Сурия адабиётида ҳикоянависликнинг вужудга келиши - Литература - Рефераты

Сурия адабиётида ҳикоянависликнинг вужудга келиши

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

66.5 KB

Сурия адабиётида ҳ икоянависликнинг вужудга келиши Режа: 1. Сурия адабиётида ҳ иконавислик генезиси. 2. Сурия ҳ икоянавислигида романтизмнинг вужудга келиши. 3. Сурия ҳ икоянавислигида реализмнинг вуджудга келиши.

Мамлакатдаги маънавий ҳ аётни жунбушга келтирган Уй ғ ониш жараёни адабиётда ҳ ам жонланишга олиб келди . Бошланишда журъатсизлик ва қ атъиятсизлик билан бошланган адабий янгиланиш ҳ аракати аста - секин барча со ҳ аларда етакчи ўринга чи қ иб олди. Бу ҳ аракат янги даврдаги ижтимоий - и қ тисодий тара ққ иёти туфайли юзага чи ққ ан кенг ми қ ёсдаги тарихий - адабий жараён доирасида давом этди. Адабиёт секин - аста ўзининг элитар характерини йў қ отиб борди. Ва қ тли матбуот, китоб нашрининг йўлга қ ўйилиши, Европа ёзувчилари асарларидан қ илинган таржималарнинг кўпайиши адабиёт вазифаларининг тубдан ўзгаришига олиб келди, адабиётни ижтимоий ҳ аётнинг му ҳ им омилига айлантирди. Адабиётда дунёвийлик биринчи ўринга чи қ ди: ҳ аётий туй ғ улар, во қ еий турмуш ҳ а қ идаги о қ илона муло ҳ азалар китоблар са ҳ ифасидан мистикани, та қ водорлик кайфиятларини, мав ҳ ум наси ҳ атгўйликни си қ иб чи қ арди. Адабиётнинг анъанавий жанрлари - қ асида, ма қ ола, ғ азал ўз ўрнини янги - ҳ икоя, роман, драма жанрларига бўшатиб берди. Ҳ икоя жанри араб адабиёти учун янги ва унинг келиб чи қ иши ҳ а қ идаги масала мубо ҳ асили ҳ исобланади. Баъзи бир араб адабиётшунослари ва тан қ идчилари араб ҳ икоячилиги Қ уръон ва ўрта аср ма қ омаларидан бошланган, деб ҳ исоблашади. Бош қ алар (Я ҳ ё Ҳ а ққ ий, Сало ҳ Дихний) араб новелласининг илдизини Европага нисбат беришади. "Европадан эсган шабадалар, - ёзади Я ҳ ё Ҳ а ққ ий, - араб

тупро ғ ига новелларнинг ажойиб уру ғ ларини олиб келди. У билан танишув дастлаб таржималар ор қ али юзага келди." 1 Бизнингча Суриянинг тани қ ли ёзувчиси Абдуссалом ал- Ужайлининг фикри ҳ а қ и қ атга я қ инро қ дир. У Сурия ҳ икоячилигига нафа қ ат Европа ёзувчиларининг новеллалари, балки ма қ ома, "1001 кеча эртаклари" каби анъанавий жанрлар ҳ ам катта таъсир кўрсатган, деб ҳ исоблайди. Сурия ҳ икоячилигининг илк бошловчилари сифатида Франсис Марраш, Нуъман ал-Кастали, Шукри ал-Асали, Антуан ас-Сакала номларини зикр этиш лозим. Илк суриялик новеллистлари ўз ижодида жамиятнинг долзарб масалаларини қ аламга олдилар. Уларнинг асарларида тенглик, Суриянинг сиёсий исти қ лоли ҳ а қ идаги маърифатпарварлик ғ оялари ўз аксини топди, улар мусулмон аёлининг оилада, жамиятда тутган ўрни масаласини кун тартибига қ ўйдилар, бу давр асарларида аста - секин янги услубга, содда ва тушунарли тилга ўтиш жараёни кузатилади. Публицистик услуб, дидактика, очи қ дан - очи қ пандгўйлик Маррашнинг ҳ ам, Касталининг ҳ ам, ал-Асалининг ҳ ам асарларида я ққ ол кўзга ташланиб туради. Биринчи жа ҳ он урушидан сўнг Сурия Франция тасарруфига ўтди. Янги тарихий шароит, маданият, идеология тизимидаги ўзгаришлар, французлар таъсиридан ўзини са қ лашга интилиш, миллий ўзликни англашнинг ўсиши ёзувчилар олдига янги вазифалар қ ўйди. Бу жи ҳ атдан "Араб академик ёзувчиларининг илмий жамияти" (ар-Рабита ал-адабия - 1921) фаолияти ди ққ атга сазовордир. Жамият аъзолари араб тили муаммоларини, арабларнинг кўп асрлик тарихини, уларнинг илмий ва маданий меросини ўрганишга ало ҳ ида 1 Иностранная литература. 1960. №9. С.281.

ди ққ ат қ илар эканлар, бу ор қ али сурияликларнинг миллий ўзлигини англашига, уларда ватанпарварлик туй ғ уларини муста ҳ камлашга, араб тилидаги адабиётни ёйишга ижобий таъсир кўрсатдилар. Адабиётга ХХ асрнинг 20-30 йилларида кириб келган ёзувчилар уларга қ арши турдилар. Аммо Европа ёзувчилари асарлари, Сурия - Америка му ҳ ожирлар адабий мактаби анъаналари таъсирида шаклланган бу адиблар жамиятни ўзгартириш ҳ а қ идаги ин қ илобий ғ ояларига эргашиб, қ адимпарастларни тан қ ид қ илишар, уларни долзарб муаммоларни кўтариб чи қ адиган янги адабий жанрларда асар яратишга даъват этдилар. Фуад аш-Шаибнинг реалистик ҳ икоялари яратилишига ҳ али икки ўн йиллик муддат ўтиши лозимлигига қ арамай айнан ана шу даврда адабиётнинг жамият ҳ аётидаги вазифасини янгича ба ҳ олашга, во қ еликни янги шаклларда ифодалашга қ аратилган ҳ аракат юзага келган эди. Сурияда ҳ икоя жанрининг ривожланишига Маъриф ал- Арнауд, Халил Ҳ индави, Идвар Муркас ва бош қ аларнинг таржимонлик фаолияти ижобий таъсир кўрсатди. Бу ҳ а қ да Сурияда реалистик ҳ икоя жанрини бошлаб берган Фуад аш- Шаиб бундай ёзган эди: "Мен ёзишдан кўра кўпро қ ў қ ишни хуш кўрадиган ёзувчилар авлодига мансубман. Олдинига биз асотирий адабиётни ў қ ир эдик. Кейин Шекспирни, Расинни, Карнелни ў қ идик, ундан кейингина Вольтерни, Руссони, Францни, Золяни, Мопассанни билиб Достоевскийни билмаслик мумкинми? Ахир, бизни Толстой, Тургенев, Пушкин томонга етаклаган шу эмасми? Ахир, араб новеллисти жа ҳ он адабиётида бу жанр босиб ўтган йўл

билан танишмасдан туриб арабча ҳ икоя ёзишга киришиши мумкинмиди?" 2 Сурияда ҳ икоя жанрининг ту ғ илиши ва ривожланишида матбуотнинг роли катта бўлди. Айнан матбуот са ҳ ифаларида бу янги жанр синовдан ўтказилди. ў қ увчиларнинг кенг доираларига мўлжалланган, ҳ ажман матбуотга мос ҳ икоя жанри Сурия зиёлиларининг ил ғ ор қ атламлари ғ ояларининг тар ғ иботчисига айланди. Газета ва журналлар ор қ али Суриялик ў қ увчилар Миср ва Ливан ёзувчилари асарлари билан танишиш имкониятига эга бўлдилар. Сурияда ҳ икоя жанрининг шаклланишига сабаб бўлган омиллар ҳ а қ ида сўз юритилидиган бўлса, албатта, Сурия - Америка мактаби ёзвчилари ҳ а қ ида гапиришга тў ғ ри келади. Жуброн Жалил Жуброн, Амин ар-Рей ҳ ани, Михаил Нуайме ва бош қ алар ижоди янги араб адабиётининг ривожланишига баракали таъсир кўрсатди. Адабиёт 20-30 йилларда романтик йўналишда ривожланиб борди ва бу ҳ ол сўзсиз ғ арб адабиёти таъсирида юзага келди. Ғ арбий Европа модернизми Сурия миллий шароитида романтизм хислатларини ўзида ифода этди. Романтик йўналишдаги асарлар, одатда, ўта тушкунлик ру ҳ ида эди. Бунга тарихий шароит ҳ ам сабаб бўлган эди. Жамиятдаги ил ғ ор кучлар умид бо ғ лаган 1925-27 йиллардаги исённинг ма ғ лубияти либерал миллатчиликнинг таназзулига сабаб бўлди. Унинг мафкурачилари - романтик адабиёт вакиллари вужудга келган шароитдан қ утулиш йўлини топа олмадилар ва бу ҳ олат уларнинг ижодида акс этди. 2 Мустафо Шокир. Иккинчи жаћон урушидан олдинги даврдаги Сурия ћикоянавислиги. Ќоћира. 1958. Б.47.

Суб ҳ и Абу Ғ аним, Сами ал- Қ айали ҳ икояларида иш қ ий- маиший мавзулар етакчилик қ илди. Абу Ғ онимнинг "О, тун", " Ғ ам", "Мен ва шеърият", "Йи ғ лама" номли асарлари қ а ҳ рамонлари иродасиз, бўшанг, ҳ аётдан безган одамлар. Улар ўз шахсий кечинмаларининг би қ и қ доирасида чекланиб қ олганлар, атрофдаги во қ елик уларни фа қ ат изтиробга солади, уларда ёвузликка қ арши кураш интилишни қ ўз ғ атмайди. Улар ёки табиат қ ўйнида таскин топадилар ёки мав ҳ ум хаёлларга бериладилар. Суриялик тан қ идчилар ҳ икоя жанрида реалистик унсурларнинг пайдо бўлишини Али Хал қ и номи билан бо ғ лайдилар. Али Хал қ и ўз замонаси адабиёти ҳ а қ ида фикр юритар экан, ўз ижодининг маънавий ва эстетик манбаларига ишора қ илади: "Биз мамлакатнинг ру ҳ ий озодлиги, сиёсат ҳ а қ ида гапирдик, адабиётдаги консерваторлар ва новаторлар кураши борасида ба ҳ слашдик. Мен То ҳ о Хусейн, Салама Мусо, Исмоил Маз ҳ ар асарларини берилиб ў қ идим... Мен Пушкин, Достоевский, Горький, Байрон ҳ аёти ва ижодини чу қ ур ўргандим." 3 Али Хал қ ийнинг реал во қ елик манзараларини ҳ а ққ оний тасвирловчи ҳ икоялари севиб ў қ илар эди. « Қ из» ҳ икоясида ("Ба ҳ ор ва куз" тўплами, 1931) Али Хал қ и му ҳ аббат асосида оила қ уришни ё қ лаб чи қ ади. «Танус амаки» ҳ икоясида эса урф-одатлар, эски сар қ итларни, ҳ аётда феодал урф- одатларни са қ лашга интилишни тан қ ид қ илади. Али Хал қ и ҳ икояларида ўзидан олдинги ижодкорлардан фар қ ли равишда бош қ а ҳ рамон образини очиб беришга кўпро қ ди ққ ат қ аратади. Бунинг учун у ҳ ар хил бадиий усуллардан (диалог, монолог, портрет чизгилари) фойдаланади, бу эса ўз 3 Мустафо Шокир. Иккинчи жаћон урушдан олдинги Сурия ћикоянавислиги. Б.277.

навбатида секин - аста Сурия ҳ икоянавислигидаги баёнчилик унсурларини суриб чи қ арди. Му ҳ аммад ан - Нажжор ҳ икояларида ("Дамаш қ кошоналарида", 1937) буржуазия ва ру ҳ онийларнинг риёкорлиги, иккиюзламачилиги очиб ташланади. Муаллиф ўз даврига нисбатан жасорат билан шахс эркинлиги ҳ а қ идаги ғ ояларни илгари суради, айрим задагонлар ва буржуазия қ атламларидаги молпарастликни тан қ ид қ илади. Сурия реалистик ҳ икоянавислигининг шаклланишида Фуад аш-Шаибнинг улуши салмо қ лидир. У ҳ ам олдин зикр этилган адиблар каби профессионал ёзувчи эмас эди. Шунга қ арамай унинг оз сонли ҳ икоялари ("Жаро ҳ ат тарихи" т ҳ икоялар тўплами, 1944) ва "Амалдорнинг пуллари" романи унинг ажойиб ёзувчилигини кўрсатди. Фуад аш - Шаиб ҳ икояларида илк бор ме ҳ нат кишиси тасвирланди. Бу оч - на ҳ ор Ҳ амидан ва аравакаш Жума ("Машинанинг ўлими", "Рўза тугагунга қ адар"). Аммо инсонларнинг азоб - у қ убати муаммоси ёзувчини ижтимоий жи ҳ атдан эмас, кўпро қ психологик планда қ изи қ тиради. Муаллифни кўпро қ оч - на ҳ ор Ҳ амиданнинг ижтимоий а ҳ воли, э ҳ тиёжлари эмас, балки ов қ ат топиш илинжида саргардон юрганидаги ру ҳ ий ҳ олати қ изи қ тиради. Аш - Шаибнинг хизмати шундаки, у ҳ икоя жанрини мазкур жанрни характерлайдиган хусусиятлари билан адабиётга олиб кирди. Унинг асарларидан илгариги адабиётга хос дидактика, сафсатабозлик йў қ олди. Шаиб ҳ икояларининг композицияси равон ва уй ғ ун. Во қ еалар табиий равишда кечади, қ а ҳ рамонлар хатти - ҳ аракати манти қ ан ўзаро бо ғ ли қ .

Асар ғ оясини очишда ёзувчи таш қ и деталлар, нафис чизгилардан унумли фойдаланади. " Қ ари қ из" ҳ икоясидаги бош қ а ҳ рамон - Нур деярли гапирмайди. Аммо ёзувчининг қ ис қ агина репликаларидан ў қ увчи Нурнинг тан ҳ олиги, синглисига ҳ асад қ илишини билиб олади. "Ўлим фариштаси" ҳ икоясида бир ва қ тнинг ўзида ҳ ам эри, ҳ ам ў ғ ли ўлим тушагида ётган аёл образини тасвирлар экан, ёзувчи унинг пала-партиш кечинмаларини очи қ тасвирламайди, унга ким азизро қ эканини айтмайди. Ў қ увчи унинг ҳ аяжон билан го ҳ эри, го ҳ ў ғ ли тўшаги ёнига югуришидан аёлга эри ҳ ам, ў ғ ли ҳ ам бирдек азиз эканини англайди. "Рўза тугагунга қ адар" ҳ икоясида бозор, ловия солинган қ озон ва бош қ а нарсалар тасвирига кўп ўрин ажратилади. Бу ашёлардан оч-на ҳ ор Ҳ амиданнинг ҳ олатини, бозорда сандира қ лаб, ов қ ат ҳ иди чи ққ ан ҳ ар бир тешикка ҳ ирс билан қ араганини тасвирлаш воситаси сифатида фойдаланилган. Суриялик новеллистлар гуру ҳ и урушдан олдинги ва қ тда кам сонли эди. Бу даврда уларнинг ижодий методи, дунё қ араши турли бўлишига қ арамай ўз замонасидаги урф- одатлар, феодалча-исломий анъаналарни тан қ ид қ илишда бир ё қ адан бош чи қ арар эдилар. Уларнинг асарларига замонавий жамият хаёти, унинг барча ахло қ ий-маиший, ижтимоий муаммолари шиддат билан кириб борди. Адабиётда секин - аста анъанавий жанрлардан чекиниш, янги шаклларга мурожаат қ илиш, тилни такомиллаштириш тамойиллари намоён бўлиб борди. Ҳ икоя жанри иккинчи жа ҳ он уруши даврида суст ривожланди. 1935 йилда Дамаш қ да К.Аййад бошли қ бир гуру ҳ

зиёлилар томонидан "ат-Талиа" ("Авангард") журнали нашр этила бошлади. Бу журнал 1945 йилда Байрутда чоп қ илинган антифашистик маш ҳ ур журнал "ат-Тари қ " ("Йўл")нинг салафи эди. Мамлакатда 1925-1927 йиллардаги исёндан кейин юзага келган публицистика тара ққ иёти ва ғ оявий ҳ аракатлар натижаси ўларо қ пайдо бўлган "ат-Талиа" журнали мамлакатда илк бор изчил равишда жамоатчилик фикрини ме ҳ наткашлар а ҳ волига қ аратди, уни ўзгартириш йўлларини кўрсатди. Журнал соби қ совет маданиятига ҳ ам катта қ изи қ иш билан муносабатда бўлди. Ўз салафи анъаналарини давом эттирган "ат-Талиа" журнали, ўз са ҳ ифаларида ил ғ ор Европа маданиятини ўзлаштиришга интилаётган ёзувчилар асарларини босиб чи қ арар, айни чо ғ да, мумтоз миллий маданиятнинг прогрессив анъаналари билан ҳ ам ало қ ани узмас эди. Шу сабабдан ҳ ам бу журнал билан ҳ амкорлик қ илган ёзувчиларнинг кўпчилиги урушдан кейинги даврда араб адабиётидаги демократик йўналишнинг ўзагини ташкил этдилар.

Похожие

Сурия адабиётида «ан-наҳда» ҳаракати. Сурия адабиётида ҳикоянависликнинг вужудга келиши

Янги замон Сурия адабиётида бадиий насрнависликнинг вужудга келиши. Сурия адабиётида роман жанри тараққиёти

Сурия ёзувчилари уюшмаси

Ҳозирги ўзбек адабиётида қисса жанри

XX аср 60-йиллар Сурия адабиёти