Сурия ёзувчилари уюшмаси - Литература - Рефераты

Сурия ёзувчилари уюшмаси

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

82.5 KB

Сурия ёзувчилари уюшмаси Режа: 1. Сурия ёзувчилар уюшмасининг ташкил топиши. 2. Сурия ёзувчилар уюшмасининг мақсад ва вазифалари. 3. Сурия ёзувчилар уюшмаси вакиллари асарларининг мавзулари.

Сурия адабиётида реалистик тамойилларнинг ривожланишига ёзувчиларнинг рус адабиёти билан ошнолиги ижобий таъсир кўрсатди . Сурия бошқа араб мамлакатларига нисбатан кўпроқ даражада рус адабиёти билан чуқурроқ танишиш имкониятига эга эди. Бу ҳол XIX асрнинг 80-йилларида Фаластин жамияти томонидан ташкил этилган мактаблар туфайли бўлиб, уларда рус тили мажбурий фан сифатида ўқитилар эди. Шу боис Сурия ва Ливан ҳозиргача рус адабиёти билан бўлган анъанавий боғланишларини сақлаб қолдилар. Адабиёт соҳасидаги давлат мукофоти совриндори араб ёзувчиси Ҳусейн Фавди бундай ёзган эди: "Биз "Зайнаб" ёки "Исо ибн Ҳишом" эмас, рус ёзувчилари асарлари таржималари орқали улғайганмиз". 1 Сурия ёзувчилари уюшмаси аъзолари қуйидагилар эди: Мавохиб ал- Қайали (раис), Хасиб ал-Қайали, Васфи ал-Бунни, Шавқи Бағдодий, Саид Ҳавранийа, Адил Абу Шанаб ва б. Сурия ёзувчилари жаҳон адабиёти классикларининг реалистик методларини ўзлаштиришга жуда кўп ҳаракат қилар эдилар: Сурия нашриётларининг О.Бальзак, Ч.Диккенс, М.Горький, Л.Толстой каби улиан реалист ёзувчилар ижодига қизиқиши ҳам шундан далолат беради. Уюшмага аъзо бўлган ёзувчилар буюк рус ёзувчилари ижодига кенг ўқувчилар доираси диққатини жалб қилиш мақсадида адабий клубларда маърузалар ўқишар, матбуот ва радио орқали баҳс, мунозаралар ташкил қилар эдилар. Совет - Сурия маданий алоқалари жамиятининг ташкилотчиларидан бири рус ва совет адабиётининг фаол таржимони ва тарғиботчиси сифатида майдонга чиқди. Л.Толстой, А,Чехов ва бошқа рус ёзувчилари ҳақидаги маърузалар унинг қаламига таалуқли. Н.Тихонов ҳикоялари, Павлянконинг "Чўл қуёши", М.Горькийнинг "Она" романи таржималари ҳам унга тегишли. Сурия ёзувчилари уюшмаси аъзолари бир қатор новеллалар мажмуаларини нашр эттирдилар. Улар орасида Шавқий Бағдодийнинг "Маҳалламиз қон қусмоқда", Саид Хавранийанинг "Одамларнинг ўз шодлиги 1 Коноров Н. Цветок лимона. Предисловие - М.: 1973. С.3.

бор", Мавахиб ал-Кайалининг "Оқ рўмоллар", Хасиб ал-Қайалининг "Қишлардан хабарлар", Васфи ал-Буннининг "Гута марказида", Одил Абу Шанабнинг "Дунё, аммо у тордир" каби тўпламлари мавжуд. Уюшма аъзолари ижоди орқали Сурия ҳикоянавислигига халқ вакилларининг образи кириб келди. Ёзувчилар деҳқонлар, аёллар масаласига алоҳида диққат қилар, халқнинг миллий - озодлик кураши билан боғлиқ воқеаларни қаламга олар эдилар. Адабиётга янги қаҳрамон - яқиндагина фақат кулги учун ёки иккинчи даражаси сиймо сифатида тасвирланган фаллоҳ-деҳқон образи кириб келди. Ёзувчиларнинг адабий услублари турли-туман бўлишига қарамай демократик эътиқод, ватанга муҳаббат туйғулари, ижтимоий адолатсизликни қўпориб ташлашга бўлган интилиш, ўз халқига сидқидилдан хизмат қилиш, унинг манфаатларини ҳимоя қилиш истаги уларни бирлаштириб турар эди. Ушма аъзолари асарлари бадиий жиҳатдан ҳам мукаммалликка эга бўлди. Улар ижодида анъанавий эстетик қонун-қоидалар - кўпгина шарқ адабиётларига хос бўлган насиҳатгўйлик, дидактикага мойилликни енгиб ўтишга қаратилган мураккаб жараён ўз аксини топган. Бу ёзувчиларнинг адабий изланишларига А.Чехов, Л.Толстой, Г.Мопассан, В.Гюго каби жаҳон реалистик адабиёти намоёндалари ижоди катта таъсир кўрсатди. Улар ижодида кўзга ташланадиган қаҳрамоннинг ички дунёсига чуқурроқ кириб боришга интилиш, мавзуни бадиий акс эттиришнинг турли усулларидан фойдаланиш, диалоглардан, ички монологлардан самарали фойдаланиш, турмуш воқеликлари унсурларини тасвирлаш ва бошқа тамойиллар шундан далолат беради. Бадиий тил масаласида Ушма ёзувчилари Миср адибларига эргашиб, Х. Ал-Кайали, Мавохиб ал-Кайали, В. ал-Бунни адабий тилни имкон қадар жонли тилга яқинлаштиришга интилар эдилар. Сурия ёзувчилари ушмаси 1958 йилда тарқалиб кетди. Суриянинг Мисрга қўшилиши оқибатида юзага келган мураккаб сиёсий шароит бунга сабаб бўлди. 1958-1959 йиллардаги воқеалардан сўнг бир қатор ёзувчилар хорижга

кетишга мажбур бўлдилар. С.Хаврония, Ш.Бағдодий Ливанга, Х.Мина Хитойга, Васфи ал-Бунни Совет Иттифоқига муҳожирот қилдилар. Ушма - қисқа муддат давомида фаолият кўрсатган бўлса-да, Сурия адабиёти тарихида из қолдирди. Ёзувчилар нафақат ижтимоий адолатсизлик мавжудлигини қаламга олдилар, балки унги қарши курашиш йўлларини ҳам кўрсатиб бердилар. Сурия адиблари ижодида деҳқонлар мавзуси салмоқли ўрин эгаллайди. Мустақиллик даврида қишлоқ хўжалигида амалга оширилган ислоҳатлар аграр муаммони охиригача ҳал қилиб бера олмади. Кам ерли дехқонлар ва ижарачилар аҳволи илгаригидек оғирлигича қолди. Шуни таъкидлаш жоизки, 30-40 - йиллар адабиётида фаллоҳлар ҳаёти фақат Ушма ёзувчилари асарларида ҳаққоний реалистик ва демократик ёндашув асосида акс эттирилди. Бу даврда Хасиб ал-Кайали ижоди кенг жамоатчилик эътиборини қозонди. Унинг новеллалари қаҳрамони оддий одамлар, ёзувчи улар билан ҳар куни кўчада, дўконларда, мачитда учрашади. Адиб уларнинг ҳаётини, турмушини, анъаналарини яхши билади, бу эса унга ёрқин, жонли образлар яратиш имконини беради. "Қаҳрамон" ҳикоясида қишлоқ турмушнинг мунгли манзараси жонлантирилади. Зайтун дарахтлари ёниб кетгунга қадар Иддибада ҳаёт чидаса бўладиган даражада давом этарди. Тирикчиликнинг ягона манбаидан маҳрум бўлганларидан сўнг, фаллоҳлар қишлоқни ташлаб кетишга мажбур бўладилар. Кимдир ал-Жазирага, яна кимдир Дамашққа кетади. қаерга боришмасин, бу жафокаш одамлар тўғри келган ишни қилишар, эрталабдан кечгача бир бурда нон учун меҳнат қилар эдилар. Ҳикоя қаҳрамони Аҳмад Дамашққа келиб доимий иш тополмайди ва очликдан ўлмаслик учун хавфли ўйинлар кўрсатадиган сайёр қироқчига айанади. Ўқувчи тасаввурида Аҳмад толеъсиз ва жафокаш инсон сифатида гавдаланади. "У қоп-қора устундек бўй чўзган эди. Унинг кўкраги ва қўллари тарам-тарам чизиқлар ва қабариқлар билан қопланган, шу алпозда у қуриб қолган зайтун дарахтига ўхшаб

кетарди. Унинг юзларидан бахтсизлик содир бўлгандан кейин қишлоғи чеккан азоб - уқубатлар изини кўргандек бўлдим. Бизни қуршаб олган жимжитлик ўша тун очликка маҳкум қилган, бир бурда нон учун темирни букишга, олов кечишга, баданига санчилган игна азобини чекишга тайёр турган одамларнинг унсиз фарёдидек тугалди." 2 Одил Абу Шанабнинг "Бу воқеа Дамашқда бўлган эди" ҳикояси қаҳрамони Саид ва унинг қизи Аминани ҳам боши оққан томонга кетишга мажбур қилади. Аммо Дамашқда ҳам бечора йўқсил тақдири ҳеч кимни қизиқтирмайди. Бечораликдан Саид севимли қизчасини хизматкорликка беришга мажбур бўлади. "Саид хонадонни тарк этаётганида йиғи овозини эшитди. Амина нега йиғлайди? Энди унинг қорни тўқ бўлади, Дамашқда қолади-ку. Тўғри, у бундай бўлишини хоҳламасди. Аммо бечора, оч ота нима ҳам қилсин?" 3 Очлик, қашшоқлик фаллоҳларни жиноятга ҳам бошлайди. "Совуқ, ёмғирли кунда қаҳвахона деразасидан бир фаллоҳни кузатдим. У ўткинчилар ўз "матах"ини ўтказмоқчи бўларди. Бировлар унинг "матах"ини кўриш учун тўхташар, бошқалар эса, бошлари чайқаб ўтиб кетишар эди" - Х.Мина ўзининг "Бола сотилади" ҳикоясини шундай бошлайди. Йўқчиликдан қишлоқни тарк этган бу бечоранинг "матах"и ўн уч яшар қизи эди. Ҳикоячи уни дийдаси қаттиқликда айблаганида, у шундай жавоб беради: "О, афандим, менда ҳам юрак бор. Ахир, у очлик ва совуқдан ўлиб кетишини кутмай олдинроқ сотиб юборганим маъқул эмасми?" Ўқувчи фаллоҳ тақдири ҳақида ёзувчи билан биргаликда чуқур ўйга ботади. Муаллиф қўллаган ташбиҳлар унинг кўнгли ким томонида эканини очиқ кўрсатиб туради. Фаллоҳ етиштирган ҳосилнинг олиб қўйган заминдорни ёзувчи чигирткага ўхшатса, фаллоҳни меҳнаткаш чиғаноққа қиёслайди. Шавқий Бағдодий ижодида ҳам ижтимоий мотивлар реалистик ҳикоя қолишида ифодаланади. Ёзувчи сил касалига йўлиққанлар яшайдиган маҳалла аҳолисининг даҳшатли ҳаётини юксак бадиий маҳорат билан 2 Ас-Сакафа ал-ватания. 1956. №2. Б.14. 3 Рассказы сирийских писателей. - М.:1958. С.108.

тасвирлайди. Одамлар бу ерда қуёш нури тушмайдиган кулбаларда яшайдилар. "Ҳамма уйларнинг ташқарисию ичкариси бир хил: оқар сув чиқиб кетадиган ариқчали пастак остона, мих қоқса икки бармоқ билан осонгина суғуриб олса бўладиган даражада чириб кетган эшик. Бари шу." 4 Уйларда яшовчиларнинг ранги шу уйлар қўрилган тошлардек нурсиз. Бу хароба кулбаларга қуёш бир зумгина нур сочар, кейин эса яна барча нарса қоронғулик қаърига чўмар эди. Маҳалла аҳлининг онгина ҳам қоронғулик чўлғаб олган. Улар ўлимдан қўрқиб яшашар, ўлим эса кунига улар орасида кимнидир юлиб олиб кетар эди. Мавҳумлик қаршисида улар ўлимни ҳам худди бир жонли мавжудотдек тасаввур қилишарди. Ҳаётнинг бунчалик азоблари нима учунлигини тушунишмагани сабабли улар ўлимдан нажот фақат қуёшда, деб ўйлашарди. Муаллиф қаҳрамонлари ўрнига ўзи бунга эътироз билдираади. Бу маҳалла аҳолисининг ҳаёти ҳукуматни қизиқтирмайди, амалдорлар фақат уларни шаҳарнинг бошқа қисмларидан ажратиб қўйишнигина ўйлайди. Ниҳоят, маҳалла аҳлини шаҳар ташқарисига кўчириб юборадилар. Сурия ёзувчилари халқ қашшоқлиги, азоб - уқубатини дард билан тасвирлайдилар. Айни пайтда уларнинг асарларига тушкунлик руҳи бутунлай сезилмайди. Улар ўз ўқувчиларига фақат хайрия ишлари билан бундай аҳволни ўзгартириб бўлмаслигини ўқтирмоқчи бўладилар. Ёзувчилар деҳқонлар, оддий одамларни тасвирлар эканлар, адиблар уларнинг асосий хислатлари - меҳнатпарварлик, одамохунлик, ҳалолликларини бўрттириб тасвирлайдилар. Х. Ал-Кайалининг "Шақилдоқфуруш" асаридаги Мустафо куни билан харидор излайди. Шақилдоқ сотиб оиласи қорнини тўйдирмоқчи бўлади, лекин шақилдоғини ҳеч ўйламасдан Аҳмад Афанди уйида ишлайдиган фаррош аёлнинг ўғилчасига текинга бериб юборади. Ш.Бағдодийнинг "Маҳалламиз қон қусмоқ" асаридаги силлар яшайдиган маҳалла аҳли чидаб бўлмас шароитда яшасалар ҳам ўзаро муносабатда одамгарчиликни 4 Ш.Баѓдадий. Маћалламиз ќон ќусмоќда. - Байрут: 1954. Б.5.

унутмайдилар. Ёш қизалоқ Аюш сил касалига йўлиққанида қўшнилар ундан ҳол сўраб келадилар, вафот этганида эса, бутун маҳалла мотам тутиб уни дафн этади. Сурия ёзувчилари айниқса болалар ҳақида алоҳида куюнчаклик билан ёзадилар. Болаларни фожеали тақдирида улар жамиятдаги меҳр - оқибатсизлик, ахлоқий қадриятларнинг йўқолиб бориши нишоналарини кўрадилар. Ш.Бағдодийнинг "Ваҳдий ташвишлари" номли таъсирчан ҳикоясида оиласи, касал отасини боқиш учун ота - онаси ва қишлоғидан узоқда яшайдиган бир кишининг уйида чўрилик қилаётган ўн яшар қизалоқ тақдири ҳақида ҳикоя қилинади. "Қора франк" номли бошқа ҳикояда тиланчи болалар ҳаёти тасвирланади. Кичкинагина бола бир йўловчи илтифотсизлик билан отган тангани олишга чопиб кетаётганида уни машина уриб кетади. Мактаб бой оилалар болаларининг насибаси холос, В. ал-Буннининг "Кўчада" ҳикоясидаги икки бола учун эса, мактаб - гўшт дўкони. Улар шу ерда, суяклар, ахлат ва қон ичида ўзларининг устози Аббуд раҳбарлигида "таълим" оладилар. Ушма ёзувчиларининг реалистик иқтидори, айниқса, юмористик образлар яратишда намоён бўлди. Хасиб ал-Кайали ўз қаҳрамонларини севади, аммо ҳеч қачон уларни бежаб тасвирламайди. Адиб уларни қандай бўлса, шундай - қўполроқ, назокатдан йироқ, баъзан бақироқ, зардали, баъзида эса содда, ишонувчан қилиб, аммо ҳар доим ҳаётий, таниш ва тушунарли қилиб тасвирлайди. "Мен оддий одамларга уларни хушнуд қиладиган, кулдирадиган, жунбушга келтирадиган воқеаларни айтиб бериш келади. Бунга муваффақ бўлганимда уларнинг ҳорғин, озиб - тузиб кетган юзларига табассум бағишлаб, озгина вақтга бўлса ҳам оғир меҳнат ва ташвишлардан қутқаргим келади," - ёзган эди Х. Ал - Кайали ўзининг "Мен ким учун ёзаман?" деган мақоласида. Жамил ал-Араби ва Муниб ал-Афанди ("Мирза" ҳикоясидан) қишлоқнинг икки мирзаси муштарийлар йўқлигидан изтироб чекадилар, сартарош Абдулғафур эса ("Бир мижоз") қишлоқнинг сартароши Абу Исмоил хафа

бўлиб қолмасин деб унинг замонавий жиҳозланган сартарошхонасининг ёнидан ўтиб, рақибига соч олдирадилар. Хасиб ал - Кайали бой заминдорларни, ватанпарварлик, миллий ғурур туйғуларидан маҳрум ҳокимларни тасвирлаган ҳикояларида бошқача сиймода гавдаланади. Ёзувчининг енгилгина, дилкаш кулгуси бундай ҳолларда ўткир сатирага айланади. "Задагонлар вакили" ҳикоясида бош қаҳрамон нутқи ва фирибгарлик йўли билан алдаб юрган ҳокимият намояндалари устидан кулади. Парламентга номзод Собир ал-Абянийнинг нутқи баландпарвоз, шеърлар билан безатилган. У фаллоҳларга мурожаат қилиб дейди: "Эй муҳтарам жаноблар! Мен юқори лавозим ва нуфуз илинжида найибликка интилаётганим йўқ. Мен камбағалларга ёрдам бермоқчиман, чунки ўзим ҳам камбағалман, ҳеч вақойим йўқ. Буюк Аллоҳ, унинг фаришталар ва пайғамбарлари номига қасамки, мен сайлов харажатлари учун пулни ҳам қарзга олганман..." 5 У халққа тоғ - тоғ ваъдалар беради. Содда фаллоҳлар унинг гапларига ишониб, нутқини олқишлар билан кутиб оладилар. Лекин ўқувчи тез орада қишлоқ аҳлининг нойибларидан кўнгли қолиши, уларнинг ҳаёти илгари қандай оғир бўлса, шундай қолишни сезиб туради. Ёзувчи "Қишлоқ доктори" ҳикоясида очкўз ва шафқатсиз, алдоқчи қишлоқ врачи обрўини маҳорат билан чизади. Адибнинг унга бўлган салбий муносабати докторнинг ҳаёти, ташқи қиёфасини чизганидаёқ сезилиб туради. Дотор "Расми Афанди аллақачон қирқдан ошган эди. Унинг ташқи қиёфаси кўримсиз: пешонаси япалоқ, касалларникидай сарғайиб кетган юзи нурсиз, ажин босган лунжлари халтадек салқиган, бақбақаси буқанинг томоғидек осилиб тушган, кўзлари шилпиқ, киприклари сийрак, қорни мешдек. Устига - устак унинг феъли ҳам ғалати". 6 Расми Афанди камбағалларни узоқ кўриб ҳам ўтирмайди. Бемор ўз касалидан шикоят қилиш учун оғзини жуфтлаши биланоқ у олдиндан тайёрлаб қўйган рецептни унинг қўлига тутқазиб "Яна 5 Х. Ал - Кайами. Шарќдан хабар. Байрут: 1955. Б. 70. 6 Рассказы сирийских писателей. М.:1958.с.54.

ким бор?" деб қичқиради. Бадавлат мижозлар келганда Расми Афанди бутунлай бошқача - хушмуомила, меҳрибон бўлиб қолади. Аёллар аҳволи, уларнинг ўз жуфтини танлаш ҳуқуқи барча Араб Шарқининг илғор ёзувчилари, публицистлари, жамоат арбоблари қатори Ушма ёзувчиларининг ҳам диққат марказида эди. Мусулмон аёли икки томонлама зулм остида эди. Шунинг учун ҳам янги араб адабиётининг Қосим Амин, Жуброн Халил Жуброн, Амир ар-Райҳони, Михаил Нуайме каби улкан ёзувчилари ижодида аёллар масаласи салмоқли ўрин эгаллар эди. Ушма ёзувчилари аёллар мавзусини ҳам ижтимоий, ҳам кундалик турмуш нуқтаи назаридан ёритганлар. Ёзувчилар қаҳрамонлари яшайдиган муҳит бир-бирига ўхшаш. Улар, асосан, жамиятнинг камбағал, қашшоқ табақалари намояндалари. Саид Хаврания ҳам аёллар тақдири ҳақида жуда кўп асарлар ёзган. У ўзининг демократик қараши туфайли неча бор қамоқларга ташланган, бадарға қилинган. Адибнинг "Мис сандиқ" ҳикояси воқеалари биринчи шахс тилидан баён этилади. Шу йўл блан ёзувчи ўқувчиси билан бевосита мулоқотга киришади. қаҳрамоннинг хотиралари орқали ўқувчи унинг онасининг саргузашти билан таанишади, онанинг машаққатли ҳаёт кечирганига қарамай ўғли, атрофидагиларга бўлган илиқ муносабатини сақлаб қолганини билиб олади. "Онам хорғин эди. Унинг қай аҳволда уйга қайтганлари ҳамон ёдимда - сочлари тўзғиган, ҳансираган, қўлларини совун ўйиб юборган ҳолда келар эди. Мени қўчоқлаб кўксига босганида, кўзида йилтираган ёшни кўрар эдим". 7 Ёзувчи боласи учун ўзини фидо қилган онасига ўз вақтида меҳрибончилик қила олмаган қаҳрамонининг зиддиятли ҳиссиётларини тасвирлар экан, йиғлоқи сентименталликка берилмайди. Васфи ал-Буннининг "Қамоқхонадаги оила" ҳикоясида воқеа бошқача ижтимоий муҳитда рўй беради. Врач Салим Маҳмуднинг зиёли оиласида зиддият рўй беради. Ёзувчи бу "зиёли" шахс юзидан ниқобни йиртиб ташлайди. Врач хотини ва ўз онасини ҳимоя қилган ўғлига кун бермайди. 7 Саид Хаурания. Охирги арамониш - Байрут: б.42-43.

У ҳатто эшигидаги қулфнинг тешикчасига ҳам латта тиқиб қўяди. "Аёл киши шу тешикдан келишган бегона эркакларга қарасинми? Ёки бегона эркаклар бу тешикчадан бировнинг хотинига қараса бўладими?" 8 Ёзувчи қўллаган ёрқин ташбиҳлар, топиб айтилган эпитетлар ўқувчи тасаввурида Салим Маҳмуднинг жонли образини мужассамлантирибгина қолмасдан муаллифнинг унга нисбатан муносабатини ҳам ифодалайди. "Стол тепасида куррасимон, оқ тарвузга ўхшаган жисм кўтарилади, унинг чаккаларидан соч ёки шунга ўхшаш нарса осилиб туради... "Тарвуз" стол ортидан чиқиб виқор билан занглаб кетган сариқ гардишли кўзойнагини тақади". 9 Доктор Салимнинг хотини образи ўқўвчисида ачиниш ҳиссини уйғотади. Унинг насибаси - эрига қул каби итоатда бўлиш, ғам ва алам чекиш. Унинг қалбида паноҳ топган ширин севги, эри билан руҳан яқин бўлиш ҳақидаги орзулари у яшаётган, аёллар ҳуқуқсиз бўлган жамиятда юзага чиқиши мумкин эмас эди. Сурия ёзувчилари ҳикояларида бошқа аёллар образи ҳам бор. Уй - рўзғор билан ижтимоий қуллик асоратида азоб чеккан бу безабон хилқатлар орасида ўзларининг инсоний ғурурини поймол қиладиган ижтимоий қонунларга нисбатан эътироз уйғона бошлайди. Ш.Бағдодий "Уйга қайтиш" номли ҳикоясида Мунирани ота-онаси уйни ташлаб кетишга мажбур қилган сабаблар тўғрисида тўғридан-тўғри гапирмайди. Аммо ўқувчи бу оилада келишмовчилик исломий эътиқодга берилган ота - она гапини қабул қилмаслик туфайли юзага келганини сезади. Ёзувчи бош кўтаришга журъат этган Мунирага келажак ҳаёт йўлини кўрсатмайди. Мунира ўлимга маҳкум. Одамлар онгига сингиб кетган урф - одатлар талабини бажо келтириш, оила юзидан шармандалик доғини қоп билан ювиш учун акаси уни ота-онаси розилиги билан ўлдиради. Сурия ҳикоянавислигида ёзувчилар илк бор бадиий воситалар орқали аёлларнинг севгидаги эркини паймол қиладиган ижтимоий шароитга нисбатан ўз эътирозларини ифодалашга муваффақ бўлдилар. Улар аёллар 8 Васфи ал-Бунни. Гути марказида. Байрут: 1954. Б.28. 9 Ўша жой.

масаласига янги, прогрессив зиёлилар позициясидан ёндашар, аёллар эркини таъминлашда ўз мамлакатларининг равнақи воситасини кўрдилар. Ушма ёзувчилари ижтимоий адолат мавзусини кўтариб чиқар эканлар, ўзларининг баъзи асарларида ишчилар, фаллоҳлар, зиёлилар орасидаги норозиликни, уларнинг ерга, озодликка, адолатга бўлган ҳуқуқларини қўлга олишга бўлган интилишларини тасвирлаш даражасигача кўтарилдилар. Адабиётга халқ ичидан чиққан, жамиятнинг социал ва руҳоний ҳаётини қайта қўришга интилаётган инсон образи кириб келди. Демократ ёзувчилар диққатини энди инсон ва ижтимоий шароит орасидаги зиддият жалб эта бошлади. В. ал-Буннинин "Гута қалбида" ҳикоясида инсон ҳақидаги Горькийга хос концепция яққол кўзга ташланади. қашшоқлик ва бекнинг адолатсизлиги туфайли пичоқ суягига қадалган Абу Дийаб ҳосилдаги унинг улушини тортиб олгач бекнинг уйига тушади ва уни ўлдиради. Абу Дийабнинг қилмиши деҳқонлар томонидан қизғин кутиб олинади, чунки бу уларга зулм ўтказганлардан олган қасослари ҳам эди. Ёзувчи катта маҳорат билан Абу Дийаб образида "қуйи табақалар" йўлбошчисининг шаклланиши жараёнини кўрсатиб беради. Ҳикоя воқеалари замирида ўқувчи тасаввурида иродали, деҳқонларни ўз орқасидан эргаштиришга қодир кучли инсон сиймоси гавдаланиб боради. Ҳукуматлар Абу Дийабни қамоқда олишга журъат этмайдилар, улар деҳқонларнинг ҳар бир қараши, хатти-ҳаракатидан сезилиб турадиган халқ ғарабидан қўрқадилар. В. ал-Бунни ўз қаҳрамонини ривожланишида тасвирлайди - у илк стихияли эътироздан онгли, эътиқодли курашчи даражасигача ўсиб боради. Абу Дийаб ўз дўстлари билан партизанлар гурҳи тузиб курашни давом эттиради. Умм ал-Жуз музафатидаги ўрмон ва ўтлоқлар француз колониал ҳокимиятини ташвишга сола бошлайди ва у ерларни ёқиб юборишни буюрадилар. Фақат Шаалон қўлга тушади. Ҳикоя Шааланинг ўлими билан тугаса ҳам, ўқувчи энди халқ курашини ҳеч ким тўхтата

олмаслигиа, Абу Дийаб ва унинг дўстлари каби халқ қаҳрамонлари ғалабасига ишонади. Мавахиб ал-Кайами ўзининг "Шафақнинг илк шуълалари" ҳикоясида катта маҳорат билан тасвирлади. Ўқитувчи Лутфи Афанди қишлоққа келиши билан фаллоҳлар уйқудан уйғонгандек, ўзларининг бундан яхшироқ яшашга ҳақлари борлигини тушунгандек бўладилар. Ишчилар муҳитида ҳам синфий онг ўсиб боради. «Неча хўжайин бизни ўзи учди ишлашга мажбур деб билади? Бизда эса ҳуқуқ йўқ. Нега?» Бу галкаш хаёллар Абул Холиққа (Мюн Дейранининг «Изтироб» асари) тинчлик бермайди. У ўз хаёлларини дўстлари ҳам оғир меҳнатлари эвазига арзимас чақа олиб, бутун даромад хўжайин чўнтагига тушиб кетаётганидан норози. Абу ал-Холиққа ўхшаганлар кўпаяди, улар қалбидаги норозилик кучайиб боради ва бу норозилик очиқ, шафқатсиз курашга айланишга тайёр. Мавохиб ал-Кайали ўзининг «Қайғули касб» ҳикоясида онгли ишчи образини яратишга ҳаракат қилади. Икки етим бола пахта тозалаш заводига ишга киради. Лекин улар ҳам ўша адолатсизликка рўпара келишади. Болалар оғир ишни бажаришади, аммо эвазига арзимаган ҳақ олишади, заводнинг бошқа ишчилар аҳволи ҳам улардан яхши эмас. Болалар заводда «файласуф» деб ном чиқарган ишчи билан учрашадилар. «Файласуф» ишчиларга уларнинг қашшоқлиги сабабини тушунтириб беради, уларни онгли умумий курашга чорлайди. Болалар ҳаётнинг турли қийинчиликларини енгиб, фаол курашчилар сафидан жой оладилар. Суриянинг демократ ёзувчилари фаллоҳлар ва проллетар ҳаёти мавзусини ўзлаштира бордилар, кишида ачиниш уйғотувчи «кичик одам» бўлибгина қолмасдан, балки курашга қодир ижтимоий фаол қаҳрамонларни изаш йўлидан бордилар. Анти империалистик мавзулардаги новеллаларда Лига ёзувчиларининг демократик ва гуманистик интилишлари яна ҳам ёрқинроқ акс этди. Улар ватан озодлиги учун ўзини фидо қилган қаҳрамонларни шарафлар эдилар.

Шавқи Бағдодийнинг «Сиртмоқдаги бўйин» номли новелласидаги навқирон инқилобчининг психологик портрети диққатга сазовордир. Сурия халқининг истиқлол йўлида олиб борган курашида кўрсатган мардлиги, ватанпарварлик ҳиссиётлари Хасиб ал-Кайами ҳикояларида ўз аксини топди. Уларда катта-ю – кичик қаҳрамонлар қалби истеъмолчиларга қарши нафрат билан тўлиб – тошган. Чунончи, «Лавлаги тарихи» ҳикоясида Сурия истило қилинган давр тасвирланади. Ушоққина французнинг такаббурлиги ва эрмакларидан ғазабланган болалар унинг вилласидаги дераза ойналари, люстраларини синдириб кетадилар. Бу болаларга хос қилмишда топталган инсоний ғурур исёни, мамлакатни талон – тарож қилиб очликка маҳкум этган босқинчиларга қарши нафрат туйғулари ўз ифодасини топган. «Юнус ал- Жабас» ҳикоясида ҳам ватанпарварлик мавзуси ўз ифодасини топган. Унда Хасиб ал-Кайами босқинчиларга қарши кураш умумхалқ тусига кириб бораётганини кўрсатган. Юнус яшаётган қишлоқ ҳувиллаб қолади. Қишлоқ аҳли, аёллар ва қариялардан бошқа ҳамма туғга, партизанлар олдига кетиб қолган. Ум ал-Жузадаги воқеаларни Муридан эшитган Юнуснинг қалби ғазабдан туғёнга келади. Қишлоқ аҳли томонидан оқ байроқ билан французлар олдига элчи қилиб юборилган қарияларнинг шафқатсизларча отиб ўлдирилиши Юнус қалбини жароҳатлайди. Йигитча бутун халқ курашга отланган бир пайта уйида ўтира олмаслигини тушунади. Л.Дейранининг «Яшил ракета» ҳикоясидаги ўқувчи қиз Суаднинг қалби душманларга қарши нафратдан жўш уради. У ўз юрти учун фойда келтиришни истайди. Довюрак, шиддаткор бу қиз ўз мақсадига эришади – у қўшни уйнинг томида туриб душман самоётига ракета билан йўл кўрсатаётган сотқинни фош қилади. Одил Абу Шанаб («Уйимиздаги қўзғолончилар») ҳам ёш курашчилар ҳақида меҳр билан ёзади. Болалар қўлга қурол олиб уларнинг келажагини ҳимоя қилаётган оталари, унинг дўстлари билан фахрланадилар. Бу ҳикояларнинг барчасида аҳолининг кенг табақаларни қамраб олган кураш жабҳаси қамраб олинган. Ёзувчилар бадиий воситалар орқали

халқнинг ватанпарварлиги, бирдамлиги, зулмга қарши нафратини ифодалай олдилар ва бу ҳам Сурия халқининг мустақиллик учун курашда қўлга киритган ғалабаси омили бўлди. Сурия новелласи бу даврда ўз ўқувчиларига уларни ўраб турган дунёни кўриш имконини яратди, ижтимоий адолатсизлик, сохтакорлик ва қолоқликка қарши курашга чорланади. Шу маънода Сурия новелласининг олдинги даври бу жаанрнинг араб воқелиги заминида ўрин эгаллаши, миллий характер, руҳни ифодаалашга уриниш даври бўлса, мазкур тараққиёт босқичи унинг ҳақиқий гуллаб-яшнаш даври сифатида характерланади. Сурия ёзувчилари ижтимоий оптимизм руҳи, ватанпарварларининг келажак тараққиётига бўлган ишонч кайфиятида ўз ижодларида илғор реалистик методдан фойдаланиб, халқчиллик, гуманизм тамойилларини дастур қилиб олдилар. Сурия адабиётида рўй берган чуқур жараёнларнинг принципиал муҳим жиҳатларини ўзида ифода этган омил, албатта, янги қаҳрамонлар тасвири эди. Бу давр адабиётида халқ турмушининг янги ижтимоий босқичини ўзида ифодалаган қаҳрамонлар гавдаланди. Сурия ҳикояси ҳозирги босқичда ҳар бир ўн йилликда Сурия адабиётида новелла жанрини ривожлантирган янги номларни юзага чиқади. Ғада ас- Самон, Абдуллоҳ Абд, Нодия Хост, Муҳим Ғаним, Мустафо Халложий ва бошқалар ҳозирги босқичда инсон ва жамият мавзусини қаламга олмоқдалар. Улар ижоди Сурия халқининг кундалик ҳаётидан сарчашма олади. Улар ижодига хос долзарблик, халқчиллик, гуманизм ўқувчилар диққатини ўзига жалб этмоқда. Араб танқидчилари бу ёзувчиларни анъанавий йўналишга мансуб деб ҳисоблайдилар. Бу ўринда анъанавийлик сўзини орқага қайтиш, ватандошлар онгига диний, миллатчилик, антигуманистик ғояларни сингдириш деб тушунмаслик керак. Араб танқидчилари ёзувчиларни «анъанавий» деб характерланганда уларнинг Лига ёзувчилари ғоялари билан узилмас алоқаларини, яқинликларини, воқеликни тасвирлашда анъанавий реалистик методга амал қилишларини назарда тутадилар.

Похожие

Сурия адабиётида «ан-наҳда» ҳаракати. Сурия адабиётида ҳикоянависликнинг вужудга келиши

Сурия адабиётида ҳикоянависликнинг вужудга келиши

Янги замон Сурия адабиётида бадиий насрнависликнинг вужудга келиши. Сурия адабиётида роман жанри тараққиёти

XX аср 60-йиллар Сурия адабиёти

Белорус адабиёти