Тасодифий миқдорлар Тасодифий микдорлар - Алгебра - Рефераты

Тасодифий миқдорлар Тасодифий микдорлар

Загружено в:

12.12.2019

Скачано:

0

Размер:

96.5 KB

Тасодифий миқдорлар РЕЖА 1. Тасодифий миқдорлар 2. Дискрет ва узлуксиз тасодифий мидорлар. 3. Дискрет тасодифий миқдор эҳтимолларининг тақсимот қонуни. 4. Биномиал тақсимот. Пуассон тақсимот и .

Таянч иборалар: тасодифий миқдор, дискрет тасодифий миқдор, узлуксиз тасодифий миқдорнинг сони характеристикалари математик кутулиш, дисперсия, ўрта квадратик четланиш. 1. Тасодифий миқдорлар. Биз олий математика кўрсида ўзгарувчи миқдорлар ва уларни хоссаларини ўргандик. Энди ўзгарувчи миқдорларни хусусий ҳоли бўлган бошқа бир миқдорларни ўрганамиз ва уларни тасодифий миқдорлар деб атаймиз. Тасодифий миқдор деб, аввалдан номаълум бўлган ва олдиндан инобатга олиб бўлмайдиган тасодифий сабабларга боғлиқ бўлган ва синаш натижасида битта мумкин бўлган қиймат қабул қилувчи миқдорга айтилади. Масалан: Танга 10 марта ташланганда герб тушишлар сони, 10 та туғулган чақалоқдан ўғил болалар сони, июнь ойининг муайян кунида ҳаво ҳароратининг ўзгариши, отилган ўқнинг босиб ўтган масофаси ва хакаозо. Бундан кейин тасодифий миқдорларнинг Х.У.Z ҳарфлар билан, уларни қабул қилиш мумкин бўлган қийматларни кичик х,у,z харфлар билан белгилаймиз. Масалан, танга 5 марта ташланади. Х тасодифий миқдор герб тушишлар сонини билдирсин. Бу ҳолда Х-тасодифий миқдор 0.1.2.3.4.5 қийматлардан биттасини қабул қилади. 2. Дискрет ва узлуксиз тасодифий мидорлар Тасодифий миқдорлар икки хил бўлади. Дискрет ва узлуксиз тасодифий миқдорлар. Дискрет (узлукли) тасодифий миқдор деб, айрим ажралган қийматларни маълум эҳтимоллар билан қабул қилувчи миқдорга айтилади. Узлуксиз тасодифий миқдор деб чекли ёки чексиз оралиқдаги барча қийматларни қабул қилиш мумкин бўлган миқдорга айтилади:

Масалан: нишонга 10 та ўқ отилган бўлса нишонга теккан ўқлар сони дискрет тасодифий миқдор бўлиб 0.1.2... 10 қийматлар қабул қилади. Мазкур қуролдан отилган ўқни босиб ўтган йўли узлуксиз тасодифий миқдор бўлиб чекли оралиқдан қийматлар қабул қилиши, узлуксиз тасодифий миқдор эса умуман чексиз кўп қийматлар қабул қилиши мумкинлиги келиб чиқади. 3. Дискрет тасодифий миқдор эҳтимолларининг тақсимот қонуни. Дискрет тасодифий миқдорлар билан иш кўрганда юзаки қаралса уларнинг қабул қиладиган қийматларини санаб чиқиш етарли бўлиб кўринади. М: танга беш марта ташланган бўлсин, Х масодифий миқдор герб тушишлар сонини билдирсин. Бу вақтда Х:0.1.2.3.4.5 қийматларни қабул қилади, лекин Р(Х =1 ) ва Р(Х=3) равшанки бир хил бўлмайди. Р 5 (1))3(бР  Амалда эса тасодифий миқдорнинг қабул қиладиган қийматлари бир хил ва эҳтимоллари ҳар хил ёки тескариси бўлиши мумкин. Шу сабабли тасодифий миқдор ҳақида бирор қарорга келиш учун, унинг қабул қиладиган қийматларини санаб чиқиш билан бирга унинг шу қийматларини қандай эҳтимол билан қабул қилишни ҳам билиш керак. Дискрет тасодифий миқдорнинг тақсимот қонуни деб мумкин бўлган қийматлари блан уларнинг эҳтимоллари орасидаги мосликка айтилади: n n P x P x P x P X ..... ..... 2 2 1 1 Дискрет тасодифий миқдорнинг тақсимот қонуни жадвал кўринишда, аналитик усулда ва график усулда берилиши мумкин. Битта синашда тасодифий миқдор ўз қабул қиладиган қийматларни биттасини албатта қабул қилганидан бу ҳодиса муқаррар ҳодисадир, яъни Р 1 +Р 2 +....+Р п =1 1-Мисол. Нишонга эркли равишда 4 та ўқ отилган бўлиб ҳар бирининг нишонга тегиш эҳтимоли Р  0.8. Нишонга теккан ўқлар снонини тасодифий миқдор деб, шу тасодифий миқдорнинг тақсимот қонунини тузинг.

Ечиш: Нишонга 4 марта ўқ отиш эркли такрорий синов бўлганидан.Х:0.1.2.3.4 қийматларини қабул қилади ва тасодифий миқдорнинг бу қийматларини қабул қилиш эҳтимоллари Бернулли формуласи билан топилади: Р 4 (0) =Р(Х_=о)=0016.0 0016.0 1 1 2.0 8.0 4 0 40       C Р 4 (1) =Р(Х_=1)= 0256.0 008.0 8.0 4 2.0 8.0 3 14       C Р 4 (2) =Р(Х_=2)= 1536.0 04.0 64.0!2!2 !4 2.0 8.0 2 2 24      C Р 4 (3) =Р(Х_=3)= 4096.0 2.0 512.0 4 2.0 8.0 3 34       C Р 4 (4) =Р(Х_=4)= 4096.0 4096.0 1 8.0 4 44     C Х тасодифий миқдорнинг тақсимот қонунни Х 0 1 2 3 4 Р 0.0016 0.0256 0.1536 0.4096 0.4096 кўринишда бўлади.        1 4096.0 4096.0 1536.0 0256.0 0016.0 Pi бўлганидан, ушбу тақсимот қонуни туғри тузилган деган хулосага келамиз. Дискрет тасодифий миқдорнинг тақсимот қонунини график усулда тасвилаш мумкин, бунда туғри бурчакли координаталар системасида (Хi,Pi) нуқталар ясаб, кейин улар тўғри чизиқ кесмалари билан тушунтирилади. Ҳосил қилинган синиқ эгри чизиқ тақсимот куп бурчаги дейилади. 4. Биномиал тақсимот. Пуассон тақсимоти Бирор А ҳодиса устида n та эркли синов ўтказидаётган бўлиб, ҳар бир синовда А ҳодисанинг рўй бериш эҳтимоли Р 1;0  бўлсин. Х дискрет тасодифий миқдор сифтида бу синашларда А ҳодисани рўй бериш сонини қарайлик. Равшанки А ҳодлиса ё рўй бермайди ёки 1 марта, 2 марта ёки n марта рўй беради., яъни Х о =0, Х 1 =1, Х 2 =2, .... Х n =n Х тасодифий миқдорнинг бу қийматлариини қабул қилиш эҳтимоли Р n (к) = Р n ( =Х к) = kn k kn q p C  формула билан топилали, бу ерда к=0,1,2,… n Бу формула изланаётган та қ симотнинг аналитик ифодасидир.

Э ҳ тимолнинг биномиал та қ симоти деб, Бернулли формуласи билан аниқланадиган эҳтимоллар тақсимотига айтилади. Тақсимотнинг Биномаиал қонуни жадвал кўринишда қуйдагича ёзилади.n P n Р P P P X n п ) ( ...... ...... )2( 2 1 0 2 1 ёки Pn n q p C pq C q P X n n n n n ...... ...... 2 1 0 1 2 2 1 1   Тақсимот қонунининг биномиал дейилишига сабаб Р n (к)= kn к кп q р С  формуланинг ўнг томони n n n n n n n nn n q p C q p C q p C q p C q p 0 0 2 2 2 1 1 0 ... ) (         ёйилманинг умумий ҳади сифатида қаралишидир. 3-бўлимда ишланган мисол дискрет тасодифий миқдорнинг Биномиал тақсимотига келтирилган ёрқин мисолдир. Энди Пуассон тақсимотини ўрганайлик: А ҳодиса устида n та эркли синов ўтказилаётган бўлиб, А ҳодисанинг эҳтимоли етарлича кичик (Р 01  ) бўлсин. Бу ҳолда Р п (к) ни Бернулли формуласи билан топиш кутилган натижани бермайди. Бошқача айтганда ҳар бирида рўй бериши кичик эҳимолга эга бўлган ҳодиса устида такрорий синов ўтказилаётган бўлиб, n та синовда ҳодисанинг роса к марта рўй бериш эҳтимолини топиш талаб қилинсин. Синашлар сони n ва ҳодисанинг эҳтимоли шундай бўлсиники пр  ўзгармас қийматини сақласин. Бу ҳолда р п   бўлганидан, Бернулли формуласига асосан Р п kn k n k kn к кп n n k k n n n n p p k k n n n n q р С к                 ) 1( ) ( ! )]1 ( )...[2 )(1 ( ) 1( ! )]1 ( )...[2 )(1 ( ) ( 2   n етарлича катта эканлигини назарда тутиб,  п лимитни ҳисобласак. Р n ( к )   nlim [ n k n n n n n k k 1 ....1 !       ]( n  1 ) n - k =   e k k ! ёки Р n ( к ) !k ek     Бу формулага Пуассон формуласи дейилади ва тасодифий миқдорнинг ўз қийматини қабул қилиш эҳтмоли Пуассон формауласи билан ҳисобланадиган тақсимотга Пуассон тақсимоти дейилади.

Исбот қилинганки, агар 10 пр  бўлса, Р n (к) эҳтимолини Пуассон формуласи билан ҳисоблаш мақсадга мувофиқ бўлади. 2-мисол. Завод омборга 500 та юқори сифатли маҳсулот жунатди. Маҳсулотнинг йўлда сифати бўлизилиши эҳтимоли 0.002 га тенг. Йўлда сифати бузилган маҳсулотлар сонини тасодифий миқдор деб, унинг тақсимот қонунини тузинг. Ечиш: Х-дискрет тасодифий миқдор 0.1.2....500 қийматлар қабул қилади. N=500 етарлича катта, Р=0.002 етарлича кичик ва 10 1 002,0 500     пр  бўлганидан Р 500 (к)=Р 500 (х=к) эҳтимолни Пуассон формуласи ёрдамида ҳисоблаш мумкин. Р 500 (к) е к е к к ! 1 !    Бу вақтда Х дискрет тасодифий миқдорнинг тақсимот қонуни тақрибан е е е е е P X ! 500 1 500 ...... ...... 6 1 3 2 1 2 1 1 1 0 кўринишда бўлади.

АДАБИЁТЛАР: 1. С.Х.Сирожиддинов, М.М.Маматов Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика. Т.1980 йил. 2. В.Е.Гмурман- Эҳтимоллар назарияси ва математик статистика. Т.1977 йил. 3. В.Е.Гмурман -Эҳтимоллар назарияси ва математик статистикадан масалалар ечишга доир қўлланма. Т.1980 йил. 4. Б.М.Руд ык, - Общий курс высшей математики для экономистов. М.2004 г.

Похожие

Икки ўлчовли тасодифий миқдорлар Икки улчовли тасодифий микдорлар

Тасодифий миқдорлар ва уларнинг сонли характеристикалари

Боғлиқ ва эркли тасодифий миқдорлар. Икки тасодифий миқдор системасининг сонли характеристикалари

Тасодифий миқдорлар кетма-кетлиги яқинлашишнинг ҳар хил кўринишлари

Дискрет тасодифий миқдорлар. Тақсимот қонуни. Дискрет тақсимотларнинг турлари