Тасодифий миқдорлар ва уларнинг сонли характеристикалари - Алгебра - Рефераты

Тасодифий миқдорлар ва уларнинг сонли характеристикалари

Загружено в:

11.09.2022

Скачано:

0

Размер:

114.5 KB

Тасодифий миқдорлар ва уларнинг сонли характеристикалари Режа: 1. Тасодифий миқдор тушунчаси. 2. Дискрет тасодифий миқдорлар ва дискрет тасодифий миқдорларнинг тақсимот қонуни. 3. Биномиал тақсимот. 4. Дискрет тасодифий миқдорнинг ўртача қиймати (математик кутилма). 5. Дисперсия, ўртача квадратик четланиш.

Таянч иборалар: Тасодифий миқдор, дискрет тасодифий миқдор, тақсимот қонуни, Бернулли формуласи, биномиал эҳтимоллар, биномиал тақсимот қонуни, математик кутилиш (ўртача қиймат), дисперсия, ўртача квадратик четланиш. Тасодифий миқдор тушунчаси Бизга маълумки эҳтимоллар назариясида қаралган тасодифий ҳодисалар қандайдир сон билан характерланади, яъни тажрибанинг натижаси бирор Х сон орқали характерланади. Шу билан бирга тажриба натижасининг тасодифийлиги Х соннинг ҳам тасодифийлигини таъминлайди. 1-таъриф. Синов натижасида айнан қайси бирини қабул қилиши олдиндан номаълум у ёки бу қийматни қабул қилувчи миқдор тасодифий миқдор дейилади. Ҳар бир Х тасодифий миқдорга сонларнинг бирор тўплами мос келади. Масалан, ўйин соққаси ташланди. Тушган очколар сони Х тасодифий миқдор бўлиб у қабул қилиши мумкин бўлган қийматлари тўплами 1, 2, 3, 4, 5, 6 сонлардан иборат. Яна бир мисолни қараймиз: Бирор давр ишлатилгандан кейин цилиндрнинг емирилиш миқдори ўлчанган. Бу миқдор цилиндр диаметрининг катталашиш қиймати билан аниқланади. Уни Х билан белгилаймиз.

Бу ерда Х нинг қабул қиладиган қийматлари тўплами бирор ( а, в ) интервални ташкил этади. Тасодифий миқдорнинг мумкин бўлган қийматлари билан шу қийматларнинг эҳтимоллари орасидаги боғланишни кўрсатувчи ҳар қандай қоида унинг тақсимот қонуни дейилади. Дискрет тасодифий миқдорлар Дискрет тасодифий миқдорлар деб аталувчи миқдорлар ўрганиш учун энг қулай бўлади. 2-таъриф. Агар х 1 , х 2 , ... сонларнинг чекли ёки саноқли тўплами берилган бўлиб, ҳар бир x i га бирор мусбат P i сон мос келтирилган ва шу билан бирга барча P i ларнинг йиғиндиси 1 га тенг бўлса, Х дискрет тасодифий миқдор берилган дейилади. х 1 , х 2 , ... сонлар Х тасодифий миқдорнинг мумкин бўлган қийматлари, Р 1 , Р 2 ... сонлар эса шу қийматларнинг эҳтимоллари деб аталади. Х дискрет тасодифий миқдор учун тақсимот қонуни ушбу Х х 1 х 2 х 3 . . . . Р р 1 р 2 р 3 . . . . жадвал орқали берилади. 1-мисол. Œзгарувчи Х миқдор соққани бир марта ташлаганда унинг юқори ёғида пайдо бўладиган очколар сони. Х тасодифий

миқдор 1, 2, 3, 4, 5, 6 қийматлардан биттасини қабул қилиши мумкин ва уларнинг ҳар бирининг пайдо бўлиш эҳтимоли 1/6 га тенг. Демак, бу тасодифий миқдорнинг тақсимот қонуни қуйидаги жадвалдан иборат: Х 1 2 3 4 5 6 Р6 1 6 1 6 1 6 1 6 1 6 1 2-мисол. Нишонга биринчи теккунча отиш бажарилди. Ҳар бир отишда ўқнинг тегиш эҳтимоли р га тенг. Тасодифий миқдор Х – ўқ биринчи теккунча отиш номери. Бу тасодифий миқдорнинг тақсимотининг жадвали тузилсин. Ечиш. Равшанки Х фақат иккитагина 1 ва 0 қийматларни қабул қилиши мумкин. Бу қийматларнинг эҳтимоллари мос равишда р ва 1-р= q бўлади. p + q =1. Жадвал қуйидаги кўринишда бўлади. Х 1 0 р р р-1 Биномиал тақсимот Ҳар бирида бирор А ҳодиса бир хил р эҳтимол билан юз берадиган n та эркли тажриба ўтказилган бўлсин. Берилган k сон

учун n та тажрибада А ҳодисанинг роса k марта юз беришидан иборат бўлган А nk ҳодисанинг эҳтимолини топиш талаб қилинади. А ҳодисанинг ҳар бир юз беришини муваффақият, А нинг юз бермаслигини муваффақиятсизлик деб қараймиз. Бизнинг мақсадимиз n та тажрибанинг роса k таси муваффақиятли бўлиш эҳтимолини топишдир. A n , k ҳодиса бир қанча элементар ҳодисаларнинг - A n , k ҳодиса вариантларининг йиғиндисидан иборат. Маълум бир вариантни тайинлаш учун муваффақиятли бўлиб тугайдиган тажрибаларнинг номерларини кўрсатиш керак. Масалан, мумкин бўлган вариантлардан бири бўлади. Умуман ҳар бир вариант узунлиги n га тенг бўлган кортеж кўринишида ёзилади. Бу кортежнинг k та компонентаси А қолган n - k та компонентаси эса  А дан иборат. Ҳамма вариантларнинг сони С n k га тенг бўлиб, тажрибалар эркли бўлгани учун вариантлардан ҳар бирининг эҳтимоли p k q n - k га тенг. A n , k ҳодисанинг эҳтимолини Р n , k билан белгиласак А  А А    А,  А  А    А k та n - k та

Р n , k = С n k р k q n - k га эга бўламиз (1- p = q ). Бу формула Бернулли формуласи , P n , k эса биномиал эҳтимоллар дейилади. А ҳодисанинг юз бериш сонидан иборат Х тасодифий миқдорга мос жадвал Х 0 1 2 . . . . n -1 n P n,k P n,0 P n,1 P n,2 . . . . P n,n-1 P n,n к ў ринишда б ў лади . Бу жадвал билан ҳаракатланадиган та қ симот қ онуни биномиал та қ симот қ онуни дейилади . 1-мисол. Танга 5 марта ташланди. герб томонининг тушиши сони Х тасодифий миқдор. Х тасодифий миқдорнинг мумкин бўлган қийматлари 0, 1, 2, 3, 4, 5 сонлардан иборат бўлади. Бу қийматларнинг эҳтимоллари Бернулли формуласи ёрдамида ҳисобланади. Масалан, n =5 марта ташланди k =3 марта герб тушиш эҳтимолларини топайлик Р(х=3)=32 10 4 1 8 1 5 4 3 2 1 3 4 5 2 1 2 1 2 3 35                  С х=0, х=1, х=2, х=3, х=4, х=5 ҳоллар учун шундай ҳисоблашларни бажарсак, тақсимот жадвали қуйидагича бўлади:

Х 0 1 2 3 4 5 Р32 1 32 5 32 10 32 10 32 5 32 1 Дескрет тасодифий миқдорларнинг ўрта қиймати (математик кутилма) Дискрет тасодифий миқдор Х ўзининг мос тақсимот қонуни билан берилган бўлсин: Х х 1 х 2     х k    x n Р(х=х k ) p 1 p 2     p k p n Таъриф. Дискрет тасодифий миқдорнинг ўрта қиймати (математик кутилма) деб шундай M[x] сонга айтамизки, у тасодифий миқдорнинг мумкин бўлган барча қийматлари билан бу қийматлар эҳтимоллари кўпайтмаларининг йиғиндисига тенг: M[x]=x 1 p 1 +x 2 p 2 +...+x n p n (1) бунда , p 1 +p 2 +...+p n =1 бўлади. Агар тасодифий ми қ дорнинг қ ийматлари чексиз кетма - кетликни ташкил қ илса , M[x]=x 1 p 1 +x 2 p 2 +...+x n p n ... (2) б ў лади .

1- мисол . Œ йин со ққ аси ташланганда тушадиган очколар сонининг математик кутилмасини топинг . Ечиш. Х – тасодифий миқдор ўйин соққасининг юқори томонида тушадиган очколар сони бўлиб, унинг тақсимот қонуни қуйидагича бўлади : Х 1 2 3 4 5 6 Р6 1 6 1 6 1 6 1 6 1 6 1 Демак, 5,3 621 6 654321 61 6 61 5 61 4 61 3 61 2 61 1][  xM 2-мисол. Объектга қарата ўқ узилди. Œқнинг тегиш эҳтимоли р га тенг. Œқнинг тегиш сони тасодифий миқдор х нинг ўрта қийматини топинг. Ечиш. M [ x ] = 0  ( 1 - р ) + 1  р = р х 0 1 р 1-р р Математик кутилиш қуйидаги хоссаларга эга. 1 0 . Œзгармас миқдорнинг математик кутилмасини унинг ўзига тенг. 2 0 . M[cX] = cM[x] 3 0 . M[x+y] = M[x]+M[y] 4 0 . M [ x  y ] = M [ x ]  M [ y ]

Тасодифий миқдорлар дисперсияси Тасодифий миқдорларнинг сонли характеристикаларидан яна бири дисперсия бўлади. Уни Д[х] билан белгиланади ва у тарқоқликни билдиради. Дисперсия тасодифий миқдорнинг ўрта қийматига нисбатан унинг қийматлари тарқоқлигининг, сочилганлигининг сонли характеристикасидир. 1-таъриф. Тасодифий миқдорнинг дисперсияси деб, тасодифий миқдор билан унинг ўрта қиймати орасидаги айирма квадратининг ўрта қийматига айтилади: Д[ x ]= M [( x - m x ) 2 ] ( m x = M [ x ]) ёки   n k k x k P m x x Д 1 2) ( ] [ (1) 2-таъриф. Тасодифий миқдорнинг ўрта квадратик четланиши деб унинг дисперсиясидан олинган квадрат илдизига айтилади: ] [ ] [ x Д x   ёки    n k k k k P m x x 1 2) ( ] [ (2) Эслатма: Ҳисоблашда (1) ва (2) формулаларда қуйидагича ўзгартириш қулай бўлади.

Д[ x ]= M [ x 2 ]- m x 2 1-мисол. Объектга қарата ўқ узилган. Œқнинг объектга тегиш эҳтимоли р. Дисперсияни, ўртача квадратик четланишни топинг. Ечиш. Œқнинг тегиш сонларининг қ ийматлари жадвалини тузамиз: x 1 0 p р q=1-ppq pq qp p q qp p p р m x k x k                  [x] ) 0( ) 1( ) ( Д[x] p p)- (1 0 p 1 M[x] Демак, 2 2 2 2 1 0k 22  2-мисол. Х тасодифий миқдор қуйидаги тақсимот қонуни ёки тақсимот кўпбурчаги билан берилган 1) ўрта қийматни, 2) дисперсияни, 3) ўрта квадратик четланишни аниқланг. х 2 3 4 р 0,3 0,4 0,3 р х0,3 0,4 0,3 2 3 4

Ечиш. 1. M [ x ]=2  0,3+3  0,4+4  0,3=3 2. Д[ x ]=(2-3) 2  0,3+(3-3) 2  0,4+(4-3) 2  0,3=0,63 3. 77,0 0,6 [x]   

Похожие

Боғлиқ ва эркли тасодифий миқдорлар. Икки тасодифий миқдор системасининг сонли характеристикалари

Тасодифий миқдорлар Тасодифий микдорлар

Тасодифий микдорларнинг сонли характеристикалари. Тасодиф микдорларнинг якинлашиш турлари

Дискрет тасодифий миқдорларнинг сонли тавсифлари ва уларнинг хоссалари

Тасодифий миқдорларнинг сонли хусусиятлари