Turkman adabiyoti - Литература - Рефераты

Turkman adabiyoti

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

2052 KB

Turkman a dabiyoti Reja 1. Turkman xalqi tarixi haqida. 2. Yozma adabiyotining shakllanishi. 3. Andalib ijodi. 4. XVIII - X1X asrlar turkman adabiyoti taraqqiyoti.

Turkman xalqi tarixi haqida .Turkman xalqi O`rta Osiyoda qadim zamonlardan beri yashab kelayotgan, turkiy tilda so`zlashuvchi xalqlardan biridir. Turkman xalqining adabiyoti va madaniyati, O`rta Osiyoda yashovchi qozoq, qirg`iz va qoraqalpoq xalqlarining adabiyoti va madaniyati singari, folklar asarlari shaklida rivojlandi. Turkman xalqi asrlar davomida chet el bosqinchilari-eroniylar, arablar, mo`g`ul istilochilari, Buxoro amirlari va Xiva xonlari zulmi ostida qolib kelganligi sababli, turkman milliy adabiyoti va madaniyatining rivojlanishi uchun zarur sharoit yo`q edi. Shunga qaramay, turkman xalqi o`z milliy tilining sofligini saqlab qoldi, o`z milliy adabiyoti va madaniyatini taraqqiy ettirish uchun kurash olib bordi. Xalq orasida turkman mehnatkash ommasining orzu- umidlarini kuylovchi ertaklar, dostonlar, angula va qo`shiqlar ham keng tarqalgan. Bir qancha turkman xalq latifalarida dono va tadbirkor Kaminaning obrazi yaratilganki, u o`zining ko`p xususiyatlari bilan o`zbek, tojik va ozarbayjon xalq latifalarida ko`ringan Afandi va Mushfiqiy obrazlariga juda yaqin turadi. Yozma adabiyotining shakllanishi. Yozma adabiyot Turkmanistonda taxminan XI-XII asrlarda, dastlab Ahmad Yassaviy va Ali singari diniy motivlarni tarannum qilgan shoirlarning ijodi ta`siri ostida turkiy (chig`atoy) tilida yuzaga keladi. XIV asrda turkman yozma adabiyotining taraqqiyotiga katta hissa qo`shgan Burhoniddin Sivosiy va Sayid Imoniddin Nasimiylar yashab ijod etdilar. Bu yozuvchilar ijodida ham diniy-mistik adabiyotning ta`siri yaqqol sezilib turadi. Lekin shunga qaramay, turkman adabiyoti tarixini o`rganishda ularning ijodi salmoqli o`rin tutadi. Buning sababi shundaki, Xorazmda tug`ilib, hayotini Kichik Osiyo shaharlarida o`tkazgan Sivosiy o`z she`rlarini birinchi bo`lib turkman tilida yozdi. U poeziyaga aruz vaznini kiritdi. Hunarmand oilada tug`ilib o`sgan va o`qimishli kishi bo`lib yetishgan Nasimiy o`z asarlarini Turkiyaning shahar va qishloqlarida darbadarlikda hayot kechirgan yillarida yaratdi. Nasimiy o`zining o`tkir hajviy asarlari uchun ruhoniylar tomonidan vahshiylarcha o`ldirildi.

XVIII acp turkman adabiyotining yirik vakillari Andalib, Ozodiy, Ma`rufiy, G`oyibiy, Shaydoiy, Shobanda kabilar o`z ijoddarida fors-tojik, ozarbayjon va o`zbek adabiyotlarining eng yaxshi an`analarini davom ettirdilar. Shoir Shobandaning "Shoh-bahrom", "Gulu Bulbul", "Xo`jamberdi" dostonlari va ko`p lirik she`rlari, Ma`rufiyning "Sayful-muluk-Midhal Jamol", "Yusuf va Ahmad", "Davlat Er" dostonlari, Shaydoiyning "Qissai Sanav-bar" dostoni keng xalq orasida juda mashhur. Andalib ijodi . Andalib taxallusi bilan ijod etgan Nurmuhammad G`arib XVIII asr turkman adabiyoti tarixida o`zining lirik g`azallari hamda "Layli- Majnun", "Yusuf-Zulayho", "Zaynularab" kabi asarlari bilan sezilarli iz qoldirgan shoirdir. U asli koramozilik ( xozirgi Turkmaniston Respublikasi, Ilonli tumanining Karamozi qishlog`i ) bo`lib, bir qancha vaqt Xorazmda (Urganch) yashagan, "Yusuf—Zulayho" dostonining kirish qismida shoir o`zi xaqida shunday yozadi: Ismim erur Nurmuhammad G`arib, So`zda taxallusim erur Andalib. Shahrimiz Urganch viloyat erdi, Xonimiz shox G`ozi jamoati edi. Asli makonimiz Koramozidur, Olami ishratda kishu yozidur. Kezi kelganda shuni ham kayd etib o`tish lozimki, Xorazmda "Gurug`li". "Shoxsanam va G`arib ", " Tohir va Zuhra", "Huriliqo va hamro", "Sayotxon va hamro" kabi dostonlar okin-baxshilar tomonidan tinglovchilarning talabiga qarab goh o`zbek, goh turkman tilida kuylangan. Bu esa har ikki xalq shoirlari, okin - baxshilari ijodiy hamkorligining ancha tez rivojlanishiga sabab bO`lgan. Andalib mana shu adabiy muhitda qalam tebratganligi sababli uning asarlari, shubhasiz, ikkala xalqqa ham tushunarlidir. Turkmaniston Fanlar akademiyasining akademigi B. Karriyev aytganidek: "Shoir Andalib ... aksar asarlarini ("Ug`uznoma",

"Nasimi", "Sa`di Vaqqos", "Yusuf va Zulayho" va boshqalar) o`zbek va turkmanlarga bir xilda tushunarli til ( va forma) da yaratgan" Andalib g`azallari , dostonlari Xorazmda keng ommalashib ketgan. XVIII- XIX asrlarda yashagan Xorazm shoiralri uning g`azallariga naziralar yozganlar, muxammaslar bog`laganlar. Zamonasining ko`zga ko`ringan shoiri hisoblangan Munis Xorazmiy Andalib ijodiga bo`lgan muhabbatini mana bunday ifodalaydi: Daxr ichra birov sen kabi oliy nasab ermas, Har bebasar avsofini demak adab ermas, Munisga yulingda yurumak besabab ermas, Boksam yuzungga, Andalibboso ajab ermas, Furqatzada bulg`onga visoling na balo xub. Shuni aytish kerakki, Andalib lirik g`azallari bilangina emas. balki epik asarlari bilan ham zamondosh va o`zidan keyingi qalam ahllarini ilhomlantirgan. ularga ijodiy ta`sir etgan. Andalib ijodidan, xo`susan uning dostonlaridan ilhom olib, barakali ijod kilgan o`zbek mumtoz shoirlaridan biri Zokirjon Furqaddir. Furqatning «Sayding quyaber sayyod, sayyora ekan mandek» misralari bilan boshlanadigan mashhur musaddasi Andalibning «Layli - Majnun» dostonidagi Sayding quyaber sayyod, dilpora ekan mendek» boshlanmali muxammasi ta`sirida yozilgandir. «Sharq Yulduzi» jurnalining 1966 yil 3 sonida Zuhra Tolipovaning «Bir musaddas tarixi» degan maqolasi bosilgan bo`lib, unda musaddasning yozilish tarixi xaqida qimmatli ma`lumot keltirilgan edi. Muallifning musaddasdagi Sa`dullaning tarixiy shaxs ekanligini dalillash uchun keltirgan fakti bu masalaga bir muncha aniqlik kiritdi. 3. Tolipovaning yozishiga qaraganda, Sa`dulla fojiasi bilan bog`lik bo`lgan voqea mana bunday . O`tgan asr o`rtalarida Toshkentda Isa xofiz degan kishi yashagan. Uning Abdulla va Sa`dulla degan ug`illari bo`lgan. Abdulla nixoyatda xushovoz bo`lib, xalq uni «Abdulla bulbul » deb atagan Abdullaning ukasi Sa`dulla ham xofiz ekan. Furqat aka-uka xofizlar bilan shoir Miskin orqali tanishgan va qadrdonlashib ketgan. Isa xofizning ug`illari Furqat g`azallarini ko`chirib xofizlarga, she`r xavasmandlariga tarqatishar ekan.

Sa`dulla dovyurak, adolatli, xalqparvar yigit bo`lib, Furqat uning bu xislatlarini juda xurmat qilar ekan. Sa`dulla Furqat tomonidan yozilgan xajviyalarni uqib yurganligi uchun boylar g`azabga kelib, undan o`ch olmoqchi bo`lishadi. Kunlarning birida Isa xofizning uyiga bir kishi kelib Abdulla bilan Sa`dullani so`raydi. Sa`dulla akasi yo`qligini aytganida, haligi kishi: «bo`lmasa o`zingiz yura qoling, ziyofatga aytib yuborishdi. Do`stingiz Furqat ham bo`ladilar», deydi. Furqat nomini eshitgan Sa`dulla rozi bo`ladi. Ular bir boynikiga kirib borishadi. U yerdagilar Sa`dullani ochiq yuz bilan kutib olishib uni yuqoriga o`tkazishadi. Sa`dulla tanishlaridan uch to`rttasini kuradi-yu, lekin Furqatni ko`rmay hayron bo`ladi. Bir ozdan so`ng o`tirganlardan ba`zilari unga achchiq gaplar ota boshlashadi.Dovyurak Sa`dulla ularning bu gaplariga parvo ham qilmaydi. Bu esa o`tirganlarning jig`iga tegadi. Xufton nomozini uqish uchun o`rinlaridan turishganda Sa`dullani «hurmatlab» oldinga o`tkazishadi. Sa`dulla boshini sajdaga qo`yishi bilan orqadan to`rt norgul yigit unga tashlanib, og`ziga latta tiqishadi, kul-oyoqlarini bog`lashadi. Shundan keyin katta qora sholga urashadi-da, pastkamliklardan sudrab borib, anhorga tashlashadi. Yuqoridagilardan ma`lum bo`lyaptiki, Sa`dulla- tarixiy shaxs. Furqatning «Sayding quyaber sayyod... » she`ri Sa`dulla xofizning fojiaviy o`limi munosabati bilan yozilgan marsiyadir. Xofizlar uni kuyga solib, ashula qilib yurishgan. Furqat adabiy merosi tanishar ekanmiz, shoirning Andalib ijodi, uning asarlari bilan tanishligi, ilhomlanganligi, ta`sirlanganligi tug`risida hech qanday ma`lumot uchratmadik. Marhum professor X.Zarifov «Sayding quyaver sayyod....» she`riga bag`ishlab yozgan bir maqolasida Furqat mazkur musaddasni «Layli va Majnun» dostonidan ijodiy foydalangan holda yozganligini qayd etib, shunday deydi: «Biznig fikrimizcha, Zokirjon Furqat she`riyatga berilgan yillarida mazkur «Layli va Majnun» dostoninig biror nusxasini o`qigan, klassik adabiyot orkali unga tanish "bo`lgan mazkur epizod bilan bog`lik o`sha muxammas sezgir shoirning yuragiga to`kingan». X.Zaripov tilga olgan «Layli va Majnun» dostoni va undagi muxammas, shubhasiz, Andalib qalamiga mansubdir.

Bizningcha, «Sayding quyaver sayyod...» musaddasi Andalib muxammasiga tatabburidir. Tatabbu` priymiga ko`ra, bir shoir tomonidan badiiy qolipga solingan bir xil mazmun boshqa shoir tomonidan davom ettiriladi, unga ergashib, uni yangi formaga, yangi ifodaga qolipiga solinadi. Natijada bir mazmun turli badiiy formaga tushadi, turli variantdagi she`riy asarlar maydonga keladi. Tatabbu` XIX- XX asrlar she`riyatida keng qo`llangan adabiy priyomlardan hisoblanadi. Usha davrda yashab ijod etgan Muqimiy, Zavqiy, Avaz kabi demokrat shoirlar she`riyatdagi bu priyomda ko`plab asarlar yaratgan. Furqat o`zining «Sarguzashtnoma» asarida bu badiiy priyom xaqida quyidagilarni yozgan edi: «hamisha majlis buyod aylab zodai tablarimizdin mushoira kilur edik va bir g`azalda tatabbu` kurguzub, bir mazmun xar ifoda topar erdi», Furqat kalbidagi ijodiy niyatning yuzaga chiqishi uchun sharoit, hayot ozuqasi kerak edi. Shoir hayotining kuzatib yurib, o`z badiiy maqsadiga mos keladigan hayotiy hodisaga - do`sti Sa`dullo fojiasiga duch kelgan. Shunday qilib, Sa`dullo xofiz taqdiri «Sayding quyaver sayyod...» musaddasinig maydonga kelishida jiddiy turtki bo`lgan har ikkala asarning ya`ni Andalib muxammasiga hamda Furqat musaddasini g`oyaviy badiiy-jihatdan qiyoslasak, bu fikr yana ravshanroq bo`ladi. Musaddas g`oya va obrazlar bilangina emas, balki shakl jihatdan ham muxammasga juda o`xshaydi. Andalib: Sayding quyaver sayyod, dilpora ekan mendek, Chullarda kezib yurgan sayyora ekan mendek, Sar to saxi hijrondan ko`p yora ekan mendek, Sargashta G`arib bo`lgan, ovora ekan mendek, Ol domingni buynidan, bechora ekan mendek. Ishq ofatida Majnun yo`lidayi- par bo`ldim, A`zoimni el bilmas, ahvoli - dilgar bo`ldim. Bularni nazr kil deb, senga yuz tutar bo`ldim,

Guyoki qiyomatlik, men senga pisar bo`ldim, Ol domingni bo`ynidan bechora ekan mendek. Furqat: Sayding qo`yober sayyod, sayyora ekan mendek, Ol domingni bo`ynidan. bechora ekan mendek. Uz yorini topmasdan ovora ekan mendek. Iqboli nigun, baxti ham qora ekan mendek, Hijron o`qidin jismi ko`p yora ekan mendek. Kuygan jigari-bag`ri sadpora ekan mandek. Yo`q hushi pari tekkan devonaga o`xshaydur, Ko`z yoshi ana to`lgan laymonaga o`xshaydur. G`am seli oilan ko`ngli vayronaga o`xshaydur, Furqatda bu Saydullo, hayronaga o`xshaydur, Hijron o`qidan jismi ko`p yora ekan mendsk. Kuygan jigari-bag`ri sadpora ekan mendek. Bu parchalardan ko`rinib turibdiki, bandlar har jihatdan- mazmun jihatdan ham, shakl jihatdan ham ohangdosh. Shunday bo`lsa ham, bandlarning farq qiladigan tomonlari bor. Chunonchi, Furqat bandlarini hajm jihatdan kengaytirgan. asarning ta`sir kuchini oshirgan. Shuningdek, Furqat asarga o`z davri talablariga ko`ra kengroq mazmun berishga harakat qilgan. Muxammasda ham,musaddasda ham sayyod zulm. zo`rlik va adolatsizlik. sayd esa tutkunlik timsoli sifatida talkin etiladi. Ikkala ijodkor ham zo`lm va jafo ko`rgan saydga achinish hissi bilan qaraydir, sayyodni esa, erkinlikning ashaddiy dushmani sifatida lanatlaydilar. Andalib muxammasidagi mazmun hamda sayd va sayyod obrazlari musaddasda ham saqlangan. Shunga qaramasdan, musaddasdagi obrazlar muhammasdagi obrazlarning takrori emas. Furqat do`sti Sa`dullonint dushmanlari tomonidan qo`l-oyoqlari bog`langan holda har tomonga sudrab yurishlari xolatini bo`rttirib ko`rsatish uchun Andalib

muxammasidagi obrazlarga murojaat qilgan bo`lsada, bu obrazlarga realistik bo`yoqlar berishga harakat qilgan. Andalib o`z asarlarida Majnun holatini, uning qalb iztiroblarini ko`rsatish uchun ohu obrazidan foydalangan bo`lsada, Furqat bu allegorik obraz orqali qo`l- oyog`i bog`langan Sa`dullaning ayanchli ahvolini tasvirlagan: Bechorani zulm aylab, qo`l buynini bog`labsan, Har sori chekib-sudrab, uldurgali chorlabsan, Kuksini jafo birla lola kabi dog`labsan, Sot manga, agar qasding olguvchi surog`labsan, Hijron ukidin jismi ko`p yora ekan mandek, Kuygan jigari-bag`ri sadpora ekan mandek. Mazkur satrlarni o`qigan kitobxon ko`z o`ngida ohu emas, balki o`lim changalida turgan inson- Sa`dulla gavdalanadi. Andalib muxammasida sayyoddan ohuni ozod qilinishini o`tinib so`rasa, Furqat begunoh Sa`dullani bo`shatishni talab qiladi. Yuqorida bayon qilingan fikrlarni xulosalab aytish mumkinmi, Furqat turkman shoiri Andalib ijodi, xususan, uning «Layli va Majnun» dostonidagi muxammasdagi ilgari surilgan g`oyalar Furqat talqinida yanada yuqori pog`onaga ko`tarildi. Shoir o`zining turmush haqidagi oliyjanob orzu-istaklarini, erkin va qo`vnoq hayotga bo`lgan intilishlarini, erksizlikka, haqsizlikka bo`lgan nafratini ifodalashda Andalib tajribasiga tayandi, uning muxammasiga musaddas bilan javob berib, shoirlik is`tedodini yanada ravshanroq namoyon etdi. Musaddasiing o`zbek demokratik adabiyotining eng yaxshi namunalaridan biri bo`lib qolganligining boisi ham shunda. Nurmuhammad G`arib Andalib yaratgan bir qancha dostonlar orasida eng mashhuri "Layli va Majnun" dostonidir. Andalib dostonida Alisher Navoiyning "Layli va Majnun" asarining syujeti, obrazlar sistemasi to`liq saqlangan bo`lsa ham, unda shoir XVIII asr turkman xalqining hayotini aks ettirishga intilgan. Xalq og`zaki ijodidan barakali foydalangan.

Andalibning "Layli va Majnun" asari uning vafotidan so`ng og`izdan-og`izga ko`chib, xalq orasida keng tarqaldi. Doston turkman tilida nasriy va she`riy yo`l bilan yozilgan bo`lib, unda turkman xalq og`zaki ijodining ham kuchli ta`siri seziladi. Dostonning syujeti Navoiyning "Layli va Majnun" dostoniga qaraganda ancha ixcham, unda ba`zi epizodlar tushirib qoldirilgan. Zo`r badiiy mahorat bilan yaratilgan bu asarda Layli, Qays, Zayd, Qaysning ota-onasi obrazlari juda yorqin bo`yoqlar bilan chizilgan. Andalib Navoiyning ko`r-ko`rona takdidchisi bo`lib qolmagan, balki o`z ishiga ijodiy yondashgan. Nasriy parchalarda shoir ko`proq asarning syujet chizig`ini rivojlantirsa, unda salmoqli o`rin tutgan she`riy parchalarda esa qahramonlarning ruhiy kechinmalari, psixologiyasi va ichki dunyosini ochib beradi. Bu jihatdan Layli va Majnun o`rtasidagi, Qays va uning otasi o`rtasidagi she`riy dialoglar, shuningdek, g`azal va masnaviylar diqqatga sazovordir. Layli va Majnunlarning fojiali sevgisini hikoya qilish jarayonida Andalib ba`zan yumordan foydalanadi. Masalan, Qays bilan Layli bir maktabda o`qib, bir-birlarini sevadilar, lekin tez orada bundan xabardor bo`lgan Laylining otasi o`z qizini maktabga yubormay qo`yadi. Qays maktabga kelib Laylini uchratmagach, qattiq hayajonlanadi. Muallim undan: "Kechagi saboq nima edi, ayt", deb so`raganda, Qays pgunday javob qaytaradi: Har sabo kelardi guldek ochilib, Kulganda og`zidan durlar sochilib, YO o`ldimi, kafan to`ni bichilib, Ne bo`ldi, bilmayman, kelmadi Layli? Andalibning zamondoshi Davlatmamed Ozodiy o`z she`rlarida bir qancha ijtimoiy muammoni ko`tarib chikdi. O`z davrining ilg`or kishisi bo`lgan Ozodiy Buxoro amirlari, Xiva xonlari zulmi ostida ezilib kelayotgan xalqning ozodligini orzu qildi, xalqni xonavayron qiluvchi o`zaro feodal urushlarni qattiq qoraladi. Shoirning "Va`zi Ozod" asarida o`zbek, fors-tojik va turkman mumtoz she`riyatining ko`pgina fazilatlari rivojlantirilgan.

Turkman mumtoz adabiyotining asoschisi Maxtumquli mamlakatda Eron shohi Nodirshoh hukmronlik qilgan davrda yashadi. Uning yoshligi Gurgon shahri yaqinidagi Hojigavshan qishlog`ida o`tdi. Maxtumquli Xivadagi SHerg`ozixon madrasasida ta`lim oldi. Eron qo`shinlari bilan bo`lgan janglardan birida asir tushgan shoir bir necha vaqt Eronda yashadi. O`zining "Chaqiriq" nomli she`rida Maxtumquli turkmanlarni Eron bosqinchilariga qarshi kurashga da`vat etadi. Shoir turkman xalqini ozod va turkman tuprog`ini obod ko`rishni orzu qilar edi. Maxtumquli turkman she`riyatida shakl va mazmun novatori bo`lib qoldi. U g`azalchilikni har tomonlama mukammallashtirdi, g`azalda ishq-muhabbatni ijtimoiy mavzu bilan bog`lab rivoj- lantirdi. Maxtumquli she`rlarining vazni ravon, o`ynoqi tili esa juda sodda bo`lganligidan xalq orasida tez tarqaldi, kuyga solinib aytiladigan bo`ldi. XU111-X1X asrlar turkman adabiyoti taraqqiyoti. XVIII asr oxiri, XIX asr boshlarida yashab ijod etgan turkman shoirlari Saidiy, Kotibiy, Miskin Qilich va Zeliliy turkman adabiyotida Maxtumquli ijodining davomchilari edilar. Saidiy Eron podshosining asiri, Zeliliy esa Xiva xonining tutquni sifatida juda ko`p qiyinchiliklarni kechirdilar. Bu shoirlar o`z vatanlaridan uzoqda yashagan bo`lishlariga qaramay, ularning she`r-lari vatanparvarlik va qahramonlik ruhi bilan sug`orilgan. Saidiy va Zeliliyning ehtirosli satrlarida, bir tomondan, o`sha zamonning zolim podsholari, beklari shafqatsiz tanqid qilinsa, ikkinchi tomondan, turkman xalqiga chuqur muhabbat hissi mahorat bilan ifodalanadi, turkman cho`li, shahar va qishloqlarining jonli tasviri chiziladi. Turkman mumtoz shoirlarining yana bir namoyandasi Mullo Napas turkman tarqoq qabilalari birlashib, avval Xiva xoniga, so`ng Eron shohi askarlariga qarshi ozodlik harakatini kuchaytirgan bir vaqtda yashadi. U o`z vatandoshlarining ozodlik uchun olib borgan kurashlarda erishgan yutuqlarini ko`rib behad quvondi. Mullo Napas o`z lirik va epik ijodi bilan ham xalq og`zaki ijodida, ham yozma adabiyotda munosib o`rinni egallaydi. Uning lirikasida ijtimoiy motivlar ko`p

ko`rinmasa-da, she`rlari g`oyat sodda va ravon yozilgan. Mullo Napas o`z she`rlari orqali turkman mumtoz poeziyasiga ozarbayjon, o`zbek va tojik shoirlarining yaxshi an`analarini singdirdi, ishqiy mavzuda yozilgan she`rlarida ham turkman xalqining kundalik hayotini yorqin aks ettirdi. Adabiyot tarixida Mullo Napas o`zining bizgacha yetib kelgan o`zining ikkita mazmundor dostoni bilan mashhur. Ulardan biri "Gelmisham" va ikkinchisi "Zo`hro va Tohir" dostonlaridir. "Gelmisham" dostonida shoir dunyoviy pok sevgining har qanday ilohiy kuchdan ham - ajal farishtasi, Muhammad payg`ambar va hatto xudodan ham ustun ekanligini Nepes nomli oshiq yigit va uning sadoqatli ma`shuqasi obrazlarida ustalik bilan bayon qilgan. "Zo`hro va Tohir" Tohir va Zo`hrolar to`g`risidagi mashhur syujet, afsona va obrazlardan ijodiy foydalanib yozilgan tamoman yangi, original asardir. Dostonda tasvirlaiishicha, Tohir bilan Zo`hro bir-birlarini sevadilar, lekin zolim xon Boboxon va o`sha zamondagi feodal muhit bu ikki yosh qalb sevgisining fojiali yakunlanishiga sabab bo`ladi. Tohir va Zo`hro eski urf-odatlar va zo`ravonlikning qurboni bo`ladilar. Ammo buyuk insonparvar shoir doston voqeasining fojiali tugallanishini istamaydi, o`z sevimli qahramonlarining halok bo`lishini ep ko`rmaydi. Shuning uchun u Tohir bilan Zo`hro sevgisi to`grisidagi voqeani davom ettiradi. Dostonda hikoya qilinishicha, zolim Boboxon taxtdan yiqitilib, uning o`rniga Odilshoh nomli ma`rifatparvar, adolatli hukmron hokimiyat tepasiga chiqadi. Mehnatkash xalq erkin nafas olib, mamlakat obod bo`ladi. Ana shunday farovon hayot sharoitida Tohir va Zo`hro qayta tirilib, o`z dushmanlaridan qasos oladilar. Pok dunyoviy sevgi o`lim ustidan ham, qora kuchlar ustidan ham g`olib keladi. Oshiq va ma`shuq murod - maqsadlariga yetadilar. Qardosh o`zbek, tojik va qirg`iz adabiyotlarida bo`lgani kabi, turkman adabiyoti taraqqiyotining birinchi davrida ham (1905-1929) poeziya yetakchi janr bo`lib qoldi. Bu vaqtlarda xalq shoiri Ko`r-mulloning "Bolshevik" dostoni, Durdi Qilichning "Zolimlar", "Kambag`allar", Mullo Murtning "Turkmaniston uchun

azizsan", "Ozodlik" singari she`riy asarlari davrning dolzarb masalalariga bag`ishlangan edi. Nomlari tilga olingan xalq shoirlaridan tashqari, bu davr turkman adabiyotiga B. Kerboboyev, A. Alamishev ham o`zlarining birinchi she`r, dostonlari bilan kirib keldilar. Ular yaratgan "Sona" (A.Alamishev), "Qizlar dunyosi", "Odatning qurboni" (B.Kerboboyev) dostonlari turkman poeziyasining dastlabki yirik asarlari edi. B. Kerboboyev va A. Durdiyevlar o`zlarining birinchi hikoya va povestlari bilan proza janrini, Ota Kavshutov esa "Zakaspiy fronti" pyesasi bilan dramaturgiya janrini boshlab berdilar. Proza sohasida B.Kerboboyevning "Dadil qadam" (II qism), "Nebitdog`"; O.Kavshutovning "Kopetdog` yon bag`rilarida" romanlari; Beki Seytakovning "O`g`ilning sovg`asi", "Zamondoshlar"; X. Ismoilovning "Ikki otaning o`g`li" povestlari paydo bo`ldi. Bu asarlar turkman yozuvchilarining nomini kitobxonlariga tanitdi. B.Kerboboyev "Oysulton" va "Nebitdog`" asarlarida zamonaviy mavzuga murojaat qiladi. "Oysulton" povestida Oysulton va Bekench singari yoshlarning sof sevgisi, mehnati, oilaviy hayotidagi yangiliklarni targ`ib etgan yozuvchi "Nebitdog`" romanida turkman ishchilar sinfining hayoti haqida yorqin badiiy manzara yaratishga muvaffaq bo`ladi. Har ikki asarda ham mehnatsevarlik olijanob fazilat ekanligini ko`rsatadi. O`zbek-turkman xalqlarining do`stlik va «qardoshlik tarixi Amuday uzun» (G`ayratiy). Bu qardoshlik ularning adabiyoti va og`zaki ijodiyotida chuqur iz qoldirgan. Go`ro`g`li bir qancha turkman xalq eposlarining bosh qahramoni bo`lganiday, qirqdan ortiq o`zbek xalq dostonlari ham uning mardlik-olijanoblik xislatlarini tasvirlashga bag`ishlangan. Tohir va Zuhra, Oshiq va G`arib singari pok sevgi timsollari har ikki xalqda ham zo`r muhabbat va samimiyat bilan ulug`lanadi. A. Navoiyni Maxtumquli ustoz sifatida qadrladi, uning gumanistik g`oyalarini yangi tarixiy sharoitida rivojlantirdi. O`z navbatida, Maxtumquli ijodi ham o`nlab o`zbek g`azalchi adiblari ijodiga barakali ta`sir ko`rsatdi.

Turkman kitobxonlari hozirgi vaqtda Oybekning «Navoiy» va «Qutlug` qon», A.Muxtorning «Opa-singillar», J.Sharipovning «Xorazm», Sh.Rashidovning «Bo`rondan kuchli» romanlarini, A.Qaxhorning «Sinchalak» povestini, G`.G`ulom, H.Olimjon, Uyg`un, Zulfiya, A.Oripov, O.Matjon, U.Azim, Xurshid Davron, N.Narzullayev, M.Boboyevlarning she`riy asar-larini o`z ona tillarida o`qimoqdalar.

Adabiyotlar: 1. Turkman shoirlari. T. 1963. 2. Zuhra Tolipova. «Bir musaddas tarixi» «Sharq yulduzi» jurnali 1966, № 3. Quronbev K. Andalip va Furqat. O`zbek tili va adabiyoti . 1978 №3 4. Kerboboyev B. Dadil qadam. T.1960. 5. Maxtumquli.SHe`rlar. T. 1978. 6. Turnalar oroli.T.1971. 7. Ko`zlaringga boqqanimda. T. 1966 8. Kerboboyev B.Nebitdog`. T. 1965 9. Toxirov O .O`zbek turkman aloqalari. Toshkent 1979

Похожие

Romantizm adabiyoti

Qozoq adabiyoti

Arman adabiyoti

Gruzin adabiyoti

Ukrain adabiyoti