тўплам тақсимотининг частоталари номаълум: иккила тажрибавий тақсимотларнинг частоталари бош тўпламнинг частоталаридан тасодифан фарқ қилиши мумкин. бош тўплам частоталарига биринчи яқинлашиш сифатида вариантларнинг бир хил қийматларига тегишли бўлган иккала тажрибавий частоталарнинг йиғиндисини ярмини (яъни бу частоталарнинг ўрта қийматларини) олиш мумкин (бу сонлар жадвалнинг 4-устунида ёзилган). 46-жадвал x i1xn 11xn xn 1 2 3 4 2 5 9 7 4 6 4 5 6 8 10 9 8 10 6 8 10 6 6 6 жами 35 35 35 Энди 47-жадвални тузами з . Иккала тажрибавий частоталар (n x 1 , n x 11 ) нинг барчасини биринчи устунда, мос назарий частоталарни эса иккинчи устунда ёзамиз ва одатдагича х 2 ни ҳисоблаймиз. 47-жадвал n x xn x x n n  x x x n nn 2 )(  1 2 3 4 5 7 -2 0.57 9 7 +2 0.57 6 5 +1 0.20

4 5 -1 0.20 8 9 -1 0.11 10 9 +1 0.11 10 8 +2 0.50 6 8 -2 0.50 6 6 0 0.00 6 6 0 0.00 70 70 0 2.76 Х 2 миқдор     x x x x x x n n n n n n 2 11 2 1    (*) кўринишдаги К та қўшилувчидан ташкил топган, бу ерда  2 11 1 2 1 x x z n n n   . Агар n x нинг қиймати (*) ифодага қўйилса, у вақтда қуйидагини ҳосил қиламиз.           11 1 2 11 1 11 1 21 11 11 1 2 11 1 2 2 x x x x x x x x x x x x n n n n n n n n n n n n         шунинг учун 2 11 1 11 1 1 2 ) ( x x x x k i n n n n x    (73) бу формула бўйича х 2 ҳисоблаш биз кўраётган мисол 49- жадвалда кўрсатилган. 49-жадвал 1xn 11xn 1xn - 11xn 1xn + 11xn 11 1 2 11 1 ) ( x x x x n n n n   5 6 8 10 6 9 4 10 6 6 -4 2 -2 4 0 14 10 18 16 12 1.14 0.40 0.22 1.00 0.00 35 35 0 70 2.76

Энди озодлик даражаси сонини аниқлаймиз. 46-жадвалнинг 4- устунидаги 5 сонига (частоталарга битта шарт қўйилган: уларнинг йиғиндиси 35 га тенг бўлиши керак; бу бизга озодлик даражаси  =5-1=4 ни беради).шундай қилиб, х 2 = 2.76,  =4 бўлади. иловадаги [1] IX жадвалдан топамиз: х 2 05 (4) = 9.488. бизда х 2 <x 2 05 бўлгани учун нол гипотеза Н о рад этилмайди – иккала тажрибавий тўпламни битта бош тўпламдан олинган танланмаларни деб ҳисоблаш мумкин. V боб бўйича машқ қилиш учун масалалар. 1. танланма тўпламдаги пиллаларнинг оғирликлари (г ҳисобида): 1.80; 1.70; 1.60; 1.65; 1.85; 1.90; 1.70; 1.75; 1.55; 1.85; 1.60; 1.60; 1.85; 2.0; 2.0; 1.75; 1.70; 1.75; 1.90; 1.65; бўлган. x  ва m x ни топинг. x нинг ишончлилик оралиқларини 0.99 ва 0.95 эҳтимолларда топинг. 2. Танланма тўпламдаги пиллаларнинг қобиқлари оғирликлари (мг ҳисобида) 380; 354; 349; 318; 393; 409; 359; 330; 344; 350; 374; 403; 400; 384; 365; 376; 403; 345; 414 бўлган. x  ва m x ни топинг. Бош тўпламнинг арифметик ўртача қиймати учун 0,01; 0,02 ва 0,05 муҳимлик даражада ишончли оралиқларни топинг. 3. 150 эркак киши текширилганда ўртача бўйлари 167 см, ўртача квадратик фарқ эса  =6 см бўлган. Бош тўпламнинг арифметик ўртача қиймати 0,99 ва 0,95 эҳтимолларда қайси чегараларда ётади? 4. 25 та пилланинг оғирлиги ўлчаниб, x = 1.60,  2 =0.0271, v =10.4% ҳосил қилинган. 0.05 ва 0.01 муҳимлилик даражада x ва v нинг ишончли оралиқларини топинг. 5. II ва IV бобларда берилган масалаларда ҳам турли эҳтимолларда ва муҳимлик даражада ишончли оралиқларни топинг. 6. Қуйида Ўзбекистон Миллий университети генетика кафедрасининг тажриба майдонида етиштирилган турли пахта навларидан тузилган вариацион қаторлар берилган. Уларнинг x арифметик ўртача қийматлари, статистик хатолари ва вариация коэффицентларини топинг. 1) ғўза мутант ва линиялараро дурагайлари кўсакларининг йириклиги (г ҳисобида) бўйича вариацион қаторлар таҳлили.

Материалла р (1970 йил) Гуруҳл ар (n)5,5 - 5,9 6,0 - 6,4 6,5 - 6,9 7,0 - 7,4 7,5 - 7,9 8,0 - 8,4 8,5 - 8,9 9,0 - 9,4 9,5 - 9,9 10,0 – 10,4 10,5 - 10,9  х  m х v Л – 15 42 - 9 13 20 F 1 Л - 15ХЛ- 44 F 1 Л - 44ХЛ- 15 F 2 Л - 15ХЛ- 44 F 2 Л - 44ХЛ- 15 Л-44 52 47 400 356 46 2 18 12 49 24 67 72 10 2 13 3 95 67 17 14 10 1 34 10 16 25 63 18 20 6 5 22 1 10 8 4 1 2 2) Ғўзанинг мутант ва линиялараро дурагайларини 1000 та чигитнинг оғирлиги (г ҳисобида) бўйича вариацион қаторлар таҳлил и . Материаллар (1970 йил ) Гуруҳлар ( n ) 105,0-109,9 110,0-114,9 115,0-119,9 120,0-124,9 125,0-129,9 130,0-134,9 135,0-139,9 140,0-144,9 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Л-15 F 1 Л - 15ХЛ-44 F 1 Л - 44ХЛ-15 F 2 Л - 15ХЛ-44 F 2 Л - 44ХЛ-15 Л-44 42 52 47 400 356 46 1 2 7 2 4 8 7 3 15 2 21 22 10 2 26 27 1 8 10 53 46 5 9 67 52 14 10 61 51 145,0-149,9 150,0-154,9 155,0-159,9 160,0-164,9 165,0-169,9 170,0-174,9 175,0-179,9 180,0-184,9 185,0-189,9  х  m х v

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 10 8 48 49 14 3 59 43 3 1 3 27 41 5 15 11 9 9 6 3 3 1 10 9 5 2 3) Ғўзанинг мутант ва линиялараро дурагайларининг тола чиқими (% ҳисобида) бўйича вариацион қаторлар та ҳлили. Материаллар (1970 йил ) Гуруҳ ( n )29,0-29,9 30,0-30,9 31,0-31,9 32,0-32,9 33,0-33,9 34,0-34,9 1 2 3 4 5 6 7 8 Л-15 F 1 Л - 15ХЛ-44 F 1 Л - 44ХЛ-15 F 2 Л - 15ХЛ-44 F 2 Л - 44ХЛ-15 Л-44 42 52 47 400 356 46 1 1 1 4 1 4 7 16 8 2 27 22 6 35,0 - 35,9 36,0 - 36,9 37,0 - 37,9 38,0 - 38,9 39,0 - 39,9 40,0 - 40,9 41,0 - 41,9 42,0 - 42,9 43,0 - 43,9  х  m х v 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 46 41 9 56 54 14 3 68 31 9 20 2 64 68 6 13 19 9 45 44 20 4 20 42 33 9 4 8 18 9 2 6 6 6 2 2 1

4) Ғўзанинг мутант ва линиялараро дурагайлари кўсакларининг йириклиги (г, ҳисобида) бўйича вариацион қаторлар таҳлили. Материалл ар (1971 йил) Уруғ чигит тукини нг узунлиг иГуруҳлар (n) 5,0-5,4 5,5-5,9 6,0-6,4 6,5-6,9 7,0-7,4 7,5-7,9 8,0-8,4 8,5-8,9 9,0-9,4 9,5-9,9 10,0-10,4 х  m х v Л–15 МС 53 5 8 21 1 7 2 Л–15ХЛ - 44 МС ПС ОС 60 128 104 2 1 3 5 1 4 7 8 18 22 8 1 4 3 9 2 9 11 26 25 6 22 16 1 6 14 1 3 4 Л-44ХЛ – 15 МС ПС ОС 51 181 143 1 2 4 4 5 16 6 13 23 10 1 3 4 0 3 3 10 44 40 6 31 25 1 15 14 1 6 8 3 Л - 44 ОС 80 14 34 2 4 5 3 V боб кўриб ўтилган асосий тушунчалар рўйхати. Статистик хато, бош тўплам тақсимотининг параметрлари, статистик баҳо, силжимаган, эффектив ваа асосли баҳолар, ҳақиқатга ўҳшашлик функцияси, ҳақиқатга ўхшашлик функцияси, ҳақиқатга максимал ўхшаш баҳо, бош тўпламнинг арифметик ўртача қиймати ва диспесиясини танлама тўпламнинг арифметик ўртача қиймати ва дисперсия бўйича баҳолаш, тузатилган дисперсия, баҳо аниқлиги, ишончлилик эҳтимоли, ишончли оралиқ, муҳимлилик даражаси, арифметик ўртача қийматнинг хатоси,

ишончлилик чегаралари, муқаррарлик ўлчов, ўртача квадратик фарқнинг хатоси, вариация коэффицентининг хатоси, асимметрия ва эксцесс коэффицентларининг хатоси, кичик сонли кузатилар ва Стъюдент тақсимоти, Стъюдент тақсимотининг лимитик хоссаси, иккита тўплам ўртача фарқининг хатоси, муқаррарлик критерийси, дисперсиялар орасидаги фарқнинг муқаррарлигини баҳолаш, озодлик даражаси сони, F – критерий (Фишернинг F - критерийси), корреляция коэффицентларини таққослаш ва баҳолаш, корреляция коэффицентлари орасидаги фарқнинг тлигини аниқлаш, корреляцион нисбат ва репрессия коэффицентлари учун репрезентатив хатолар, тақрибий сон ва унинг манбалари, абсолят ва нисбий хатоликлар, тақрибий сонлар устида амаллар, статистик гипотезалар, “Xu квадрат” (х 2 ) критерийси, тажрибавий тақсимотни назарий тақсимот билан таққослаш, иккита тажрибавий тақсимони таққослаш.

Похожие

Аниқ интеграл Аниқ интеграл ва унинг асосий хоссалари

Аниқ интегралнинг татбиқлари

Бош тўпламнинг арифметик ўртача қиймати ва дисперсиясининг танлама тўпламнинг арифметик ўртача қиймати

Аниқ интегрални тақрибий ҳисоблаш. Хосмас интеграллар

Бош туплам таксимоти хакидаги статистик тахминларни текшириш