Аниқ интеграл Аниқ интеграл ва унинг асосий хоссалари - Алгебра - Рефераты

Аниқ интеграл Аниқ интеграл ва унинг асосий хоссалари

Загружено в:

12.09.2022

Скачано:

0

Размер:

197 KB

Аниқ интеграл Аниқ интеграл ва унинг асосий хоссалари Режа: 1. Аниқ интегралга келтириладиган масалалар ҳақида. 2. Аниқ интегралнинг таърифи ва унинг геометрик маъноси. 3. Аниқ интегралнинг асосий хоссалари. 4. Аниқ интегрални ҳисоблаш. Нъютон-Лейбниц формуласи.

Таянч ибора ва тушунчалар Ўзгарувчан кучнинг бажарган иши, аниқ интеграл, интеграл йиғинди, функциянинг интегралланувчанлиги, аниқ интегралнинг асосий хоссалари, аниқ интегралнинг катталиги, Нъютон-Лейбнц формуласи, аниқ интегралда ўзгарувчини алмаштириш, бўлаклаб интеграллаш. 1. Аниқ интегралга келтириладиган масалалар ҳақида. Аниқ интеграл математик таҳлилнинг энг асосий амалларидан биридир. Юзаларни, ёй узунликларини, ҳажмларни, ўзгарувчан кучнинг бажарган ишини ҳамда иқтисоднинг бир қанча масалалари аниқ интегралга келтирилади. Ўзгарувчан кучнинг бажарган иши масаласи Масала. Материал нуқта F ўзгарувчан куч таъсирида OX ўқи бўйича ҳаракатланаётган бўлсин. F куч таъсирида материал нуқта а нуқтадан в нуқтага ўтганда бажарилган ишни ҳисобланг. F куч x нинг функцияси бўлади.  b a x F , ) ( кесмада узлуксиз бўлсин. Ечиш:  b a, кесмани b x x x x a n      ... 2 1 0 нуқталар орқали  i i x x ,1 šисмий кесмаларга ажратамиз.                      b x x x a n F ,...., , 0 1 0 1- чизма . Механикадан маълумки куч ўзгармас бўлса , бажарилган иш 1 FA , бунда F куч миқдори , l - силжиш узунлиги . Ҳар бир қисмий кесмада биттадан нуқта танлаймиз . Бу нуқталардаги кучнинг қийматини ) ( ic F ларни ҳисоблаймиз ) ,1 ( n i . Бунда ҳар бир қисмий кесмада бажарилган иш i i i x c F A   ) ( бўлади.  b a, кесмада бажарилган иш тақрибан   i n i i x c F A   1 бўлади.

   i ni x 1max деб белгиласак, бажарилган ишнинг аниқ қиймати A =      n i i i x c F 1 0 lim (1) бўлади. Шундай қилиб, F ўзгарувчан кучнинг бажарган ишини ҳисоблаш учун (1) кўринишдаги чексиз кўп сондаги чексиз кичиклар йиғиндисининг лимитини ҳисоблаш керак экан. Бундай лимитни ҳисоблашга жуда кўп сондаги геометрик, техник, технологик ва иқтисодий жараёнлардаги масалалар келтирилади. 2. Аниқ интегралнинг таърифи ва унинг геометрик маъноси. Юқоридаги масалани умумий ҳолда қараймиз. кесмада узлуксиз функция берилган бўлсин.  b a, кесмани n i x x x i i i ,1 ,1      қисмий кесмаларга ажратамиз, ҳар бир қисмий кесмада биттадан nc c c , ...., , 2 1 нуқталар танлаймиз. Бу нуқталарда ) ( ic f функция қийматларини ҳисоблаб n n x c f x c f x c f       ) ( .... ) ( ) ( 2 2 1 1 йиғиндини тузамиз? бу йиғиндига ) (x f y фугкция учун  b a, кесмадаги интеграл йиғинди дейилади.    i ni x 1max белгилаш киритамиз. Таъриф.     n i i i x c f 1 интеграл йиғиндининг  b a, кесманинг   ) ,...,3,2,1 ( ,1 n i x x i i   қисмий кесмаларга бўлиниш усулига ва уларда nc c c , ...., , 2 1 нуқталарнинг танланишига боғлиқ бўлмаган 0  даги чекли лимити мавжуд бўлса, бу лимитга ) (x f функциянинг  b a, кесмадаги аниқ интеграли дейилади ва  b a dx x f ) ( символ билан белгиланади. Таърифга асосан   b a x f ) (     n i iix c f 10 lim

бўлиб, ) (x f y функция  b a, кесмада узлуксиз бўлса, у интегралланувчи яъни бундай функциянинг аниқ интеграли мавжуддир. 3. Аниқ интегралнинг асосий хоссалари Аниқ интеграл қуйидаги асосий хоссаларга эга: 1) чекли сондаги интегралланувчи функциялар алгебраик йиғиндисининг аниқ интеграли қўшилувчилар аниқ интегралларининг алгебраик йиғиндисига тенг, яъни   ; ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( 3 2 1 3 2 1          b a b a b a b a dx x f dx x f dx x f dx x f x f x f 2) ўзгармас кўпайтувчини аниқ интеграл белгисидан чиқариш мумкин, яъни    b a b a dx x f k dx x kf ) ( ) ( ; 3)  b a, кесмада 0 ) (  x f бўлса,   b a dx x f .0 ) ( бўлади; 4)  b a, кесмада ) ( ) ( x g x f  тенгсизлик бажарилса,    b a b a dx x g dx x f ) ( ) ( бўлади; 5)  b a c , кесмадаги бирор нуқта бўлса,      b c c a b a dx x f dx x f dx x f ) ( ) ( ) ( тенглик ўринли бўлади; 6) m ва M сонлар ) (x f y функциянинг  b a, кесмадаги мос равишда энг кичик ва энг катта қийматлари бўлса,      b a a b M dx x f a b m ) ( ) ( ) ( тенглик ўринли бўлади; 7)     a b b a dx x f dx x f ; ) ( ) (

8) ;0 ) (   a a dx x f 9)      b a b a b a dn n f dtt f dx x f ) ( )( ) ( бўлади; 10) ) (x f y  b a, кесмада узлуксиз бўлса, бу кесмада шундай бир c нуқта топиладики ) )( ( ) ( a b c f dx x f b a     тенгсизлик ўринли бўлади. Бунга ўрта қиймат ҳақидаги теорема деб ҳам айтилади. 4. Аниқ интегрални ҳисоблаш. Нъютон-Лейбниц формуласи. Аниқ интегралнинг таърифига асосан, яъни чексиз кўп сондаги чексиз кичиклар йиғиндисининг лимитини ҳисоблаш анча қийинчиликка олиб келади. Шунинг учун аниқ интегрални ҳисоблаш учун, бошқа аниқмас интеграл билан аниқ интеграл орасидаги боғланишга асосланган усулдан фойдаланилади. ) (x F ,  b a, кесмада узлуксиз ) (x f функциянинг бошланғич функцияларидан бири бўлса ) ( ) ( ) ( ) ( a F b F x F dx x f a b b a     (2) формула ўринли бўлиб, бунга Нъютон-Лейбниц формуласи дейилади. Бундан фойдаланиб аниқ интегралнинг катталиги ҳисобланади. Шундай қўйилиб, аниқ интегрални ҳисоблаш учун ҳам, аниқмас интегралдагидек, бошланғич функцияни топиш керак экан. Бундай масала билан аниқмас интегрални ҳисоблашда тўлароқ шуғулландик. Демак, аниқмас интегрални ҳисоблашдаги ҳамма формула ва усуллар ўз кучида қолиб, ундан аниқ интегрални ҳисоблашда ҳам фойдаланамиз. 1-мисол.  4 1 2dx x интегрални ҳисобланг.

Ечиш. 21 3 63 3 1 3 64 3 1 3 4 3 3 1 43 4 1 2         x dx x . Эслатма: 2x y функциянинг 3 3x бошланғич функциясини олдик, бунинг ўрнига ихтиёрий C x  3 3 бошланғич функциясини олганда ҳам натижа бир хил бўлади. Ҳақиқатан, ҳам 21 3 63 3 1 3 64 3 1 3 4 3 3 3 1 4 3                       C C C C C x бўлади. Шунинг учун бундан кейин 0 C бўлган бошланғич функцияни оламиз. 2-мисол.   5 0 4 dx x x интегрални ҳисобланг: Ечиш; t x  4 алмаштириш оламиз, tdt dx t x 2 ,4 2    бўлиб, 0 x бўлганда, 3 , 4 5 ,2 , 4 0       t t t t бўлади. Шундай қилиб, . 15 11 33 15 506 19 3 8 211 5 2 ) 2 3(3 8 ) 2 3(3 2 3 8 5 2 8 2 ) 8 2( 2)4 2( 4 3 3 5 5 3 2 3 2 3 5 3 2 2 3 2 4 3 2 2 4 3 2 5 0                          t t dt t dt t dt t t tdt t t dx x x Демак, аниқ интегралда ўзгарувчини алмаштирилганда ўзгарувчилар бўйича унинг интеграллаш чегараларини ҳам алмаштириб олинса, аниқмас интегралдагидек олдинги ўзгарувчига қайтиш керак эмас. 3-мисол. xdx xsin 0  интегрални ҳисобланг. Ечиш: Бўлаклаб интеграллаш     b a a b b a udv uv udv формуласидан фойдаланамиз:

Похожие

Аниқмас интеграл Аниқмас интеграл ва унинг хоссалари

Аниқмас интеграл Аниқмас интеграл ва унинг хоссалари

Интеграл. Бошлангич функция. Аникмас интеграл ва унинг хоссаси

Аниқ интегралнинг татбиқлари

Интеграл микросхемалар