Volga bo`yi xalqlari adabiyoti. Tatar adabiyoti - Литература - Рефераты

Volga bo`yi xalqlari adabiyoti. Tatar adabiyoti

Загружено в:

10.09.2022

Скачано:

0

Размер:

2050 KB

Volga bo`yi xalqlari adabiyoti. Tatar adabiyoti Reja: 1. Volga bo`yida yashovchi xalqlar. 2. Tatar adabiyotida xalq og`zaki ijodi va qadimgi yozma adabiyot. 3. Realistik tatar adabiyotining vujudga kelishi va rivojlanishi. 4. XX asr tatar adabiyoti rivoji.

Tayanch iboralar: Tatar xalq ogzaki ijodi. Kadimgi yozma adabiyot. Tatar klassik adabiyotida sharkonalik. Realistik adabiyotning vujudga kelishi. I.Gasprali, K.Nosiriy, A.Tukay. XX asr adabiyoti. M.Jalil. Volga buyida yashovchi xalqlarga yettita xalq – boshkird, tatar, chuvash, mordva, udmurt, komi xalqlari kiradi. Bu xalqlar adabiyoti bir-biridan uncha fark kilmaydi. Bulardan boshkird, tatar, chuvash adabiyotlari turkiy tilda suzlashuvchi xalqlar adabiyotiga kiradi. Bu uchala xalq qadimgi turkiy xalqlardandir. Demak, xalq ogzaki ijodidagi syujetlar, obrazlar, an’analar xam boshka turkiy xalqlarnikiga uxshashdir. Masalan, «Alpomish», «Yusuf va Zulayxo» kabi dostonlarning tatarcha variantlari xam mavjud. Lekin ularda xar bir xalqning uziga xos tomonlari aks etadi. Tatar va boshqird adabiyoti o`rtasidagi aloqa juda kuchli. Bu ikki xalq madaniyati, adabiyoti shu qadar yaqinki, Majid Gafuriy, Sayfi Kudash kabi, Shayx Babich, A.Tagirov kabi yozuvchilar xam tatar adabiyotining, xam boshqird adabiyotining vakili xisoblanadilar. Qozon shaxri eng qadimiy madaniyat markazlaridan bo`lib, Volgabo`yi xalqlarining adabiy va madaniy markazi edi. Tatar va boshqa xalqlar adabiyoti – xalq og`zaki ijodi maqol va xikmatli so`zlarga, tarixiy qo`shiqlar, baytlar, ertak va rivoyatlarga boydir. Ularda adolat, to`g`rilik, rostlik motivlari kuchlidir. Keyinchalik, folklorlarga grajdanlar urushi qahramonlari obrazlari kirib keldi. Tatar adabiyoti xam o`zbek adabiyoti singari arab va fors klassiklari ta’sirida rivojlandi, ya’ni tatar adabiyotida ham sharqonalik kuchli edi. XIX asrga qadar xuddi o`zbek adabiyotidagi singari poeziya yetakchi o`rin tutdi. Proza va dramaturgiya kechrok shakllandi tatar klassik adabiyotida neser /nasr/ janri bor edi. Bu bizning sa’j usulidagi asarlarimizga uxshashdir. Qozon tatarlarining IX asrga oid qadimgi yozma adabiyoti namunalari bizgacha yetib kelgan. Bulardan shoir Galining «Yusuf va Zulayxo» dostoni /XII asr/, Maxmud Bulg`oriyning «Naxj ul-farodis» asari /XIV asr/ ni sanab utish mumkin. XV asrda shoir Muxammadyor «Tuxfai mardon» va «Nuri

sodur» kitoblarini yozdi, ularda dunyoviy g`oyalarni kuyladi. XIX asrgacha fors va arab adabiyotining ta’siri tatar adabiyotida yozuvchilarning asarlari tematikasi, g`oya va janr xususiyatlarida, tasviriy vositalarida o`z izini qoldirdi. Gali, Muxammadyor, Mavla Koliy, Utiz Imoniy, Kandoliy, Kurmanshiy, Okmulllar ijodi tatar she’riyati Sharq adabiyotiga payvandligini ko`rsatadi. X asrda tatar xalqining rus xalqi bilan yakinlashuvi davri bo`ldi. Tatar realistik adabiyoti vujudga kela boshladi. Yangi davr tatar adabiyoti rus madaniyati bilan, uning an’analari bilan bog`lik edi. XIX asrning 2-yarmida demokratik va ma’rifatparvarlik g`oyalari kuchaydi. Bu harakatning eng yirik vakillari Ismoilbey Gasprali, Qayum Nosiriy kabilar edi. /I.Gasprali, uning ma’rifatparvarlik faoliyati, jadidchilik harakati haqida talabalar bilan suhbat o`tkaziladi/. Qayum Nosiriyning izdoshi, tatar xalq shoiri va mutafakkiri Abdulla Tuqay grajdanlik poeziyasining yirik vakili edi. /1886-1913/. Grajdanlik poeziyasi taraqqiyotida tatar va boshqird shoiri Majid Gafuriy ham katta ahamiyatga ega. Yangi g`oyalarni yorqinroq ifodalagan shoir, publitsist, yirik dramaturg Galiaskar Kamol edi. Bu davrda A.Tuqay, G.Kamol, M.G`afuriy, G.Kulmuhammetovlarning asarlari «Yashin», «Yalt-yult» kabi hajviy jurnallarda bosilib turardi. Sharif Kamol va Olimjon Ibroximov asarlarida o`sha kunlarning ijtimoiy masalalari ko`tarildi. XX asr tatar adabiyoti uchun xam yirik evrilishlar davri buldi. 1920 yilda / may/ Tatariston Rossiyaga avtonom respublika sifatida qo`shib olindi. XIX asrdayoq rus imperiyasi qulida bo`lgan Tatariston yana Qizil imperiya qulida qoldi. 20-30-yillar tatar shurolar davri adabiyotida G.Kamol, M,G`afuriy, Sh.Kamol, Xodi Toktosh, Kavi Najmiy, O.Ibroximovlarning ijodi katta o`rin egallaydi.

2-jahon urushi yillarida tatar adabiyotida grajdanlik, qahramonlik, vatanga sadoqat tuyg`ulari kuylandi. Poeziya yetakchi o`rin egalladi. Jangchi shoirlardan Fotix Karim, Musa Jalillar ijodi va faoliyati kaxramonlik namunasi edi. F.Karim 1945 yil fevralida halok bo`ldi. M.Jalil xam fashist turmalaridan birida halok bo`ldi. Bu qahramononalik, patetik ko`tarilish Musa Jalilning «Maobit daftari» siklida alohida kuch bilan jarangladi. Urush yillarida Ahmat Fayzi, K.Najmi, Sharaf Mudarris, Odil Qutuy, Amirxon Yenikeyev, Shayx Mannur, Renat Xarisov, Ravil Fayzullin kabi ijodkorlar ijod qildilar. Urushdan keyingi yillarda adabiyotning mavzusi yana urush, frontdagi va front ortidagi qahramonliklarni tasvirlash bo`ldi. Undan tashqari tinch mehnat mavzusi ham qalamga olindi. Bu yillarda povest va roman janrlari katta rivojlanish yo`lidan ketdi. A.Absalyamovning «Oydin tunlar», «Burgut bolalari», «G`ozinur» kabi povest va xikoyalari katta urin egallaydi. Poeziyada Xasan Tufon, A.Fayzi, Sh.Mannur, Sibgat Xakim, Solix Battol, A.Isxok kabi shoirlar insonning ichki dunyosini yoritishga kuprok xarakat kildilar. Falsafiy lirika rivojlandi. Poema janriga kuprok murojaat kildilar. Dramaturgiyada xam ma’lum muvaffakiyatlar kuzga tashlandi. Tazi Gazzatning «Mukaddas vasiyat», «Mirsoy Amirning Xayot kushigi» pyesalari prinsipial axamiyatga ega buldi. Yozuvchilarning xalq xayoti bilan uzviy boglikligi, ularning jonli xalq traditsiyalariga murojaat kilishi dramaturgiyaning janr chegaralarini kengaytirishda, goyaviy va uslubiy boyishiga asos buldi. O`zbekistonda yashayotgan qrim tatarlarning ijodi xozirgi zamon tatar adabiyotining bir qismi xisoblanadi. O`zbekiston xukumati barcha millat vakillarining o`z ona tillarida ijod qilishlariga, o`z asarlarini targ`ib qilishlariga shart-sharoitlar yaratib bermoqda. A.Osman, E.Umerov, R.Aliyev, Ch.Ali, S.Emin, S.Nagayev, R.Fozil, Sh.Alyadinlarning ijodi buning dalilidir.

Qatagon yillarida xalq dushmani sifatida adabiyotdan nomlari o`chirilgan I.Gasprinskiy, B.Chubonzoda, A.Latifzoda, U.Ipchi kabi unlab klassik adiblarning nomlari tiklandi. So`nggi yillarda qrim tatar yozuvchilarining safi yoshlar hisobiga sezilarli o`sdi.

Adabiyotlar: 1. Bikmuxamedov R.G. «Traditsionniye obrazi i stilisticheskiye techeniya tatarskoy poezii». M., 1962. 2. Begali Qosimov. «Ismoilbey Gasprali». T., 1995. 3. www.ziyonet.uz 4. www.ozbekadabiyoti.uz 5. www.tdpu.uz/ Nizomiy nomidagi Toshkent Vavlat Universiteti online kutubxonasi

Похожие

Romantizm adabiyoti

Turkman adabiyoti

Qozoq adabiyoti

Arman adabiyoti

Gruzin adabiyoti